PHUONG PHAP NGHIEN CUU KHOA HOC

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG

GIÁO TRÌNH
PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

BÙI VĂN THỤY
LÂM THỊ MỸ DUNG
ĐOÀN THỊ HỒNG NGA

Tháng 6/2015



MỤC LỤC
Lời nói đầu
Chương 1: Tổng quan về phương pháp nghiên cứu khoa học ........................................... 1
1.1 Khoa học ....................................................................................................................... 1
1.1.1 Khái niệm khoa học .............................................................................................. 1
1.1.2 Ý nghĩa của khoa học ........................................................................................... 2
1.1.3 Phân loại khoa học................................................................................................. 2
1.1.4 Thành tựu khoa học .............................................................................................. 3
1.1.4.1 Phát minh ...................................................................................................... 3
1.1.4.2 Phát hiện ....................................................................................................... 3
1.1.4.3 Sáng chế ........................................................................................................ 3
1.2 Nghiên cứu khoa học .................................................................................................... 3
1.2.1 Khái niệm nghiên cứu khoa học ........................................................................... 3
1.2.2 Đặc điểm nghiên cứu khoa học ............................................................................ 4
1.2.3 Vai trò của nghiên cứu khoa học .......................................................................... 5
1.2.4 Phân loại nghiên cứu khoa học ............................................................................. 5
1.2.4.1 Phân loại theo chức năng nghiên cứu ........................................................... 5

1.2.4.2 Phân loại theo giai đoạn nghiên cứu ............................................................. 6
1.2.4.3 Phân loại theo dạng thức .............................................................................. 6
1.2.5 Yêu cầu nghiên cứu khoa học .............................................................................. 7
1.3 Phương pháp nghiên cứu khoa học .............................................................................. 7
1.3.1 Khái niệm phương pháp nghiên cứu khoa học ..................................................... 7
1.3.2 Các phương pháp nghiên cứu khoa học ............................................................... 7
1.3.2.1 Phương pháp diễn giải và phương pháp quy nạp ......................................... 7
1.3.2.2 Phương pháp định tính và phương pháp định lượng .................................... 9
1.3.2.3 Phương pháp phối hợp ................................................................................ 12
1.4 Quy trình nghiên cứu khoa học .................................................................................. 14
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ............................................................................................... 18
Tài liệu tham khảo chương 1 ............................................................................................ 18
Chương 2: Xác định đề tài nghiên cứu khoa học ............................................................ 19
2.1 Các khái niệm liên quan ............................................................................................. 19
2.1.1 Khái niệm đề tài .................................................................................................. 19
2.1.2 Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 20
2.1.3 Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................. 20
2.1.4 Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 21


2.1.5 Khách thể nghiên cứu .........................................................................................22
2.1.6 Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................22
2.1.7 Đối tượng khảo sát ............................................................................................. 23
2.1.8 Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................24
2.1.9 Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................24
2.1.10 Mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................................24
2.1.11 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................25
2.2 Lựa chọn và đặt tên đề tài nghiên cứu .........................................................................27
2.2.1 Làm đề tài bắt đầu tư đâu ....................................................................................27
2.2.2 Đặc điểm của đề tài nghiên cứu tốt .....................................................................28

2.3 Đặt giả thuyết khoa học để định hướng nghiên cứu ...................................................28
2.4 Cơ sở lý thuyết trong nghiên cứu ................................................................................30
2.5 Xây dựng đề cương nghiên cứu .................................................................................30
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ................................................................................................32
Tài liệu tham khảo chương 2 .............................................................................................32
Chương 3: Lập kế hoạch nghiên cứu ................................................................................33
3.1 Lựa chọn mô hình nghiên cứu .....................................................................................33
3.1.1 Mô hình nghiên cứu ứng dụng ............................................................................33
3.1.1.1 Mô hình nghiên cứu lý thuyết .....................................................................33
3.1.1.2 Mô hình nghiên cứu ứng dụng ....................................................................33
3.1.2 Mô hình nghiên cứu mục tiêu ............................................................................34
3.1.2.1 Mô hình nghiên cứu thăm dò .......................................................................34
3.1.2.2 Mô hình nghiên cứu mô tả ..........................................................................34
3.1.2.3 Mô hình nghiên cứu tương quan .................................................................34
3.1.2.4 Mô hình nghiên cứu giải thích ....................................................................34
3.1.3 Mô hình nghiên cứu thông tin .............................................................................35
3.1.3.1 Mô hình nghiên cứu thông tin định tính .....................................................35
3.1.3.2 Mô hình nghiên cứu thông tin định lượng ..................................................35
3.2 Lựa chọn phương pháp nghiên cứu . ............................................................................36
3.2.1 Phương pháp thống kê .........................................................................................36
3.2.2 Phương pháp tư duy trừu tượng ..........................................................................36
3.2.3 Phương pháp thực nghiệm ..................................................................................36
3.3 Xác định tối tượng và đặc tính nghiên cứu . ................................................................37
3.4 Lập kế hoạch nghiên cứu . ...........................................................................................37
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ...............................................................................................44
Tài liệu tham khảo chương 3 ..............................................................................................44


Chương 4: Thu thập dữ liệu ............................................................................................. 45
4.1 Giới thiệu chung về dữ liệu ......................................................................................... 45

4.1.1 Khái niệm chung ................................................................................................ 45
4.1.2 Phân loại dữ liệu ................................................................................................. 46
4.2 Thu thập dữ liệu thông qua nghiên cứu tài liệu .......................................................... 48
4.2.1 Nội dung cần thu thập khi nghiên cứu tài liệu .................................................. 48
4.2.2 Nguồn tài liệu nghiên cứu .................................................................................. 48
4.2.3 Phân tích tài liệu .................................................................................................. 49
4.2.3.1 Phân tích nguồn .......................................................................................... 49
4.2.3.2 Phân tích tác giả tài liệu............................................................................... 49
4.2.3.3 Phân tích nội dung vào tổng hợp tài liệu .................................................... 49
4.2.3.4 Ưu điểm và hạn chế của nghiên cứu tài liệu .............................................. 50
4.3 Thu thập dữ liệu thông qua phương pháp phi thực nghiệm ....................................... 50
4.3.1 Khái niệm ........................................................................................................... 50
4.3.2 Các phương pháp phi thực nghiệm .................................................................... 51
4.3.2.1 Phương pháp quan sát khách quan ............................................................. 51
4.3.2.2 Phương pháp chuyên gia ............................................................................ 51
4.3.2.3 Phương pháp điều tra bằng bảng câu hỏi ................................................... 53
4.3.2.4 Phương pháp hội nghị ................................................................................. 60
4.4 Thu thập dữ liệu thông qua phương pháp thực nghiệm ............................................. 60
4.4.1 Khái niệm ........................................................................................................... 60
4.4.2 Phân loại thực nghiệm ........................................................................................ 61
4.4.2.1 Phân loại theo mục đích quan sát ............................................................... 61
4.4.2.2 Phân loại theo diễn trình thực nghiệm ....................................................... 61
4.4.3 Nguyên tắc thực nghiệm ..................................................................................... 62
4.4.4 Các phương pháp phi thực nghiệm .................................................................... 62
4.4.4.1 Phương pháp thực nghiệm thử và sai ......................................................... 62
4.4.4.2 Phương pháp thực nghiệm Heuristic .......................................................... 63
4.4.4.3 Phương pháp thực nghiệm trên mô hình .................................................... 63
4.4 Thu thập dữ liệu thông qua phương pháp trắc nghiệm ............................................... 63
Câu hỏi ôn tập và thảo luận .............................................................................................. 65
Tài liệu tham khảo chương 4 ............................................................................................ 65

Chương 5: Phương pháp chọn mẫu và xác định thang đo ................................................ 66
5.1 Phương pháp chọn mẫu ............................................................................................ 66
5.1.1 Khái niệm ............................................................................................................ 66


5.1.2 Các phương pháp chọn mẫu ...............................................................................67
5.1.2.1 Chọn mẫu xác suất ......................................................................................67
5.1.2.2 Chọn mẫu phi xác suất ................................................................................71
5.1.3 Xác định kích thước mẫu ....................................................................................72
5.1.3.1 Xác định kích thước mẫu trong ước lượng khoảng tin cậy của trung bình
tổng thể ..............................................................................................................................73
5.1.3.2 Xác định kích thước mẫu trong ước lượng khoảng tin cậy của tỷ lệ tổng
thể .......................................................................................................................................74
5.1.3.3 Xác định kích thước mẫu trong ước lượng giá trị tham số trên tổng thể
chung ..................................................................................................................................74
5.1.3.4 Phương pháp xác định kích thước mẫu khác ..............................................74
5.2 Xác định thang đo .......................................................................................................75
5.2.1 Khái niệm ............................................................................................................75
5.2.2 Các loại thang đo .................................................................................................75
5.2.2.1 Thang đo danh nghĩa ...................................................................................75
5.2.2.2 Thang đo thứ bậc ..........................................................................................77
5.2.2.3 Thang đo khoảng .........................................................................................77
5.2.2.4 Thang đo tỷ lệ ..............................................................................................78
5.2.3 Kỹ thuật xây dựng thang đo trong nghiên cứu ....................................................78
5.2.3.1 Kỹ thuật tạo thang đo so sánh ......................................................................78
5.2.3.2 Kỹ thuật tạo thang đo không so sánh ...........................................................79
5.2.4 Các tiêu chuẩn đánh giá thang đo ........................................................................82
5.2.4.1 Sai lệch trong đo lường ...............................................................................82
5.2.4.2 Độ tin cậy .....................................................................................................82
5.2.4.3 Giá trị của thang đo ......................................................................................83

5.2.4.4 Tính đa dạng của thang đo ...........................................................................83
5.2.4.5 Tính dễ trả lời ..............................................................................................83
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ...............................................................................................84
Tài liệu tham khảo chương 5 ..............................................................................................84
Chương 6: Xử lý dữ liệu ....................................................................................................85
6.1 Khái niệm ....................................................................................................................85
6.2 Xử lý dữ liệu định tính ...............................................................................................85
6.2.1 Mô tả dữ liệu, hiện tượng ....................................................................................86
6.2.2 Phân loại và sắp xếp dữ liệu, hiện tượng ............................................................86
6.2.3 Gắn kết dữ liệu ....................................................................................................86
6.3 Xử lý dữ liệu định lượng ............................................................................................ 86


6.3.1 Mã hóa số liệu, dữ liệu ....................................................................................... 87
6.3.2 Xử lý thống kê .................................................................................................... 87
6.3.2.1 Giá trị trung bình cộng ............................................................................... 88
6.3.2.2 Số trung vị .................................................................................................. 89
6.3.2.3 Số mốt ......................................................................................................... 91
6.3.2.4 Khoảng biến thiên ....................................................................................... 93
6.3.2.5 Độ lệch tuyệt đối bình quân ....................................................................... 93
6.3.2.6 Độ phân tán ................................................................................................. 93
6.3.3 Mô hình kinh tế lượng ......................................................................................... 95
6.3.3.1 Kiểm định thang đo .................................................................................... 95
6.3.3.2 Phân tích nhân tố khám phá ........................................................................ 96
6.3.3.3 Kiểm định mô hình lý thuyết ...................................................................... 97
6.3.4 Trình bày biểu đồ ................................................................................................ 97
6.3.4.1 Biểu đồ hình cột .......................................................................................... 97
6.3.4.2 Biểu đồ hình tròn ...................................................................................... 100
6.3.4.3 Biểu đồ miền ............................................................................................. 102
6.3.4.4 Biểu đồ đường .......................................................................................... 103

6.4 Sai số quan sát ......................................................................................................... 105
6.4.1 Sai số ngẫu nhiên .............................................................................................. 105
6.4.2 Sai số kỹ thuật .................................................................................................. 106
6.4.3 Sai số hệ thống .................................................................................................. 106
6.5 Độ chính xác của dữ liệu ......................................................................................... 106
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ............................................................................................ 107
Tài liệu tham khảo chương 6 ........................................................................................... 107
Chương 7: Viết và trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu ............................................... 108
7.1 Tổng quan các hình thức nghiên cứu khoa học ........................................................ 108
7.1.1 Tóm tắt khoa học .............................................................................................. 109
7.1.2 Tổng luận khoa học .......................................................................................... 109
7.1.3 Bài báo khoa học .............................................................................................. 109
7.1.4 Luận văn ........................................................................................................... 110
7.2 Các bước triển khai nghiên cứu khoa học ................................................................ 111
7.3 Quy cách trình bày luận văn ...................................................................................... 116
7.4 Cấu trúc của một luận văn ........................................................................................ 118
7.5 Cấu trúc của bài báo khoa học .................................................................................. 121
7.6 Chi tiết trình bày ....................................................................................................... 123
7.6.1 Chi tiết trình bày phần dẫn nhập ....................................................................... 123


7.6.1.1 Trang bìa ...................................................................................................123
7.6.1.2 Trang tựa đề ..............................................................................................123
7.6.1.3 Trang lời cảm ơn/lời nói đầu .....................................................................124
7.6.1.4 Trang nhận xét ...........................................................................................124
7.6.1.5 Danh mục bảng biểu ..................................................................................124
7.6.1.6 Bảng viết tắt ..............................................................................................124
7.6.1.7 Mục lục ......................................................................................................125
7.6.2 Chi tiết trình bày phần nội dung chính ..............................................................129
7.6.3 Chi tiết trình bày phần tài liệu tham khảo .........................................................130

7.6.4 Trang phụ lục ....................................................................................................131
7.6.5 Trích dẫn khoa học ............................................................................................132
7.7 Công bố và bảo vệ báo cáo nghiên cứu khoa học .....................................................133
Câu hỏi ôn tập và thảo luận .............................................................................................136
Tài liệu tham khảo chương 7 ............................................................................................136
Chương 8: Đánh giá công trình nghiên cứu khoa học ....................................................137
8.1 Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu khoa học ..............................................................137
8.1.1 Nội dung của vấn đề đạo đức trong nghiên cứu khoa học ................................137
8.1.2 Mục đích của việc tuân thủ đạo đức trong nghiên cứu khoa học ......................137
8.1.3 Các yêu cầu đạo đức trong nghiên cứu khoa học ..............................................138
8.2 Các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu .................................................................138
8.3 Chủ thể đánh giá kết quả nghiên cứu ........................................................................139
8.4 Phương pháp đánh giá ..............................................................................................139
8.5 Đảm báo pháp lý cho công trình khoa học ................................................................139
8.5.1 Bản quyền ..........................................................................................................140
8.5.2 Quyền sở hữu công nghiệp ................................................................................140
8.6 Trình bày báo cáo công trình nghiên cứu khoa học ..................................................141
Bài đọc thêm 1..................................................................................................................144
Bài đọc thêm 2..................................................................................................................146
Bài đọc thêm 3..................................................................................................................154
Câu hỏi ôn tập và thảo luận ..............................................................................................161
Tài liệu tham khảo chương 8 ............................................................................................162
Danh mục tài liệu tham khảo


LỜI MỞ ĐẦU
Nghiên cứu khoa học là một hoạt động quan trọng hàng đầu trong những ngành
khoa học. Kết quả từ nghiên cứu khoa học là một quá trình áp dụng các ý tưởng,
nguyên lý và phương pháp khoa học để phát hiện ra các kiến thức mới về bản chất sự
vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới, sáng tạo phương pháp và phương tiện

kỹ thuật mới có giá trị cao.
Nghiên cứu khoa học của sinh viên là hoạt động trí tuệ giúp sinh viên vận dụng
phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu khoa học trong học tập và trong thực
tiễn, trong đó sinh viên bước đầu vận dụng một cách tổng hợp những tri thức đã học để
tiến hành hoạt động nhận thức có tính chất nghiên cứu, bước đầu góp phần giải quyết
những vấn đề khoa học do thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp đặt ra để từ đó có thể
đào sâu, mở rộng và hoàn thiện vốn hiểu biết của mình.
Trong khuôn khổ chương trình đào tạo ngành Tài chính – Ngân hàng nói riêng và
sinh viên chuyên ngành kinh tế nói chung tại trường Đại học Lạc Hồng. Môn học này
được thiết kế với thời lượng 2 tín chỉ (30 tiết), chủ yếu chúng tôi muốn cung cấp cho
sinh viên nhiều nội dung mới đa dạng, cung cấp những thông tin, những kiến thức cơ
bản, các bước trong nghiên cứu khoa học, những kỹ thuật cần thiết để sinh viên tiếp
cận phương pháp và cách thức trình bày các kết quả trong nghiên cứu khoa học. Do
đó, mục tiêu chính của chúng tôi khi viết cuốn giáo trình này là phục vụ tài liệu giảng
dạy môn học “Phương pháp nghiên cứu khoa học”. Giáo trình này là một tài liệu cần
thiết cho các bạn sinh viên chuyên ngành khối ngành kinh tế khác có quan tâm đến
nghiên cứu khoa học.
Ban biên soạn giáo trình bao gồm:
BAN BIÊN SOẠN
1) ThS. Đoàn Thị Hồng Nga

2) ThS. Bùi Văn Thụy

3) ThS. Lâm Thị Mỹ Dung

NỘI DUNG BIÊN SOẠN
Chương 2: Xác định đề tài nghiên cứu khoa học.
Chương 3: Lập kế hoạch nghiên cứu.
Chương 4: Thu thập dữ liệu.
Chương 5: Phương pháp chọ mẫu và xác định thang

đo.
Chương 6: Xử lý dữ liệu.
Chương 7: Viết và trình bày báo cáo kết quả nghiên
cứu.
Chương 1: Tổng quan về phương pháp nghiên cứu
khoa học.
Chương 8: Đánh giá công trình nghiên cứu khoa học.


Nhóm biên soạn đã có nhiều cố gắng trong quá trình biên soạn theo tinh thần cô
đọng, dễ hiểu và cập nhật kiến thức. Tuy nhiên, khó tránh khỏi những sai sót, vì vậy
rất mong nhận được ý kiến đóng góp quý báu của độc giả để kịp thời bổ sung chỉnh lý
để giáo trình được hoàn thiện hơn.
Thư từ góp ý xin gửi về địa chỉ: Văn phòng Khoa Tài chính – Kế toán, B201, Cơ
sở 1, trường Đại học Lạc Hồng; Điện thoại: 0613.953.923
Chúng tôi trân trọng cảm ơn và xin tiếp nhận ý kiến đóng góp quý báu của độc giả.
Nhóm biên soạn


CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC.
Khoa học là gì? Nghiên cứu khoa học là gì? Phương pháp nghiên cứu khoa học là
gi? Đây là những câu hỏi bất kỳ nhà nghiên cứu nào cũng quan tâm. Để nắm rõ các nội
dung trên, trong chương này đề cập các nội dung cơ bản bao gồm:
- Các vấn đề liên quan đến khoa học và phương pháp nghiên cứu khoa học.
- Quy trình nghiên cứu khoa học.
Qua đó, tạo ra một nền tảng về các nhận thức, nhận định ban đầu liên quan đến các
hoạt động nghiên cứu khoa học và tiếp tục được trình bày chi tiết trong các chương
tiếp theo.

1.1 Khoa học.
1.1.1 Khái niệm khoa học.
Hiện nay có rất nhiều cách hiểu về khái niệm khoa học. Theo UNESCO (Unitedd
Nations Educational Scientific and Cultural Oganization) – Tổ chức giáo dục và văn
hóa của Liên hiệp quốc thì: Khoa học là hệ thống tri thức về các quy luật của vật chất
và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội, tư duy.
Theo GS. Nguyễn Văn Lê (1995), “Phương pháp luận nghiên cứu khoa học”, thì:
Khoa học được hiểu là một hệ thống tri thức về tự nhiên xã hội và tư duy về những
quy luật pát triển khách quan của tự nhiên, xã hội và tư duy. Nó giải thích một cách
đúng đắn nguồn gốc của những sự kiện ấy, phát hiện ra những mối liên hệ của các hiện
tượng, vũ trang cho con người những tri thức về quy luật khách quan của thế giới hiện
thực để con người áp dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống.
Có thể nói, Khoa học là quá trình nghiên cứu nhằm khám phá ra những kiến thức
mới, học thuyết mới,… về tự nhiên và xã hội. Những kiến thức hay học thuyết mới
này, tốt hơn, có thể thay thế dần những cái cũ, không còn phù hợp.
Như vậy, khoa học bao gồm một hệ thống tri thức về quy luật của vật chất và sự vận
động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội, và tư duy. Hệ thống tri thức
này hình thành trong lịch sử và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn xã hội. Hệ
thống tri thức gồm 2 hệ thống tri thức: tri thức kinh nghiệm và tri thức khoa học.
- Tri thức kinh nghiệm: là những hiểu biết được tích lũy qua hoạt động sống hàng
ngày trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên
nhiên. Quá trình này giúp con người hiểu biết về sự vật, về cách quản lý thiên nhiên và
hình thành mối quan hệ giữa những con người trong xã hội. Tri thức kinh nghiệm
được con người không ngừng sử dụng và phát triển trong hoạt động thực tế. Tuy
nhiên, tri thức kinh nghiệm chưa thật sự đi sâu vào bản chất, chưa thấy được hết các
1


thuộc tính của sự vật và mối quan hệ bên trong giữa sự vật và con người. Vì vậy, tri
thức kinh nghiệm chỉ phát triển đến một hiểu biết giới hạn nhất định, nhưng tri thức

kinh nghiệm là cơ sở cho sự hình thành tri thức khoa học.
- Tri thức khoa học: là những hiểu biết được tích lũy một cách có hệ thống nhờ hoạt
động NCKH, các hoạt động này có mục tiêu xác định và sử dụng phương pháp khoa
học. Không giống như tri thức kinh nghiệm, tri thức khoa học dựa trên kết quả quan
sát, thu thập được qua những thí nghiệm và qua các sự kiện xảy ra ngẫu nhiên trong
hoạt động xã hội, trong tự nhiên. Tri thức khoa học được tổ chức trong khuôn khổ các
ngành và bộ môn khoa học (discipline) như: triết học, sử học, kinh tế học, toán học,
sinh học,…

1.1.2 Ý nghĩa của khoa học.
Người ta nói rằng khoa học là động lực thúc đẩy sự phát triển xã hội, làm cho con
người ngày càng văn minh hơn, nhân ái hơn, sống tốt hơn và vững tin hơn vào chính
bản thân mình trong cuộc sống. Cụ thể những nội dung đó là:
- Con người hiểu được tự nhiên, nắm được các quy luật biến đổi, chuyển hóa của
vật chất, chinh phụ tự nhiên theo quy luật của nó.
- Con người nắm được các quy luật vận động của chính xã hội mình đang sống và
vận dụng chúng để thúc đẩy xã hội ấy phát triển nhanh chóng hơn.
- Con người ngày càng có ý thức, càng thận trọng hơn trong việc nhận thức khoa
học: không vội vã, không ngộ nhận, không chủ quan, tiến vững chắc đến chân lý của
tự nhiên.
- Khoa học chân chính chống lại những điểm sai trái (mê tín dị đoan, phân biệt
chủng tộc,…).
- Khoa học làm giảm công sức lao động của con người, cải thiện chất lượng cuộc
sống.

1.1.3 Phân loại khoa học.
Có rất nhiều quan điểm về phân loại khoa học, trong giáo trình này đề cập tới 2 căn
cứ phân loại khoa học đó là:
- Phân loại theo đối tượng nghiên cứu:
+ Khoa học tự nhiên như: toán học, vật lý học, hóa học, sinh vật học… liên quan

đến thế giới vật thể và vật chất như: đất đá, cây cối, hóa chất, máu, điện… Khoa tự
nhiên là nền tảng của công nghệ mới.
+ Khoa học xã hội như: nhân chủng học, chính trị học, tâm lý học, xã hội học, kinh
tế học,… liên quan đến nghiên cứu con người, tín ngưỡng, hành vi, sự tác động của họ
và các định chế.
- Phân loại theo tính chất công trình nghiên cứu:
+ Khoa học lý thuyết: dựa trên các nghiên cứu cơ bản hay nghiên cứu của lý thuyết.
2


+ Khoa học ứng dụng: dựa trên nghiên cứu thực nghiệm.

1.1.4 Thành tựu khoa học.
1.1.4.1 Phát minh.
Phát minh là sự phát hiện ra những quy luật, những tính chất hoặc những hiện tượng
của thế giới vật chất tồn tại một cách khách quan mà trước đó chưa ai biết, nhờ đó làm
thay đổi cơ bản nhận thức của con người
Ví dụ: Newton phát minh định luật Vạn vật hấp dẫn, Archimede phát minh định luật
Sức nâng của nước…Phát minh là khám phá về quy luật khách quan, chưa có ý nghĩ
áp dụng trực tiếp vào sản xuất và đời sống. Vì vậy phát minh không có giá trị thương
mại. Không quốc gia nào cấp sáng chế độc quyền cho các phát minh. Phát minh không
được bảo hộ pháp lý.

1.1.4.2 Phát hiện.
Phát hiện là sự nhận ra những vật thể, những quy luật xã hội đang tồn tại một cách
khách quan.
Ví dụ: Kock phát hiện vi trùng lao, Marie Curie phát hiện những nguyên tố phóng
xạ radium, Marx phát hiện quy luật giá trị thặng dư, Adam Smith phát hiện quy luật
“Bàn tay vô hình của kinh tế thị trường”…Các phát hiện cũng chỉ mới là sự khám phá
ra các vật thể hoặc các quy luật xã hội, làm thay đổi nhận thức, chưa thể áp dụng trực

tiếp, chỉ có thể áp dụng thông qua các giải pháp. Vì vậy phát hiện không có giá trị
thương mại, không cấp sáng chế độc quyền và không được bảo hộ pháp lý.

1.1.4.3 Sáng chế.
Sáng chế là loại thành tựu trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ. Trong
khoa học và nhân văn không có sản phẩm này.
Sáng chế là một giải pháp kỹ thuật, mang tính mới về nguyên lý kỹ thuật, có tính
sáng tạo và áp dụng được.
Ví dụ: Nobel sáng chế công thức thuốc nổ TNT, James Watt sáng chế ra máy hơi
nước…
Vì sáng chế có thể áp dụng được, nên có ý nghĩa thương mại, được cấp sáng chế
độc quyền. Có thể mua bán sáng chế độc quyền hoặc có thể ký kết các hợp đồng cấp
giấy phép sử dụng (hợp đồng licence) cho người có nhu cầu và được bảo hộ quyền sở
hữu công nghiệp.

1.2 Nghiên cứu khoa học.
1.2.1 Khái niệm nghiên cứu khoa học.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD (2002), nghiên cứu và phát triển
(R&D) bao gồm các hoạt động sáng tạo được thực hiện trên nền tảng mang tính hệ
thống nhằm gia tăng nguồn kiến thức, bao gồm kiến thức về con người, văn hóa và xã
hội, và việc vận dụng nguồn kiến thức này nhằm tới mục tiêu ứng dụng.
3


Kumar (2005) cho rằng: “Nghiên cứu là một trong những cách để tìm ra các câu trả
lời cho những câu hỏi”. Cũng theo Kumar, khi nói đến khái niệm nghiên cưu, ta hàm ý
là quá trình được thực hiện trong khuôn khổ của một bộ các triết lý, sử dụng các quy
trình, phương pháp và kỹ thuật đã được kiểm định về tính hiệu lực và tin cậy, và được
thiết kế để tránh tình trạng thiên lệch và chủ quan.
Qua các định nghĩa trên, ta có thể hiểu khái niệm “Nghiên cứu khoa học” theo các

khí cạnh sau:
- Mục tiêu: nhằm vào việc tìm kiếm kiến thức, sự hiểu biết về một sự vật, hiện
tượng nào đó, để trả lời cho các câu hỏi chưa được giải đáp, để khám phá, giải thích về
bản chất của sự vật, hiện tượng cần nghiên cứu.
- Hành động: là một quá trình thu thập thông tin, dữ liệu phù hợp và phân tích, đánh
giá chúng.
- Kết quả phải đạt: là có được kiến thức, nhận thức và năng lực hiểu biết về sự vật,
hiện tượng nghiên cứu và đề xuất các hành động phù hợp.

1.2.2 Đặc điểm nghiên cứu khoa học.
Theo Kumar (2005), để nghiên cứu đạt được chất lượng tốt, quá trình nghiên cứu
phải có được đặc điểm như: được kiểm soát, có tính nghiêm ngặt, có tính hệ thống, có
tính hiệu lực và kiểm chứng được, có tính thực nghiệm và phê phán. Các đặc điểm này
được giải thích cụ thể như sau:
Được kiểm soát: trên thực tế, có rất nhiều yếu tố tác động đến một kết quả nào đó.
Rất hiếm khi một kết quả xảy ra chỉ do tác động của một yếu tố đơn lẻ nào đó. Nhất là
đối với khoa học xã hội và khoa học kinh tế, vốn nhằm giải thích mong muốn và hành
vi của con người nói chung về các vấn đề kinh tế - xã hội, các yếu tố này là hết sức
phức tạp. Trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, các nhà nghiên cứu có thể kiểm soát các
yếu tố này bằng cách thiết lập các thí nghiệm có kiểm soát chặt chẽ để bảo đảm chỉ có
các yếu tố được nghiên cứu mới có thể tác động đến đối tượng nghiên cứu. Ngược lại,
ta không thể kiểm soát chặt chẽ các yếu tố tác động đến kết quả nghiên cứu trong lĩnh
vực khoa học xã hội, và vì thế cần đánh giá tác dộng của chúng đến kết quả nghiên
cứu một cách cẩn thận.
Tính nghiêm ngặt: ta phải luôn đảm bảo rằng các quy trình được áp dụng để trả lời
các câu hỏi phải thích đáng, phù hợp và kiểm chứng được. Vì tính chất phức tạp của
các vấn đề khoa học kinh tế và xã hội so với khoa học tự nhiên, mức độ nghiêm ngặt
trong nghiên cứu cũng thay đổi rất nhiều giữa các loại hình này.
Có tính hệ thống: tính chất này ngụ ý là quy trình nghiên cứu cần phải được bảo
đảm thực thi theo một trình tự lô-gic. Ta không thể tùy tiện thay đổi trật tự các bước

nghiên cứu.

4


Có tính hiệu lực và kiểm chứng được: tính chất này ngụ ý là các kết luận của ta phải
dựa trên các phát hiện trong quá trình nghiên cứu và đúng đắn, đồng thời có thể được
người khác hay chính ta kiểm chứng lại.
Có tính thực nghiệm: điều này có nghĩa là bất kỳ kết luận nào rút ra được từ nghiên
cứu đều phải dựa trên các thông tin thu thập được từ kinh nghiệm và quan sát thực
tiễn.
Có tính phê phán: quy trình nghiên cứu và các phương pháp được sử dụng cũng
phải được phê bình, chỉ trích. Vì vậy quy trình nghiên cứu phải chặt chẻ để bảo đảm
đứng vững trước các phê bình, chỉ trích.

1.2.3 Vai trò của nghiên cứu khoa học.
Nghiên cứu khoa học có mục tiêu chủ yếu là tìm kiếm câu trả lời cho các câu hỏi
đặt ra, nói cách khác là tìm kiếm kiến thức và sự hiểu biết. Tuy nhiên, nếu ta có thể
chia sẻ, phổ biến thông tin, kiến thức và sự hiểu biết mà ta có được thông qua nghiên
cứu sẽ có hiệu quả cao hơn rất nhiều. Nói cách khác, bản chất của nghiên cứu khoa
học là một quá trình vận dụng các ý tưởng, nguyên lý và phương pháp khoa học để
tìm ra các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan.
Với cách nhìn nhận như trên, nghiên cứu khoa học còn có vai trò làm thay đổi cách
nhìn nhận vấn đề của người đọc, thuyết phục người đọc tin vào bản chất khoa học và
kết quả thực nghiệm nhằm đưa người đọc đến quyết định và hành động phù hợp để cải
thiện tình hình của các vấn đề đặt ra theo chiều hướng tốt hơn.
Nhiệm vụ nghiên cứu khoa học là một chủ đề mà nhà nghiên cứu hoặc nhóm nghiên
cứu thực hiện, bao gồm:
- Chủ trương phát triển kinh tế và xã hội của quốc gia được ghi trong các văn kiện
chính thức của các cơ quan có thẩm quyền. Người nghiên cứu có thể tìm kiếm thị

trường trong nhiệm vụ thuộc lĩnh vực này.
- Nhiệm vụ được giao từ cơ quan cấp trên của cá nhân hoặc tổ chức nghiên cứu. Đối
với nguồn nhiệm vụ này, người nghiên cứu không có sự lựa chọn mà phải làm theo
yêu cầu.
- Nhiệm vụ được nhận từ hợp đồng với các đối tác. Đối tác có thể là các doanh
nghiệp hoặc tổ chức xã hội hoặc cơ quan chính phủ. Nguồn này thường dẫn đến những
nguồn thu nhập cao, tạo tiền đề phát triển nguồn lực nghiên cứu.
- Nhiệm vụ do người nghiên cứu tự đạt ra cho mình xuất phát từ những ý tưởng
khoa học của người nghiên cứu. Khi có điều kiện (chẳng hạn về kinh phí) thì người
nghiên cứu biến những ý tưởng đó thành một đề tài.

1.2.4 Phân loại nghiên cứu khoa học.
1.2.4.1 Phân loại theo chức năng nghiên cứu.

5


Nghiên cứu khoa học được phân loại theo chức năng nghiên cứu sẽ bao gồm:
nghiên cứu mô tả; nghiên cứu giải thích; nghiên cứu giải pháp; nghiên cứu dự báo.
Nghiên cứu mô tả:
Nghiên cứu mô tả là nghiên cứu nhằm đưa ra một hệ thống tri thức về nhận dạng sự
vật, giúp chúng ta phân biệt được sự khác nhau về bản chất giữa sự vật này với sự vật
khác.
Nội dung nghiên cứu mô tả bao gồm: mô tả hình thái, động thái, tương tác. Mô tả
định tính tức là các đặc trưng về vật chất của sự việc. Mô tả định lượng nhằm chỉ rõ
các đặc trưng về lượng của sự vật
Nghiên cứu giải thích:
Nghiên cứu giải thích là nghiên cứu nhằm làm rõ nguyên nhân dẫn đến sự hình
thành và quy luật chi phối quá trình vận động của sự vật.
Nội dung nghiên giải thích bao gồm: giải thích nguồn gốc, động thái, cấu trúc,

tương tác, hậu quả, quy luật chung chi phối quá trình vận động của sự vật
Nghiên cứu giải pháp:
Nghiên cứu giải pháp là nghiên cứu nhằm làm ra một sự vật mới, chưa từng tồn tại
Nghiên cứu dự báo:
Nghiên cứu dự báo là nghiên cứu nhằm dạng trạng thái của sự vật trong tương lai.

1.2.4.2 Phân loại theo giai đoạn nghiên cứu.
Nghiên cứu khoa học được phân loại theo giai đoạn nghiên cứu sẽ bao gồm: nghiên
cứu cơ bản; nghiên cứu ứng dụng; nghiên cứu phát triển.
Nghiên cứu cơ bản:
Nghiên cứu cơ bản là các công việc mang tính lý thuyết hoặc thực nghiệm được
thực hiện chủ yếu để đạt được các kiến thức mới mang tính nền tảng của các hiện
tượng và các sự kiện thực tế quan sát
Nghiên cứu ứng dụng:
Nghiên cứu ứng dụng là các nghiên cứu mang tính nguyên gốc nhằm đạt các kiến
thức mới, nhưng nó định hướng đến một mục tiêu thực tế cụ thể nào đó.
Nghiên cứu phát triển:
Nghiên cứu phát triển là công việc mang tính hệ thống, được rút ra từ kiến thức có
được từ nghiên cứu hoặc kinh nghiệm thực tiễn, định hướng đến việc sản xuất ra vật
liệu mới, sản phẩm hay công cụ mới, để áp dụng quy trình, hệ thống và dịch vụ mới,
hoặc để cải tiến một cách chắc chắn những gì đã được sản xuất và áp dụng.

1.2.4.3 Phân loại theo dạng thức.
Nghiên cứu khoa học được phân loại theo dạng thức nghiên cứu sẽ bao gồm: Tiểu
luận; Luận văn tốt nghiệp; Đồ án tốt nghiệp; Luận án, luận văn; Bài báo khoa học

6


Tiểu luận: ghi nhận và đánh giá kết quả đi thực tế của sinh viên. Tiểu luận chưa

chuyên sâu bằng luận văn vì còn thiếu phần cơ sở lý luận
Luận văn tốt nghiệp: dành cho sinh viên chuẩn bị ra trường. Đây là một nghiên
cứu kết hợp lý thuyết với thực tế tại đơn vị thực tập.
Đồ án tốt nghiệp: dùng cho ngành kỹ thuật, dùng các mô hình, đồ họa, tổng hợp
kiến thức toàn khóa học như là thành quả để tốt nghiệp ra trường.
Luận án, luận văn: là một loại nghiên cứu khoa học, do một cá nhân thực hiện để
bảo vệ công khai, nhằm mục đích đạt được học vị Thạc sĩ, Tiến sĩ. Luận án, luận văn
được xem là hình thức nghiên cứu cao nhất trong các bậc học vị.
Bài báo khoa học: là một tác phẩm khoa học thu nhỏ. Tác giả trình một đề tài khoa
học nào đó một cách có hệ thống. Bài báo khoa học, nếu phát triển lên, có thể trở
thành một tác phẩm khoa học.

1.2.5 Yêu cầu nghiên cứu khoa học.
Có 3 yêu cầu cơ bản của nghiên cứu khoa học:
- Xác định rõ mục tiêu nghiên cứu.
- Xác định các dữ liệu cần thu thập.
- Lựa chọn phương pháp nghiên cứu.

1.3 Phƣơng pháp nghiên cứu khoa học.
1.3.1 Khái niệm phƣơng pháp nghiên cứu khoa học.
Phương pháp và nội dung là hai phương diện của một quá trình nghiên cứu. Nội
dung là những kiến thức, thông tin trọng tâm hay chủ để chính của công việc nghiên
cứu cần trình bày. Phương pháp là cách thức giải quyết chủ đề trọng tâm đó. Các
phương pháp cụ thể không phải được đặt ra áp dụng vào mọi vấn đề nghiên cứu. Đúng
hơn, các vấn đề nghiên cứu phải được phân tích để xác định phương pháp sử dụng
thích hợp.

1.3.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học.
1.3.2.1 Phƣơng pháp diễn giải và phƣơng pháp quy nạp.
Phƣơng pháp diễn giải (Phƣơng pháp diễn dịch): Phương pháp diễn giải trình tự

gồm các bước tư duy như sau:
Bước 1: Phát biểu một giả thuyết (dựa trên lý thuyết hay tổng quan nghiên cứu)
Bước 2: Thu thập dữ liệu để kiểm định giả thuyết
Bước 3: Ra quyết định chấp nhận hay bác bỏ giả thuyết
Tiếp cận nghiên cứu theo lối diễn giải là một hình thức lập luận mà mục đích của nó
là đi đến kết luận, và kết luận nhất thiết phải đi theo các lý do cho trước. Các lý do này
dẫn đến kết luận và thể hiện qua các minh chứng cụ thể.

7


Thông thường hầu hết các nghiên cứu đều được phát triển theo cách tư duy diễn
giải, Điều này dễ hiểu vì khi ta nghiên cứu đều dựa trên những lý thuyết sẵn có và
được thừa nhận như là quy luật chung, mang tính phổ quát trên toàn thế giới.
Ví dụ: Dựa vào lý thuyết kinh tế vi mô, chúng ta tin rằng mức cầu của người tiêu
dùng đối với loại hàng hóa, dịch vụ nào đó sẽ tăng lên khi giá của hàng hóa, dịch vụ
đó giảm đi và ngược lại.
Tuy nhiên, cần suy xét cẩn thận về kết luận có thể rút ra từ cách tiếp cận này, vì ta
không chắc rằng liệu lý thuyết có đúng tuyệt đối trong mọi hoàn cảnh nghiên cứu hay
không. Nhất là trong khoa học kinh tế và khoa học xã hội, tính phức tạp của vấn đề
nghiên cứu rất cao và kết quả nghiên cứu thường chịu tác động bởi rất nhiều yếu tố
khác nhau mà ta không biết được toàn bộ, hoặc là lý thuyết không bao quát toàn bộ
mọi khía cạnh của vấn đề nghiên cứu.
Ví dụ: Thị trường cạnh tranh hoàn hảo, thông tin minh bạch, các quyết định kinh tế
đều dựa trên tính duy lý. Nhưng thực tế, các giải định này thường bị vi phạm trong bối
cảnh cụ thể của nghiên cứu, đặc biệt đối với các quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi.
Phƣơng pháp quy nạp: Phương pháp quy nạp gồm 3 bước tư duy cụ thể như sau:
Bước 1: Quan sát thực tiễn
Bước 2: Tìm kiếm một mẫu hình để quan sát
Bước 3: Tổng quát hóa về những vấn đề đang xảy ra

Cách tiếp cận quy nạp không gò bó nhà nghiên cứu trong các khuôn khổ lý thuyết
mà cho phép nhà nghiên cứu quan sát vấn đề nghiên cứu, sự vật, hiện tượng cần
nghiên cứu trong thế giới thực, hoặc là thông qua một mẫu hình cụ thể. Từ các quan
sát, ghi nhận , mô tả, phân tích sâu sắc mà nhà nghiên cứu có thể đúc rút, tổng quát
hóa (quy nạp) ra các quy luật vận động, phát triển của đối tượng nghiên cứu.
Phương pháp quy nạp hoàn toàn khác với phương pháp diễn giải. Trong quy nạp,
không có các mối quan hệ chặt chẽ giữa các lý do và kết quả. Trong phương pháp quy
nạp, ta rút ra một kết luận từ một hoặc hơn các chững cứ cụ thể. Như vậy, tiếp cận quy
nạp chú trọng đến các chứng cứ thực tiễn và khả năng giải thích của các chững cứ thực
tiễn này đối với vấn đề nghiên cứu.
Ví dụ: Một địa phương thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo cho người dân,
nhưng sau ba năm thực hiện thì tỷ lệ hộ nghèo vẫn không giảm. Tại sao tỷ lệ hộ nghèo
không giảm? Kết luận có phải là chính sách xóa đói giảm nghèo sai hay không?
Cách giải thích có thể là:
- Chính quyền địa phương chọn sai đối tượng để thực thi chính sách xóa đói giảm
nghèo
- Vốn đầu tư của chính sách này nhằm hỗ trợ, kích thích hoạt động kinh tế của
người nghèo quá ít, không đủ để tạo ra sự thay đổi.

8


- Thị trường hàng hòa, dịch vụ ở địa phương phát triển chưa đủ mạnh đẻ tạo cơ hội
mới cho người nghèo tiếp cận và hưởng lợi.
Tóm lại, hai cách tiếp cận này không mâu thuẫn nhau mà thực sự bổ sung cho nhau
để làm sáng tỏ bản chất của vấn đề nghiên cứu. Cách tiếp cận diễn giải cho phép ta có
nền tảng lý thuyết vững chắc cho nghiên cứu. Trong khi đó, cách tiếp cận quy nạp lại
cho ta khả năng hiểu sâu sắc vấn đề nghiên cứu trong bối cảnh nghiên cứu cụ thể
thông qua các chứng cứ thực tiễn và giúp ta khám phá những tính chất đặc thù của vấn
đè nghiên cứu trong bối cảnh riêng của nó mà lý thuyết chưa bao quát hết.

1.3.2.2 Phƣơng pháp định tính và phƣơng pháp định lƣợng.
Phƣơng pháp nghiên cứu định tính: Nghiên cứu định tính được phân loại như là
loại nghiên cứu nhằm mô tả sự vật, hiện tượng mà thông tin thu thập chủ yếu là thông
tin dưới dạng thang đo danh nghĩa (nominal scale) hay là thang đo thứ bậc (ordinal
scale). Loại hình nghiên cứu này cũng không quan tâm đến sự biến thiên của đối tượng
nghiên cứu và cũng không nhằm lượng hóa sự biến thiên này.
Nghiên cứu định tính là một phương pháp tiếp cận nhằm tìm cách mô tả và phân
tích đặc điểm văn hóa và hành vi của con người và của nhóm người từ quan điểm của
nhà nghiên cứu. Nghiên cứu định tính cung cấp thông tin toàn diện về các đặc điểm
của môi trường xã hội nơi nghiên cứu được tiến hành. Đời sống xã hội được nhìn nhận
như một chuỗi các sự kiện liên kết chặt chẽ với nhau mà cần được mô tả một cách đầy
đủ để phản ánh được cuộc sống thực tế hàng ngày. Nghiên cứu định tính dựa trên một
chiến lược nghiên cứu linh hoạt và có tính biện chứng. Phương pháp này cho phép
phát hiện những chủ đề quan trọng mà các nhà nghiên cứu có thể chưa bao quát được
trước đó. Trong nghiên cứu định tính, một số câu hỏi nghiên cứu và phương pháp thu
thập thông tin được chuẩn bị trước, nhưng chúng có thể được điều chỉnh cho phù hợp
khi những thông tin mới xuất hiện trong quá trình thu thập. Đó là một trong những
khác biệt cơ bản giữa phương pháp định tính và phương pháp định lượng
Nghiên cứu định tính thường được áp dụng ở cả giai đoạn thu thập dữ liệu và phân
tích dữ liệu. Ở giai đoạn thu thập dữ liệu, các kỹ thuật định tính thường được áp dụng
bao gồm phỏng vấn nhóm, phỏng vấn chuyên gia, nghiên cứu tình huống, lý thuyết
nền, nghiên cứu hành động và quan sát.
Các phương pháp nghiên cứu định tính thông thường:
- Phỏng vấn:
+ Phỏng vấn không cấu trúc: Là phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất trong
nghiên cứu xã hội. Khi sử dụng phương pháp này người nghiên cứu phải nhớ một số
chủ đề cần phỏng vấn và có thể sử dụng một danh mục chủ đề để khỏi bỏ sót trong khi
phỏng vấn. Người nghiên cứu có thể chủ động thay đổi thứ tự của các chủ đề tuỳ theo
hoàn cảnh phỏng vấn và câu trả lời của người được phỏng vấn.

9


Phỏng vấn không cấu trúc giống như nói chuyện, làm cho người được phỏng vấn
cảm thấy thoải mái và cởi mở trả lời theo các chủ đề phỏng vấn. Điều cốt yếu quyết
định sự thành bại của phỏng vấn không cấu trúc là khả năng đặt câu hỏi khơi gợi một
cách có hiệu quả, tức là khả năng kích thích người trả lời cung cấp thêm thông tin.
+ Phỏng vấn bán cấu trúc: Là phỏng vấn dựa theo danh mục các câu hỏi hoặc các
chủ đề cần đề cập đến. Tuy nhiên thứ tự và cách đặt câu hỏi có thể tuỳ thuộc vào ngữ
cảnh và đặc điểm của đối tượng phỏng vấn.
+ Phỏng vấn có cấu trúc hoặc hệ thống: Là phương pháp phỏng vấn tất cả các đối
tượng những câu hỏi như nhau. Thông tin thu được bằng phương pháp này có thể bao
gồm cả các con số và các dữ liệu có thể đo đếm được. Các phương pháp này được coi
là một bộ phận trong nghiên cứu định tính vì chúng giúp cho việc mô tả và phân tích
các đặc điểm văn hóa và hành vi của đối tượng nghiên cứu. Các phương pháp này
nhằm phát hiện và xác định rõ các phạm trù văn hóa thông qua sự tìm hiểu “những quy
luật văn hóa” trong suy nghĩ của cá nhân, tìm hiểu xem họ nghĩ và biết gì về thế giới
xung quanh họ và cách họ tổ chức các thông tin này như thế nào.
- Thảo luận nhóm:
+ Thảo luận nhóm tập trung: Một nhóm tập trung thường bao gồm từ 6 đến 8 người
có chung một số đặc điểm nhất định phù hợp với chủ đề cuộc thảo luận, ví dụ cùng
một trình độ học vấn, cùng một độ tuổi, cùng một giới tính,... Thảo luận nhóm tập
trung thường được sử dụng để đánh giá các nhu cầu, các biện pháp can thiệp, thử
nghiệm các ý tưởng hoặc chương trình mới, cải thiện chương trình hiện tại và thu thập
các thông tin về một chủ đề nào đó phục vụ cho việc xây dựng bộ câu hỏi có cấu trúc...
+ Thảo luận nhóm không chính thức: Phương pháp này dùng kỹ thuật phỏng vấn
bán cấu trúc hoặc phỏng vấn tự do. Phương pháp thảo luận nhóm nhóm không chính
thức không có trọng tâm dễ dàng thực hiện nhưng ít có tính hệ thống do đó khó sử
dụng để so sánh giữa các nhóm. Phương pháp này có giá trị đối với các can thiệp đã
được lập kế hoạch từ trước

- Quan sát:
Các phương pháp quan sát cung cấp thông tin về hành vi thực cho phép hiểu rõ hơn
hành vi được nghiên cứu. Người ta có thể quan sát trực tiếp các hành vi thực tế hoặc
có thể quan sát các dấu hiệu của hành vi. Đôi khi chỉ có thể quan sát gián tiếp dấu hiệu
phản ảnh hành vi.
Các hình thức quan sát:
+ Quan sát tham gia.
+ Quan sát không tham gia.
+ Quan sát công khai.
+ Quan sát bí mật

10


+ Quan sát có giải thích rõ mục tiêu của quan sát cho đối tượng bị quan sát biết.
+ Quan sát không giải thích rõ mục tiêu của quan sát cho đối tượng bị quan sát biết.
+ Quan sát một lần.
+ Quan sát nhiều lần (Quan sát lặp lại)
+ Quan sát một hành vi.
+ Quan sát tổng thể.
Quy trình nghiên cứu định tính:
- Tìm hiểu mục đích nghiên cứu.
- Thiết kế khung vấn đề cần nghiên cứu.
- Phỏng vấn, quan sát thu thập thông tin.
- Chuyển đổi thông tin.
- Phân tích dữ liệu.
- Kiểm chứng, phân tích.
Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng: Nghiên cứu định lượng là loại hình nghiên
cứu mà ta muốn lượng hóa sự biến thiên của đối tượng nghiên cứu. Vì thế, thống kê là
công cụ được ứng dụng cho việc lượng hóa các thông tin của nghiên cứu định lượng.

Các phương pháp định lượng bao gồm các quy trình thu thập dữ liệu, phân tích dữ
liệu, giải thích và viết ra các kết quả của một công trình nghiên cứu. Các phương pháp
chuyên biệt được phát triển cho các loại hình nghiên cứu dựa trên điều tra/khảo sát
cũng như cho hình thức nghiên cứu trong điều kiện có kiểm soát. Các phương pháp
chuyên biệt này đều liên quan đến việc xác định mẫu và tổng thể, nêu rõ chiến lược
điều tra, thu thập và phân tích dữ liệu, trình bày các kết quả , đưa ra lời giải thích và
viết nghiên cứu theo loại hình của nó.
Nghiên cứu định lượng rất hữu ích và phù hợp nếu vấn đề ta cần nghiên cứu là xác
định các yếu tố ảnh hưởng đến một kết quả nào đó, tác động của việc can thiệp vào
một vấn đề nào đó bằng chính sách kinh tế, hay là phân tích dự báo sự xuất hiện của sự
vật hiện tượng theo điều kiện cho trước. Cách tiếp cận định lượng cũng là cách tiếp
cận tốt nhất cho việc kiểm định một lý thuyết hay cách giải thích.
Sự khác biệt giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng có thề giải thích
khái quát trong bảng sau:
Bảng 1.1: Sự khác biệt giữa phƣơng pháp nghiên cứu định tính và định lƣợng
Tiêu chí

Nghiên cứu định tính

Thu thập dữ liệu Thu thập dữ liệu bằng chữ

Nghiên cứu định lƣợng
Thu thập dữ liệu bằng số

Mục tiêu

Mô tả, phân tích đặc điểm Giải quyết quan hệ trong lý thuyết
nhóm người theo quan điểm và nghiên cứu theo quan điểm diễn
nhân học
dịch

Mục đích

- Mô tả các vấn đề chưa biết rõ - Mô tả và đo lường các chủ đề
11


- Trả lời câu hỏi: tại sao, như nghiên cứu đã biết rõ.
thế nào
- Trả lời các câu hỏi bao nhiêu
- Xác định các yếu tố có liên - Xác định được mối quan hệ nhân
quan đến chủ đề nghiên cứu
quả
Động từ
Kỹ năng của

Tìm hiểu, thăm dò

Xác định, khảo sát

Nhiều

Ít hơn

Nhỏ (chọn mẫu có chủ đích)

Lớn (đại diện cho dân số nghiên
cứu)

người nghiên

cứu
Cỡ mẫu
Phương pháp
chọn mẫu

- Đa dạng hòa đối tượng - Chỉ quan tâm đối tượng nghiên
phỏng vấn, đại diện cho chủ cứu
đích nơi tiến hành
- Mẫu đồng nhất
- Bán cấu trúc/ phỏng vấn sâu

Bảng câu hỏi

- Cấu trúc

- Quan sát có sự tham gia,
- Quan sát trực tiếp
- Khung câu hỏi phỏng vấn - Bộ câu hỏi hoàn chỉnh
linh động

Tính giá trị

Dựa vào kỹ năng phỏng vấn và Chủ yếu dựa vào kích thước cỡ mẫu
chất lượng số liệu (giá trị bên xác định (giá trị bên ngoài)
trong)

Môi trường

Ảnh hưởng nhiều

Ảnh hưởng ít

Trong khuôn khổ bộ câu hỏi

Phát hiện những vấn đề không mong
đợi và khám phá sâu chủ đề

Tại sao? Như thế nào?

Bao nhiêu?

Không xác định

Xác định

Không

Có

Kết quả
Câu hỏi
Biến
Tính đại diện

[Nguồn: Tác giả tổng hợp]

1.3.2.3 Phƣơng pháp nghiên cứu phối hợp
Nghiên cứu theo phương pháp phối hợp sử dụng các khía cạnh của cả phương pháp
định lượng lẫn định tính. Trên thực tế, nghiên cứu phối hợp lại khá phổ biến trong
ngành khoa học xã hội nhân văn, trong đó có ngành kinh tế và quản trị.

Thông thường, trong nghiên cứu ta thường dựa trên một quan sát với cỡ mẫu đủ lớn
để kết quả có mức tin cậy cần thiết. Ta cũng thường mong muốn dùng số liệu, thông
tin của mẫu để ước đoán số liệu, thông tin của tổng thể nghiên cứu. Vì vậy, việc áp
dụng các phân tích định lượng là hiển nhiên. Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu, ta
cũng muốn hiểu rõ thêm bản chất của sự vật, hiện tượng nghiên cứu bằng cách áp

12


dụng một số kỹ thuật định tính như phỏng vấn nhóm, phỏng vấn chuyên gia hoặc mô
tả quá trình hình thành, phát triển của sự vật, hiện tượng nghiên cứu.
Vì vậy, thiết kế nghiên cứu theo phương pháp phối hợp hữu ích trong việc nắm bắt
những gì tốt nhất của cả hai cách tiếp cận định lượng và định tính. Trong những tình
huống này, lợi thế của việc thu thập cả dữ liệu định lượng dưới dạng câu hỏi đóng lẫn
dữ liệu định tính dưới dạng câu hỏi mở, tỏ ra là có lợi để hiểu được tốt nhất vấn đề
nghiên cứu.
Ví dụ: Quy trình nghiên cứu phối hợp của nhóm tác giả Nguyễn Tiến Việt và Võ
Thị Vân Anh với đề tài “Tác động của thanh khoản đến hiệu quả hoạt động của các
Ngân hàng thương mại Việt Nam”

Mục tiêu
nghiên cứu

Cơ sở lý
thuyết

Nghiên cứu
định tính

Mô hình thang

đo ban đầu

Mô hình thang
đo thứ hai

Nghiên cứu định
lượng sơ bộ
(Khảo sát 50 khách
hàng
Nghiên cứu định
lượng chính thức
(Khảo sát 271
khách hàng)

Mô hình thang
đo chính thức

Đánh giá độ tin cậy
thang đo
- Cronbach’s Alpha
- Phân tích EFA

Phân tích hồi quy
bội

Kết luận và báo
cáo kết quả
nghiên cứu
Sơ đồ 1.1: Quy trình nghiên cứu phối hợp
[Nguồn: Nguyễn Tiến Việt, Võ Thị Vân Anh]

13


1.4 Quy trình nghiên cứu khoa học.
Nghiên cứu không chỉ đơn giản là một hành động đơn lẻ, mà là một chuỗi các hành
động diễn ra theo trình tự và gắn liền với nền tảng kiến thức cũng như các bước tư duy
lô-gic. Chuỗi các hành động này được gọi là quy trình nghiên cứu, thể hiện một chuỗi
các bước tư duy và vận dụng kiến thức về phương pháp nghiên cứu và kiến thức
chuyên ngành khởi đầu từ việc xác định vấn đề nghiên cứu cho đến bước cuối cùng là
tìm ra câu trả lời cho vấn đề đặt ra.
Dự trên các kinh nghiệm quốc tế, cũng như các vấn đề thực tiễn nảy sinh trong quá
trình thực hiện nghiên cứu khoa học phổ biến hiện nay trong bối cảnh Việt Nam, ta có
thể vận dụng để xây dựng một quy trình nghiên cứu khoa học mang tính tham khảo và
phù hợp cho sinh viên bậc đại học và sau đại học ở Việt Nam.
Quy trình nghiên cứu được thể hiện tổng quát qua sơ đồ như sau:
Bước 1: Xác định vấn đề nghiên cứu
Bước 2: Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu trước
Bước 3: Viết đề cương nghiên cứu
Bước 4: Thu thập dữ liệu
Bước 5: Phân tích dữ liệu
Bước 6: Giải thích kết quả và viết báo cáo
Sơ đồ 1.2: Quy trình nghiên cứu
[Nguồn: Tác giả tổng hợp]
Bƣớc 1: Xác định vấn đề nghiên cứu:
Xác định vấn đề nghiên cứu là bước đầu tiên của quy trình nghiên cứu. Ta không
thể thực hiện nghiên cứu nếu ta không biết sẽ nghiên cứu vấn đề gì. Thông thường,
xác định vấn đề nghiêm cứu là một việc khó khăn, ngay cả đối với các nhà nghiên cứu
có kinh nghiệm. Đối với sinh viên đại học hoặc bậc sau đại học việc này càng khó
khăn hơn nhiều.

Đầu tiên, người nghiên cứu phải xác định được lĩnh vực nghiên cứu mà mình quan
tâm, từ đó thu hẹp lại thành vấn đề nghiên cứu cụ thể. Đây là bước hết sức quan trọng,
đòi hỏi nhà nghiên cứu phải am hiểu vấn đề nghiên cứu và những khái niệm liên quan.

14


Đồng thời ở bước này ta cũng xác lập mục tiêu nghiên cứ và các câu hỏi nghiên cứu
nhất quán và phù hợp với vấn đề nghiên cứu
Bƣớc 2: Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu trƣớc:
Bước này đòi hỏi chúng ta phải tổng quan lại tất cả những lý thuyết và nghiên cứu
trước đây có liên quan có thể giúp chúng ta giải quyết vấn đề nghiên cứu. Cần nhớ
rằng ở bước một, chúng ta đã có thể phải đọc rất nhiều lý thuyết để làm rõ vấn đề
nghiên cứu. Nhưng ở bước thứ hai, khi vấn đề nghiên cứu đã được xác định rõ, chúng
ta chỉ sử dụng những lý thuyết thật sự liên quan và phù hợp có thể giúp ta giải quyết
vấn đề nghiên cứu. Đồng thời, ta cũng phải tham khảo rất nhiều báo cáo nghiên cứu
liên quan đến vấn đề nghiên cứu đã đặt ra để học hỏi kinh nghiệm từ việc thiết kế và tổ
chức thực hiện các nghiên cứu này, cũng như các phát hiện, các kết quả đã được chứng
minh. Kinh nghiệm có được từ bước này sẽ giúp chúng ta có nền tảng kiến thức lý
thuyết và thực tiễn để xác định và xây dựng các thành phần cần thiết cho thiết kế
nghiên cứu.
Sau khi xác định vấn đề nghiên cứu và tìm hiểu lý thuyết, chúng ta phải xác định
các thành phần cho thiết kế nghiên cứu. Các thành phần này chính là các ý tưởng và
công cụ cần thiết giúp chúng ta cụ thể hóa tiến trình nghiên cứu và là các nội dung cốt
lõi của đề cường nghiên cứu. Các thành phần này bao gồm khung khái niệm, khung
phân tích, chọn lựa các thông tin, dữ liệu, biến số cần thiết phục vụ cho quá trình
nghiên cứu, xác định các công cụ phù hợp để thu thập phân tích thông tin dữ liệu
Bƣớc 3: Viết đề cƣơng nghiên cứu
Đề cương nghiên cứu là một văn bản chỉ ra lý lẽ để thực hiện nghiên cứu và cách
thức mà ta sẽ tiến hành tổ chức thực hiện nghiên cứu. Có thể coi đề cương nghiên cứu

là một bản kế hoạch chi tiết, tổng hợp tất cả các nội dung mang tính kế hoạch ta sẽ
thực hiện khi thực thi đề tài nghiên cứu.
Chính vì vậy, đề cương nghiên cứu được trình bày như là một “báo cáo nghiên cứu
khả thi” của nghiên cứu, thể hiện kết quả của các bước ta đã đạt được trong quá trình
tìm kiếm ý tưởng và chuẩn bị kế hoạch, bao gồm lý do chọn vấn đề nghiên cứu, mục
tiêu, câu hỏi nghiên cứu, phạm vi, đối tượng nghiên cứu, các lý thuyết liên quan,v.v…
Bên cạnh đó, trong đề cương nghiên cứu còn thể hiện phương pháp nghiên cứu của
báo cáo nghiên cứu gồm việc:
- Thu thập dữ liệu như thế nào.
- Nguồn thông tin dữ liệu.
- Kỹ thuật thu thập và phân tích số liệu: cách thức để thu thập thông tin, dữ liệu.
Nếu là dữ liệu sơ cấp thì cần xác định các chỉ tiêu nghiên cứu cụ thể cần phải thu thập,
phương pháp chọn mẫu, xác định cỡ mẫu phù hợp, thiết kê bảng câu hỏi (nếu có).

15