LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐÀO TẠO THEO NHU CẦU

LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐÀO TẠO THEO NHU CẦU
Quan điểm đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội ở nước ta đã
xuất hiện từ rất lâu song để nhận thấy hết được ý nghĩa của nó thì phải đến giai
đoạn hiện nay vấn đề này mới thực sự được quan tâm và trở thành vấn đề lớn
của cả nước. Ngay trong báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung Ương
Đảng khoá VII tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng (6/1996),
Đảng ta đã khẳng định: Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng
cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Coi trọng cả 3 mặt mở rộng
quy mô, nâng cao dân trí và phát huy hiệu quả. Phương hướng chung của lĩnh
vực đào tạo trong những năm tiếp theo là phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu
cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH – HĐH).
Hay trong bài phát biểu của Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình tại Hội
nghị giáo dục đào tạo (năm 1996), Bà đã nhấn mạnh: “Ở thời đại CNH – HĐH
hiện nay sự phát triển kinh tế - xã hội (KT – XH) trước mắt và tương lai đòi hỏi
cấp bách những năng lực mới như năng lực thích ứng với sự thay đổi, năng lực
tư duy độc lập, năng lực tự học và tự cập nhập thường xuyên kiến thức mới,
năng lực sáng tạo và nâng cao sự cạnh tranh của nền kinh tế … đó là những
năng lực cần thiết để tìm ra những cách làm rút ngắn khoảng cách lạc hậu so với
các nước đi trước nhằm đạt mục tiêu CNH – HĐH. Để có được những năng lực
đó thì ngay từ bây giờ các trường, các cơ sở đào tạo phải chuyển hướng đào tạo
theo hướng đáp ứng nhu cầu của xã hội, hướng giáo dục đào tạo phải trở thành
một hệ thống mở: mở đối với đại chúng, mở đối với thực tế kinh tế xã hội, mở
đối với thế giới và thời đại có như vậy chúng ta mới có thể hy vọng trong tương
lai không xa chúng ta có được nguồn lao động đáp ứng được các yêu cầu của xã
hội”.
Bên cạnh những quan điểm chỉ đạo của Đảng và nhà nước thì sự phát
triển của thị trường ngày một nhanh chóng cũng đòi hỏi phải có một phương
thức giáo dục mới ra đời thay thế cho phương thức giáo dục cũ còn nhiều hạn
chế để tạo ra một nguồn lao động vừa mạnh về số lượng vừa đáp ứng được yêu
cầu về chất lượng. Cụ thể là:
- Sự hình thành những ngành nghề mới đã đặt ra những yêu cầu mới đối

với lực lượng lao động, đòi hỏi người lao động phải được đào tạo, đào tạo lại
hoặc thường xuyên bồi dưỡng theo những chương trình được cá biệt.
- Do điều kiện sản xuất kinh doanh, do môi trường hoạt động của các loại
lao động, các doanh nghiệp và cá nhân người lao động có những nhu cầu đào
tạo, bồi dưỡng rất riêng biệt, thường đòi hỏi phải có những chương trình được
thiết kế riêng. Đối với cá nhân người lao động, các yếu tố chủ quan và kỳ vọng
phát triển cá nhân cũng đòi hỏi được đáp ứng bằng những chương trình đào tạo,
bồi dưỡng riêng biệt.
- Thị trường lao động ngày càng hoàn thiện và có quy mô rộng hơn. Nó
không chỉ bó hẹp trong phạm vi quốc gia, mà đã vươn ra phạm vi quốc tế. Cùng
với sự phát triển của thị trường này, sức ép đối với người lao động cũng tăng
lên, đòi hỏi họ phải không ngừng được đào tạo, đào tạo lại và bồi dưỡng để
chuẩn bị cho bước phát triển tiếp hoặc khi chuyển sang công việc khác
- Sự luân chuyển ngày càng nhanh và với quy mô ngày càng rộng làm
nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng trở nên ngày càng lớn. Xuất phát từ trình độ, kinh
nghiệm và kỹ năng khác nhau, sự chuyển đổi kiến thức, kỹ năng của các cá
nhân, nhóm người lao động khác nhau sẽ khác nhau, khiến các chương trình đào
tạo, bồi dưỡng cũng phải đa dạng để có thể đáp ứng để có thể đáp ứng được
những yêu cầu này.
- Bản thân người lao động có những điều kiện, đặc điểm riêng khiến cho
họ có những trình độ chuyên môn, tay nghề khá khác nhau dù có cùng một điểm
xuất phát giống nhau về đào tạo cơ bản, về môi trường và điều kiện làm việc…
Do đó, nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng của mỗi người sẽ ngày càng khác biệt.
Như vậy vấn đề đào tạo theo nhu cấu thực sự trở thành một vấn đề cấp
thiết với nước ta không chỉ trong hiện tại mà cả trong tương lai đặc biệt khi
nước ta đã trở thành thành viên chính thức của Tổ chức thương mại thế giới
WTO thì vấn đề này lại càng trở nên quan trọng bội phần, nó góp phâng quan
trọng vào việc tạo ra một lượng lớn nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu
cầu của các doanh nghiệp trong nước và cả các doanh nghiệp nước ngoài khi
đầu tư vào Việt Nam, giảm bớt được một lượng đáng kể số người thất nghiệp

trên thị trường đồng thời còn hạn chế được tình trạng trong khi số lượng người
thất nghiệp trong nước tăng mà vẫn phải thuê lao động từ nước ngoài về làm
việc.
1. Khái niệm về đào tạo theo nhu cầu
Hiện nay, khái niệm đào tạo theo nhu cầu xã hội còn nhiều tranh luận và
chưa đi đến thống nhất. Có quan điểm cho rằng: Đào tạo theo nhu cầu xã hội
gồm: đào tạo theo nhu cầu của Nhà nước, các địa phương, nhu cầu của người sử
dụng lao động và nhu cầu của người học. Song cũng có quan điểm cho rằng:
Đào tạo theo nhu cầu là phương thức tổ chức đào tạo ngắn hạn.
Những quan niệm trên đều chưa đầy đủ và sát với ý nghĩa của bản thân
nó. Dưới đây tôi xin nêu ra cách khái niệm sau về đào tạo theo nhu cầu theo tôi
là phù hợp nhất.
Đào tạo theo nhu cầu xã hội là phương thức đào tạo mà ở đó: Đào tạo cái
gì? Đào tạo như thế nào? Đào tạo bao nhiêu? được định hướng bởi nhu cầu đào
tạo xã hội.
Đào tạo cái gì? Trả lời được câu hỏi này chúng ta sẽ xác định được mục
đích của đào tạo như đào tạo ra lớp bác sỹ, kỹ sư, các nhà ngoại giao…, đồng
thời cũng xác định rõ những bác sỹ, kỹ sư, nhà ngoại giao đó phái có những kỹ
năng gì để có thể đảm nhận được công việc Ví dụ như để trở thành một nhà
ngoại giao đòi hỏi ngoài những yêu cầu cơ bản như có ý thức kỷ luật cao, có
chuyên môn, trình độ nghề nghiệp cao phải có kỹ năng sau:,có khả năng giao
tiếp tốt, biết nhiều thứ tiếng, năng động, có khả năng làm việc theo nhóm . Như
vậy khi tiến hành giáo dục và đào tạo chúng ta phải xác định được cụ thể rõ xã
hội cần những con người trong những lĩnh vực hoạt động gì, ở trình độ, kỹ năng
ra sao. Để tránh gây lãnh phí thời gian và tiền bạc thì việc điều tra, nghiên cứu,
nắm bắt được nhu cầu xã hội trong tương lai gần và xa là rất quan trọng.
Đào tạo như thế nào? Câu hỏi này giúp chúng ta tìm ra được để đào tạo
có hiệu quả cao thì phải có một cách thức, phương thức đào tạo như thế nào cho
đúng. Hiện nay, tại Việt Nam cũng như trên thế giới tồn tại rất nhiều phương
thức đào tạo trong nhà trường rất khác nhau như đào tạo theo kiểu máy móc, cổ

truyền thầy giảng gì trò biết nấy; hoặc học sinh tự nghiên cứu là chính đến lớp
thầy chỉ giải đáp những thắc mắc của học sinh mà thôi; rồi có cả hình thức đào
tạo trực tuyến….Tuy nhiên tùy theo điều kiện mỗi nơi mà trong trường hợp này
cách thức đào tạo đó là hiệu quả song khi áp dụng cho nơi khác lại nhận được
những kết quả trái ngược. Do đó để tìm ra được một phương thức đào tạo cho
hiệu quả cũng cần phải xét đến yếu tố con người và xã hội của bản thân khu vực
đó.
Đào tạo bao nhiêu? Bao nhiêu ở đây muốn nói đến số lượng con người
mà chúng ta sẽ đào tạo trong một thời kỳ sao cho đủ để đáp ứng nhu cầu của xã
hội. Để xác định được một cách chính xác con số này không phải là điều đơn
giản. Con số này không chỉ dừng lại ở con số chung chung cho toàn xã hội mà
điều quan trọng là chúng ta phải xác định rõ xem ứng với mỗi ngành nghề cụ
thể con số này sẽ là bao nhiều. Đây là điều khiến cho các nhà hoạch định cảm
thấy rất khó khăn bởi lẽ xã hội luôn biến đổi không ngừng, ngành nghề hôm nay
thịnh hành thì ngày mai lại có thể trở nên quá nhàm chán và một ngành nghề
mới lại xuất hiện và lên ngôi. Vì vậy việc xác định cụ thể số lượng đào tạo trong
mỗi ngành nghề có ý nghĩa rất quan trọng, tránh được tình trạng thất nghiệp do
thừa nhân lực ở khu vực này và thiếu nhân lực ở khu vực khác do không dự báo
được hết nhu cầu xã hội.
Như vậy, với cả 3 câu hỏi trên muốn tìm được câu trả lời chuẩn xác phải
căn cứ vào nhu cầu xã hội. Hay nói chính xác nhu cầu của xã hội sẽ là cái mốc
để giáo dục - đào tạo dõi theo và điều chỉnh phương thức hoạt động của mình
cho phù hợp.
2. Phân loại đào tạo theo nhu cầu
Hiện nay trên thị trường tồn tại 2 loại hình đào tạo theo nhu cầu:
- Đào tạo theo nhu cầu hiện tại của thị trường: tức là căn cứ vào nhu cầu
hiện tại của thị trường đang thiếu lao động trong những ngành nghề gì thì đào
tạo những ngành nghề đó và việc đào tạo này thường được tổ chức thành các
lớp đào tạo ngắn hạn (từ 3 đến 6 tháng). Ưu điểm của loại hình đạo tạo này là
đáp ừng ngay được nhu cầu lao động của thị trường, tuy nhiên nó có nhược

điểm lớn là những lao động được đào tạo ra thường có tay nghề không cao nên
sau một thời gian làm việc nếu không có sự bổ sung kiến thức thì dễ bị đào thải
do không còn đáp ứng được yêu cầu cao hơn của công việc
- Đào tạo đáp ứng nhu cầu tương lai của thị trường: theo hình thức này
thì căn cứ vào tình hình phát triển hiện tại của nền kinh tế trong nước và xu thế
phát triển của thế giới để đưa ra nhưng dự đoán về những ngành nghề sẽ phát
triển trong tương lai. Việc đào tạo này thường được tổ chức thành các lớp đào
tạo dài hạn (từ 3 đến 6 năm), những lao động được tạo ra từ đây thường có trình
độ cao; khả năng học hỏi, tiếp cận những thành tựu của khoa học công nghệ,
thích ứng với sự thay đổi là nhanh. Tuy nhiên nó cũng có nhược điểm là do thời
gian đào tạo là dài nên đòi hỏi việc dự báo phải có tính chính xác cao để tránh
sự lãng phí nguồn lực và gia tăng tỷ lệ thất nghiệp.
3. Vai trò và đặc điểm của đào tạo theo nhu cầu
3.1. Vai trò
Đào tạo theo nhu cầu xã hội có một vai trò rất quan trọng đối với sự phát
triển của quốc gia, dân tộc. Ý nghĩa của nó không chỉ tồn tại trong một giai
đoạn phát triển nhất định của lịch sử mà nó xuyên suốt quá trình tồn tại và phát
triển của mỗi quốc gia, dân tộc bởi lẽ xã hội luôn luôn thay đổi không ngừng và
đi lên theo hướng chuyển dần từ lao động thủ công, thô sơ sang lao động bằng
chất xám do đó nhu cầu của thị trường về nguồn lao động không còn đơn thuần
chỉ dừng lại ở đức tính tốt, cần cù, trung thành, có trách nhiệm như thời xa xưa
nữa mà họ còn phải có tính sáng tạo, có khả năng xử lý vần đề, có khả năng
phân tích, có tinh thần đồng đội, có khả năng ăn nói diễn đạt …Do đó nếu
không nhanh chóng nắm bắt được những đòi hỏi về số lượng và chất lượng của
các doanh nghiệp nói riêng và của xã hội nói chung về lao động thì hàng năm sẽ
xảy ra hiện tượng một lượng lớn lao động qua đào tạo sẽ thất nghiệp trong
ngành nghề này và thiếu cục bộ trong ngành nghề khác. Điều này gây lãng phí
rất lớn cho bản thân người lao động, nhà trường và xã hội. Như vậy phương
thức đào tạo theo nhu cầu sẽ khắc phục được hạn chế cơ bản của cách thức giáo
dục trước đây khi còn quá nặng nề, móc máy trong giảng dạy mà chưa chú tâm

đến chất lượng đầu ra.
Qua đây, tôi xin nêu ra những vai trò và ý nghĩa cơ bản của phương thức
đào tạo theo nhu cầu xã:
- Nó khắc phục sự thiếu hụt trình độ và kỹ năng của từng cá nhân so với
yêu cầu cụ thể do công việc hiện tại và trước mắt của chính mỗi cá nhân đó đặt
ra. Khi đã tiến hành đào tạo theo nhu cầu, mỗi công việc, ngành nghề cụ thể sẽ
quy định rõ ở mỗi trình độ nhất định cần những kỹ năng nào để có thể đảm nhận
được công việc đó. Do khi tham gia các khóa học nghề, cũng như đào tạo tai
các trường cao đẳng, đại học sinh viên sẽ được được đào tạo một cách bài bản
các kỹ năng đó và khi ra trường sinh viên có thể bắt tay vào công việc luôn.
- Đáp ứng sự thiếu hụt trầm trọng về nguồn nhân lực chất lượng cao cho
các đơn vị tuyển dụng. Hiện nay đa số sinh viên ra trường đều rất khó có thể xin
đươck một công việc theo đúng những gì đã học mặc dù nhu cầu tuyển dụng
của các doanh nghiệp là rất cao do đó rất khó cho doanh nghiệp có thể tuyển
được số lượng lao động như mong muốn. Phần lớn là do những kỹ năng sinh
viên có được trong quá trình học ở nhà trườn là rất ít so với yêu cầu đòi hỏi của
doanh nghiệp. Song khi tiến hành đào tạo theo nhu cầu thì số lượng lao động mà
thị trường cần đã được dự báo trước và chất lượng lao động đã được nâng cao
nên khả năng doanh nghiệp tuyển không đủ lượng cần là rất hạn chế.
- Tăng khả năng cạnh tranh của lao động trong nước so với nguồn nhân
lực từ nước ngoài chảy vào, làm giảm nhu cầu nhập khẩu lao động từ các nước
của các đơn vị tuyển dụng trong nước. Do lao động trong nước không đáp ứng
được yêu cầu của các nhà tuyển dụng nên nhiều doanh nghiệp đã phải tìm đến
những lao động nước ngoài (thường thấy khi tuyển các vị trí cấp cao như giám
đốc, CEO…). Nhưng khi áp dụng đào tạo theo nhu cầu thì vấn đề này sẽ được
giải quyết do lao động của ta sẽ được đào tạo theo đúng nhưng gì doanh nghiệp
cần và được tiếp cận công nghệ mới một cách liên tục do đó sẽ nhanh chóng
nâng cao tay nghề của bản thân.
- Tiết kiệm chí phí và thời gian cho cơ quan tuyển dụng cũng như người
lao động khi phải đào tạo lại.Khi đào tạo theo nhu cầu, người lao động đã được

đào tạo theo đúng những yêu cầu mà doanh nghiệp mong muốn từ họ do đó
người lao động có thể làm được ngay những công việc ở những vị trí mà họ đã
dự tuyển, khi đó doanh nghiệp không phải tiến hành đào tạo lại và sẽ tiết kiệm
được rất nhiều chi phí.
3.2. Đặc điểm
Đào tạo theo nhu cầu xã hội không phải là một phương thức đào tạo mới
trên thế giới hiện nay, song đối với Việt Nam thì đây còn là một bài toàn khó
cần phải giải quyết kịp thời để có nhanh chóng tạo ra nguồn nhân lực tốt đáp
ứng nhu cầu đòi hỏi trước mắt và lâu dài của xã hội. Tuy nhiên để có thể thực
hiện tốt công tác này thì chúng ta cần hiểu rõ đào tạo theo nhu cầu cần xác định
cụ thể, rõ ràng nó cần những yếu tố nào, cách thức vận dùng điều hành những
yếu tố đó có khác gì so với trước đây để tránh việc đi sai hướng, lòng vòng, kém
hiệu quả. Dưới đây tôi xin nêu ra một số đặc điểm của phương thức đào tạo theo
nhu cầu:
- Chi phí cho đào tạo là khá lớn cả về tiền bạc và công sức bởi nó thường
đòi hỏi cơ sở đào tạo phải nghiên cứu kỹ nhu cầu của thị trường cũng như phải
đầu tư mua sắm những trang thiết bị hiện đại phục vụ giảng dạy và nghiên cứu
theo đúng những gì đang có trên thị trường, tiếp cận những phương pháp giảng
dạy tiên tiến trên thế giới