Giáo dục kĩ năng sống thông qua học phần Công dân với pháp luật môn Giáo dục công dân lớp 12 ở một số trường THPT tại thành phố Hồ Chí Minh

Năm học 2015 - 2016

GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG THÔNG QUA HỌC PHẦN
CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12
Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Thị Lam,
Nguyễn Thị Phượng Vy
(Sinh viên năm 3, Khoa Giáo dục Chính trị)
GVHD: ThS Đỗ Công Nam
1. Đặt vấn đề
Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là một yêu cầu cấp bách đối với thế hệ trẻ,
nhất là trong xu thế hội nhập, toàn cầu hóa như hiện nay. Nếu không giáo dục kĩ năng
sống, các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi tiêu cực, lối sống ích kỉ, lai căng, thực dụng,
dễ bị lệch lạc nhân cách. Tất cả những hành vi sai lệch đó xuất phát từ sự thiếu hiểu
biết, thiếu kinh nghiệm hay nói cách khác là các em chỉ mới được trang bị những kiến
thức chứ chưa được trang bị cách vận dụng kiến thức đó như thế nào. Chính vì vậy,
giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là một vấn đề cấp thiết trong xã hội hiện nay. Môn
Giáo dục công dân là một môn học có vai trò hết sức quan trọng trong việc giáo dục,
rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc dạy và học môn
Giáo dục công dân trong nhà trường THPT vẫn chưa thực sự nghiêm túc và mang lại
hiệu quả. Kĩ năng sống có vai trò hết sức quan trọng. Người càng có nhiều kĩ năng
sống sẽ luôn vững vàng trước những khó khăn, thử thách; biết ứng xử, giải quyết vấn
đề một cách tích cực, hiệu quả hơn; làm chủ được bản thân, chắc chắn rằng họ sẽ thành
công nhiều hơn trong cuộc sống. Ngược lại, người thiếu kĩ năng sống thường dễ bị vấp
ngã, dễ bị thất bại trong cuộc sống. Tuy nhiên, trong nhà trường hiện nay, giáo dục kĩ
năng sống cho học sinh vẫn chưa thực sự được chú trọng và mang lại hiệu quả cao.
Học sinh không có điều kiện để vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế, thiếu đi
các kĩ năng cơ bản như kĩ năng sống về sức khoẻ, kĩ năng sống về bản thân, kĩ năng
sống về nghề nghiệp.
2. Nội dung
2.1.

Một số vấn đề lí luận cơ bản

2.1.1. Hệ thống các khái niệm
- Khái niệm giáo dục
Giáo dục (theo nghĩa rộng): Là hoạt động giáo dục tổng thể được tổ chức một
cách có mục đích, có kế hoạch nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân cách con
người.
Giáo dục (theo nghĩa hẹp): Là một bộ phận của hoạt động giáo dục tổng thể nhằm
tổ chức, hướng dẫn, điều khiển người được giáo dục hình thành thế giới quan khoa học,
tư tưởng chính trị, đạo đức, thẩm mĩ, lao động, phát triển thể lực, những hành vi và thói
quen ứng xử đúng đắn của cá nhân trong các mối quan hệ xã hội.

189


Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH

- Khái niệm kĩ năng: là khả năng thực hiện một công việc có kết quả nhất định,
trong một hoàn cảnh, một điều kiện nhất định.
- Khái niệm kĩ năng sống (KNS): là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các
chức năng và tham gia vào cuộc sống con người.
Hệ thống các kĩ năng sống:
- Kĩ năng tự nhận thức,
- Kĩ năng xác định giá trị,
- Kĩ năng đặt mục tiêu,
- Kĩ năng tư duy phê phán,
- Kĩ năng tư duy sáng tạo,
- Kĩ năng kiểm soát cảm xúc,
- Kĩ năng kiềm chế căng thẳng,

- Kĩ năng giao tiếp,
- Kĩ năng lắng nghe tích cực,
- Kĩ năng làm việc nhóm,
- Kĩ năng từ chối,
- Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn,
- Kĩ năng giải quyết vấn đề,
- Kĩ năng ra quyết định,
- Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin,
- Kĩ năng giữ gìn sức khỏe,
- Kĩ năng chăm sóc sức khỏe sinh sản,
- Kĩ năng phân biệt tình bạn – tình yêu,
- Kĩ năng ngăn ngừa lây truyền HIV/AIDS,
- Kĩ năng phòng tránh rượu, thuốc lá, ma túy.
Riêng đối với mảng pháp luật thì cần phải kể đến các kĩ năng sau:
- Kĩ năng thực hành pháp luật,
- Kĩ năng phổ biến và tuyên truyền pháp luật,
- Kĩ năng tra cứu tài liệu pháp luật, tìm cơ sở pháp lí để giải thích, hướng dẫn phù
hợp với pháp luật.
2.1.2. Tầm quan trọng của việc giáo dục KNS cho HS THPT
a.
–
–
–
–
–
b.

190

Đặc điểm của học sinh THPT

Đặc điểm tâm - sinh lí của HS THPT,
Đặc điểm nhận thức,
Đặc điểm hoạt động học tập và giao tiếp,
Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ,
Đặc điểm nhân cách chủ yếu của học sinh THPT.
Cấu trúc chương trình Công dân với pháp luật môn giáo dục công dân lớp 12


Năm học 2015 - 2016

Chương trình GDCD lớp 12 được cấu trúc thành 10 bài về pháp luật. Nội dung
chủ yếu tập trung về pháp luật trong nước, giúp học sinh nắm rõ khái niệm về pháp luật
và thực hiện pháp luật, pháp luật với quyền bình đẳng của công dân, pháp luật và tự do
dân chủ, pháp luật với sự phát triển của công dân đến pháp luật với sự phát triển bền
vững của đất nước và sự tham gia của Việt Nam vào các điều ước quốc tế trong một số
lĩnh vực liên quan đến đời sống công dân, hoà bình, hữu nghị và hợp tác kinh tế quốc
tế.
Và những nội dung trên đã được khái quát thành 10 đơn vị bài học. Ở mỗi bài học
sẽ có những yêu cầu về kiến thức cũng như những kĩ năng cần trang bị. Cụ thể như yêu
cầu về nội dung và kĩ năng cần đạt trong bài 6: Công dân với các quyền tự do cơ bản.
Bảng 1. Nội dung và kĩ năng cần đạt của bài 6: Công dân với các quyền tự do cơ bản
Bài học
Yêu cầu và gợi ý các kĩ năng cần trang bị
Bài 6: Công dân với - Học sinh biết phân biệt những hành vi thực hiện đúng và
các quyền tự do cơ bản hành vi xâm phạm quyền cơ bản của công dân; biết tự bảo vệ
mình trước các hành vi xâm phạm của người khác.
- Cần kết hợp giáo dục các kĩ năng:
+ Kĩ năng thực hành pháp luật,
+ Kĩ năng nhận thức,
+ Kĩ năng xác định giá trị,

+ Kĩ năng giải quyết vấn đề,
+ Kĩ năng làm việc nhóm,
+ Kĩ năng tư duy phê phán.
2.1.3. Vai trò của môn Giáo dục công dân đối với việc giảng dạy kĩ năng sống từ
nội dung chương trình Công dân với pháp luật lớp 12
Môn Giáo dục công dân có một vai trò vô cùng to lớn đối với việc giáo dục đạo
đức, lối sống và kĩ năng cho học sinh. Và đặc biệt đối với học phần công dân với pháp
luật lớp 12, học phần trang bị cho học sinh mảng kiến thức vô cùng quan trọng và
không thể thiếu đối với mỗi công dân. Việc dạy học có hiệu quả môn giáo dục công
dân đã góp phần xây dựng môi trường văn hóa học đường lành mạnh, không còn lối
ứng xử thiếu văn hóa, không còn tình trạng bạo lực trong giáo dục, một xã hội chỉ có
tình yêu thương, sự tôn trọng, hòa bình, hạnh phúc và đặc biệt là sẽ giúp giảm thiểu
những tệ nạn xã hội đang hàng ngày, hàng giờ diễn ra trong xã hội.
2.2. Tình hình giáo dục kĩ năng sống cho học sinh THPT tại Thành phố Hồ Chí
Minh
Từ hoạt động giảng dạy của bộ môn GDCD tại một số trường, ta có thể thấy, nhìn
chung các trường đã có đầu tư vào công tác giáo dục kĩ năng cho các em bên cạnh
nhiệm vụ giáo dục kiến thức. Song, do việc đầu tư cho công tác này của các trường vẫn
chưa thật sự phù hợp và chưa đáp ứng được nhu cầu nên hiệu quả của hoạt động chưa

191


Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH

cao. Giáo viên vẫn chưa được tập huấn nhiều về kĩ năng và không có nhiều thời gian
đầu tư cho mảng kĩ năng trong quá trình giảng dạy. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của các
trường chưa đáp ứng nhu cầu học tập cũng như nhà trường chưa có được những chính
sách, đãi ngộ cho các giáo viên làm công tác giáo dục kĩ năng sống cho học sinh… Đây
là tình hình chung vẫn còn đang tồn tại ở các trường. Ta thấy, công tác giáo dục kĩ

năng sống cho học sinh vẫn chưa thật sự hiệu quả.
Do đó, học sinh THPT vẫn còn rất yếu về mảng kĩ năng, không chỉ là kĩ năng
trong quá trình học tập mà còn ở kĩ năng khi tham gia vào bất cứ hoạt động nào trong
cuộc sống mà đặc biệt chính là kĩ năng về mảng pháp luật. Vì lí do đó nên nhà trường
vẫn còn gặp khá nhiều khó khăn trong việc xây dựng phong trào “nếp sống văn minh
đô thị”, tỉ lệ học sinh vi phạm luật giao thông, hút thuốc lá, bạo lực học đường, học
sinh gây gỗ, đánh nhau vẫn chưa có dấu hiệu chuyển biến tích cực hơn… Tuy không có
tệ nạn hút chích ma túy nhưng hiện tượng học sinh nghiện game oline cũng còn rất phổ
biến.
2.3. Thực nghiệm sư phạm và khảo sát thực tế
2.3.1. Thực nghiệm sư phạm
Hoạt động thực nghiệm được tiến hành chủ yếu thông qua việc giảng dạy các
giáo án có kết hợp giữa giáo dục tri thức môn học và giáo dục các kĩ năng cần thiết.
Trong chương trình GDCD 12 thì bài 6: Các quyền cơ bản của công dân được đánh giá
là một trong những bài có nội dung rất quan trọng. Do đó, hoạt động thực nghiệm này
được tiến hành trên giáo án của bài 6: Các quyền cơ bản của công dân, tiết 1 để thực
hiện việc giảng dạy và lồng ghép những KNS vào bài học.
Cần dựa vào những kĩ năng đã được đưa ra và gợi ý cho từng bài học để biên
soạn giáo án có lồng ghép các tình huống, các yêu cầu đặt ra cho học sinh. Từ đó giáo
dục các kĩ năng cần thiết cho các em. Để thực hiện tốt điều này đòi hỏi người giáo viên
phải biết sử dụng các kĩ năng như kĩ năng phổ biến, tuyên truyền pháp luật, kĩ năng tư
vấn pháp luật để đạt được hiệu qua tối ưu trong việc giáo dục kiến thức pháp luật cũng
như hình thành kĩ năng thực hành pháp luật cho các em.
Việc thực hiện giảng dạy cho học sinh bằng những giáo án có sự kết hợp việc
giáo dục kĩ năng là một minh chứng thực tế rất quan trọng cho bài nghiên cứu, giúp cho
việc khảo sát và đánh giá tình hình giáo dục kĩ năng sống khách quan và khoa học hơn.
2.3.2. Khảo sát thực tế
Việc khảo sát thực tế được tiến hành từ 2 phía học sinh và giáo viên, với số lượng
100 phiếu học sinh và 8 phiếu giáo viên tại hai trường trọng điểm của Quận 11: Trường
THPT Trần Quang Khải và Trường THPT Nam Kì Khởi Nghĩa.

Bảng câu hỏi của học sinh gồm 20 câu và của giáo viên là 9 câu, giáo viên và học
sinh có thể trả lời các câu hỏi theo hình thức đánh dấu hoặc ghi đáp án trả lời.

192


Năm học 2015 - 2016

Các câu hỏi được sắp xếp theo mạch đó là: tìm hiểu về sự quan tâm, hiểu biết của
cả giáo viên và học sinh về kĩ năng sống và tình hình hoạt động giáo dục kĩ năng sống;
nguyên nhân nào dẫn đến hoạt động kĩ năng sống chưa đạt hiệu quả và phương hướng
giải quyết vấn đề đó ra sao.
Bảng 1. Mức độ quan tâm, nhận thức của học sinh về vai trò của kĩ năng sống
Nội dung câu hỏi và các phương án trả lời
Số phiếu
Theo em kĩ năng Rất cần thiết
sống có vai trò như Cần thiết
thế nào ?
Có cũng được, không có cũng không sao
Không cần thiết

75
18
7
0

Qua bảng số liệu thống kê, nhìn chung các em học sinh đều đã bước đầu nhận
thức đúng về vai trò và tầm quan trọng của kĩ năng sống và hoạt động giáo dục kĩ năng
sống thông qua việc lồng ghép vào giảng dạy các môn học mà đặc biệt là môn GDCD.
Tuy nhiên, kết quả khảo sát ở những câu hỏi tiếp theo lại cho thấy, về phía các

em học sinh: các em vẫn chưa hình thành được cho mình những KNS cần thiết mà đặc
biệt là kĩ năng thực hành pháp luật. Các em vẫn còn lúng túng, không biết phải giải
quyết những tình huống trong cuộc sống ra sao mà nhất là những vấn đề pháp luật.
Bảng 2. Mức độ các em rơi vào những tình huống pháp luật
nhưng không biết cách giải quyết
Nội dung câu hỏi và các phương án trả lời
Có, rất nhiều
Trong cuộc sống, em có từng rơi vào Đã có một vài lần
những tình huống pháp luật nhưng
không biết cách giải quyết vì thiếu kiến Chưa lần nào
thức và thiếu kĩ năng chưa?
Không biết

Số phiếu
37
36
16
11

Khi được hỏi rằng các kĩ năng nào mà các em đã được học thông qua việc thầy cô
lồng ghép trong quá trình giảng dạy bộ môn thì với kết quả khảo sát cho thấy hầu hết
các kĩ năng chúng tôi đưa ra đều được các em đánh giá là có được giảng dạy.
Bảng 3. Các kĩ năng mà các em cho rằng đã được học
Các kĩ năng mà các em
Số
Các kĩ năng mà các em cho rằng
cho rằng đã được học
phiếu
đã được học
Kĩ năng tự nhận thức

68
Kĩ năng làm việc nhóm
Kĩ năng xác định giá trị
17
Kĩ năng từ chối
Kĩ năng đặt mục tiêu
53
Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn
Kĩ năng tư duy phê phán
24
Kĩ năng giải quyết vấn đề
Kĩ năng tư duy sáng tạo
38
Kĩ năng ra quyết định

Số
phiếu
52
18
26
31
30

193


Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH
Kĩ năng kiểm soát cảm xúc
Kĩ năng kiềm chế căng thẳng
Kĩ năng giao tiếp

Kĩ năng lắng nghe tích cực

18
13
54
32

Kĩ năng thực hành pháp luật

33

Kĩ năng phổ biến và tuyên
truyền pháp luật

18

Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin
Kĩ năng giữ gìn sức khoẻ
Kĩ năng phân biệt tình bạn – tình yêu
Kĩ năng ngăn ngừa lây truyền
HIV/AIDS
Kĩ năng phòng tránh rượu, thuốc lá, ma
túy
Kĩ năng tra cứu tài liệu pháp luật, tìm
cơ sở pháp lí để giải thích, hướng dẫn
phù hợp với pháp luật

33
48
57

66
55
12

Song, chính từ kết quả trên, chúng ta phải đặt ra câu hỏi: Vậy nguyên nhân từ đâu
mà các em đã được học các kĩ năng và chính bản thân các em cũng nhận thấy rõ điều
này nhưng kết quả thì các em vẫn chưa có được những kĩ năng cần thiết cho bản thân.
Do giáo viên chưa thực hiện tốt hay do các em chưa chú tâm học tập?
Bên cạnh đó, các em lại cho biết rằng các em rất thích thú khi được xử lí các tình
huống pháp luật ở giờ học môn GDCD, giáo viên cũng đã kết hợp sử dụng nhiều hình
thức giảng dạy phong phú nhưng số lượng các buổi học như vậy không nhiều, các em
vẫn chưa có cơ hội thực hành.
Về phía giáo viên: Kết quả khảo sát cũng đã cho thấy giáo viên đã bắt đầu quan
tâm đến việc giáo dục kĩ năng sống cho các em học sinh và đặc biệt là kĩ năng để các
em giải quyết các vấn đề về pháp luật. Song, giáo viên cũng chỉ ra được một vài
nguyên nhân, hạn chế của hoạt động giáo dục kĩ năng sống tại nhà trường, điều này
xuất phát từ nhiều phía, từ nhà trường, học sinh và bản thân giáo viên.
Bảng 4. Nguyên nhân dẫn đến hoạt động giáo dục KNS chưa đạt hiệu quả
Nội dung câu hỏi và các phương án trả lời

Theo thầy cô,
những
nguyên
nhân nào làm cho
hoạt động giáo
dục KNS tổ chức
chưa tốt?

Số phiếu

Chưa có GV chuyên giáo dục KNS

7

GV chưa được tập huấn về giáo dục KNS

6

Chưa có chương trình giáo dục KNS cụ thể

8

Cơ sở vật chất chưa đáp ứng được nhu cầu về giáo dục KNS

8

Dung lượng kiến thúc các môn học chiếm thời gian lớn trong
nhà trường
HS đông mà lại ít GV
Nhà trường thiếu các biện pháp tác động tích cực
HS chưa nhận thức đúng sự cần thiết của các KNS

5
4
5
3

Kết quả kiểm tra cho thấy: Việc giáo dục kĩ năng sống thông qua giảng dạy học
phần công dân với pháp luật môn GDCD lớp 12 thật sự rất cần thiết và là hoạt động có

194


Năm học 2015 - 2016

hiệu quả. Những câu trả lời của các em học sinh cũng như của các thầy cô giáo đều thể
hiện sự quan tâm về tình hình học tập và hoạt động giáo dục kĩ năng sống hiện nay.
3. Kết luận
Từ cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn trên, chúng ta thấy rằng để việc giáo dục kĩ năng
sống thông qua học phần công dân với pháp luật cho học sinh có hiệu quả, chúng ta cần
tuân theo một quy trình chặt chẽ, từ thiết kế bài dạy, thực hiện đúng quy trình của một
buổi giảng dạy có kết hợp với sử dụng các phương tiện, thiết bị vào trong quá trình dạy
học và tiến hành kiểm tra, đánh giá học sinh. Vì kiến thức pháp luật là một nội dung
khá khó cả với người học lẫn người dạy nên việc làm sao để có thể hình thành và rèn
luyện các kĩ năng sống cho các em không phải là điều dễ dàng.
Do đó, cần làm tốt từng khâu, từng bước và tuân thủ quy trình một cách chặt chẽ,
nhằm đạt được mục tiêu rèn luyện các kĩ năng cần thiết cho các em. Đồng thời phải có
sự phối hợp chặt chẽ giữa các yếu tố nhà trường, giáo viên, gia đình cũng như các tổ
chức chính trị xã hội thì việc giáo dục kĩ năng sống mới thật sự hiệu quả.
Một số giải pháp được đưa ra nhằm phần nào giúp cho hoạt động giáo dục kĩ
năng sống đạt hiệu quả hơn.
+ Đối với nhà trường: cần đưa hoạt động giáo dục KNS thành nhiệm vụ chính
bên cạnh việc giáo dục tri thức và xem đây là một tiêu chí đánh giá nữa đối với giáo
viên; thường xuyên tuyên truyền và nâng cao ý thức về hoạt động này cho cán bộ giáo
viên trong mỗi buổi họp; đầu tư cơ sở vật chất cho hoạt động này; đưa ra chính sách đãi
ngộ phù hợp cho các giáo viên làm công tác giáo dục KNS.
+ Đối với giáo viên, đặc biệt là giáo viên bộ môn GDCD: cần phải xác định rõ
nhiệm vụ của môn học và nhiệm vụ giáo dục KNS, soạn giáo án có lồng ghép giáo dục
các kĩ năng sao cho phù hợp; thường xuyên học tập và nắm bắt kịp thời kiến thức pháp
luật, tình huống pháp luật thực tế; xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá học sinh và đánh

giá chính hoạt động giáo dục của mình; phối hợp tốt với nhà trường và gia đình để tạo
cho các em có được môi trường thực tế để tự rèn luyện các kĩ năng.
+ Đối với học sinh: Phải nắm vững kiến thức pháp luật; thường xuyên tìm hiểu
các tình huống trong cuộc sống; tham gia các lớp kĩ năng, hoạt động xã hội, hoạt động
của nhà trường.

195


Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Phan Việt Anh (2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Thanh niên.

2.

Tô Thị Ánh, Nguyễn Thị Bích Hồng (1991), Tâm lí học lứa tuổi, Nxb Giáo dục.

3.

Bộ Công an (2011), Tổng kết của Tổng cục Cảnh sát phòng chống tội phạm, Thành
phố Hồ Chí Minh.

4.

Nguyễn Ngọc Diệp (2009), “Tâm lí học đường và việc giảng dạy kĩ năng sống trong
trường phổ thông”, Kỉ yếu hội thảo khoa học quốc tế Nhu cầu, định hướng và đào tạo
Tâm lí học đường tại Việt Nam, Hà Nội.

5.

Lê Văn Hồng (chủ biên) (2007), Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội.

6.

Nguyễn Lân (1989), Từ điển Từ và ngữ Hán Việt, Nxb Giáo dục, Thành phố Hồ Chí
Minh.

7.

Đinh Thị Thanh Ngọc (2008), Tìm hiểu nhu cầu học tập kĩ năng sống trong nhà
trường của học sinh trường THPT Tư thục Thái Bình, quận Tân Bình, Thành phố Hồ
Chí Minh, khoá luận tốt nghiệp Đại học, Trường Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân
Văn thành phố Hồ Chí Minh.

8.

Huỳnh Văn Sơn (2007), Tự đánh giá về mình - thước đo đầu tiên của kĩ năng sống,
Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

9.

Phạm Viết Vượng (1998), Phương pháp nghiên cứu khoa học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

10. UNICEF- Quỹ Trẻ em Liên Hợp Quốc (2008), "Một số mảng kĩ năng sống", xem từ
Internet.

196