Bảo đảm quyền con người, quyền công dân của đương sự trong thủ tục yêu cầu và thụ lý việc dân sự

HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI, QUYỀN CÔNG DÂN CỦA ĐƯƠNG SỰ
TRONG THỦ TỤC YÊU CẦU VÀ THỤ LÝ VIỆC DÂN SỰ
Bùi Thị Huyền1
Tóm tắt tiếng Việt: Cũng như các quốc gia khác, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con
người là vấn đề nhân quyền mà Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm. Trên cơ sở Hiến pháp năm
2013, Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 đã có bước tiến dài trong việc bảo vệ quyền con người,
quyền công dân. Bảo đảm quyền con người, quyền công dân của đương sự không chỉ được thể
hiện trong thủ tục giải quyết vụ án dân sự mà trong cả thủ tục giải quyết việc dân sự. Bảo đảm
quyền con người, quyền công dân của đương sự trong việc dân sự đòi hỏi nhiều yếu tố, trong
phạm vi bài viết này, tác giả đề cập đến vấn đề bảo đảm quyền con người, quyền công dân của
đương sự trong thủ tục yêu cầu và thụ lý việc dân sự. Nội dung này được thể hiện ở các mặt:
quyền yêu cầu và chủ thể thực hiện quyền yêu cầu giải quyết việc dân sự; thẩm quyền giải quyết
yêu cầu; phạm vi yêu cầu giải quyết việc dân sự; hình thức đơn yêu cầu.
Từ khóa: Quyền con người; quyền công dân; việc dân sự; yêu cầu và thụ lý việc dân sự; Bộ
luật Tố tụng dân sự năm 2015
Nhận bài: 05/01/2017; Hoàn thành biên tập: 05/02/2017; Duyệt đăng: 05/03/2017
Tóm tắt tiếng Anh:
Summary of content: As well as other countries, protecting the legitimate rights and interests
of people are human rights issues that the State of Vietnam always interested. On the basis of
the Constitution 2013,Code of Civil Procedure 2015 has tremendous strides in protecting human
rights, civil rights.Ensuring human rights, civil rights of litigants in civil matters require many
factors, within the scope of this article, the author refers to the human rights, civil rights
guarantee of litigants in the process of requesting and accepting a civil matter.This content is
expressed in the following aspects: the right to request and subject to exercise this rightfor civil
matters settlement;jurisdiction to resolve requests; requirements scope of the civil matters
settlement; form of request application.
Key word: human rights, civil rights; civil matters; request and handle the civil matters;
Code of Civil Procedure 2015.

Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con
người là vấn đề nhân quyền mà bất cứ quốc
gia nào cũng phải quan tâm. Tuyên ngôn toàn
thế giới về quyền con người được Đại Hội
đồng Liên hợp quốc thông qua và công bố
ngày 10/12/1948 đã tuyên bố rằng: “Điều cốt
yếu là các quyền con người phải được bảo vệ
bởi một chế độ pháp quyền...”2. Song, nếu
pháp luật mới chỉ dừng lại ở việc quy định các
quyền lợi của con người là chưa đủ mà còn
cần có phương tiện để bảo vệ các quyền này.
Trong lĩnh vực dân sự, để bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của mình, các chủ thể có thể tự
1

bảo vệ hoặc yêu cầu nhà nước bảo vệ. Việc
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ
thể được nhà nước thực hiện thông qua hoạt
động của cả bộ máy trong hệ thống, trong đó
có hoạt động xét xử3. “Mọi người đều bình
đẳng về quyền được xét xử công bằng và công
khai bởi một Tòa án độc lập và khách quan để
xác định quyền và nghĩa vụ của họ cũng như
về bất cứ sự buộc tội nào đối với họ”4. Trên
cơ sở Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Tố tụng
dân sự (BLTTDS) năm 2015 đã có bước tiến
dài trong việc bảo vệ quyền con người, quyền
công dân. Bảo đảm quyền con người, quyền

Tiến sỹ, Trường Đại học luật Hà Nội

Giới thiệu các văn kiện Quốc tế về Quyền con người ,Nxb Lao động –Xã hội, Hà Nội năm 2011, tr48.
3
Bùi Thị Huyền, Phiên tòa sơ thẩm – Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội năm 2013, tr 8.
4
Điều 10, Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người, 1948.
2

28


Soỏ 2/2017 - Naờm thửự Mửụứi Hai

cụng dõn ca ng s trong vic dõn s ũi
hi nhiu yu t, song trong phm vi bi vit
ny, tỏc gi cp n vn bo m quyn
con ngi, quyn cụng dõn ca ng s
trong th tc yờu cu v th lý vic dõn s.
1. Quyn yờu cu v ch th thc hin
quyn yờu cu gii quyt vic dõn s
Bo m v quyn con ngi, quyn cụng
dõn ca ng s trong th tc gii quyt
vic dõn s trc ht l vic bo m quyn
yờu cu Tũa ỏn gii quyt vic dõn s v trỏch
nhim ca Tũa ỏn trong vic xem xột, th lý
yờu cu dõn s. im mi ni bt ca
BLTTDS nm 2015 so vi BLTTDS nm
2004 (sa i, b sung nm 2011) l ó b
sung thờm quy nh v th tc nhn v x lý
n yờu cu, tr li n yờu cu v thụng bỏo
th lý n yờu cu. Trong trng hp cú

khiu ni v vic tr li n yờu cu c
thc hin tng t nh th tc khiu ni i
vi vic tr li n khi kin theo iu 194
BLTTDS nm 2015. Cỏc quy nh ny gúp
phn bo m tt hn quyn yờu cu ca
ng s v thun li cho Tũa ỏn trong vic
xem xột, x lý n yờu cu ca ng s.
bo m quyn con ngi, quyn cụng
dõn, phỏp lut quy nh cho ngi yờu cu cú
quyn yờu cu Tũa ỏn cụng nhn hoc khụng
cụng nhn mt s kin phỏp lý lm cn c
phỏt sinh quyn, ngha v v dõn s, hụn nhõn
v gia ỡnh, kinh doanh, thng mi, lao ng
ca mỡnh hoc ca c quan, t chc, cỏ nhõn
khỏc; yờu cu Tũa ỏn cụng nhn cho mỡnh
quyn v dõn s, hụn nhõn v gia ỡnh, kinh
doanh, thng mi, lao ng. V nguyờn tc,
cỏ nhõn cú quyn yờu cu To ỏn gii quyt

vic dõn s phi l ngi cú quyn, li ớch liờn
quan n vic To ỏn gii quyt vic dõn s
ú. Tựy theo nng lc hnh vi t tng dõn s
m ngi yờu cu cú th t vit n yờu cu
hoc thụng qua ngi i din hp phỏp ca
mỡnh5. Song, do c thự ca vic dõn s l xỏc
nh mt s kin phỏp lý nờn khụng phi trong
mi trng hp khi ngi cú quyn yờu cu l
ngi khụng cú nng lc hnh vi t tng dõn
s thỡ ngi i din hp phỏp ca h u cú
quyn yờu cu. Bi trong nhng trng hp

ny phỏp lut ó quy nh c th nhng ngi
cú quyn yờu cu. C th:
- V v chng cú quyn yờu cu gii quyt
yờu cu thun tỡnh ly hụn;
- V, chng ca ngi ang cú v, cú
chng m kt hụn vi ngi khỏc; cha, m,
con, ngi giỏm h hoc ngi i din theo
phỏp lut khỏc ca ngi kt hụn trỏi phỏp
lut; C quan qun lý nh nc v gia ỡnh;
C quan qun lý nh nc v tr em; Hi Liờn
hip ph n cú quyn yờu cu hy kt hụn trỏi
phỏp lut (iu 10 Lut Hụn nhõn v gia ỡnh
nm 2014);
- Cha m nuụi, con nuụi ó thnh niờn, cha
m hoc ngi giỏm h ca con nuụi cú
quyn yờu cu chm dt vic nuụi con nuụi.
Riờng i vi trng hp yờu cu chm dt
vic nuụi con nuụi khi con nuụi b kt ỏn v
mt s ti danh6 thỡ C quan lao ng, thng
binh v xó hi v Hi Liờn hip ph n cú
quyn yờu cu chm dt vic nuụi con nuụi
(iu 26 Lut Nuụi con nuụi nm 2010).
- i vi yờu cu tuyờn b vn bn cụng
chng vụ hiu thỡ cụng chng viờn ó thc
hin vic cụng chng, ngi yờu cu cụng

5

Mc dự, BLTTDS nm 2015 khụng quy nh c th, song trờn nguyờn tc ỏp dng phỏp lut v gii quyt vic
dõn s thỡ ngi yờu cu l cỏ nhõn, c quan, t chc cú quyn t mỡnh hoc thụng qua ngi i din hp phỏp

yờu cu To ỏn cú thm quyn gii quyt vic dõn s ca mỡnh theo iu 189 BLTTDS nm 2015.
6
i vi trng hp yờu cu chm dt vic nuụi con nuụi khi con nuụi b kt ỏn v mt trong cỏc ti c ý xõm
phm tớnh mng, sc khe, nhõn phm, danh d ca cha m nuụi; ngc ói, hnh h cha m nuụi hoc con nuụi
cú hnh vi phỏ tỏn ti sn ca cha m nuụi; cha m nuụi b kt ỏn v mt trong cỏc ti c ý xõm phm tớnh mng,
sc khe, nhõn phm, danh d ca con nuụi; ngc ói, hnh h con nuụi; Vic nhn nuụi con nuụi vi phm cỏc
trng hp phỏp lut cm nh: Li dng vic nuụi con nuụi trc li, búc lt sc lao ng, xõm hi tỡnh dc; bt
cúc, mua bỏn tr em; Gi mo giy t gii quyt vic nuụi con nuụi; Phõn bit i x gia con v con nuụi;
Li dng vic cho con nuụi vi phm phỏp lut v dõn s; Li dng vic lm con nuụi ca thng binh, ngi
cú cụng vi cỏch mng, ngi thuc dõn tc thiu s hng ch , chớnh sỏch u ói ca Nh nc; ễng, b
nhn chỏu lm con nuụi hoc anh, ch, em nhn nhau lm con nuụi; Li dng vic nuụi con nuụi vi phm phỏp
lut, phong tc tp quỏn, o c, truyn thng vn húa tt p ca dõn tc

29


HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP

chứng, người làm chứng, người có quyền lợi,
nghĩa vụ liên quan, cơ quan nhà nước có thẩm
quyền có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố văn
bản công chứng vô hiệu khi có căn cứ cho
rằng việc công chứng có vi phạm pháp luật
theo quy định của pháp luật về công chứng.
- Đối với yêu cầu tuyên bố hợp đồng lao
động vô hiệu, thỏa ước lao động tập thể vô
hiệu thì người lao động, người sử dụng lao
động, tổ chức đại diện tập thể lao động, cơ
quan nhà nước có thẩm quyền có quyền yêu
cầu Tòa án có thẩm quyền tuyên bố hợp đồng

lao động, thỏa ước lao động tập thể vô hiệu khi
có căn cứ theo quy định của Bộ luật lao động.
- Người có quyền yêu cầu giải quyết các
yêu cầu liên quan đến hoạt động của Trọng tài
thương mại Việt Nam cũng được Luật Trọng
tài thương mại năm 2010 quy định cụ thể.
- Đối với yêu cầu xác định quyền sở hữu,
quyền sử dụng tài sản, phân chia tài sản chung
để thi hành án và yêu cầu khác theo quy định
của Luật thi hành án dân sự thì chủ sở hữu
chung, Chấp hành viên có quyền yêu cầu Tòa
án giải quyết. Quy định mới này của BLTTDS
nhằm đảm bảo sự tương thích với Điều 74, 75
Luật Thi hành án dân sự năm 2014. Quy định
này nhằm bảo vệ quyền được thi hành án của
người được thi hành án. Pháp luật thi hành án
dân sự đã dành cho người phải thi hành án
khoảng thời gian 30 ngày để yêu cầu, chỉ khi
đương sự không thực hiện việcyêu cầu thì
Chấp hành viên mới yêu cầu.
- Một hoặc cả hai bên tham gia hòa giải
ngoài Tòa án có quyền yêu cầu Tòa án công
nhận kết quả hòa giải ngoài Tòa án.
Như vậy, các quy định của pháp luật tố
tụng dân sự về cơ bản đã bảo đảm quyền yêu
cầu của đương sự cũng như tạo thuận lợi cho
Tòa án trong việc xem xét thụ lý việc dân sự,
góp phần bảo vệ tốt hơn quyền con người,
quyền công dân của người yêu cầu. Bên cạnh
đó, để bảo vệ quyền con người, quyền công

dân của người có liên quan cũng như bảo
đảm cho quyền yêu cầu của người yêu cầu là
có cơ sở, đồng thời hoàn thiện hành lang
pháp lý cho Tòa án có căn cứ giải quyết việc
dân sự, pháp luật quy định việc thực hiện
30

quyền yêu cầu phải tuân thủ các điều kiện do
pháp luật quy định.
2. Thẩm quyền giải quyết yêu cầu
Bên cạnh điều kiện người yêu cầu phải
có quyền yêu cầu như phân tích ở trên, yêu
cầu giải quyết việc dân sự còn phải đáp ứng
điều kiện về thẩm quyền giải quyết yêu cầu.
Người yêu cầu Tòa án giải quyết việc dân sự
phải gửi đơn đến Tòa án có thẩm quyền quy
định tại các điều 27, 29, 31 và 33 BLTTDS
năm 2015. Để đáp ứng tốt hơn yêu cầu bảo
vệ quyền con người, quyền công dân,
BLTTDS năm 2015 quy định, ngoài những
yêu cầu dân sự nêu trên, Tòa án còn có thẩm
quyền giải quyết các yêu cầu dân sự khác,
trừ trường hợp thuộc thuộc thẩm giải quyết
của cơ quan, tổ chức khác theo quy định của
pháp luật. Đây là điểm mới quan trọng của
BLTTDS năm 2015 nhằm bảo vệ tốt hơn
quyền con người, quyền công dân của đương
sự. Trên nguyên tắc Tòa án không được từ
chối giải quyết vụ việc dân sự kể cả vì lý do
chưa có điều luật để áp dụng nên mặc dù

pháp luật nội dung chưa quy định cụ thể thì
Tòa án vẫn phải thụ lý giải quyết. Chẳng
hạn, mặc dù Luật Hôn nhân và gia đình
không quy định chế định ly thân nhưng nếu
có yêu cầu công nhận tình trạng ly thân thì
Tòa án vẫn phải thụ lý giải quyết vì đó là
quyền dân sự của đương sự. Song, Tòa án sẽ
giải quyết hậu quả của việc xác nhận tình
trạng ly thân như thế nào khi mà Luật Hôn
nhân và gia đình không quy định. Vì vậy,
Tòa án nhân dân tối cao (TAND) cần có
hướng dẫn cụ thể hoặc xây dựng án lệ về
những trường hợp này.
Về nguyên tắc, hầu hết các loại việc về dân
sự đều thuộc thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án
nhân dân cấp huyện, trừ các loại việc thuộc
thẩm quyền của TAND cấp tỉnh. Tòa án nhân
dân cấp tỉnh có thẩm quyền sơ thẩm đối với
các loại việc được quy định tại Điều 37
BLTTDS năm 2015. Thẩm quyền theo lãnh
thổ đối các việc dân sự được quy định tại
khoản 2 Điều 39 và khoản 2 Điều 40 BLTTDS
năm 2015. Các quy định về thẩm quyền theo
cấp, lãnh thổ được xây dựng dựa trên nguyên


Soỏ 2/2017 - Naờm thửự Mửụứi Hai

tc bo m thun li cho vic tham gia t
tng ca cỏc ng s cng nh Tũa ỏn cú

iu kin tt nht trong vic bo v quyn v
li ớch hp phỏp ca ng s. Vic xỏc nh
thm gii quyt vic dõn s trong nhiu
trng hp liờn quan n vic xỏc nh ngi
cú quyn v ngha v liờn quan.
Chng hn: A yờu cu Tũa ỏn tuyờn b B
l ó cht. B cú 4 ngi con, trong ú cú mt
ngi ang nc ngoi. Theo tỏc gi, mc
dự khon 6 iu 68 BLTTDS nm 2015 ó
a ra nh ngha v ngi cú quyn li, ngha
v liờn quan trong vic dõn s7, song xỏc
nh ai l ngi cú quyn li, ngha v liờn
quan trong tng vic dõn s c th ph thuc
vo yờu cu gii quyt vic dõn s ca ng
s. Trong trng hp ng s ch yờu cu
xỏc nh ụng B l ó cht m khụng cú yờu
cu qun lý ti sn ca ụng B thỡ Tũa ỏn khụng
nht thit a tt c tt c cỏc con ụng B vo
tham gia t tng, tr trng hp tt c cỏc
ng s u cú n yờu cu c tham gia t
tng. Nh vy, nu xỏc nh tt c nhng
ngi con ca B l ngi cú quyn v ngha
v liờn quan i vi yờu cu tuyờn b B l ó
cht thỡ Tũa ỏn cú thm quyn gii quyt s l
Tũa ỏn cp tnh. Vỡ vy, Ngh quyt hng
dn thi hnh BLTTDS nm 2015 cn quy nh
theo hng: Vic xỏc nh ngi cú quyn li,
ngha v liờn quan trong vic dõn s ph
thuc vo yờu cu gii quyt vic dõn s ca
ng s v n ngh tham gia t tng ca

ng s.
3.V phm vi yờu cu gii quyt vic
dõn s
Xut phỏt t quyn con ngi ca ng
s v yờu cu bo m cho vic gii quyt v
ỏn c nhanh chúng, chớnh xỏc, Tũa ỏn cú
th nhp hai hoc nhiu v ỏn m To ỏn ú ó
th lý riờng bit thnh mt v ỏn gii quyt
nu vic nhp v vic gii quyt trong cựng

mt v ỏn bo m ỳng phỏp lut (iu 42
BLTTDS nm 2015). Tuy nhiờn, i vi vic
dõn s, Tũa ỏn khụng quy nh vic ng s
cú th yờu cu nhiu yờu cu gii quyt
trong mt vic dõn s, cng nh nhp hai hay
nhiu vic dõn s m Tũa ỏn ó th lý. iu
ú, lm nh hng n quyn t ot ca
ng s, gõy phin phc cho ng s trong
quỏ trỡnh bo v quyn v li ớch hp phỏp ca
h v lỳng tỳng cho Tũa ỏn trong vic bo
m quyn t nh ot ca ng s. Chng
hn, trờn thc t, trong cỏc v tai nn, hoc
mt tớch do vt biờn bng ng bin ra
nc ngoi, mt gia ỡnh cú nhiu ngi bit
tớchNu ng s mun yờu cu Tũa ỏn
tuyờn b nhng ngi bit tớch l mt tớch
hoc ó cht thỡ h li phi lm nhiu n yờu
cu khỏc nhau. iu ú, gõy khú khn cho
ng s khi thc hin quyn t nh ot
cng nh bo v quyn con ngi, quyn

cụng dõn ca mỡnh. Hoc v vic do Tũa ỏn
nhõn dõn qun N, thnh ph H th lý, gii
quyt nm 2011: Anh A v ch B ng ký kt
hụn thỏng 10 nm 2008, nm 2009 anh ch
sinh con chung l chỏu C. Do mõu thun v
chng nờn ngy 15/01/2012 ch B b con b i
bit tớch, n nay khụng cú tin tc gỡ. Nm
2014, do mun kt hụn vi ch D nờn ngy
10/5/2014 anh A yờu cu Tũa ỏn tuyờn b ch
B mt tớch lm th tc ly hụn vi ch. Vn
t ra l Tũa ỏn khụng gii quyt yờu cu
tuyờn b chỏu C mt tớch trong cựng vic
tuyờn b ch B mt tớch. iu ú, gõy khú
khn cho ng s v cho chớnh Tũa ỏn khi
gii quyt v ỏn ly hụn gia A v B.
Do ú, theo chỳng tụi, bo m yờu cu
ca ng s cng nh vic gii quyt hiu
qu vic dõn s, BLTTDS nm 2015 cn b
sung quy nh v vic gii quyt nhiu yờu
cu dõn s trong mt vic dõn s cng nh
nhp vic dõn s.
(Xem tip trang 38)

7

Ngi cú quyn li, ngha v liờn quan trong vic dõn s l ngi tuy khụng yờu cu gii quyt vic dõn s nhng
vic gii quyt vic dõn s cú liờn quan n quyn li, ngha v ca h nờn h c t mỡnh ngh hoc ng
s trong vic dõn s ngh v c Tũa ỏn chp nhn a h vo tham gia t tng vi t cỏch l ngi cú quyn
li, ngha v liờn quan. Trng hp gii quyt vic dõn s cú liờn quan n quyn li, ngha v ca mt ngi no
ú m khụng cú ai ngh a h vo tham gia t tng vi t cỏch l ngi cú quyn li, ngha v liờn quan thỡ

Tũa ỏn phi a h vo tham gia t tng vi t cỏch l ngi cú quyn li, ngha v liờn quan trong vic dõn s.

31