(Luận án tiến sĩ) pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiền tê ̣quốc gia ở viêṭ nam

U
U T

TÔ MAI THANH

P ÁP U T VỀ Á

Ô

T Ề TỆ

U

ỤT Ự

U

Á T

Ở V ỆT

S

U T

H N i - 2014

Ệ

Í
M

SÁ


U
U T

TÔ MAI THANH

PHÁP U T VỀ Á

Ô

ỤT Ự

U

Ệ

Ở V ỆT

Í

SÁ

T Ề TỆ

M

Chuyên ng nh: Luật kinh tế

Mã số:

: 62 38 50 01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1.

P S.TS. gô

2.

P S.TS. inh Dũng Sỹ

H N i - 2014

uy ƣơng


Ờ

M

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Những
nội dung của luận án là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ cơng trình
nghiên cứu nào khác.

Tác giả

Tơ Mai Thanh

MỤ

Ụ
Trang

T ng hụ ục
ời c
Mục ục

n

MỞ ẦU .........................................................................................................................1
ƢƠ
1.TỔ
U
TÌ
Ì
Ê
ỨU ........................................9
1.1.Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .........................................................................9
1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngo i ....................................................................16
ƢƠ
Í

2.
SÁ

Ữ

VẤ

Ề

TỀ

TỆ V

P ÁP

U

VỀ
U T VỀ

Á
Á

Ơ
Ơ

Ụ T Ự

Ệ

ỤT Ự

Ệ

Í

SÁ
T Ề TỆ ............................................................................................22
2.1. Khái qt về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân h ng Trung
ương ...........................................................................................................................22
2.1.1. Ngân h ng Trung ương v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ của
Ngân h ng Trung ương ..........................................................................................22
2.1.2. N i dung của chính sách tiền tệ ...................................................................37
2.1.3. Thẩm quyền quyết định chính sách tiền tệ...................................................39
2.2. Khái quát pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ .......................43
2.2.1. Khái niệm pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ...............43
2.2.2. N i dung điều chỉnh pháp luật đối với các cơng cụ thực hiện chính sách tiền
tệ .............................................................................................................................44
ƢƠ
3.T Ự TR
P ÁP U T
ỀU
Ỉ
Á
Ơ
Ụ
T Ự
Ệ
Í
SÁ
T Ề TỆ U
Ở V ỆT
M Ệ
Y 57
3.1. Pháp luật điều chỉnh hoạt đ ng tái cấp vốn của Ngân h ng Nh nước Việt Nam
....................................................................................................................................57

3.2. Pháp luật điều chỉnh nghiệp vụ thị trường mở của Ngân h ng Nh nước Việt
Nam ............................................................................................................................74
3.3. Pháp luật điều chỉnh công cụ dự tr
t u c của Ngân h ng Nh nước Việt
Nam ............................................................................................................................87
3.4. Pháp luật điều chỉnh công cụ lãi suất v t giá hối đoái trong điều h nh chính
sách tiền tệ..................................................................................................................97
3.4.1. Pháp luật điều chỉnh cơng cụ lãi suất trong điều h nh chính sách tiền tệ ....97
3.4.2. Pháp luật điều chỉnh công cụ t giá trong điều h nh chính sách tiền tệ ....103


ƢƠ
T Ự

4.
Ệ

Ả P ÁP
Í

SÁ

T
TỀ

Ệ
TỆ

P ÁP
U

U T VỀ
Ở V ỆT

Á
M

Ơ

Ụ

Ệ

Y

.....................................................................................................................................107
4.1. ịnh hướng ho n thiện pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ
quốc gia ....................................................................................................................107
4.1.1. iều kiện đ ho n thiện v thực thi c hiệu qu các cơng cụ thực hiện chính
sách tiền tệ ở Việt Nam ........................................................................................109
4.1.2. Nh ng c n cứ đ t ra các gi i pháp ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực
hiện chính sách tiền tệ ..........................................................................................112
4.1.3. M t số định hướng cơ n của việc ho n thiện pháp luật về các cơng cụ
thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay. ................................123
4.2. Nh ng gi i pháp nh m ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay ......................................................................125
4.2.1 Ho n thiện pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ..............126
4.2.2. Ho n thiện các quy định pháp luật c liên quan đến điều h nh các cơng cụ
thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam. ......................139
T U

................................................................................................................151
D
MỤ
Á
Ơ
TRÌ
Ơ
Ê
U
ỀT
U
Á ...........................................................................................154
T
ỆU T
M
Ả .........................................................................................155


MỞ ẦU
1. TÍ

ẤP T

T Ủ

ỀT

Nâng cao vị thế của Ngân h ng Nh nước Việt Nam, đ Ngân hàng Nhà nước
hoạt động thực sự với tư cách và mang đầy đủ tính chất là Ngân hàng Trung ương
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ yếu thực hiện chức

năng Ngân hàng Trung ương (ngân hàng phát hành tiền, ngân hàng của các ngân
hàng, người cho vay cuối cùng, cơ quan điều tiết thị trường tiền tệ và trung tâm thanh
toán) và chức năng quản lý nhà nước đối với lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, bảo đảm an
toàn hệ thống ngân hàng” [20] l định hướng phát tri n Ngân h ng Nh nước Việt
Nam được khẳng định tại

ề án phát tri n ng nh Ngân h ng Việt Nam đến n m 2010

v định hướng đến n m 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

trở th nh

Ngân h ng Trung ương hiện đại, đạt trình đ tiên tiến của các Ngân h ng Trung ương
trong khu vực châu Á, các nghiệp vụ của Ngân h ng Nh nước ph i không ngừng
được ho n thiện v nâng cao, đ c iệt l các nghiệp vụ của Ngân h ng Nh nước trong
việc điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia.
thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, Ngân h ng Nh nước sử dụng các
công cụ tái cấp vốn, lãi suất, t giá hối đoái, dự tr

t u c, nghiệp vụ thị trường mở

v các công cụ khác do Thống đốc quyết định. Trong giai đoạn đầu điều h nh chính
sách tiền tệ, với điều kiện thị trường tiền tệ chưa phát tri n, chưa c điều kiện đ sử
dụng các công cụ điều tiết tiền tệ gián tiếp, Ngân h ng Nh nước lựa chọn sử dụng các
cơng cụ trực tiếp như hạn mức tín dụng, ấn định lãi suất v t giá, v từng ước tiến
tới sử dụng các công cụ gián tiếp. Cho đến nay, Ngân h ng Nh nước đã đổi mới điều
hành chính sách tiền tệ theo hướng chuy n đổi mạnh mẽ từ sử dụng công cụ trực tiếp
sang sử dụng công cụ gián tiếp m t cách linh hoạt theo tín hiệu thị trường v từng
ước nâng cao kh n ng phối hợp gi a các công cụ nh m đạt mục tiêu chính sách tiền
tệ trong từng thời kỳ. Hiệu qu của chính sách tiền tệ phụ thu c v o kh n ng điều tiết

linh hoạt v chủ đ ng khối lượng tiền cung ứng v điều quan trọng l sự điều tiết n y
ph i tạo được các ph n ứng của thị trường. Các công cụ điều tiết trực tiếp mang tính
hành chính và tách rời quy luật thị trường kh c th tho mãn được yêu cầu n y. Vì
vậy, việc chuy n đổi cơ chế điều tiết từ việc sử dụng các công cụ trực tiếp sang sử
dụng các công cụ gián tiếp l cần thiết v hợp quy luật.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của các cơng cụ chính sách tiền tệ trong việc nâng
cao hiệu qu điều h nh chính sách tiền tệ, trong nh ng n m qua, Ngân h ng Nh nước
1


luôn chú trọng ho n thiện v đổi mới các công cụ n y.

ánh giá về việc sử dụng các

công cụ chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước từ n m 1990 đến nay c th thấy
r ng: điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước đã c nh ng chuy n iến
c n

n, từ chỗ khn khổ chính sách tiền tệ chưa được xác định rõ r ng v các công

cụ chính sách tiền tệ chưa hình th nh đầy đủ, đến nay Ngân h ng Nh nước đã tạo lập
được m t khn khổ chính sách tiền tệ tương đối rõ r ng, hệ thống các cơng cụ chính
sách tiền tệ tương đối ho n chỉnh dựa trên hệ thống các quy định pháp luật to n diện
v c kỹ thuật pháp lý cao, từng ước phù hợp với thông lệ quốc tế. Dựa trên cơ sở các
quy định pháp luật điều chỉnh các cơng cụ của chính sách tiền tệ v hoạt đ ng của
Ngân h ng Nh nước trong việc điều h nh các cơng cụ chính sách tiền tệ, việc điều
h nh chính sách tiền tệ ln ám sát diễn iến của tình hình kinh tế, tiền tệ trên thị
trường thế giới v trong nước đ c gi i pháp điều h nh m t cách linh hoạt, thận trọng,
kết hợp ch t chẽ việc điều h nh khối lượng tiền cung ứng với điều h nh các cơng cụ
chính sách tiền tệ m t cách h i ho nh m

o đ m cân đối vốn kh dụng của các tổ

chức tín dụng v cung ứng phương tiện thanh toán cho nền kinh tế. Các gi i pháp điều
h nh chính sách tiền tệ trong thời gian gần đây đã theo đúng mục tiêu, chuy n mạnh
sang các gi i pháp thị trường, điều h nh ám sát quy luật thị trường v xu thế h i nhập
kinh tế quốc tế.
Mục tiêu của chính sách tiền tệ quốc gia được xác định l nh m ổn định giá trị
đồng tiền; bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng và hệ thống các tổ chức tín dụng;
bảo đảm sự an tồn, hiệu quả của hệ thống thanh tốn quốc gia; góp phần thúc đẩy
phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa [52].

đạt được mục

tiêu đ , các cơ quan nh nước c thẩm quyền ph i từng ước thực hiện nhiều công
việc cụ th , trong đ việc xây dựng v ho n thiện khung pháp lý ho n chỉnh cho sự
vận h nh trôi ch y v c hiệu qu các cơng cụ của chính sách tiền tệ l m t công việc
c ý nghĩa quyết định.
M c dù hiện nay, về cơ

n hệ thống v n

n quy phạm pháp luật điều chỉnh

các cơng cụ của chính sách tiền tệ đã được hình th nh v đang được ho n thiện dần,
đ m

o sự thuận tiện cho hoạt đ ng điều h nh các cơng cụ chính sách tiền tệ của

Ngân h ng Nh nước. Tuy nhiên hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các cơng

cụ của chính sách tiền tệ c đ c đi m l được quy định trong nhiều hình thức v n

n

quy phạm pháp luật khác nhau do nhiều cơ quan nh nước an h nh v còn rất nhiều
2


quy định l m hạn chế sự chủ đ ng, đ c lập của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong
việc điều h nh chính sách tiền tệ. M t khác, đ c th điều h nh m t cách linh hoạt,
thận trọng các cơng cụ chính sách tiền tệ v tạo ra sự phối hợp đồng
cụ, từ đ phát tri n thị trường tiền tệ thì vấn đề hệ thống hố các v n

gi a các cơng
n quy phạm

pháp luật điều chỉnh các cơng cụ chính sách tiền tệ, xây dựng m t khung pháp lý thuận
lợi, hợp lý nh m tạo điều kiện đạt được các mục tiêu của chính sách tiền tệ l m t n i
dung cần ph i c sự nghiên cứu lý luận v thực tiễn. Chính vì vậy, đề t i: “Pháp luật
về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam” c ý nghĩa thiết
thực c về m t lý luận v thực tiễn. Chỉ c trên cơ sở nghiên cứu m t cách to n diện
cơ sở pháp lý cho hoạt đ ng điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc
gia của Ngân h ng Nh nước Việt Nam hiện nay mới c th xác định được nh ng ất
hợp lý về cơ chế, chính sách l m c n trở kết qu điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân
h ng Nh nước Việt Nam, từ đ đưa ra nh ng gi i pháp nh m ho n thiện khung pháp
lý điều chỉnh các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ, qua đ nâng cao n ng lực của
Ngân h ng Nh nước trong việc điều h nh chính sách tiền tệ, ho n thiện các cơng cụ
chính sách tiền tệ phù hợp với thơng lệ quốc tế v điều kiện thực tiễn Việt Nam.
2. MỤ

Í

V

ỆM VỤ Ủ

ỀT

nghiên cứu về các cơng cụ của chính sách tiền tệ v việc sử dụng chúng theo
quy định của pháp luật Việt Nam, trước hết, tác gi đi từ việc phân tích nh ng vấn đề
lý luận chung về chính sách tiền tệ v các cơng cụ của chính sách tiền tệ, kết hợp với
việc xem xét m t số kinh nghiệm của m t số nước trong việc sử dụng các cơng cụ của
chính sách tiền tệ, đồng thời trên cơ sở phân tích thực trạng các quy định pháp luật
điều chỉnh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ của Việt Nam hiện nay, qua đ đưa
ra m t số gi i pháp ho n thiện các quy định pháp luật điều chỉnh các công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ.
đạt được mục đích n y, đề t i nghiên cứu nh m thực hiện m t số nhiệm vụ
sau:
- Phân tích m t cách chi tiết v c hệ thống nh ng vấn đề lý luận về chính sách
tiền tệ v các cơng cụ của chính sách tiền tệ;
- Phân tích thực trạng các quy định pháp luật Việt Nam điều chỉnh các cơng cụ
của chính sách tiền tệ, qua đ nghiên cứu v đánh giá v chỉ ra nh ng tồn tại, ất cập
trong các quy định pháp luật l m c n trở hiệu qu điều h nh các cơng cụ chính sách
tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam;
3


- Trên cơ sở nh ng vấn đề lý luận v thực trạng điều chỉnh pháp luật đối với các
công cụ thực hiện chính sách tiền tệ hiện h nh của Việt Nam, luận án xác định nh ng
gi i pháp ho n thiện các quy định pháp luật điều chỉnh các cơng cụ của chính sách tiền

tệ quốc gia ở Việt Nam trong thời gian tới.
3.
Xét về

TƢỢ

Ê

ỨU V P

MV

Ê

ỨU

n chất, việc sử dụng các cơng cụ của chính sách tiền tệ cũng chính l

nh ng hoạt đ ng của Ngân h ng Nh nước trên thị trường tiền tệ. Vì vậy đ c th đưa
ra được nh ng đ ng g p về m t pháp lý cho việc ho n thiện pháp luật điều chỉnh các
công cụ của chính sách tiền tệ, tác gi tập trung nghiên cứu về các cơng cụ của chính
sách tiền tệ v các quy định pháp luật điều chỉnh các công cụ của chính sách tiền tệ
trong mối quan hệ trực tiếp với các hoạt đ ng thực hiện chức n ng của Ngân h ng Nh
nước Việt Nam. Cụ th , đề t i trực tiếp nghiên cứu các quy định của Luật Ngân h ng
Nh nước Việt Nam n m 2010 về việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia v các
cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, đồng thời nghiên cứu các quy định
hướng dẫn thực hiện nghiệp vụ điều h nh các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ
quốc gia của Ngân h ng Nh nước.
Chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ l nh ng cơng cụ
t i chính v chủ yếu được nghiên cứu, tiếp cận ở g c đ kinh tế.

phù hợp với tên đề

t i v chuyên ng nh nghiên cứu, luận án tập trung nghiên cứu pháp luật điều chỉnh các
công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở các g c đ pháp lý, trên cơ sở đưa ra
sự phân tích về các cơng cụ của chính sách tiền tệ m t cách khái quát trên phương diện
t i chính học, luận án nghiên cứu, phân tích các quy định pháp luật điều chỉnh các
cơng cụ của chính sách tiền tệ ao gồm pháp luật về nghiệp vụ thị trường mở; pháp
luật về tái cấp vốn; pháp luật về dự tr

t u c; pháp luật về lãi suất v t giá hối đối

trong điều h nh chính sách tiền tệ.
4. P ƢƠ

P ÁP

Ê

ỨU

Khi xử lý các vấn đề thu c về nhiệm vụ của đề t i nghiên cứu, tác gi dựa trên
quan đi m của Chủ nghĩa Mác - Lênin v đường lối, chính sách phát tri n kinh tế của
ng c ng s n Việt Nam.
h i chủ nghĩa của

ường lối phát tri n nền kinh tế thị trường định hướng xã

ng, pháp luật của nh nước l nền t ng lý luận cơ

n được tác

gi vận dụng đ nghiên cứu, gi i quyết các vấn đề m đề t i nghiên cứu đề cập đến.

4


Bên cạnh nh ng cơ sở lý luận chung như trên vừa nêu, tác gi còn c n cứ v o
nh ng phương pháp nghiên cứu cụ th đã được thực tiễn chứng minh l đúng đ n.
là các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp. Nhờ c các phương pháp nghiên cứu
đ m các vấn đề nêu ra được xem xét trên nhiều ình diện khác nhau đ tìm ra gi i
pháp phù hợp cho việc sử dụng c hiệu qu các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở
Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng chủ yếu khi phân tích cơ sở lý
luận về chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ cũng như phân
tích n i dung điều chỉnh pháp luật đối với các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ
quốc gia hiện h nh ở Việt Nam trong các chương 1 v chương 2 của luận án như: phân
tích lý luận về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ, phân tích các quy định pháp
luật về cơng cụ nghiệp vụ thị trường mở; pháp luật về tái cấp vốn; pháp luật về dự tr
t u c; pháp luật về lãi suất v t giá hối đoái trong điều h nh chính sách tiền tệ
quốc gia.
Phương pháp so sánh được sử dụng khi đánh giá, so sánh các quy định pháp
luật về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia của Việt Nam với thông lệ
quốc tế v chuẩn mực quốc tế về hoạt đ ng ngân h ng cũng như so sánh với pháp luật
về chính sách tiền tệ của m t số quốc gia khác trong các chương của luận án.
Phương pháp chuyên gia được luận án sử dụng đ lựa chọn khái quát các vấn đề
lý luận ở chương 1, cũng như các nhận định v

ình luận về các n i dung của các quy

định pháp luật hiện h nh về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ trong các chương
2 v chương 3 của luận án, trên cơ sở đ đánh giá thực trạng pháp luật về các công cụ
thực hiện chính sách tiền tệ, nguyên nhân c n trở hiệu qu điều h nh chính sách tiền tệ
của Ngân h ng Nh nước Việt Nam dưới g c đ pháp lý v đề xuất các khuyến nghị
ho n thiện lĩnh vực pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiều tệ quốc gia.
5. Ĩ

ĨP MỚ

Ủ

ỀT

Ê

ỨU

Luận án l cơng trình chun kh o cấp tiến sỹ đầu tiên nghiên cứu pháp luật về
các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam. Vì đây l
đề t i nghiên cứu về các cơng cụ của chính sách tiền tệ dưới g c đ pháp lý cho nên
luận án không chỉ đưa ra sự phân tích về các cơng cụ của chính sách tiền tệ m t cách
khái quát trên phương diện t i chính học m cịn phân tích các quy định pháp luật điều
chỉnh các cơng cụ của chính sách tiền tệ v từ đ đưa ra nh ng đ ng g p xây dựng v
5


ho n thiện pháp luật điều chỉnh các công cụ của chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt
Nam trong quá trình c i cách hệ thống ngân h ng v h i nhập quốc tế. Cụ th , luận án
c m t số đ ng g p mới sau:
- Luận án đã phân tích được đầy đủ các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ v

cơ chế tác đ ng của các công cụ n y đối với điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân
h ng Nh nước, đồng thời đưa ra được quan đi m sử dụng các cơng cụ chính sách tiền
tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
- Luận án đã xác định được điều kiện đ ho n thiện v thực thi c hiệu qu thực
hiện các cơng cụ chính sách tiền tệ, đ l tính đ c lập của Ngân h ng Nh nước Việt
Nam trong điều h nh chính sách tiền tệ, ra các quyết định sử dụng các cơng cụ chính
sách tiền tệ v sự tồn tại của m t thị trường tiền tệ phát tri n, đ ng vai trò l nơi Ngân
h ng Nh nước sử dụng các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ, chuy n t i các tác
đ ng điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước. Các điều kiện n y l c n
cứ thực tiễn đ đề xuất các gi i pháp ho n thiện các quy định pháp luật hỗ trợ cho việc
điều h nh các cơng cụ chính sách tiền tệ c hiệu qu , loại ỏ dần nh ng quy định pháp
luật hiện nay đang l m gi m hiệu qu điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh
nước Việt Nam.
- Luận án đã xác định nh ng c n cứ mang tính nguyên t c cho việc xây dựng v
ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam
hiện nay, đ l việc xây dựng v ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính
sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay ph i phù hợp với đường lối phát tri n kinh
tế của

ng C ng s n Việt Nam; phù hợp với chiến lược phát tri n ng nh ngân h ng

Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt v phù hợp với thực tiễn điều h nh
các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt Nam.
- Trên cơ sở nh ng c n cứ mang tính nguyên t c cho việc xây dựng v ho n
thiện pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ, luận án chỉ ra được nh ng
định hướng cụ th của việc ho n thiện pháp luật về các công cụ thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay, đ l ho n thiện pháp luật về các công cụ chính
sách tiền tệ ph i theo hướng xây dựng v thực thi chính sách tiền tệ theo nguyên t c thị
trường, ph i phù hợp với chuẩn mực quốc tế về nghiệp vụ Ngân h ng Trung ương v
ph i đ t việc ho n thiện pháp luật về các cơng cụ chính sách tiền tệ trong mối quan hệ

6


với ho n thiện pháp luật nh m phát tri n thị trường tiền tệ đáp ứng yêu cầu h i nhập
t i chính quốc tế.
- Luận án đề xuất các gi i pháp ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện
chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay, ao gồm ho n thiện pháp luật về
nghiệp vụ thị trường mở; pháp luật về tái cấp vốn; pháp luật về dự tr

t u c; pháp

luật về lãi suất v t giá hối đoái.
- Luận án còn c đề xuất m t số gi i pháp ho n thiện các quy định pháp luật c
liên quan đến hoạt đ ng điều h nh các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân
h ng Nh nước Việt Nam, c

nh hưởng đến hiệu qu điều h nh của Ngân h ng Nh

nước như ho n thiện địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam, trao quyền
đ c lập, chủ đ ng cho Ngân h ng Nh nước trong điều h nh chính sách tiền tệ, ho n
thiện pháp luật về thị trường tiền tệ Việt Nam đ phát tri n thị trường tiền tệ Việt Nam,
tạo lập môi trường đ Ngân h ng Nh nước sử dụng các cơng cụ chính sách tiền tệ
hiệu qu .
6. Ý

Ĩ

Ý U

V T Ự TỄ

Ủ

U

Á

Nh ng kết qu nghiên cứu của luận án c giá trị tham kh o cho các cơ quan c
liên quan trong q trình hoạch định chính sách, xây dựng v ho n thiện pháp luật về
các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam. Luận án g p phần hệ
thống h a các v n

n quy phạm pháp luật về hoạt đ ng điều h nh các cơng cụ chính

sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam, qua đ các cơ quan nh nước v các
tổ chức tín dụng c được sự tiếp cận tương đối đầy đủ, to n diện về sự điều chỉnh pháp
luật đối với từng công cụ trong điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước.
Luận án c th được sử dụng l m nguồn t i liệu tham kh o trong công tác
nghiên cứu v gi ng dạy pháp luật ngân h ng trong các trường đ o tạo chuyên luật v
tài chính, ngân hàng.
7.

T ẤU Ủ

U

Á

Ngo i phần mở đầu, n i dung của luận án được kết cấu gồm các chương:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2. Tổng quan về chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam
Chương 3. Thực trạng pháp luật điều chỉnh các cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay

7


Chương 4. Gi i pháp ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay
Kết luận v kiến nghị nghiên cứu tiếp theo
Danh mục các cơng trình nghiên cứu liên quan đến luận án của tác gi
T i liệu tham kh o

8


ƢƠ
TỔ

U

TÌ

1
Ì

Ê

ỨU

1.1.T nh h nh nghiên cứu ở Việt
Chính sách tiền tệ l m t trong nh ng chính sách kinh tế vĩ mô quan trọng được
sử dụng đ điều tiết kinh tế vĩ mơ, do vậy, chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện
chính sách tiền tệ l m t trong nh ng chủ đề nghiên cứu không th thiếu trong lý
thuyết kinh tế, đồng thời cũng l m t vấn đề thực tiễn được quan tâm nghiên cứu nhiều
trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Chính vì tầm quan trọng của chính sách tiền tệ đối
với ổn định v t ng trưởng kinh tế vĩ mô nên chính sách tiền tệ cùng các cơng cụ thực
hiện chính sách tiền tệ quốc gia c về lý thuyết v thực tiễn đã sớm được quan tâm
nghiên cứu ở Việt Nam k từ khi hình h nh hệ thống ngân h ng hai cấp.
Cơng trình đầu tiên nghiên cứu về chính sách tiền tệ v các cơng cụ chính sách
tiền tệ ở Việt Nam là: “Hệ thống công cụ chính sách tiền tệ quốc gia trong nền kinh tế
thị trường” của tác gi Nguyễn Võ Ngoạn, n m 1996. Trước n m 1990, hệ thống ngân
h ng Việt Nam được tổ chức theo mơ hình m t cấp, Ngân h ng Nh nước vừa thực
hiện chức n ng qu n lý nh nước về tiền tệ v tín dụng, vừa thực hiện chức n ng kinh
doanh tiền tệ nên trên thực tế vấn đề điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh
nước chưa được đề cập tới. Từ khi c Pháp lệnh Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m
1990, hệ thống ngân h ng chuy n từ hệ thống ngân h ng m t cấp sang hệ thống ngân
h ng hai cấp, c sự phân định rõ các chức n ng của Ngân h ng Nh nước đã tạo ra sự
đổi mới trong việc điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước. Cơng trình
nghiên cứu khoa học n y được thực hiện v o giai đoạn đầu khi Việt Nam mới hình
th nh hệ thống ngân h ng hai cấp, đề cập v phân tích về m t lý luận các cơng cụ thực
hiện chính sách tiền tệ v thực tiễn áp dụng tại Việt Nam. Tác gi đã đi từ việc phân
tích về vai trị của Ngân h ng Trung ương v chính sách tiền tệ của Ngân h ng Trung
ương trong nền kinh tế thị trường, phân tích các cơng cụ chính sách tiền tệ truyền
thống của các nước, đồng thời phân tích chi tiết về từng cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ quốc gia được thiết lập ở Việt Nam sau khi c Pháp lệnh Ngân h ng Nh nước
Việt Nam n m 1990 thay thế cho các công cụ kế hoạch h a trực tiếp trước đấy. Cơng
trình nghiên cứu được thực hiện v o thời kỳ đầu Ngân h ng Nh nước l m quen với

m t số công cụ điều h nh chính sách tiền tệ cịn hết sức mới mẻ, thậm chí chưa xác
định được đầy đủ các cơng cụ n o sẽ đưa v o sử dụng, nên các cơng cụ thực hiện
chính sách tiền tệ được đề cập chưa đầy đủ, chỉ ao gồm dự tr
v chính sách ngoại hối.

9

t u c, tái chiết khấu


Cùng với quá trình đổi mới hoạt đ ng của hệ thống ngân h ng, hệ thống các
cơng cụ chính sách tiền tệ cũng được hình th nh v ng y c ng ho n thiện, do vậy cũng
xuất hiện ng y c ng nhiều các đề t i nghiên cứu về Ngân h ng Nh nước Việt Nam v
các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam, l m sáng
tỏ dần

n chất các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ v cơ chế tác đ ng của các

cơng cụ chính sách tiền tệ đến nền kinh tế cũng như ưu, nhược đi m của từng cơng cụ
chính sách tiền tệ khi vận h nh ở Việt Nam.
Pháp lệnh Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 1990 c sự phân định rõ các
chức n ng của Ngân h ng Nh nước đã tạo ra sự đổi mới trong việc điều h nh chính
sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước. Tuy nhiên, quá trình xây dựng v điều h nh
chính sách tiền tệ quốc gia chỉ thực sự được đổi mới c n

n từ khi Quốc h i thông

qua Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 1997. Các cơng cụ chính sách tiền tệ
theo Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 1997 đã được phân tích m t cách đầy
đủ, chi tiết trong luận án tiến sỹ kinh tế của tác gi Ho ng Xn Quế: “Giải pháp hồn

thiện các cơng cụ chủ yếu của chính sách tiền tệ ở Việt Nam”. Luận án n y đã khái
quát được đầy đủ về các cơng cụ của chính sách tiền tệ, phân tích thực trạng sử dụng
các cơng cụ chính sách tiền tệ ở Việt Nam v đưa ra gi i pháp ho n thiện các cơng cụ
của chính sách tiền tệ ở Việt Nam, do vậy, luận án cung cấp tương đối đầy đủ nh ng
vấn đề lý luận v thực tiễn điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt
Nam giai đoạn trước khi c Pháp lệnh Ngân h ng Nh nước v giai đoạn n m 1990
đến n m 2003. Tuy nhiên, đây l luận án tiến sỹ kinh tế nên tác gi tiếp cận các cơng
cụ thực hiện chính sách tiền tệ dưới g c đ t i chính học v đưa ra các gi i pháp ho n
thiện các cơng cụ chính sách tiền tệ ao gồm các gi i pháp t i chính, khơng đề cập đến
g c đ pháp lý.
Tương tự, c m t số đề t i nghiên cứu về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền
tệ quốc gia rất c giá trị, c nh ng tác gi nghiên cứu tổng th các cơng cụ thực hiện
chính sách tiền tệ, c nh ng tác gi nghiên cứu m t cơng cụ chính sách tiền tệ cụ th
như:
“Thị trường mở từ lý luận đến thực ti n” của tác gi Trần Trọng
chế Ngân h ng Nh nước, n m 2004.

, Vụ Pháp

ây l m t cơng trình nghiên cứu chun kh o

về nghiệp vụ thị trường mở, công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quan trọng v được
nhiều Ngân h ng Trung ương trên thế giới sử dụng rất hiệu qu , v cũng l công cụ
10


được xác định l đưa n dần trở th nh cơng cụ quan trọng ậc nhất trong điều h nh
chính sách tiền tệ, l trọng tâm trong chiến lược ho n thiện tác đ ng của chính sách
tiền tệ của Ngân h ng Nh nước Việt Nam. Cơng trình n y đề cập c n

n về thị

trường mở, kinh nghiệm thực tiễn của m t số nước về điều h nh nghiệp vụ thị trường
mở như Mỹ, Nhật B n, Thái Lan, Singapore, Ngân h ng Trung ương châu Âu.

c

iệt, n i dung cơng trình nghiên cứu c phân tích nh ng cơ sở pháp lý về nghiệp vụ thị
trường mở ở Việt Nam ao gồm các quy định chung của Luật Ngân h ng Nh nước
Việt Nam n m 1997, các quy định về qu n lý vốn kh dụng của các tổ chức tín dụng
v quy định về hoạt đ ng của nghiệp vụ thị trường mở, từ đ đánh giá hiệu qu của
công cụ nghiệp vụ thị trường mở trong điều h nh chính sách tiền tệ ở Việt Nam v đề
xuất các gi i pháp nâng cao hiệu qu của nghiệp vụ thị trường mở trong thời gian tới.
Tuy nhiên, cơng trình n y cũng chủ yếu chỉ phân tích nghiệp vụ thị trường mở v đưa
ra các gi i pháp dưới g c đ t i chính, n i dung pháp lý chỉ dừng lại ở việc thống kê
các v n

n quy phạm pháp luật điều chỉnh nghiệp vụ thị trường mở, chưa có phân

tích v đề xuất cụ th n o dưới khía cạnh pháp lý đ ho n thiện công cụ nghiệp vụ thị
trường mở.
“Dự trữ bắt buộc – Từ lý thuyết đến thực ti n”,

i viết trên Tạp chí Ngân

h ng số 5 n m 2011, “Chính sách lãi suất: Cơ sở lý luận và thực ti n của tác gi
Nguyễn Thị Kim Thanh, n m 2011.

ây cũng l nh ng

i nghiên cứu tiếp cận về

từng cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia cụ th ở Việt Nam, ao gồm phân
tích

n chất v cơ chế vận h nh của công cụ dự tr

t u c, lãi suất v kết qu điều

hành các công cụ n y ở Việt Nam, qua đ kiến nghị các gi i pháp ho n thiện các cơng
cụ n y trong điều h nh chính sách tiền tệ. Tuy nhiên, các tác gi n y cũng chưa c đề
xuất cụ th dưới khía cạnh pháp lý nh m ho n thiện công cụ dự tr

t u c, cơng cụ

lãi suất trong điều h nh chính sách tiền tệ quốc gia.
“Giải pháp phát triển thị trường giao dịch các giấy tờ có giá ngắn hạn ở Việt
Nam”, luận án tiến sỹ kinh tế của tác gi Nguyễn

ức To n cũng l m t đề t i nghiên

cứu m t n i dung cụ th liên quan đến hoạt đ ng điều h nh các công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân h ng Nh nước: nghiên cứu về các giấy tờ c giá
ng n hạn, m t loại h ng h a quan trọng m thông qua đ Ngân h ng Nh nước vận
h nh các cơng cụ chính sách tiền tệ gián tiếp l tái cấp vốn v nghiệp vụ thị trường
mở.

ề t i n y đã ước đầu c sự tiếp cận các giấy tờ c giá dưới g c đ pháp lý
11

thông qua việc đưa ra các gi i pháp tạo lập môi trường pháp lý đồng

, phù hợp với

thông lệ quốc tế cho hoạt đ ng của thị trường giao dịch các giấy tờ c giá ng n hạn,
đ c iệt, tác gi c m t số đề xuất cụ th về ho n thiện pháp luật về thương phiếu đ
tạo cơ sở pháp lý đưa thương phiếu v o các giao dịch nghiệp vụ thị trường mở, giao
dịch tái cấp vốn của Ngân h ng Nh nước Việt Nam. Tuy nhiên, đề t i mới giới hạn ở
việc nghiên cứu m t n i dung cụ th của chính sách tiền tệ đ l các giấy tờ c giá
ng n hạn sử dụng trong giao dịch, trong khi liên quan đến hoạt đ ng điều h nh chính
sách tiền tệ còn rất nhiều n i dung khác như chủ th tham gia, cơ chế điều h nh, các
giấy tờ c giá d i hạn…
“Thị trường tiền tệ Việt Nam trong quá trình hội nhập” của tác gi Lê Ho ng
Nga n m 2004 cũng l m t đề t i c n i dung nghiên cứu liên quan đến hoạt đ ng điều
h nh các công cụ thưc hiện chính sách tiền tệ quốc gia, đ l phân tích về thị trường
tiền tệ Việt Nam, nơi Ngân h ng Nh nước sử dụng các cơng cụ thực hiện chính sách
tiền tệ.

ề t i dựa v o kinh nghiệm tổ chức v vận h nh của thị trường mở v thị

trường n i tệ liên ngân h ng trên thế giới, phân tích tình hình hoạt đ ng thực tế v đ c
iệt l tác đ ng của xu thế h i nhập c ng đồng t i chính quốc tế ở Việt Nam, trên cơ
sở phân tích thực trạng m t số

phận của thị trường tiền tệ, đề t i đưa ra gi i pháp

xây dựng thị trường tiền tệ Việt Nam, đ c iệt l thị trường n i tệ liên ngân h ng v thị
trường mở phù hợp với điều kiện h i nhập. Thị trường tiền tệ được hình th nh đồng
v phát tri n sẽ tạo điều kiện cho Ngân h ng Nh nước điều h nh các cơng cụ chính

sách tiền tệ hiệu qu , chuy n t i tác đ ng của chính sách tiền tệ tới nền kinh tế.
“ iều hành chính sách tiền tệ ở Việt Nam” đề t i nghiên cứu của tác gi Tô
Kim Ngọc v Lê Thị Tuấn Nghĩa, Học viện Ngân h ng, n m 2008.

ây l m t cơng

trình nghiên cứu thực tiễn hoạt đ ng điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh
nước Việt Nam, ao gồm xác định khung điều h nh chính sách tiền tệ của Việt Nam,
phân tích cơ chế điều h nh thông qua hai công cụ cụ th l cơ chế lãi suất v cơ chế
điều h nh t giá trong điều h nh chính sách tiền tệ ở Việt Nam, đồng thời xác định
nh ng vấn đề đ t ra trong điều h nh chính sách tiền tệ ở Việt Nam đ từ đ đưa ra các
kiến nghị nâng cao hiệu qu điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước
Việt Nam.
“ iều hành chính sách tiền tệ trong tiến trình dự do hóa các giao dịch vốn tại
Việt Nam”, ề t i nghiên cứu khoa học cấp ng nh của Ngân h ng Nh nước Việt Nam
12


n m 2008 cũng l m t đề t i nghiên cứu ho n to n dưới g c đ phân tích t i chính các
cơng cụ chính sách tiền tệ, đánh giá thực trạng điều h nh chính sách tiền tệ, đánh giá
thực trạng các dòng vốn chu chuy n v o, ra Việt Nam tác đ ng tới việc xây dựng v
điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước v đề xuất các gi i pháp nâng
cao hiệu qu xây dựng v điều h nh chính sách tiền tệ trong tiến trình tự do h a các
giao dịch vốn thời gian tới. Tương tự, “Nhìn lại chính sách tiền tệ (
chính sách tiền tệ những năm tiếp theo”,

-

), gợi ý

ề t i nghiên cứu khoa học Học viện Chính

sách phát tri n n m 2013 cũng l m t cơng trình nghiên cứu dưới g c đ t i chính học,
trên cơ sở phân tích các số liệu thực tiễn th hiện kết qu điều h nh chính sách tiền tệ
về định lượng trong n m 2011 – 2012, qua đ chỉ ra m t số ất cập trong cơ chế điều
h nh đ kiến nghị m t số n i dung cụ th trong cơ chế điều h nh các công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân h ng Nh nước Việt Nam.
Bên cạnh việc nghiên cứu trực tiếp về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ
quốc gia ở Việt Nam hiện nay, m t g c đ nghiên cứu khác cũng được nhiều tác gi
quan tâm đ l thẩm quyền của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong hoạt đ ng điều
h nh chính sách tiền tệ quốc gia – m t yếu tố quyết định hiệu qu điều h nh các cơng
cụ chính thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia.
“Vị thế độc lập của Ngân hàng trung ương trong việc hoạch định và thực thi
chính sách tiền tệ”, Luận v n Thạc sỹ kinh tế của tác gi Mai Thu H , Học viện T i
chính, n m 2009.

ề t i nghiên cứu cơ sở lý luận của chính sách tiền tệ, từ đ phân

tích vị thế của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong điều h nh chính sách tiền tệ, đồng
thời đề xuất m t số gi i pháp nâng cao vị thế đ c lập của Ngân h ng Trung ương trong
việc hoạch định v thực thi chính sách tiền tệ.

c iệt, đề t i c m t số kiến nghị cụ

th đối với việc ho n thiện pháp luật về Ngân h ng Nh nước theo hướng

o đ m tính

đ c lập, chủ đ ng của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong hoạch định v thực thi
chính sách tiền tệ,

o đ m tính cơng khai, minh ạch của Ngân h ng Nh nước trong

điều h nh chính sách tiền tệ. Tuy nhiên, đề t i được thực hiện khi chưa thông qua Luật
Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 2010 nên m t số n i dung khơng cịn phù hợp với
thực tiễn, hơn n a n i dung của đề t i vẫn chủ yếu phân tích chính sách tiền tệ dưới
g c đ t i chính.
“Hồn thiện địa vị pháp lý của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để trở thành một
Ngân hàng Trung ương hiện đại”,

ề t i nghiên cứu khoa học cấp ng nh của Ngân
13


h ng Nh nước Việt Nam n m 2007.

ề t i nghiên cứu các vấn đề lý luận về Ngân

h ng Trung ương v thực trạng địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam đ
l m rõ cơ sở lý luận v thực tiễn cho việc xây dựng khung pháp luật nh m ho n thiện
địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam. Trên cơ sở tiếp cận nh ng vấn đề
lý luận về địa vị pháp lý của Ngân h ng Trung ương, đề t i nghiên cứu nh ng n i
dung cụ th về địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam ( ao gồm chức n ng,
nhiệm vụ, quyền hạn, vị trí pháp lý của Ngân h ng Nh nước), qua đ đưa ra quan
đi m, định hướng ho n thiện các quy định pháp luật về Ngân h ng Nh nước đ ho n
thiện địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trở th nh Ngân h ng Trung
ương hiện đại trong nền kinh tế thị trường.

ề t i n y tiếp cận m t g c đ nhỏ trong

hoạt đ ng điều h nh chính sách tiền tệ, đ l thẩm quyền của Ngân h ng Nh nước
Việt Nam trong điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia v cũng
được thực hiện trước n m 2010, khi chưa thông qua Luật Ngân h ng Nh nước Việt
Nam hiện h nh.
Khái quát về cơ chế pháp lý thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân
hàng Trung ương trong điều kiện nền kinh tế thị trường Việt Nam, của tác gi Nguyễn
V n Tuyến trên Tạp chí Luật học c m t g c đ tiếp cận mới mẻ về chính sách tiền tệ
đ l phân tích cơ chế pháp lý đ Ngân h ng Trung ương điều h nh các công cụ thực
hiện chính sách tiền tệ. Theo đ , việc điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền
tệ vừa c lúc mang tính chất của quan hệ dân sự, c lúc lại mang tính chất của quan hệ
h nh chính, do vậy Ngân h ng Trung ương điều h nh các công cụ n y vừa thông qua
cơ chế hợp đồng, vừa thông qua cơ chế qu n lý h nh chính v đây được coi l m t n i
dung cần chú trọng khi xây dựng pháp luật điều chỉnh các cơng cụ thực hiện chính
sách tiền tệ.
Các

i viết “Tính độc lập của Ngân hàng Trung ương ở Việt Nam” của tác gi

Lê Thị Thu Thủy, “Tính độc lập của Ngân hàng Trung ương – Một nền tảng quan
trọng cho hoạt động Ngân hàng Trung ương hiện đại”, của tác gi Lê Xuân Nghĩa,
Tạp chí Ngân h ng số chuyên đề n m 2006 cũng phân tích về m t lý luận tiêu chí “tính
đ c lập của Ngân h ng Trung ương”, đưa ra nh ng phân tích về địa vị pháp lý của
Ngân h ng Nh nước Việt Nam theo pháp luật hiện h nh v từ đ đưa ra nh ng kiến
nghị t ng thẩm quyền, trao quyền đ c lập, chủ đ ng cho Ngân h ng Nh nước Việt
Nam đ Ngân h ng Nh nước thực hiện tốt hơn chức n ng của m t Ngân h ng Trung
14


ương hiện đại, đ c iệt l linh hoạt trong hoạt đ ng điều h nh các công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ quốc gia m khơng chịu sự can thiệp ất hợp lý của Chính phủ.

Nhìn chung, các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia đã được quan
tâm nghiên cứu c về lý luận v thực tiễn. Tuy vậy, tất c các cơng trình nghiên cứu về
chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam
hiện nay như đã phân tích, chủ yếu chỉ tiếp cận các cơng cụ thực hiện chính sách tiền
tệ dưới g c đ các cơng cụ t i chính, phân tích

n chất kinh tế của các cơng cụ thực

hiện chính sách tiền tệ v cơ chế tác đ ng của chúng đối với nền kinh tế, qua đ đề
xuất các gi i pháp ho n thiện các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ. Cho đến nay
chưa c cơng trình n o nghiên cứu về các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ dưới
g c đ pháp lý dựa trên cơ sở hệ thống h a v phân tích thực trạng pháp luật điều
chỉnh các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay, đề xuất
các gi i pháp ho n thiện pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt
Nam. Xét về tình hình nghiên cứu trực tiếp pháp luật về các cơng cụ thực hiện chính
sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay, luận v n thạc sỹ luật học của tác gi Tô
Mai Thanh: “Pháp luật về hoạt động tái cấp vốn của Ngân hàng Nhà nước ở Việt Nam
hiện nay” n m 2006 cũng đã nghiên cứu về Ngân h ng Trung ương v nghiệp vụ tái
cấp vốn của Ngân h ng Trung ương, phân tích thực trạng pháp luật về hoạt đ ng tái
cấp vốn của Ngân h ng Nh nước Việt Nam v đưa ra các đánh giá, kiến nghị về
hướng ho n thiện pháp luật về hoạt đ ng tái cấp vốn của Ngân h ng Nh nước ở Việt
Nam. Luận v n nghiên cứu tương đối đầy đủ, chi tiết về hoạt đ ng tái cấp vốn – m t
cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quan trọng sớm được áp dụng ở Việt Nam từ khi
hình th nh hệ thống ngân h ng hai cấp v đề xuất được các gi i pháp ho n thiện công
cụ tái cấp vốn dưới g c đ xây dựng pháp luật v tổ chức thực hiện pháp luật. Tuy
nhiên, đây l cơng trình chỉ giới hạn nghiên cứu m t cơng cụ thực hiện chính sách tiền
tệ cụ th đ l công cụ tái cấp vốn m chưa nghiên cứu pháp luật điều chỉnh các cơng
cụ thực hiện chính sách tiền tệ khác đang được Ngân h ng Nh nước Việt Nam áp
dụng đồng thời với tái cấp vốn như công cụ nghiệp vụ thị trường mở, công cụ dự tr
t u c, công cụ lãi suất v t giá hối đối. Hơn n a, cơng trình n y được tác gi thực

hiện v o n m 2006 nên so với giai đoạn hiện nay khi Luật Ngân h ng Nh nước Việt
Nam n m 2010 ra đời, đồng thời nhiều v n

n dưới luật được thông qua cho phù hợp

với Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam thì tính mới của cơng trình nghiên cứu khơng
cịn nhiều.
15


Ngo i ra, sau khi Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 2010 được thông
qua, c m t số

i viết đ ng trên we site của Ngân h ng Nh nước Việt Nam phân

tích về nh ng đi m mới trong Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 2010 như:
“Những điểm mới quan trọng trong Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

”; “Nội

dung mới của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và những định hướng giải pháp
triển khai” của tác gi Vũ Thế Vậc. Các

i viết n y trình

y nh ng n i dung mới

của Luật Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 2010, nh ng sửa đổi so với Luật Ngân
h ng Nh nước Việt Nam n m 1997, trong đ c các phân tích chi tiết về vị trí pháp lý
của Ngân h ng Nh nước Việt Nam, phân tích về chính sách tiền tệ quốc gia, về thẩm

quyền cụ th của Ngân h ng Nh nước trong việc hoạch định v thực thi chính sách
tiền tệ theo pháp luật hiện h nh v đề xuất m t số gi i pháp tri n khai thực hiện Luật
Ngân h ng Nh nước Việt Nam n m 2010 trên thực tế đ nâng cao hiệu qu điều h nh
các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân h ng Nh nước Việt Nam.
1.2. T nh h nh nghiên cứu ở nƣớc ng ài
Chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở các nước về

n

chất v n i dung lý thuyết l giống nhau, n chỉ khác nhau trong ứng dụng v điều
h nh thực tiễn do c sự khác iệt về th chế chính trị v thực trạng nền kinh tế của mỗi
quốc gia. Do tầm quan trọng của vấn đề ho n thiện các cơng cụ chính sách tiền tệ
nh m t ng hiệu qu điều h nh của Ngân h ng Trung ương đối với nền kinh tế vĩ mơ
nên chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ cũng được quan tâm
nghiên cứu ởi các nh nghiên cứu ở các nước trên thế giới. Nghiên cứu về chính sách
tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt Nam c m t số cơng trình
tiêu i u sau:
“Inflation targeting and monetary policy in Vietnam”, Luận án Tiến sỹ kinh tế
của tác gi Dương Thị Thúy Nga, thực hiện tại

ại học Lumière Lyon 2, C ng hòa

Pháp, n m 2012. Luận án n y nghiên cứu trực tiếp về chính sách tiền tệ v các cơng cụ
thực hiện chính sách tiền tệ m Ngân h ng Nh nước Việt Nam đang áp dụng trên thực
tế đ điều tiết lượng tiền trong lưu thông, đ t trong mối liên hệ với mục tiêu điều tiết
lạm phát. Luận án đã c sự kh o sát các công cụ m Ngân h ng Nh nước Việt Nam
sử dụng từ n m 1996 đến 2011 đ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia theo quy định
của pháp luật, phân tích diễn iến của chính sách tiền tệ v lạm phát ở Việt Nam giai
đoạn 2000 đến 2010, xác định mối quan hệ gi a chính sách tiền tệ v lạm phát, đánh
16

giá hiệu qu tác đ ng của các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia đối với
mục tiêu điều tiết lạm phát v từ đ đưa ra m t số kiến nghị về gi i pháp ho n thiện
q trình hoạch định v thực thi chính sách tiền tệ trong mối quan hệ với mục tiêu
ki m soát lạm phát ở Việt Nam. Luận án nghiên cứu v đánh giá m t mơ hình, quan
đi m điều h nh chính sách tiền tệ đ l chính sách tiền tệ theo mục tiêu lạm phát, lãi
suất v chính sách tiền tệ chủ yếu xoay quanh việc ki m soát lạm phát, với t lệ lạm
phát đã được ngân h ng trung ương xác định cụ th . Mô hình chính sách tiền tệ theo
đuổi mục tiêu lạm phát được áp dụng th nh công ở các nước phát tri n, với sự phân
tích của tác gi luận án, luận án kết luận các công cụ m Ngân h ng Nh nước Việt
Nam hiện nay sử dụng đ điều tiết lạm phát l không hiệu qu , chúng ta chưa đủ điều
kiện thực hiện chính sách tiền tệ theo mục tiêu lạm phát, cần t ng tính chủ đ ng v
n ng lực điều h nh cho Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong hoạch định v thực thi
chính sách tiền tệ, tiếp tục ho n thiện các cơng cụ chính sách tiền tệ, đ c iệt l cơng
cụ lãi suất đ tiến tới áp dụng mơ hình chính sách tiền tệ theo đuổi mục tiêu lạm phát ở
Việt Nam. ây l luận án tiến sỹ kinh tế nên tác gi chỉ dựa trên pháp luật thực định ở
Việt Nam đ phân tích các cơng cụ chính sách tiền tệ, qua đ đánh giá hiệu qu các
công cụ chính sách tiền tệ m Ngân h ng Nh nước Việt Nam áp dụng thơng qua phân
tích mơ hình kinh tế lượng, đề t i ho n to n tiếp cận các cơng cụ chính sách tiền tệ
dưới g c đ kinh tế, không tiếp cận dưới g c đ pháp lý.
“Money policy”, T i liệu phân tích về chính sách tiền tệ của V n phòng Hỗ trợ
kỹ thuật - B T i chính Mỹ, n m 2010. T i liệu nghiên cứu của V n phòng Hỗ trợ kỹ
thuật – B T i chính Mỹ đưa ra các phân tích lý luận về chính sách tiền tệ v các cơng
cụ chính sách tiền tệ, ao gồm: Mục đích v mục tiêu của chính sách tiền tệ; Vai trị
đ c lập của Ngân h ng Trung ương trong điều h nh chính sách tiền tệ; Vị trí pháp lý
của Ngân h ng Trung ương; Vai trị của Chính phủ trong việc xác định mục tiêu chính
sách tiền tệ; phân tích nh ng hạn chế đối với sự đ c lập của Ngân h ng Trung ương
thông qua kinh nghiệm thực tiễn của Cục dự tr liên ang Mỹ (FED), Ngân hàng
Trung ương Anh (BoE), v Ngân h ng Trung ương Châu Âu (ECB); phân tích các

cơng cụ phổ iến của chính sách tiền tệ trong đ đ c iệt phân tích về cơng cụ nghiệp
vụ thị trường mở. Cơng trình n y được thực hiện nh m mục đích tư vấn, hỗ trợ, gợi ý
chính sách cho Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong quá trình ho n thiện pháp luật
Ngân h ng Nh nước Việt Nam v ho n thiện các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ
17


quốc gia. Các phân tích của V n phịng Hỗ trợ kỹ thuật – B T i chính Mỹ đưa ra các
quan đi m hiện đại về Ngân h ng Trung ương v chính sách tiền tệ của Ngân h ng
Trung ương, đ c iệt l phân tích kinh nghiệm điều h nh các cơng cụ chính sách tiền
tệ của FED, ECB v BoE, đây l nh ng gợi ý c tính chất tham kh o cho Ngân hàng
Nh nước Việt Nam trong quá trình ho n thiện pháp luật ngân h ng v pháp luật về
các cơng cụ chính sách tiền tệ.
“Central Bank Law and Monetary Policy”, Robin Bade, Michael Parkin,
University of Western Ontario London, Ontario, Canada, n m 1988.

ây đề t i dựa

trên kh o sát mối quan hệ gi a chính sách tiền tệ v pháp luật Ngân h ng Trung ương,
đ c iệt l các quy định nh m phân định quyền lực của Ngân h ng Trung ương trong
điều h nh chính sách tiền tệ. ề t i nghiên cứu n y phân tích dựa trên kinh nghiệm của
12 nước (Australia, Belgium, Canada, France, Germany, Italy, Japan, The
Netherlands, Sweden, Switzerland, The United Kingdom, The United States) v đưa ra
kết luận: các Ngân h ng Trung ương đ c lập với chính quyền trung ương c trong
hoạch định chính sách lẫn ổ nhiệm Thống đốc sẽ c sự ki m soát lạm phát thấp hơn
các Ngân h ng Trung ương khác v mối quan hệ t i chính gi a Ngân h ng Trung ương
v Chính phủ khơng gây ra sự khác iệt về chính sách.

ề t i n y được các tác gi

nghiên cứu thông qua việc phân tích mối quan hệ gi a chính sách tiền tệ v pháp luật
về thẩm quyền của Ngân h ng Trung ương, mô t đạo luật Ngân h ng Trung ương của
12 nước trên đối với các quy định về mối quan hệ gi a Ngân h ng Trung ương v
Chính phủ trong hoạt đ ng xây dựng chính sách tiền tệ, Thủ tục ổ nhiệm v miễn
nhiệm người đứng đầu Ngân h ng Trung ương, mối quan hệ t i chính gi a Chính phủ
v Ngân h ng Trung ương. Qua nh ng phân tích đ , đề t i kết luận pháp luật về Ngân
h ng Trung ương c

nh hưởng quan trọng đến kết qu điều h nh chính sách tiền tệ.

Pháp luật c ng quy định rõ r ng về thẩm quyền của Ngân h ng Trung ương trong điều
h nh chính sách tiền tệ, đ c iệt pháp luật phân định rõ quan hệ pháp lý gi a Ngân
h ng Trung ương v Chính phủ theo hướng trao quyền chủ đ ng, đ c lập cho Ngân
h ng Trung ương sẽ tạo ra hiệu qu điều h nh chính sách tiền tệ cao hơn.
Khái quát tình hình nghiên cứu trên c th thấy r ng các tác gi nghiên cứu về
chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ thì tương đối nhiều, m t
số tiếp cận chính sách tiền tệ trong mối quan hệ với vấn đề ho n thiện địa vị pháp lý
của Ngân h ng Trung ương đ t ng thẩm quyền cho Ngân h ng Trung ương trong việc
18


quyết định sử dụng các cơng cụ chính sách tiền tệ. Tuy nhiên, trong phạm vi tìm hi u
của tác gi luận án thì cho đến nay, c trong nước v quốc tế, chưa c m t

i viết hay

m t cơng trình nghiên cứu n o trực tiếp v to n diện pháp luật về các cơng cụ thực
hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam hiện nay. Cụ th :
- Dưới g c đ kinh tế, các đề t i nghiên cứu của các tác gi trong v ngo i nước
đã tiếp cận tương đối đầy đủ, chi tiết về chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện

chính sách tiền tệ, phân tích cơ chế vận h nh, điều tiết của từng công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ nh m làm rõ

n chất kinh tế của các cơng cụ thực hiện chính sách

tiền tệ v cơ chế tác đ ng của chúng đối với nền kinh tế, qua đ đề xuất các gi i pháp
ho n thiện các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ. C th n i, các nghiên cứu về
chính sách tiền tệ v các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ dưới g c đ kinh tế l
to n diện, cung cấp đủ cơ sở lý luận v thực tiễn cho các nh hoạch định chính sách
trong điều h nh chính sách tiền tệ.
- Dưới g c đ pháp lý, các đề t i nghiên cứu về chính sách tiền tệ v các cơng
cụ thực hiện chính sách tiền tệ của các tác gi mới chỉ ước đầu tiếp cận m t số n i
dung: thẩm quyền điều h nh các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ; về thẩm quyền
cụ th của Ngân h ng Nh nước trong việc hoạch định v thực thi chính sách tiền tệ
theo pháp luật hiện h nh v

ước đầu nghiên cứu cơ chế pháp lý thực hiện chính sách

tiền tệ quốc gia của Ngân h ng Trung ương trong điều kiện nền kinh tế thị trường.
Nghiên cứu dưới g c đ pháp lý còn chưa to n diện, chưa tiếp cận m t cách hệ
thống việc điều chỉnh pháp luật đối với các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc
gia đ đưa ra cơ sở lý luận cho việc xây dựng v ho n thiện pháp luật về các cơng cụ
thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, đồng thời các nghiên cứu trong nước v quốc tế
chưa phân tích điều kiện đ các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ vận h nh c hiệu
qu v dựa trên cơ sở thực tiễn đ đ xác định các gi i pháp ho n thiện pháp luật về
các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ở Việt Nam.
ối với việc quyết định v điều h nh chính sách tiền tệ cũng vận h nh các cơng
cụ thực hiện chính sách tiền tệ trên thực tế ao giờ cũng liên quan đến nhiều chủ th
như: Quốc h i; Chính phủ; Ngân h ng Nh nước; các tổ chức tín dụng. ồng thời, các
cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ được vận h nh ao giờ cũng liên quan đến nhiều

cơng cụ t i chính khác như các trái phiếu Chính phủ; trái phiếu doanh nghiệp; thương
phiếu… Chính vì vậy, nghiên cứu về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ khơng
19


th chỉ dừng lại ở việc l m rõ

n chất kinh tế và cơ chế vận h nh, tác đ ng của các

cơng cụ chính sách tiền tệ đối với nền kinh tế m còn ph i l m rõ khía cạnh pháp lý
nh ng n i dung sau:
- Thứ nhất, thẩm quyền điều h nh chính sách tiền tệ theo quy định của pháp
luật, đánh giá mức đ hợp lý của các quy định về thẩm quyền quyết định v điều h nh
chính sách tiền tệ đ từ đ tạo quyền chủ đ ng, linh hoạt cho chủ th điều h nh chính
sách tiền tệ;
- Thứ hai, nếu nhìn nhận việc điều h nh chính sách tiền tệ quốc gia dưới g c đ
m t quan hệ pháp luật, gồm chủ th , khách th v n i dung, ngo i việc tiếp cận v
đánh giá thẩm quyền của các chủ th tham gia (Quốc h i; Chính phủ; Ngân h ng Nh
nước; các tổ chức tín dụng) cịn ph i phân tích v ho n thiện cơ sở pháp lý cho các
giấy tờ c giá sử dụng trong các giao dịch với tư cách l đối tượng m thông qua đ
Ngân h ng Nh nước điều h nh chính sách tiền tệ cũng như quyền v nghĩa vụ pháp lý
của các chủ th tham gia.
- Thứ a,

n thân các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ v cơ chế vận h nh

của các công cụ trong điều tiết tiền tệ l n i dung mang tính nghiệp vụ được xây dựng
dựa trên các chuẩn mực quốc tế về hoạt đ ng ngân h ng. Các cơng trình nghiên cứu
trong nước v quốc tế dù tiếp cận dưới g c đ pháp lý hay kinh tế đều cho thấy các
quy định về các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ v n i dung của từng công cụ

cũng l dựa trên chuẩn mực quốc tế về hoạt đ ng ngân h ng v nghiệp vụ Ngân h ng
Trung ương, không th thay đổi nghiệp vụ về

n chất, cơ chế vận h nh v tác đ ng.

Chính vì vậy, phân tích từng nh m quy định pháp luật về từng cơng cụ thực hiện chính
sách tiền tệ thì không c hạn chế đáng k m quan trọng hơn l ph i đánh giá tổng th
hoạt đ ng điều h nh chính sách tiền tệ của Ngân h ng Nh nước, xác định được v
đưa ra nh ng gi i pháp ho n thiện các quy định pháp luật c liên quan đến việc điều
h nh các công cụ chính sách tiền tệ quốc gia của Ngân h ng Nh nước Việt Nam như
ho n thiện địa vị pháp lý của Ngân h ng Nh nước Việt Nam trong điều h nh chính
sách tiền tệ, ho n thiện pháp luật về thị trường tiền tệ Việt Nam… đ tạo cơ sở pháp lý
cho việc vận h nh c hiệu qu các cơng cụ thực hiện chính sách tiền tệ.
Nh ng vấn đề pháp lý nêu trên khi tiếp cận về chính sách tiền tệ v các cơng cụ
thực hiện chính sách tiền tệ cũng chính l n i dung tác gi xác định cần tiếp tục gi i
quyết v l hướng tiếp cận nghiên cứu của luận án.
20