Đặc điểm hình dạng và kích thước cung răng ở trẻ em 7 tuổi người tày ở lạng sơn

B Y T
TRNG I HC Y H NI
-----***-----

HONG XUN TNG

Đặc điểm hình dạng và kích thớc
cung răng ở trẻ em 7 tuổi
ngời tày ở Lạng sơn

CNG LUN VN BC S CHUYấN KHOA II

H NI 2017


B Y T
TRNG I HC Y H NI
-----***-----

HONG XUN TNG

Đặc điểm hình dạng và kích thớc
cung răng ở trẻ em 7 tuổi
ngời tày ở Lạng sơn
Chuyờn ngnh : Rng Hm Mt
Mó s

: CK.62722801

LUN VN BC S CHUYấN KHOA II
Ngi hng dn khoa hc:

PGS.TS. TNG MINH SN

H NI 2017
TRNG I HC Y H NI


VIỆN ĐÀO TẠO RĂNG HÀM MẶT

BẢN CAM KẾT

Tên tôi là: HOÀNG XUÂN TÙNG
Học viên lớp: Bác sĩ chuyên khoa II

Khóa: 30

Tôi xin cam đoan toàn bộ nội dung trong đề cương luận văn cũng như nội
dung luận văn này là của tôi, không hề có sự sao chép của người khác.
Hà Nội, ngày 28 tháng 06 năm 2017
Người viết cam đoan

HOÀNG XUÂN TÙNG


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DSD1

: Dài sau dưới 1

DSD2

: Dài sau dưới 2

DST1

: Dài sau trên 1

DST2

: Dài sau trên 2

DTD

: Dài trước dưới

DTT

: Dài trước trên

HD

: Hàm dưới

MPTC RHS

: Mặt phẳng tận cùng răng hàm sữa

RHL1 HD

: Răng hàm lớn 1 hàm dưới

RHL1

: Răng hàm lớn thứ nhất

RHS

: Răng hàm sữa

RSD1

: Rộng sau dưới 1

RSD2

: Rộng sau dưới 2

RST1

: Rộng sau trên 1

RST2

: Rộng sau trên 2

RTD

: Rộng trước dưới

RTT

: Rộng trước trên

XHD

: Xương hàm dưới

XHT

: Xương hàm trên


MỤC LỤC

RHL1 : RĂNG HÀM LỚN THỨ NHẤT...................................................................................... 4
ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1.................................................................................................................................... 3
TỔNG QUAN.................................................................................................................................. 3
1.1. Sự hình thành và phát triển bộ răng................................................................................................... 3
1.2. Đặc điểm cung răng khi răng vĩnh viễn mọc........................................................................................ 3
1.2.1. Đặc điểm cung răng khi R6 mọc....................................................................................................... 3
1.2.2. Sự phát triển khớp cắn khi răng 6 mọc............................................................................................ 4
Tóm lại:..................................................................................................................................................... 7
1.2.3. Đặc điểm cung răng khi thay răng sữa bằng các răng vĩnh viễn........................................................7
1.3. Phân loại lệch lạc khớp cắn theo Angle............................................................................................. 10
1.4. Kích thước cung răng....................................................................................................................... 12
1.5. Hình dạng cung răng......................................................................................................................... 14
1.6. Các phương pháp xác định kích thước cung răng..............................................................................15
1.6.1. Đo trên mẫu hàm số hóa............................................................................................................... 16
1.6.2. Đo bằng thước trượt trên mẫu hàm thạch cao..............................................................................17

1.7. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam.............................................................................18
1.8. Một số đặc điểm của tỉnh Lạng Sơn.................................................................................................. 20

CHƯƠNG 2................................................................................................................................. 22
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................22


2.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................................................... 22
Tiêu chuẩn lựa chọn............................................................................................................................... 22
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu..................................................................................................... 22
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9/2017 đến tháng 9/2018......................................................................22
2.3. Phương pháp nghiên cứu................................................................................................................. 22
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu....................................................................................................................... 22
2.3.2. Cỡ mẫu nghiên cứu....................................................................................................................... 23
2.3.3. Phương pháp chọn mẫu................................................................................................................ 23
2.3.5. Phương tiện nghiên cứu................................................................................................................ 25
2.3.6. Các bước tiến hành nghiên cứu..................................................................................................... 25
Xác định tương quan khớp cắn của RHL1 trên và dưới khi tiếp khớp.................................................27
.......................................................................................................................................................... 28
.......................................................................................................................................................... 28
.......................................................................................................................................................... 28
.......................................................................................................................................................... 28
Loại II................................................................................................................................................. 28
Loại II................................................................................................................................................. 28
Loại III................................................................................................................................................ 28
Loại hỗn hợp..................................................................................................................................... 28
Xác định hình dạng cung răng............................................................................................................ 32
Sử dụng 3 loại thước OrthoForm của 3M........................................................................................... 32
2.4. Xư ly số liêu..................................................................................................................................... 33
2.5. Sai số và biện pháp khống chế sai số................................................................................................. 34

2.5.1. Sai số............................................................................................................................................. 34
2.5.2. Cách khống chế sai số.................................................................................................................... 34
2.6. Đạo đức nghiên cứu......................................................................................................................... 34

CHƯƠNG 3................................................................................................................................. 35
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU........................................................................................................... 35


3.1. Mô tả hình dạng cung răng của một nhóm học sinh 7 tuổi người Tày tại tỉnh Lạng Sơn 2016-2018.....35
Bảng 3. 1. Phân bố khớp cắn đối tượng theo giới (n=489).................................................................36
*Test khi bình phương............................................................................................................................ 37
*Test khi bình phương............................................................................................................................ 37
3.2. Nhận xét một số kích thước cung răng và mối liên quan với loại hình sai khớp cắn theo phân loại
Angle...................................................................................................................................................... 42
- Chiều rộng cung răng............................................................................................................................ 42
- Chiều dài cung răng............................................................................................................................... 44
4.1. Đặc điểm hình dạng cung răng.......................................................................................................... 54
- Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu........................................................................................... 54
4.2. Nhận xét một số kích thước cung răng và mối liên quan với loại hình sai khớp cắn theo phân loại
Angle...................................................................................................................................................... 61

KẾT LUẬN.................................................................................................................................. 71
KIẾN NGHỊ.................................................................................................................................. 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................................... 1
I. Phần hành chính.................................................................................................................................... 2
1. Họ và tên:…………………………………………………………………...........................................................................2


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngày nay khi điều kiện kinh tế ngày càng phát triển, chất lượng cuộc
sống được nâng cao thì mọi người ngày càng quan tâm nhiều đến sức khỏe
của mình, trong đó có sức khỏe răng miệng. Để có được một bộ răng đẹp, một
nụ cười thẩm mỹ, hàm răng cần được chăm sóc thật tốt ngay từ giai đoạn răng
sữa cũng như khi răng vĩnh viễn đầu tiên mọc lên. Việc theo dõi và đánh giá
những thay đổi về kích thước răng, cung răng và khớp cắn theo lứa tuổi giúp
ta có kế hoạch điều trị chỉnh nha một cách phù hợp nhất.
Cung răng cùng với những cấu trúc thần kinh-cơ xung quanh là thành
phần cơ bản của bộ máy nhai trong đó cung răng đóng vai trò quan trọng nhất.
Giải phẫu và chức năng của các thành phần này bình thường sẽ đảm bảo cho
chúng ta có một bộ máy nhai khỏe mạnh. Chức năng của cung răng đóng vai
trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động của khớp cắn. Vấn đề tiếp xúc giữa
các răng của hai cung hàm, hay nói khác đi là chức năng của cung hàm là chìa
khoá đảm bảo cho sự lành mạnh và thoải mái của hệ thống nhai [1]. Trên nền
tảng của hệ thống nhai, các chức năng nhai, nuốt, nói và thẩm mỹ của vùng
này luôn là những vấn đề phức tạp, tế nhị và đặt ra cho người thầy thuốc Răng
Hàm Mặt những thách thức không nhỏ trong việc “góp phần mang lại hạnh
phúc cho mỗi cá nhân và cộng đồng xã hội” [2]. Để có thể có được những
quyết định đúng đắn cho các can thiệp về hình thái và chức năng ở vùng đầu,
mặt và răng, trong nhiều năm qua, các tác giả đã cố gắng tìm hiểu về những
quy luật phát triển của vùng vốn được coi là phức tạp nhất về mặt giải phẫu
và phôi thai học này.
Trong lứa tuổi 7 tuổi có răng hàm lớn thứ nhất mọc lên, đây là răng vĩnh
viễn đầu tiên mọc qua lợi và khoang miệng, các răng cửa giữa sữa rụng đi và
răng vĩnh viễn thay thế chúng bắt đầu mọc lên và chạm khớp răng đối diện,


2
thường là răng cửa giữa hàm dưới mọc trước sau đó mới đến răng cửa giữa hàm

trên. Giai đoạn này là giai đoạn chuyển tiếp từ răng sữa sang bộ răng hỗn hợp ,
kích thước dài, rộng, chu vi cung hàm được xác định
Hình thái và kích thước cung răng có sự khác nhau giữa các lứa tuổi,
chủng tộc, nam nữ. Trên thế giới đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về hình
dạng và kích thước cung răng [3], [4] nhưng tại Việt Nam những công trình
nghiên cứu về hình dạng và các chỉ số cung răng còn ít, chưa đáp ứng nhu cầu
điều trị.
Lạng sơn là một tỉnh ở vùng Đông Bắc Việt Nam trong đó có dân tộc Tày
chiếm 35,4%. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn trên tôi đã tiến hành nghiên cứu
đề tài “Đặc điểm hình dạng và kích thước cung răng ở trẻ em 7 tuổi người
Tày ở Lạng Sơn” với mục tiêu sau:
1.

Mô tả hình dạng cung răng ở trẻ em 7 tuổi người Tày tại tỉnh Lạng
Sơn.

2.

Nhận xét một số kích thước cung răng và mối liên quan với loại hình
sai khớp cắn theo phân loại Angle nhóm đối tượng trên.


3

Chương 1
TỔNG QUAN

1.1. Sự hình thành và phát triển bộ răng
Từ khi sinh ra cho tới khi trưởng thành, bộ răng người trải qua bốn giai
đoạn hình thành, phát triển và biến đổi như sau:

- Giai đoạn 1, giai đoạn thành lập bộ răng sữa: Từ khi sinh ra cho đến
khi mọc đầy đủ các răng sữa, thường diễn ra từ lúc sinh đến 2,5 tuổi.
- Giai đoạn 2, giai đoạn cung răng sữa ổn định: Từ khi mọc đầy đủ hàm
răng sữa đến khi mọc RHL vĩnh viễn thứ nhất, thường từ 2,5 tuổi đến 6 tuổi.
- Giai đoạn 3, giai đoạn bộ răng hỗn hợp: từ khi mọc RHL vĩnh viễn
thứ nhất đến khi thay chiếc răng sữa cuối cùng, thường từ 6 tuổi đến 12 tuổi.
Giai đoạn này có thể chia ra chia ra làm hai giai đoạn: 6 – 10 tuổi là giai
đoạn hàm răng hỗn hợp sớm; 10 – 12 tuổi là giai đoạn hàm răng hỗn hợp muộn
- Giai đoạn 4, giai đoạn bộ răng vĩnh viễn: từ khi mọc răng hàm lớn
vĩnh viễn thứ hai và sau đó, thường diễn ra sau 12 tuổi [5].
1.2. Đặc điểm cung răng khi răng vĩnh viễn mọc
1.2.1. Đặc điểm cung răng khi R6 mọc
Khoảng 2 tuổi, mầm răng 6 tiếp tục phát triển và di chuyển trong xương
hàm hướng về phía mặt phẳng cắn. Khoảng 3 tuổi, thân răng số 6 đã được
hoàn thiện và chân răng bắt đầu hình thành. Từ 3 đến 6 tuổi mầm răng tiếp tục
hoàn thiện và di chuyển gần hơn đến bờ xương ổ răng. Vào khoảng 6 tuổi,
răng này đã sẵn sàng để mọc trong khoang miệng và từ 6 đến 7 tuổi nó mọc
lên trong miệng


4
Bảng 1.1. Thời gian mọc răng vĩnh viễn [9]
Răng số
Hàm trên
(tuổi)
Hàm dưới
(tuổi)

1

2

7-8

8-9

6-7

7-8

3

4

5

6

7

8

11-12 10-11 10-12

6-7

12-13

17-21

9-10 10-12 11-12

6-7

12-13

17-21

Trình tự mọc răng vĩnh viễn
Hàm trên: 6-1-2-4-3-5-7-8 và 6-1-2-4-5-3-7-8
Hàm dưới: (6-1)-2-3-4-5-7-8 và (6-1)-2-4-3-5-7-8
1.2.2. Sự phát triển khớp cắn khi răng 6 mọc
Do răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất (RHL1) mọc lên dựa theo chân xa
RHS2 nên tương quan RHL1 phụ thuộc vào tương quan RHS2 (tùy thuộc vào
sự phát triển tương quan của mặt phẳng tận cùng).
Răng RHL1 mọc lên vào khoảng 6 tuổi và nó là chiếc răng vĩnh viễn đầu
tiên mọc ra. Mối tương quan của răng RHL1 khi ở khớp cắn tiếp xúc ban đầu
được biểu diễn bằng một trong 4 loại sau [6] (hình 1.1):
- Loại I: Múi gần - ngoài của răng RHL1 HT tiếp xúc hoặc rất gần với
rãnh gần ngoài của răng RHL1 HD (chiếm khoảng 55% trường hợp).
- Đầu đối đầu: Khi múi gần - ngoài của cả hai răng RHL1 HT và HD đầu
đối đầu với nhau (khoảng 25% trường hợp).
- Loại II: Khi múi gần - ngoài của răng RHL1 HT ở phía trước múi gầnngoài của răng RHL1 HD (khoảng 19% các trường hợp).
- Loại III: trong trường hợp này múi gần - ngoài của răng RHL1 HT ở phía
xa so với rãnh gần ngoài của răng RHL1 (khoảng 1% các trường hợp) [7], [5].


5

Hình 1.1. Sự phát triển khớp cắn [6]

Arya BS, Carlsen DB [8], [9] khi nghiên cứu về dự đoán tương quan
RHL1 và sự thay đổi khớp cắn của các răng sau cho thấy sự liên quan của
bước gần, thẳng, bước xa của mặt phẳng tận cùng RHS, loại I, loại II, loại III,
đầu đối đầu qua 3 giai đoạn của sự phát triển khớp cắn [6], [8], [9].
Bảng 1.2. Phân bố MPTC RHS, tiếp khớp ban đầu và khớp cắn cuối cùng
Mặt phẳng tận cùng

Tiếp khớp ban đầu

Khớp cắn cuối cùng

RHS

(răng 6)

(khoảng 12 tuổi)

49% Loại I (bước gần)
37% Kiểu phẳng
14% Loại II (bước xa)

1% Loại III
27% Loại I
49% Đầu đối đầu
23% Loại II

3% Loại III
59% Loại I
39% Loại II

Sự phát triển khác nhau của XHD so với XHT đóng vai trò quan trọng
đối với sự dịch chuyển khớp cắn. Đến giai đoạn thay răng, XHD có sự gia
tăng phát triển hơn so với XHT, bù trừ, bắt kịp sự phát triển của XHT. Cụ thể
sự thay đổi của khớp cắn được diễn ra như sau:
- Nếu là tương quan bước xa ở RHS


6
+ Tương quan răng hàm lớn thứ nhất mọc lên vào tương quan loại II
+ Tương quan này không tự sữa chữa được và gây ra sai khớp cắn loại II
mặc dù có sự bù trừ của khoảng Leeway và tăng trưởng biệt hóa.
- Nếu là tương quan đồng phẳng ở RHS
+ Sẽ chuyển sang quan hệ đầu đối đầu ở răng hàm lớn vĩnh viễn thứ
nhất về sau chuyển thành tương quan hàm loại I sau khi sử dụng đến khe
linh trưởng.
+ Tương quan đầu chạm đầu của răng hàm lớn thứ nhất chuyển sang
tương quan loại I do có sự dịch chuyển về phía gần của răng hàm lớn 1 và
sử dụng khoảng leeway sau này.
Trong trường hợp cung răng thưa:
- Nếu cung răng dưới có khe hở linh trưởng, RHL1 mọc lên làm di gần
RHS1 và RHS2, đóng kín khe hở linh trưởng (giữa RHS1 và răng nanh), làm
giảm chiều dài cung răng và răng RHL1 vào thẳng khớp cắn loại I (sự di gần
sớm của RHL1 HD)
- Khoảng leeway 1,7mm mỗi bên ở HD và 0,9mm mỗi bên ở HT giúp
RHL thứ nhất HD di gần nhiều hơn RHL thứ nhất HT 0,8mm, múi ngoài gần
RHL thứ nhất HT cài với rãnh ngoài gần RHL thứ nhất HD, đi vào khớp cắn
loại I. Khuynh hướng loại II ở thời kỳ hàm răng sữa và hàm răng hỗn hợp
không còn nữa.
- Nếu cung răng HD không có khe hở linh trưởng hoặc khe hở linh
trưởng quá nhỏ, RHL1 HT và HD sẽ giữ vị trí cắn đầu đối đầu cho đến

HONkhi các RHS1 và RHS2 được thay thế bởi các răng hàm nhỏ vĩnh viễn
có kích thước theo chiều gần - xa nhỏ hơn. RHL1 sẽ di về phía gần trễ
(muộn) trong giai đoạn sau của bộ răng hỗn hợp và răng trên cắn khớp bình
thường với răng dưới


7
Cung răng trên có khe hở, cung răng dưới không có khe hở và RHL1
hàm trên mọc trước RHL1 HD. RHL1 HT di gần, đóng kín khe hở, RHL1 HD
mọc lên sẽ vào khớp cắn loại II Angle vì không thể di gần được do cung răng
dưới không có khe hở giữa các răng. Trường hợp này trẻ cần được theo dõi và
điều trị kịp thời trường hợp vẩu hàm trên.
- Nếu là tương quan RHS kiểu bước gần:
+ Chuyển sang quan hệ loại I nếu sự tăng phát triển xương hàm dưới rất
ít.
+ Chuyển sang quan hệ loại III nếu XHD vẫn tiếp tục gia tăng phát triển.
Sự mọc lên của RHL thứ nhất làm thu ngắn cung răng trong loại hàm có
khe hở. Khi RHL thứ nhất HT và HD đã ăn khớp nhau thì không còn sự thay đổi
trong tương quan theo chiều trước sau của răng nanh sữa nữa [5]
Tóm lại:
 Nguyên nhân thay đổi tương quan của các RHL1
Khoảng leeway: hàm dưới trung bình 1,8 mm mỗi bên, hàm trên trung
bình 0,9 mm mỗi bên [5].
Sự tăng trưởng của hàm dưới: hiện tượng tăng trưởng ra trước và xuống
dưới của hàm dưới mạnh hơn hàm trên ở giai đoạn thiếu niên do vậy cung
răng dưới có xu hướng đưa ra trước nhiều hơn.
Các nguyên nhân khác: di truyền, dinh dưỡng, chức năng, một bệnh lý
vùng hà.
1.2.3. Đặc điểm cung răng khi thay răng sữa bằng các răng vĩnh viễn
Khi răng cửa sữa được thay thế bằng các răng vĩnh viễn thì có sự thay

đổi nhẹ về kích thước do hiện tượng răng cửa ngả môi, đóng kín các khe hở tự
nhiên do kích thước răng cửa vĩnh viễn lớn hơn răng cửa sữa
Kích thước răng cửa vĩnh viễn lớn hơn kích thước răng cửa sữa, nên
đây là giai đoạn gây nhiều lo lắng nhất trong sự phát triển cung răng, “Đủ hay
không đủ chỗ cho các răng cửa vĩnh viễn mọc lên”. Vấn đề đặt ra ở đây là cần


8
phải phân tích và so sánh giữa khoảng trống sẵn có và khoảng trống cần thiết
cho răng cửa vĩnh viễn mọc lên.
Trung bình ở hàm trên, kích thước 4 răng cửa vĩnh viễn lớn hơn 4 răng
cửa sữa là 7,6mm, ở hàm dưới là 6mm. Chênh lệch kích thước này được tính
như sau:
* Cung răng trên:
Kích thước gần xa
Răng cửa giữa vĩnh viễn (9,0mm)
18,0mm
Răng cửa bên vĩnh viễn (6,4mm)
12,8mm
Chiều rộng tổng cộng
30,8mm
Răng cửa giữa sữa
Răng cửa bên sữa

(6,5mm)
(5,1mm)
Chiều rộng tổng cộng

13,0mm
10,2mm

23,2mm
-7,6mm

* Cung răng dưới:
Kích thước gần xa
Răng cửa giữa vĩnh viễn (5,4mm)
Răng cửa bên vĩnh viễn (5,9mm)
Chiều rộng tổng cộng
Răng cửa giữa sữa
Răng cửa bên sữa

10,8mm
11,8mm
22,6mm

(4,2mm)
(4,1mm)
Chiều rộng tổng cộng

8,4mm
8,2mm
16,6mm
-6,0mm
Các răng cửa vĩnh viễn mọc được sắp xếp đủ chỗ trên cung hàm hay

không cần một hay phối hợp các yếu tố sau đây:
1.2.3.1. Khe hở giữa các răng cửa sữa: Có thể có hay không có khe hở giữa
các răng cửa sữa và trong thời gian từ khi tất cả các răng sữa hiện diện cho
đến khi các răng cửa vĩnh viễn bắt đầu mọc lên không có sự thay đổi nào ở
phần trước này của cung răng.

9
Khe hở giữa các răng cửa sữa là một vấn đề lâm sàng cần được quan
sát trước tiên ở những trẻ nhỏ. Nếu không có khe hở này, thì các răng của trẻ
trong tương lai khó sắp xếp ngay ngắn được trên cung hàm.
Khe hở nguyên thủy ở hàm trên thay đổi từ 0 đến 10mm, trung bình là
4mm. Hàm dưới từ 0 đến 6mm, trung bình là 3mm.
Để răng có thể sắp xếp ngay ngắn, kích thước khe hở phải lớn hơn kích
thước chênh lệch trung bình thì tốt hơn [5].
1.2.3.2. Sự tăng trưởng chiều rộng cung răng giữa hai răng nanh: Trong thời
gian từ khi mọc đủ 20 răng sữa cho đến khi răng cửa vĩnh viễn bắt đầu mọc
lên (khoảng 6 tuổi), không hoặc có rất ít sự tăng trưởng cung răng theo chiều
rộng này. Khi răng cửa vĩnh viễn cũng như khi răng nanh vĩnh viễn mọc lên,
chiều rộng cung răng giữa 2 răng nanh hàm trên có sự tăng trưởng đángkể tuy
nhiên (điều này thường không xảy ra với các răng nanh hàm dưới).
Ở hàm trên trẻ trai, từ 2 đến 18 tuổi chiều rộng cung răng vùng giữa 2
răng nanh tăng gần 6mm, ở trẻ gái là 4,5mm. Ở hàm dưới trẻ trai là 4mm và
trẻ gái ít hơn 3mm. Sự tăng trưởng chiều rộng giữa hai răng nanh nhiều hơn
giữa hai răng hàm sữa thứ hai. Trong loại cung răng không có khe hở, sự tăng
trưởng theo chiều rộng nhiều hơn ở loại cung răng có khe hở [5].
1.2.3.3. Thay đổi trong tỷ lệ giữa kích thước răng sữa và răng vĩnh viễn:
Nếu kích thước theo chiều gần xa của các răng cửa vĩnh viễn nhỏ
hơn kích thước trung bình thì rõ ràng là khoảng trống cần cho chúng mọc
lên cũng ít hơn.
Mặc dù có những sự tăng trưởng nêu trên, người ta vẫn thấy 50% trường
hợp loại cung răng sữa khít vẫn bị khấp khểnh vùng răng cửa vĩnh viễn.
Thông thường, 4 răng cửa vĩnh viễn hàm trên cần khoảng trống là
7,6mm nhờ vào:

10
- Khe hở giữa các răng trung bình: 3,8mm.
- Sự tăng trưởng giữa 2 răng nanh, trung bình: 3mm.
- Vị trí nghiêng về phía trước của răng cửa, trung bình: 2,2mm.
4 răng cửa vĩnh viễn hàm dưới cần khoảng trống là 6,0mm nhờ vào:
- Khe hở giữa các răng trung bình: 2,7mm.
- Sự tăng trưởng giữa 2 răng nanh, trung bình: 3mm.
- Vị trí nghiêng về phía trước của răng cửa, trung bình: 2,2mm [5].
- m mặt, tai mũi họng.
1.3. Phân loại lệch lạc khớp cắn theo Angle
•Khớp cắn bình thường.
Đỉnh núm ngoài gần của RHL thứ nhất hàm trên khớp với rãnh ngoài của
RHL thứ nhất hàm dưới. Các răng sắp xếp đều đặn theo đường cắn khớp, là
một đường cong đối xứng, đều đặn và liên tục. Khi hai hàm cắn khít với
nhau, đường cắn khớp HT và HD trùng khớp nhau.

HT

HD

(A)

(B)

Hình 1.2. Đường cắn khớp (A); Khớp cắn bình thường (B) [10]


11
Khớp cắn sai loại I.

Tương quan khớp cắn vùng RHL thứ nhất bình thường nhưng đường
khớp cắn không đúng do răng mọc không đúng vị trí, xoay hoặc nguyên
nhân khác.
•

Khớp cắn sai loại II.

- Đỉnh múi ngoài gần RHL thứ nhất HT nằm ở phía gần so với rãnh giữa
ngoài RHL thứ nhất HD. Quan hệ của các răng khác với đường cắn là không
định rõ.
Loại này có hai tiểu loại:
- Tiểu loại 1: Cung răng hàm trên hẹp, hình chữ V, nhô ra trước với răng
cửa trên nghiêng về phía môi (vẩu), độ cắn chìa tăng, môi dưới thường chạm
mặt trong răng cửa trên
- Tiểu loại 2: Các răng cửa giữa hàm trên nghiêng vào trong nhiều trong
khi các răng cửa bên hàm trên nghiêng ra phía ngoài khỏi răng cửa giữa, độ
cắn phủ tăng, cung răng hàm trên ở răng nanh thường rộng hơn bình thường.
Khớp cắn loại II tiểu loại 2 thường là do di truyền.

Hình 1.3. Khớp cắn sai loại I [10]
•
Khớp cắn sai loại III.

Hình 1.4. Khớp cắn sai loại II [10]

Hình 1.5. Khớp cắn sai loại III [10]


12
Đỉnh núm ngoài gần RHL thứ nhất HT nằm ở phía xa so với rãnh

giữa ngoài RHL thứ nhất HD. Quan hệ của các răng khác với đường cắn là
không định
1.4. Kích thước cung răng
Zsigmundy (1980) là người đầu tiên đo kích thướccung răng sữa.Sau đó
có nhiều tác giả đã quan tâm đến vấn đề này như Snyder, Richard G [11], [12];
Meredith [13], Chapman [14], Foster [15], [16], Chang [17], Ngô Thị Quỳnh
Lan [18]. Theo dõi những thay đổi về chiều dài, chiều rộng và chu vi cung
răng giúp các nhà nghiên cúu đánh giá được sự tăng trưởng và phát triển của
cung răng trong quá trình phát triển của hệ thống sọ-mặt-răng.
• Chiều rộng cung răng
Thường được xác định bằng khoảng cách hai điểm đối xứng trên cung
răng ở bên phải và bên trái. Tùy theo sự lựa chọn từng tác giả, các điểm mốc có
thể là các đỉnh múi [19], các hố hoặc các điểm lồi tối đa mặt ngoài hay mặt trong
của các răng [17]. Mặc dù cách chọn các điểm mốc đo khác nhau nhưng các
nghiên cứu về thay đổi tăng trưởng chiều rộng cung răng trong giai đoạn răng
sữa và giai đoạn đầu của bộ răng hỗn hợp đều cho kết quả giống nhau.Chiều
rộng cung răng của nam lớn hơn nữ [12], [18]. Chiều rộng cung răng của trẻ
Kenya (6-8 tuổi) qua đo răng nanh là 33,9mmvới hàm trên và 26,6 mm với hàm
dưới, đo qua răng 6 là 53,1mm với hàm trên và 47 với hàm dưới [19].
• Chiều dài cung răng
Tùy theo điểm mốc được chọn, có nhiều loại chiều dài cung răng. Sử
dụng phổ biến nhất là chiều dài cung răng đo từ điểm giữa hai răng cửa giữa
đến đường nối mặt xa hai RHS2, đỉnh múi ngoài gần RHS2 (răng hàm nhỏ
vĩnh viễn thứ hai), đỉnh hai răng nanh [17], [18] hai múi gần - ngoài răng hàm
lớn vĩnh viễn thứ nhất.


13
Các nghiên cứu đều cho thấy chiều dài cung răng HT luôn lớn hơn HD
ở mọi lứa tuổi. Mẫu thay đổi theo tuổi của chiều dài cung răng cho thấy

không khác nhau nhiều giữa HT và HD, tuy nhiên mức độ giảm của HD nhiều
hơn HT do sự di gần của các răng trong thời kỳ đầu bộ răng hỗn hợp [20].
Trên nhóm trẻ việt nam5,5 tuổi chiều dài cung răng qua RHS2 là 27,7mm28,4mmvới hàm trên và 25,17mm-25,75 với hàm dưới [20].
• Chu vi cung răng
Theo Moorrees (1969), chu vi cung răng sữa là chiều dài của đường
cong từ mặt xa của RHS2 (răng hàm nhỏ thứ hai với bộ răng vĩnh viễn), qua
đỉnh múi ngoài và bờ cắn của các răng, đến mặt xa RHS2 bên đối diện [12].
Chu vi cung răng là một thông số rất quan trọng, đặc biệt ở giai đoạn bộ
răng hỗn hợp để đánh giá vấn đề khoảng trống cho các răng vĩnh viễn mọc.
Moorrees [12] nhận thấy chu vi cung răng tăng rất ít ở hàm trên (1,32 mm ở
nam, 0,5 mm ở nữ), và giảm ở hàm dưới (3,39 mm ở nam, 4,48 mm ở nữ) khi
nghiên cứu trên nhóm trẻ từ 5 đến 18 tuổi (ở bộ răng vĩnh viễn, chu vi cung răng
được đo đến mặt xa răng hàm nhỏ thứ hai). Chu vi cung răng ở hàm trên luôn
lớn hơn ở hàm dưới mọi lứa tuổi [21]. Chu vi cung răng ở trẻ Mỹ da trắng lúc 68 tuổi là 74mm-76.9mm với hàm trên và 66,9mm-69,1mm với hàm dưới

Hình 1.6. Đo chiều rộng và chiều dài cung răng [12]


14
1.5. Hình dạng cung răng
Nhìn từ phía mặt nhai các răng được sắp xếp thành một cung (cung
răng). Vì cấu trúc hình cung được xem là sự sắp xếp tạo nên tính ổn định và
vững chắc.
Một bộ răng vĩnh viễn đầy đủ gồm 32 chiếc, chia đều cho 2 cung răng:
cung răng trên và cung răng dưới. Do răng hàm lớn thứ 3 thường có hoặc
không (không có mầm răng), khái niệm về bộ răng gồm 28 chiếc được sử
dụng trên lâm sàng.
Các nghiên cứu cho thấy cung răng có nhiều loại hình dạng, kích
thước có thể thay đổi theo chủng tộc và cá thể, cũng như bị ảnh hưởng của
các yếu tố về dinh dưỡng, chuyển hoá và tình trạng sức khoẻ toàn thân và

tại chỗ khác. Một số tác giả cho rằng hình dạng cung răng được định sẵn bởi
di truyền.
Năm 1920, Williams đã nêu lên sự đồng dạng giữa hình dạng của răng
và hình dạng của cung răng. Nếu răng có hình dạng hình vuông sẽ kèm theo
mặt hình vuông và cung răng cũng có dạng hình vuông. Các tác giả đã phân
biệt ba dạng cung răng là hình vuông, hình ô van và hình tam giác [22]
Năm 1971, Brader [23] đưa ra một mẫu cung răng. Mẫu này dựa trên
một ê líp 3 tiêu điểm và đã làm thay đổi quan niệm về hình dạng cung răng.
Đường cong cung răng rất giống với đường cong của ê líp, các răng sắp xếp
chỉ một phần ở cực nhỏ của toàn bộ đường cong. Ông cho rằng cấu trúc của
cung răng có 4 đặc trưng chủ yếu:
- Hình dạng của cung răng.
- Kích thước của cung răng.
- Sự đối xứng hai bên.
- Sự thay đổi của các cấu trúc xung quanh dẫn đến sự biến đổi hình thể
của cung răng.


15
Rickett đã tiến hành một loạt nghiên cứu về hình dạng cung răng và đã
đưa ra kết luận:
- Hình dạng cung răng hàm trên đồng dạng với hình dạng cung răng hàm dưới.
- Cung răng hàm trên ở phía trước hơn so với cung răng hàm dưới.
- Có 5 dạng cung răng: Dạng hình thuôn dài, dạng hình thuôn dài hẹp,
dạng hình trứng, dạng hình trứng hẹp, dạng hình vuông.
Nhưng trên thực tế, hiện nay sự phân loại hình dạng cung răng chủ yếu
được sử dụng trong chẩn đoán và điều trị chỉnh hình răng mặt là phương pháp
phân loại của Chuck và Williams [22] là: Dạng hình vuông, dạng hình tam
giác (hình thuôn dài), hình ô van (hình trứng).
1.6. Các phương pháp xác định kích thước cung răng

Quan sát, đánh giá răng, cung răng là một công việc cần thiết trong thực
hành lâm sàng và nghiên cứu. Công việc đánh giá giúp bác sĩ phân tích được
những kích thước cần thiết và những bất thường của cung răng. Các nghiên
cứu cần kết hợp giữa quan sát và việc đo đạc, phân tích trên cơ sở khoa học:
bao gồm phân tích trên phim, mẫu hàm hoặc trực tiếp trên miệng. Việc quan
sát bằng mắt, phân tích trực tiếp trên miệng cho ta biết chính xác và trực quan
hơn kích thước thật của răng, hình dạng cung răng, tình trạng khớp cắn tuy
nhiên vẫn có nhiều hạn chế: khó xác định các điểm mốc trên miệng, khó đưa
dụng cụ đo chuyên dụng vào miệng đối tượng để đo dạc các chỉ số cần thiết.
Do vậy, việc quan sát cần đi kèm thêm các phương pháp khác để phân tích
đánh giá về răng, cung răng, khớp cắn.
Việc đo đạc trên ảnh chụp và phim X-quang mặc dù nhanh chóng, hiện
đại nhưng có nhiều sai số do phụ thuộc vào tỷ lệ giữa phim và kích thước thật,
đòi hỏi thiết bị chuyên dụng và tốn kém.


16
Mẫu hàm thạch cao được xem là công cụ quan trọng trong điều trị chỉnh
nha cũng như trong nghiên cứu. Các mẫu hàm giúp cho việc phân tích kích
thước và hình dạng răng, mức độ thẳng hàng và xoay của răng, chiều rộng,
chiều dài, hình dạng và mức độ đối xứng của cung răng cũng như quan hệ
khớp cắn, theo nhà nghiên cứu Hashim và Al-Ghami [24]. Mẫu thạch cao là
một thành phần cần thiết trong việc chẩn đoán, lên kế hoạch điều trị, đánh giá
tiến triển quá trình điều trị và lưu trữ kết quả điều trị nghiên cứu. Một số loại
phương tiện chủ yếu để nghiên cứu trên mẫu hàm bao gồm:
1.6.1. Đo trên mẫu hàm số hóa
Sự phát triển và sử dụng máy tính ngày nay là một trong những tiến bộ
đáng chú ý nhất trong việc điều trị. Thật vậy, công nghệ kỹ thuật số đã cho
phép các bác sĩ có thể làm việc trên mẫu số hóa, mẫu này có thể thay thế mẫu
hàm thông thường. Hình dáng, kích thước của cung răng, những yếu tố bất

thường đều có thể đánh giá trực tiếp trên màn hình. Ngày nay có rất nhiều
phần mềm tiên tiến, nhưng đều dựa trên 2 loại số hóa chính: số hóa gián tiếp
và số hóa trực tiếp.
Số hóa gián tiếp: máy sẽ ghi nhận hình ảnh và phân tích thông qua mẫu
hàm nghiên cứu bằng tay (sau khi lấy dấu, đổ mẫu và gỡ mẫu).
Số hóa trực tiếp: có thể được thực hiện trực tiếp ngay trong phòng khám;
máy tính sẽ cho phép bác sĩ có được hình ảnh của cung răng 2D hoặc 3D
thông qua việc khám trực tiếp trong miệng.
Một số phần mềm có thể kể đến là OrthoCAD, E Model, Bibliocast..
Mà phần mềm được sử dụng nhiều nhất và toàn diện nhất hiện nay là
OrthoCAD được ra đời vào khoảng đầu những năm 2000. Phần mềm này có
thể thu và trình bày mẫu hàm nghiên cứu trên máy tính dưới dạng ảnh không
gian ba chiều [25].


17
Về mặt lâm sàng, mẫu hàm số hóa là một giải pháp mang đến rất nhiều
thuận lợi: nó cho phép chuyển đổi toàn bộ dữ liệu, tài liệu chỉnh nha dưới
dạng kĩ thuật số, việc lưu trữ không giới hạn, do vậy giúp cho bác sỹ chỉnh
nha ở cả góc độ quản lý hồ sơ lẫn góc độ tiếp thị dịch vụ. Ngoài ra, mẫu hàm
số hóa còn hạn chế được các sai sót trong việc xử lí mẫu thạch cao mà tiềm ẩn
nhiều nguy cơ như bị vỡ hay xuất hiện bong bóng. Mẫu hàm số hóa mang đến
sự đơn giản, cải thiện và độ chính xác đo lường, không những tạo điều kiện
trao đổi và giao tiếp giữa các bác sĩ mà còn giữa các bác sĩ và bệnh nhân. Tuy
nhiên, các mẫu hàm số hóa vẫn còn vài nhược điểm. Các hình ảnh được
OrthoCAD mang đến là ảnh ba chiều nhưng thực ra vẫn chỉ nhìn được hai
chiều trên màn hình, do vậy việc xác định các điểm, các trục và các mặt đo sẽ
gặp khó khăn.
1.6.2. Đo bằng thước trượt trên mẫu hàm thạch cao
Thước trượt thông thường có độ chính xác tới 1/10 mm, được sử dụng

nhiều trong nghiên cứu về kích thước và cung răng. Nhiều nghiên cứu cho
thấy rằng, không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa việc đo đạc các
kích thước theo chiều gần xa của các RHS1 và RHS2, răng nanh sữa, răng
cửa giữa, răng cửa bên ở cả hai hàm bằng phương pháp vi tính so với phương
pháp cổ điển (đo trực tiếp trên mẫu hàm thạch cao bằng thước trượt thông
thường). Do đó, đây là phương pháp thông dụng, chính xác, tin cậy và có thể
lặp lại được.
Thước trượt điện tử có tính năng tương tự như thước trượt thông thường.
Ưu điểm của thước trượt điện tử hơn so với thước trượt thông thường đó là độ
chính xác cao đến 1/100mm, màn hình hiển thị số, cho phép người nghiên cứu
dễ dàng thao tác cũng như cho kết quả chính xác hơn. Thước trượt điện tử
được sử dụng trong hầu hết các nghiên cứu gần đây về đo kích thước răng,
cung răng…


18
Nhiều tác giả đã nghiên cứu so sánh giữa việc phân tích và sử dụng các
phép đo trên mẫu hàm thường với thước trượt điện tử và mẫu hàm số hóa rút
ra kết luận sau [26]: Cả thước trượt điện tử và phần mềm số hóa đều cho kết
quả chính xác và lặp lại được, tuy nhiên, thước trượt điện tử lại đem đến kết
quả chính xác hơn. Ngoài ra, về mặt lưu trữ và thao tác sử dụng thì mẫu hàm
số hóa lại đem đến nhiều ưu điểm hơn do các bước thao tác đều được thực
hiện trên máy tính, sự lưu trữ là không giới hạn, dễ dàng trao đổi và tiết kiệm
được rất nhiều thời gian.
Nhìn chung, ở Việt Nam, mẫu hàm số hóa chưa thật sự thông dụng và
việc áp dụng mẫu hàm số hóa cho các nghiên cứu cộng đồng còn khá hạn chế.
Do vậy, phương pháp sử dụng thước trượt diện tử trên mẫu hàm thạch cao vẫn
là phương pháp hiệu quả thích hợp cho việc thực hiện các nghiên cứu đánh
giá sự thay đổi của răng, cung răng với độ chính xác cao.
1.7. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam

Công trình của Ngô Thị Quỳnh Lan: Nghiên cứu dọc sự phát triển của
cung răng trên mẫu gồm 117 trẻ cho thấy trẻ em Việt Nam có cung răng rộng
ngắn, cung răng ở trẻ trai lớn hơn trẻ gái, mức chênh lệch về chiều rộng nhiều
hơn chiều dài, các kích thước cung răng hàm trên luôn lớn hơn hàm dưới:
cung răng ở trẻ em Việt Nam rộng và ngắn hơn trẻ em Mỹ [18].
Năm 2001, Lê Đức Lánh đã tiến hành nghiên cứu trên 140 cặp mẫu
hàm độ tuổi từ 12 đến 15 tuổi đã rút ra kết luận kích thước cung răng tăng nhẹ
trong giai đoạn từ 12 đến 15 tuổi [20].
Tác giả Nojima, McLaughlin, Isshiki với nghiên cứu so sánh mẫu hàm
dưới của người Nhật và người Caucasian đã rút ra tỷ lệ các dạng cung răng và
so sánh kích thước từng dạng cung răng của 2 nhóm [27].
Năm 2000, Benjamin và Edward đã nghiên cứu trên hai nhóm là người
Mỹ da trắng và người Mỹ da đen. Họ nhận thấy rằng người Mỹ da đen có