CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP VÀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG DOANH NGHIỆP

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP VÀ QUẢN
LÝ TÀI CHÍNH TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
1.1.1. Khái niệm tài chính doanh nghiệp
Tài chính doanh nghiệp là một mắt xích quan trọng của hệ thống tài chính
trong nền kinh tế, là một phạm trù kinh tế khách quan gắn liền với sự ra đời của
nền kinh tế hàng hoá tiền tệ. Để có thể tiến hành hoạt động kinh doanh thì bất
cứ một doanh nghiệp nào cũng phải có một lượng tiền tệ nhất định, đó là tiền đề
cần thiết và quan trọng. Quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng
đồng thời là quá trình hình thành, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ. Trong
quá trình đó đã phát sinh các luồng tiền tệ gắn liền với các hoạt động sản xuất
kinh doanh, các hoạt động đầu tư cũng như mọi hoạt động khác của doanh
nghiệp. Các luồng tiền bao gồm các luồng tiền tệ đến và ra khỏi doanh nghiệp
tạo thành sự vận động của các luồng tài chính trong doanh nghiệp.
Tài chính doanh nghiệp là hệ thống những mối quan hệ kinh tế diễn ra
dưới hình thức giá trị giữa doanh nghiệp và môi trường xung quanh, nó phát
sinh trong quá trình tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ của doanh nghiệp.
Hoạt động tài chính doanh nghiệp là một trong những hoạt động cơ bản
nhất đối với mỗi doanh nghiệp. Hoạt động tài chính doanh nghiệp nếu được duy
trì và phát triển một cách ổn định thì sẽ tạo tiền đề và nền tảng vững chắc cho
mọi hoạt động khác của doanh nghiệp vận động và phát triển. Hoạt động tài
chính doanh nghiệp giúp cho doanh nghiệp thực hiện các mục tiêu như huy
động, khai thác vốn, đáp ứng nhu cầu sử dụng vốn cũng như phân bổ và sử
dụng các nguồn vốn một cách hợp lý và hiệu quả.
1.1.2. Chức năng của tài chính doanh nghiệp
1.1.2.1. Chức năng phân phối
Đối với mỗi doanh nghiệp thì vấn đề tài chính là vô cùng quan trọng. Để
quá trình sản xuất kinh doanh có thể diễn ra thì vốn của doanh nghiệp phải được
phân phối cho các mục đích khác nhau và các mục đích này đều hướng tới một
mục tiêu chung của doanh nghiệp. Quá trình phân phối vốn cho các mục đích đó
được thể hiện theo các tiêu chuẩn và định mức được xây dựng dựa trên các mối

quan hệ kinh tế của doanh nghiệp với môi trường kinh doanh. Tiêu chuẩn và
định mức phân phối đó không phải cố định trong suốt quá trình phát triển của
doanh nghiệp mà nó thường xuyên được điều chỉnh cho phù hợp với tình hình
từng giai đoạn hoạt động của doanh nghiệp.
1.1.2.2. Chức năng giám đốc bằng tiền
Bên cạnh chức năng phân phối thì tài chính doanh nghiệp còn có chức
năng giám đốc bằng tiền. Chức năng này không thể tách khỏi chức năng phân
phối, nó giúp cho chức năng phân phối diễn ra có hiệu quả nhất. Kết quả của
mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đều được thể hiện thông
qua các chỉ tiêu tài chính như thu, chi, lãi, lỗ… Các chỉ tiêu tài chính này tự
thân nó đã phản ánh được tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như
tình hình thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội của doanh nghiệp và còn giúp
các nhà quản lý đánh giá được mức độ hợp lý và hiệu quả của quá trình phân
phối, để từ đó có thể tìm ra được phương hướng và biện pháp điều chỉnh để đạt
được hiệu quả cao hơn trong kỳ kinh doanh tiếp theo.
1.1.2.3. Mối quan hệ giữa hai chức năng của tài chính doanh nghiệp
Chức năng phân phối và chức năng giám đốc bằng tiền của tài chính
doanh nghiệp có mối quan hệ mật thiết với nhau. Chức năng phân phối là tiền
đề của hoạt động sản xuất kinh doanh, nó xảy ra trước và sau một chu trình sản
xuất kinh doanh. Chức năng giám đốc bằng tiền luôn theo sát chức năng phân
phối, ở đâu có sự phân phối thì ở đó có giám đốc bằng tiền và có tác dụng điều
chỉnh quá trình phân phối cho phù hợp với điều kiện sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp. Hai chức năng này cùng tồn tại và hỗ trợ cho nhau để hoạt động
tài chính doanh nghiệp diễn ra thuận lợi và đạt hiệu quả cao nhất.
1.1.3. Các mối quan hệ trong tài chính doanh nghiệp
1.1.3.1. Các mối quan hệ giữa doanh nghiệp với Nhà nước
Đây là mối quan hệ phát sinh đầu tiên đối với mỗi doanh nghiệp. Doanh
nghiệp muốn xuất hiện trên thị trường thì trước tiên doanh nghiệp phải có được
giấy phép hoạt động do Nhà nước cấp và doanh nghiệp muốn tồn tại thì mọi
hoạt động của doanh nghiệp phải diễn ra trên khuôn khổ của hiến pháp, pháp

luật do Nhà nước quy định. Doanh nghiệp vừa nhận được các lợi ích từ Nhà
nước vừa phải chịu các nghĩa vụ đối với Nhà nước. Doanh nghiệp có thể nhận
được những khoản trợ cấp của Nhà nước, sự hỗ trợ về cơ sở vật chất, cơ sở hạ
tầng, nguồn vốn thông qua các khoản cho vay ưu đãi và doanh nghiệp cũng có
thể nhận được sự bảo trợ của Nhà nước trên thị trường trong nước và quốc tế…
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng phải đảm bảo thực hiện các nghĩa vụ đối với
Nhà nước mà biểu hiện cụ thể nhất là các khoản thuế phải nộp Nhà nước.
Doanh nghiệp cũng phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về mọi hoạt động sản
xuất kinh doanh của mình trên thị trường. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng phải ban
hành các văn bản quy phạm pháp luật theo hướng ngày càng hỗ trợ và khuyến
khích cho các doanh nghiệp phát triển cũng như bảo hộ cho quyền lợi cho các
doanh nghiệp khi gia nhập thị trường quốc tế. Trong điều kiện kinh tế hội nhập
hiện nay thì Nhà nước còn có một vai trò vô cùng quan trọng là phát hiện ra và
có những điều chỉnh kịp thời các văn bản pháp luật cho phù hợp với tình hình
và nhu cầu mới của thị trường và doanh nghiệp để tạo ra một môi trường ngày
càng thông thoáng để doanh nghiệp có thể gia nhập thị trường cũng như tiến
hành hoạt động sản xuất kinh doanh một cách hiệu quả nhất.
1.1.3.2. Các mối quan hệ của doanh nghiệp với thị trường
Hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp luôn diễn ra trên thị
trường thông qua việc trao đổi, mua bán các loại sản phẩm. Trong quá trình này
doanh nghiệp luôn tiếp xúc với các loại thị trường để thoả mãn các nhu cầu của
mình bao gồm thị trường tài chính, thị trường hàng hoá, thị trường lao động…
- Mối quan hệ với thị trường tài chính: Thị trường tài chính đóng một vai trò
quan trọng đối với mỗi doanh nghiệp. Vì vốn là điều kiện tiên quyềt đối với mỗi
doanh nghiệp khi xuất hiện trên thị trường, nó quyết định đến quá trình thành
lập, quy mô và tổ chức kinh doanh của doanh nghiệp. Và thị trường tài chính là
một kênh cung cấp tài chính cho nhu cầu của các doanh nghiệp. Các doanh
nghiệp có thể tạo được nguồn vốn thích hợp bằng cách phát hành các giấy tờ có
giá trị như chứng khoán, cổ phiếu, trái phiếu… Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng
có thể tiến hành kinh doanh các mặt hàng này trên thị trường tài chính để thu lợi

nhuận, góp phần giải quyết một phần nhu cầu về vốn của doanh nghiệp. Đồng
thời thông qua các hệ thống tài chính- ngân hàng, doanh nghiệp có thể huy động
được vốn, đầu tư vào thị trường tài chính hay thực hiện các quan hệ vay trả, tiền
gửi, thanh toán…
- Mối quan hệ với thị trường hàng hoá: Thị trường hàng hoá là một thị trường
vô cùng quan trọng đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất
kinh doanh. Đây chính là nơi diễn ra hoạt động trao đổi các sản phẩm giữa các
doanh nghiệp và kết quả của quá trình này có ảnh hưởng rất lớn đến sự tồn tại
và phát triển của doanh nghiệp trên thị trường. Thông qua thị trường này doanh
nghiệp có thể tiêu thụ được các sản phẩm mà mình sản xuất ra cũng như mua
các sản phẩm của các doanh nghiệp khác mà mình có nhu cầu. Quá trình này
giúp cho thị trường hàng hoá vô cùng đa dạng và luôn luôn phát triển.
- Mối quan hệ với thị trường lao động: Các sản phẩm được tạo ra trên thị trường
chính là kết tinh của sức lao động. Chính vì vậy mà thị trường lao động có mối
quan hệ rất mật thiết với các doanh nghiệp. Doanh nghiệp là nơi thu hút và giải
quyết công ăn việc làm cho một số không nhỏ người lao động. Ngược lại, thị
ttrường lao động lại là nơi cung cấp cho doanh nghiệp những doanh nghiệp phù
hợp với nhu cầu của doanh nghiệp, là cầu nối giữa người lao động và doanh
nghiệp.
- Mối quan hệ với các thị trường khác: Bên cạnh các thị trường trên thì doanh
nghiệp còn có mối quan hệ với rất nhiều thị trường khác như thị trường khoa
học công nghệ, thị trường tư liệu sản xuất, thị trường bất động sản, thị trường
thông tin… Đối với các thị trường này, doanh nghiệp vừa đóng vai trò là nhà
cung ứng các dịch vụ đầu vào vừa đóng vai trò là khách hang tiêu thụ các sản
phẩm đầu ra.
Duy trì và phát triển được các mối quan hệ với các thị trường này sẽ giúp
cho doanh nghiệp chủ động hơn trong mọi hoạt động của mình trên thị trường.
1.1.3.3. Các mối quan hệ phát sinh trong nội bộ doanh nghiệp
Trong nội bộ doanh nghiệp cũng phát sinh rất nhiều mối quan hệ như mối
quan hệ giữa các bộ phận sản xuất- kinh doanh trong doanh nghiệp, quan hệ

giữa các phòng ban, quan hệ giữa người lao động với người lao động trong quá
trình làm việc, quan hệ giữa doanh nghiệp với người lao động, quan hệ giữa
doanh nghiệp với người quản lý doanh nghiệp, quan hệ giữa quyền sở hữu vốn
và quyền sử dụng vốn…
Các mối quan hệ này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp và doanh
nghiệp có thể kiểm soát được. Nếu doanh nghiệp giải quyết tốt các mối quan hệ
này thì sẽ tạo được động lực rất lớn đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp, khi đó hoạt động của doanh nghiệp sẽ diễn ra trôi chảy, các thành
viên đều có trách nhiệm đối với hoạt động của doanh nghiệp và thúc đẩy hoạt
động sản xuất kinh doanh diễn ra hiệu quả hơn. Chính vì vậy, các nhà quản lý
cần phải nắm vững tầm quan trọng của các mối quan hệ này để có thể có những
biện pháp hữu hiệu và phù hợp với tình hình của doanh nghiệp mình để có thể
duy trì và củng cố được các mối quan hệ này và tạo ra một môi trường làm việc
tích cực cho mọi thành viên trong doanh nghiệp, tạo cơ hội và khuyến khích sự
đòng góp của mọi thành viên trong quá trình phát triển doanh nghiệp.
1.2. QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG DOANH NGHIỆP
1.2.1. Khái niệm quản lý tài chính trong doanh nghiệp
Khái niệm quản lý tài chính hiểu một cách đơn giản là công tác quản lý
các vấn đề trong doanh nghiệp có liên quan đến việc tổ chức thực hiện các biện
pháp đảm bảo sự cân đối, hài hoà các mối quan hệ tài chính của doanh nghiệp
nhằm đảm bảo quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đạt năng suất,
chất lượng và hiệu quả ngày càng cao.
Quản lý tài chính doanh nghiệp là việc lựa chọn và đưa ra các quyết định
tài chính, tổ chức và thực hiện các quyết định đó nhằm đạt được mục tiêu hoạt
động tài chính của doanh nghiệp, mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận, phát triển ổn
định, không ngừng gia tăng giá trị của doanh nghiệp và tăng khả năng cạnh
tranh của doanh nghiệp trên thị trường.
Như vậy có thể thấy rằng quản lý tài chính doanh nghiệp là một quá trình,
từ việc phân tích tình hình của doanh nghiệp cũng như môi trường hoạt động
của doanh nghiệp để đưa ra các quyết định tài chính hợp lý, phù hợp với tình

hình của doanh nghiệp, đến đảm bảo các quyết định tài chính được thực hiện và
phù hợp với mục tiêu của hoạt động tài chính doanh nghiệp cũng như mục tiêu
phát triển chung của doanh nghiệp. Hiểu theo một cách đơn giản thì quản lý tài
chính là việc các nhà quản lý làm cách nào để huy động vốn nhanh và ổn định
nhất, phân bổ và sử dụng nguồn vốn ấy có hiệu quả nhất, đưa lại lợi nhuận cao
và ổn định cho doanh nghiệp và đảm bảo cho hoạt động tài chính và hoạt động
của doanh nghiệp phát triển ổn định.
1.2.2. Vai trò của quản lý tài chính trong doanh nghiệp
Quản lý tài chính có mối quan hệ chặt chẽ với quản lý doanh nghiệp và
giữ vị trí quan trọng hàng đầu trong quản lý doanh nghiệp. Hầu hết các quyết
định quản lý khác đều được dựa trên kết quả rút ra từ những đánh giá tài chính
trong quản lý tài chính doanh nghiệp.
Trong hoạt động kinh doanh, hoạt động đầu tư của doanh nghiệp có nhiều
vấn đề tài chính nảy sinh, đòi hỏi các nhà quản lý phải nhạy bén và năng động
để đưa ra các quyết định kịp thời và khoa học để giải quyết các vấn đề đó, có
như vậy mới đảm bảo cho doanh nghiệp tồn tại và phát triển. Để tồn tại và phát
triển, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp phải được đặt trên cơ sở
công tác hoạch định cả về mặt chiến lược và chiến thuật. Về mặt chiến lược
phải xác định rõ mục tiêu kinh doanh, các hoạt động dài hạn và các chính sách
tài chính của doanh nghiệp. Về mặt chiến thuật phải xác định những công việc
trong thời hạn ngắn, cụ thể để phục vụ cho kế hoạch chiến lược của doanh
nghiệp. Các quyết định về mặt chiến lược và chiến thuật của doanh nghiệp được
lựa chọn chủ yếu trên cơ sở của sự phân tích, cân nhắc về mặt tài chính.
Quản lý tài chính doanh nghiệp là một bộ phận của quản lý doanh nghiệp,
thực hiện các nội dụng cơ bản của quản lý tài chính đối với các quan hệ phát
sinh trong hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm thực hiện các mục tiêu doanh
nghiệp đã đề ra.
Quản lý tài chinh doanh nghiệp được hình thành để nghiên cứu, phân tích
và xử lý mối quan hệ tài chính trong doanh nghiệp, hình thành những công cụ
tài chính giúp các nhà quản lý đưa ra được những quyết định tài chính đúng đắn

và mang lại hiệu quả cao cho doanh nghiệp.
1.2.3. Nội dung cơ bản về quản lý tài chính trong doanh nghiệp
1.2.3.1. Hoạch định tài chính
Hoạch định tài chính là khâu đầu tiên và có ý nghĩa quyết định đến toàn
bộ các khâu khác trong quá trình quản lý tài chính. Khâu này sẽ là cơ sở cho
việc lựa chọn các phương án hoạt động tài chính của doanh nghiệp trong tương
lai và cũng đồng thời là căn cứ để tiến hành kiểm tra, kiểm soát các bộ phận
trong tổ chức.
Quy trình hoạch định tài chính của doanh nghiệp được thực hiện theo 5
bước như sau:
Bước 1: Nghiên cứu và dự báo môi trường
Để xây dựng kế hoạch tài chính, doanh nghiệp cần tiến hành nghiên cứu
các nhân tố tác động trực tiếp và gián tiếp đến sự phát triển của hoạt động tài
chính của doanh nghiệp. Các nhà quản lý phải nghiên cứu môi trường bên ngoài
để có thể xác định được các cơ hội, thách thức hiện có và tiềm ẩn ảnh hưởng
đến hoạt động tài chính của doanh nghiệp; nghiên cứu môi trường bên trong tổ
chức để thấy được những điểm mạnh, điểm yếu của doanh nghiệp để có thể có
những giải pháp hữu hiệu khắc phục những điểm yếu và phát huy cao độ những
điểm mạnh.
Bước 2: Thiết lập các mục tiêu
Mục tiêu tài chính của doanh nghiệp bao gồm các mục tiêu về lợi nhuận,
mục tiêu doanh số và mục tiêu hiệu quả. Các mục tiêu tài chính cần xác định
một cách rõ ràng, có thể đo lường được và phải mang tính khả thi. Do đó các
mục tiêu này phải được đặt ra dựa trên cơ sở là tình hình của doanh nghiệp hay
nói cách khác là dựa trên kết quả của quá trình nghiên cứu và dự báo môi
trường. Đồng thời, cùng với việc đặt ra các mục tiêu thì nhà quản lý cần phải
xác định rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của từng bộ phận trong doanh
nghiệp trong việc thực hiện các mục tiêu này.
Bước 3: Xây dựng các phương án thực hiện mục tiêu
Căn cứ vào các mục tiêu đã đề ra, dựa trên cơ sở tình hình hoạt động của

doanh nghiệp, các nhà quản lý xây dựng các phương án để thực hiện các mục
tiêu này. Các phương án phải được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học và chỉ
những phương án triển vọng nhất mới được đưa ra phân tích.
Bước 4: Đánh giá các phương án
Các nhà quản lý tiến hành phân tích, tính toán các chỉ tiêu tài chính của
từng phương án để có thể so sánh, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của rừng
phương án cũng như khả năng hiện thực hoá như thế nào, tiềm năng phát triển
đến đâu…
Bước 5: Lựa chọn phương án tối ưu
Sau khi đánh giá các phương án, phương án tối ưu sẽ được lựa chọn.
Phương án này sẽ được phổ biến tới những cá nhân, bộ phận có thẩm quyền và
tiến hành phân bổ nguồn nhân lực và tài lực cho việc thực hiện kế hoạch.
1.2.3.2. Kiểm tra tài chính
Kiểm tra là hoạt động theo dõi và giám sát một hoạt động nào đó dựa trên
căn cứ là các mục tiêu chiến lược đã đề ra và trên cơ sở đó phát hiện ra những
sai sót và có những sửa chữa kịp thời. Do đó, kiểm tra là một hoạt động có ý