(Luận văn thạc sĩ) một số vấn đề về hệ chuyên gia ứng dụng trong y học

Đ Ạ I H Ọ C

Q U O C

K H O A

C Ơ N G

<ìlạ tu Ậ ỈM

M Ộ T

5 Ố

V A N

Ứ N G

G I A H A N Ọ I

đ ề

D Ụw N G

N G H Ệ*

v 7 / t/

v i

H Ệ

( Ì I qấl

C H U Y Ê N

T R O N G

Y

G IA

H Ọ9 C

• Chuyên ngành: Cõng nghệ thông tin
.

LU Ậ N

Mã số: 1.10.01

V Ă N

TH ẠC

SỸ

NGƯỜI H UỐ NG D Ẫ N K H O A HỌC:

PGS.TS. VŨ ĐỨC THI

H à nội, năm 2004


CÁC CHỮ VIẾT TẮT
T T N T ........................................ 'Iritu ọ n h an lạo .
H C G . ... ................... ..Hệ chuyên gia.
C S T T ..... ..........................C ơ Ẵỏ tri thức
C S S K ..................... ......................Cư sả sự kiện.
K S T T . .........K ỹ

sư tri thức.

M S D ....................... .................M ô tợ suy diễn.
G Đ N M ......... ......... ........ ..
B

G

T

g

i

Giao diện người máy.

ả

i

thích.

N SD.

...........

CN TT

..... .. .......... ...v ^Cổng nghệ thông tin.

C S D L - — .. .

..........> Người sử dụng.

V

.

s ở dữ liồu.


1.3.3 Danh sách hội c h ẩ n ............................................................................49
1.3.4 Danh mục triệu chứng ..................................................................... 49
1.3.5 Danh mục b ên h .................................................................................. 49
1.4 T h ôn g tin lưu c h u y ể n .......................... ..................................................... 49
1.5 P h ân tích th ơng tin đầu r a ......... ........................ ................................... 50
1.6 Q u a n hệ giữa cá c th ôn g tin ........... ........................................................ 51
1.7 Y êu cầu và khả nâng của hệ th ố n g ..........«.........................................51

CHƯƠNG II: TỔ CHỨC DỮ LIỆU VÀ s ơ B ổ THIẾT KẾ HỆ THỔNG53

2.1 Phương án tổ chức đ ữ liệu .............................. .............................. .

53

2.2 T h iết k ế hệ th ố n g ......... ............. .............................................. ....................... 55
2.2.1 Các khối của hệ Ihống...................................................................... 55
2.2.2 Giới thiệu các đầu chương trình và chức n ă n g .........................57
2 .3 T huật toán chẩn đoán b ệ n h ................ ............................... ................. 66

KẾT L U Ậ N .............................................................................................. 73

PHỤ LỤC........................................................................................... 74


MỞ ĐẦU
Đặt vấn đề, ý nghĩa khoa học và tính thực tiễn của đề tài
T h ế g iớ i n g à y c à n g p h á i triể n v ớ i c á c h o ạt đ ô n g n g à y c à n g đ a d ạ n g v à
p h ứ c tạ p đ ò i h ỏ i k h ả n ă n g g iả i q u y ế t n h ữ n g v ấ n đ ề , n h iệ m v ụ ở m ứ c độ t r í tuệ
n g à y c à n g c a o . K h o a h ọ c t r í tu ệ n h â n tạ o

g ó p p h ầ n tạ o r a c á c m á y c ó đ ư ợ c

iih ữ m ’ k h ả n ă n g t r í tu ệ c ủ a c o n n g ư ờ i v à tă n g th ê m k h ả n ă n g t r í tuộ c h o c o n
n g ư ờ i. C o n đ ư ờ n g h ìn h th à n h tro a g n g h iê n c ứ u t r í tu ệ n h â n tạ o su ố t h ơ n h a i th ậ p
k ỷ q ua c h ín h ỉà k h ở i n g u ồ n từ n g h iê n cứ u c á c q u i lu ậ l lớ n , tổ n g q u á t c ù a tư đ u y
đ ế n n g h ệ th u ậ t th iế t k ế , x â y d ự n g c á c hệ c h u y ê n g ia . S ự x u ấ t h iệ n n g ằ y c à n g
n h iề u c á c h ệ c h u y ê n g ia c ù n g s ự

x â m n h ậ p c ủ a c á c h ệ n ầ y v à o m ọ i lĩn h v ự c c ủ a

c u ộ c số n g đ ã c h ứ n g tỏ t r í tu ệ n h â n tạ o đ a n g trở th à n h m ộ t lự c lư ợ n g s ả n x u ấ t m ớ i
rấ t n ăn g đ ộ n g v à đ ầ y h ứ a hẹn c ủ a x ã h ộ i.
N g à y n a y , c ù n g v ớ ị s ự p h á t ir iế n m ạ n h m ẽ c ù a C ô n g n g h ệ th ô n g tin là s ự
ứ n g d ụ n g rộ n g rã i c ủ a nó v ằ o m ọ i lĩn h v ự c c ủ a x ã h ộ i: K i n h tế , c h ín h t r ị, v ă n h o á ,
x ã h ộ i, a n n in h , q u ố c p h ò n g ,.. .v à d o đ ó v iệ c đ ề c ậ p đ ế n v ấ n đ ề C ô n g n g h ê th d n g
tin v ớ i Y h ọ c k h ô n g c ồ n là ỉĩn h v ự c m ớ i m ẻ n ữ a . Ở n h ữ n g n ư ớ c c ó n ền k h o a h ọ c
c ô n g n g h ệ p h á t t r iể n , C ô n g n g h ệ th ô n g tin đ à trở th à n h c ô n g c ụ đ ắ c lự c c h o c á c
th ầ y ih u ố e tro n g v iệ c q u ả n ! ý , k h á m , c h ẩ n đ o á n v à đ iề u t r ị b ệ n h . N ế u n h ữ n g n ă m
7 0 đ à x u ấ t h iệ n c o n c h íp đ iệ n tử th ì đ ế n h ơ m n a y , c á c c o n c h íp c ó k íc h th ư ớ c c ự c
n h ỏ đ ã đ ư ợ c tạ o r a đ ể th ô n g q u a đ ư ờ n g tiê u h o á
th ể c ù a n g ư ờ i b ệ n h đ ể

h o ặ c m ạ c h m á u ie n lỏ i v à o c ơ

“ k h ả o s á t " v à “ c h iế u c h ụ p ” c á c b ộ p h ậ n n ộ i tạn g c ủ a c ơ

th ể v à tru y ề n r a n g o à i c h o c á c th ầ y th u ố c . H a y n h ư c á c r o b o l n g ư ờ i m á y c ó th ể
th a y c o n n g ư ờ i là m c á c k ỹ th u ậ t g iả i p h ẫ u

k h á tin h v i . V à đ ặ c b iệ t là , v iệ c v ậ n

d ụ n g t r ì th ứ c m á y đ ể k h á m , c h ẩ n đ o á n v à đ iề u trị b ệ n h .

Lu ận ván tốt nghiệp

Mội xế vấn đề về Hệ chuyén gia ứng dụng trong Y học


2

Ở

n ư ớ c ta , q u a n h ữ n g th ô n g ù n m à c h ú n g tô i c ó đ ư ợ c , h iệ n n h ữ n g c h ư ơ n g

trìn h tư ơ n g tự

n h ư th ế c h ư a đ ư ợ c á p d ụ n g . M ộ t v à i b ệ n h v iệ n lớ n đ ã c ó n h ữ n g

c h ư ơ n g t r ìn h c h ẩ n đ o á n b ệ n h n h ư n g c u n g c h ư a đ ư ợ c á p
c á c ứ n g d ụ n g đ a n g d ừ n g la i ở v iệ c

đ ụ n g n h iề u . P h ầ n lớ n

q u ả n l ý b ệ n h n h â n v à th ố n g k ê tổ n g k ế t.

T r o n g k h i đ ó , s a n g th iê n n iê n k ỷ m ớ i c ó ih ê m n h iề u đ á n h g iá c o i b ệ n h tim m ạ c h
n h ư m ộ t v ấ n đ ề to à n c ầ u . C á c n h à k h o a h ọ c ư ớ c tín h đ ế n n ă m 2 0 2 0 , b ện h tim
m ạ c h sẽ là c ă n n g u y ê n c h ủ y ế u g â y tử v o n g . M u ố n đ ố i p h ó v ớ i v ấ n đ ề n an g iả i
ấ y , c h ú n g ta c ầ n tậ n đ ụ n g tất

c ả m ọ i kh ả năng về

t r í tu ệ , k ỹ th u ậ t, tà i c h ín h

tro n g lĩn h v ự c lâ m sà n g c ũ n g n h ư tro n g k h o a h ọ c c ơ b ả n , đ ặ c b iệ t là ứ n g d ụ n g
c ủ a C N T T iro n g Y h ọ c . T h iế t n g h ĩ, c á c n h à k h o a h ọ c v à c h u y ê n g ỉa Y h ọ c V iệ t
nam kết h ựp c h ặ t ch ẽ v ớ i nhau để

c b o r a n h ữ n g c ô n g t r ìn h c ó ý n g h ĩa k h o a h ọ c

v ằ ý D g h ĩa th ự c liễ n c h o lĩn h v ự c Y h ọ c . Đ ó c ũ n g c h ín h là lý đ o đ ể c h ú n g tô i
c h ọ n đ ề tà i th e o h ư ớ n g n à y c h o lu ậ n v ă n c ủ a m ìn h . D ẫ u v ậ y , tro n g p h ạ m v i lu ậ n
v ã n c ủ a m ìn h c h ú n g tơ i c h ỉ d á m đ ặt r a c h o m ìn h m ộ t m ụ c tiê u k h iê m tố n m a n g
tín h th ử rig h iệ m , d ó là : T h iế t k ế , x â y d ự n g hộ ih ô n g tin trợ g iú p c h o c á c th ầ y
th u ố c tim m ạ c h k h á m , c h ẩ n đ o á n , đ iề u t r ị v à q u ả n l ý c á c b ệ n h n h â n m ắ c c á c
b ện h v ề T i m m ạ c h .

Luận vãn tốt nghiệp

Mội số vấn dề vê Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


3

BỐ cục và nội dung chính của luận văn:
N g o à i p h ầ n p h ụ lụ c , tà i liệ u ỉh a m k h ả o , c á c tra n g h ìn h v ẽ m in h h ọ a , iu ậ n
vă n R ổ m 7 6 ir a n g

Phần m ở đầu:

c h ia là m

4 p h ầ n v ớ i n ộ i d u n g c h ín h n h ư s a u :

M ụ c đ íc h c ủ a đ ổ t à i. tín h k h o a h ọ c v à th ự c liỗ n c ủ a đề tà i, b ố c ụ c

v à n ộ i đ u n g c h ín h c ủ a lu ậ n v ã n c ù n g c á c k ế l q u ả c h ín h m à lu ậ n v ă n đ ạ i đ ư ợ c .

Phần I:

G ồ m h ai chương:

Chương 1 :

G i ớ i th iệ u n h ữ n g tiề n đ ề c ư b ả n , n h ữ n g lĩn h v ự c n g h iê n c ứ u v à

n h ữ n g ứ ng d ụ n g c ơ b ả n c ủ a t r í tu ệ n h â n tạ o ( T T N T ) .

Chương 2:

K h á i n iệ m c ơ b ản c ủ a H ệ c h u y ê n g ia , c ấ u trú c H ệ c h u y ê n g ia ,

b iểu d iễ n tri th ứ c v à c á c c ấ u trú c đ iề u k h iể n tro n g H ệ c h u y ê n g ia .

Phần II:

Gồm

dụng C ô n g

h a i c h ư ơ n g : P h ầ n n à y tập Iru n g trìn h b à y m ột n g h iô n c ứ u ứ ng

n g h ê th õ n g tin iro n g c h ẩ n đ o á n c á c b ện h v ề T i m m ạ c h : “ H ệ th ố n g

trự g iú p c á c ih ầ y th u ố c T i m m ạ c h tro n g k h á m , ch ẩ D đ o á n v à đ iề u trị c á c b ện h về
T im m ạ c h ” .

Chương ỉ :

P h â n l í c h , t h iế l k ế hệ th ố n g : m ô h ìn h h o ạ t đ ộ n g , th ô n g tin d ầ u

v à o , đ ầ u r a . ih õ n g lin lư u c h u y ể n , n h ữ n g y ê u c ầ u v à k h à n ă n g c ủ a hệ th ố n g .

Chương 2:

S ơ đ ổ th iế t k ê c ủ a hệ th ố n g : p h ư ơ n g án lổ c h ứ c d ữ liệ u , th u ật

to án c h ẩ n đ o á n b ệ n h v à q u i trìn h là m v iệ c c ủ a hệ th ố n g .

Phần kết luận:

N h ìn n h ậ n lạ i n h ữ n g k ế l q u ả b ư ớ c đ ầ u

m à ỉu ậ n vă n

đạt d ư ợ c,

n h ữ n g h ạn c h ế v à p h ư ơ n g h ư ớ n g p h á i ir iể n c ù a d é tà i.

Luận vãn lối nghiệp

Mội số' vấn dề về Hệ chuyên gia ứng dụng (rong Y học


4

C á c k ế t q u ả c h í n h c ủ a lu ậ n v ă n :
-

Đ i s â u t ìm h iể u , n g h iê n c ứ u

các n ộ i d u n g c h ín h của t r í tu ệ n h â n tạ o v à đ ặ c

b iệ t là hộ c h u y ê n g ia . P h â n tíc h n h ữ n g th à n h p h ầ n c ơ b ản c ủ a m ộ t hệ
c h u y ê n g ia :

cơ

s ở tri th ứ c , m ô tơ s u y d iễ n , b ộ g iả i t h íc h , b ộ th u n ạ p t r i th ứ c

v à g ia o d iệ n n g ư ờ i m á y . N h ữ n g n ộ i d u n g c ơ b ản c ủ a c á c d ạ n g b iể u d iễ n tr i

thức.
-

P h â n líc h m ộ t c á c h c h i tiế t m ô h ìn h th ô n g tin c ủ a hộ trợ g iú p k h á m v ằ c h ữ a
c á c b ệ n h v ề tim m ạ c h trê n c ơ sờ đ ã x â y d ự n g s ơ đ ồ tổ n g th ể c ủ a hệ th ố n g

đó.
-

X â y d ự n g c á c p h ư ơ n g án tổ c h ứ c v à m ã h o á d ữ liệ u , đ ư a ra m ộ t th u ậ t to án
c h ẩ n đ o á n b ệ n h trê n c ơ s ở s ử d ụ n g c á c h ệ s ố h ộ i c h ẩ n .

-

X â y d ự n g đ ư ợ c h a i bộ d a n h m ụ c v ề

triệu c h ứ n g { 1 4 4 triệu c h ứ n g ) v à v ề

b ệ n h ( 1 2 d ạ n g b ệ n h v ề tim m ạ c h ) ,. . . .
-

T r ê n c ơ s ở đ ó d ã x â y (lự n g h o à n c h ỉn h v à th ử n g h iệ m trê n b ộ c á c sô'

liệu

ih ự c hộ ih ố n g c h ư ơ n g trìn h trợ g iú p k h á m -- c h ữ a c á c b ệ n h v ề t im m ạ c h .
H ệ th ố n g k h ô n g c h ỉ g iú p th ầ y th u ố c tro n g v iệ c c h ẩ n t r ị b ệ n h m ầ c ò n hỗ trợ
q u ả n ỉ ý h ồ s ơ b ệ n h n h â n m ộ t c á c h th u ậ n lợ i.

Luận ván tốt nghiệp

Mội sở' vấn dể về Hệ chuyên gia ứng dụng ỉrong Y học


5

Phần I: MỘT
♦ số c ơ sở LÝ THUYẾT VỀ TRÍ TUỆ•
NHÂN TẠO VÀ HỆ CHUN GIA
*

•

CHUƠNGI

KHOA HỌC TRÍ TUỆ NHÂN TẠO
•

t

»

1.1 Khoa học trí tuệ nhân tạo
1.1.1 Những tiền đề cơ hản của trí tuệ nhân tạo (TTN T)
N h ữ n g tiề n đ ề b an đ ầ u c h o s ự ra đ ờ i c ù a T r í tu ệ n h â n tạ o < T T N T ) là n h ữ n g
n g h iẽ n c ứ u lý t h u y ế l sâ u s ắ c c ủ a c á c c h u y ô n g ia v ề : L o g ic h ìn h th ứ c , tâ m lý h ọ c
n h ậ n th ứ c v à đ iề u k h iể n h ọ c .
T r ư ớ c đ â y , k h i n ó i đ ế n T T N T n g ư ờ i la th ư ờ n g q u a n lâ m đ ế n v iệ c tạ o lậ p
đ ư ợ c c á c m á y c ó k h ả n ă n g “ s u y n g h ĩ ” , th ậ m c h í tro n g m ộ t p h ạ m v i h ẹ p n ào đ ó ,
c ó ih ể c ạ n h tra n h h o ặ c v ư ợ t q u á k h ả n ăn g bộ n ã o c ủ a c o n n g ư ờ i. N h ữ n g h i v ọ n g
n à y , tro n g m ộ t th ờ i g ia n d à i đ ã ả n h h ư ở n g đ ế n n h iề u n g h iê n c ứ u tro n g p h ị n g t h í
n g h iệ m .

M ặ c d ầ u n h ữ n g m ơ h ìn h tư ơ n g lự c ủ a m á y tín h th ơ n g m in h đ ã đ ư ợ c

đ ư a r a h à n g tră m n ă m trư ớ c đ â y so n g c h ỉ từ g iữ a n h ữ n g a ă m

Ỉ 9 3 0 k h i A lie n

T u r in g c ô n g b ố n h ữ n g k ế i q u ả q u a n trụ n g đ ầ u tiê n , n g ư ờ i ta m ớ i n g h iê n c ứ u v ấ n
đ ề T T N T m ộ t c á c h n g h iê m tú c . A lle n T u r in g

đã đưa ra m ơ

h ìn h m á y tín h d ự a

trê n n h ữ n g p h é p tín h lo g ic c ơ b ả n : A N D , O R v à N O T . K h i đ ó d ự á n n à y k h ô n g
đ ư ợ c c h ấ p n h ậ n . D o c h ịu ả n h h ư ở n g c ủ a c á c c h u y ê n g ia M ỹ , n g ư ờ i ta đ ã tiế n

h à n h c h ế tạ o n h ữ n g m á y tín h đ ầu tiê n th ự c h iệ n c á c p h é p tín h s ố h ọ c đ ơ n g iả n
như

CỘNG, TR Ừ

v à phép so sán h

LỚ N

H Ơ N . D ẫu v ậ y , m ột nhóm các

c h u y ê n g ia T i n h ọ c v ầ n tiế p tụ c n g h iô n c ứ u k h ả n ã n g c ủ a m á y tín h x ử

lý c á c

dữ

liệ u p h i s ố , c á c k ý h iệ u . B ê n c ạ n h đ ó , m ộ t c á c h đ ộ c lậ p , c á c c h u y ê n g ia tâ m l ý

Luận văn tốt nghiệp

Một sỏ'vấn dề về Hệ chuyên gia ứng dụng írorĩg ỵ học


6

h ọ c n h ậ n th ứ c c ũ n g đ ã lạ o d ự n g n h ữ n g m ô h ìn h d ù n g m á y tín h đ ể m ô

phỏng

h àn h v i c ủ a c o n n g ư ờ i k h i g iả i q u y ế t n h ữ n g b ằ i to á n đ ò i h ỏ i s ự sá n g tạ o . T u y
n h iê n , ỉú c đ ó c á c c h ư ơ n g trìn h T T N T

c ò n q u á p h ứ c tạ p v à tố n k é m n ên k h ô n g

th ể đ ư a r a á p d u n g tro n g th ự c tiễ n . N h ữ n g tiế n bộ

tro n g k ỹ th u ậ t v i đ iê n tử đ ã

tạo n ên tié n đề v é v ậ i c h ấ t c ó tín h c h ấ l q u y ế t đ ịn h , là m th a y đ ổ i to à n b ộ s ự p hát
triể n v à ứ ng đ ụ n g c á c k ỹ th u ậ t T T N T .
C u ố i n h ữ n g n ă m 7 0 , m ộ t s ố n g h iê n c ứ u c ơ b ả n tro n g c á c lĩn h v ự c n h ư x ử
lý n g ô n n g ữ tự n h iê n , b iể u d iễ n t r i th ứ c , lý th u y ế t g iả i q u y ế t v ấ n đ ề đ ã đ e m lạ i
d iệ n m ạ o m ớ i c h o T T N T . T h ị Irư ờ n g T i n h ọ c đ ã b ắ t đ ầ u đ ó n n h ậ n n h ữ ĩig sả n
p h ẩ m T T N T ứ n g d ụ n g đ ầ u tiê n m a n g tín h th ư ơ n g m ạ i. Đ ó là

H ệ c h u y ê n g ia ,

đ ư ợ c đ e m á p d ụ n g tro n g c á c lĩn h v ự c k h á c n h a u .
S ơ đ ồ sa u đ â y c h o c h ú n g ta th ấ y sơ bộ to à n c ả n h n h ữ n g tiề n đ ề h ìn h th à n h
v à n h ữ n g h ư ớ n g p h á t triể n c h ín h c ủ a T T N T -

Luận vẫn lốt nghiệp

Mộỉ số vấn đề về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


7

H ìn h

1 : N h ù m g t iề n đ ề h ìn h t h à n h v à c á c h ư ớ n g n g h iê n c ứ u , ứ n g d ụ n g c ủ a
TTN T

1.1.2 Khoa hoc
tr í t« nhân tao
«
t
K h o a h ọ c T T N T h ư ớ n g tớ i v iệ c x â y đ ự n g c á c m á y tín h th ơ n g m in h , g iú p
íc h c h o v iệ c k h á m p h á c á c q u i lu ậ t h o ạ t đ ộ n g sá n g tạ o v à k h ả n ăn g t r í tu ệ c ủ a co n
n g ư ờ i. V ậ y , i r í tu ệ n h â n lạ o là lĩn h v ự c n g h iê n c ứ u tro n g c ô n g n g h ệ th ô n g tin là m
c h o m á y tín h h o ạ t đ ộ n g ih e o c á c h th ứ c c ủ a c o n n g ư ờ i.

Luận vẫn tớt nghiệp

Mội sỏ'vấn đé vé iỉệ chuyên giơ ítỉig dụng trong Y học


8

T rí tuệ con người:
C h o đ ế n n a y , c h ư a c ổ m ộ t đ ịn h n g h ĩa n à o v ề t r í lu ệ c o n n g ư ờ i đ ư ợ c m ọ i
DgƯíĩi n h ấ t t r í th ừ a n h ậ n . C á c c h u y c n g ia tâ m lý h ọ c th ư ờ n g rấ t th ậ n trọ n g k h i đ ư a
ra m ộ t đ ịn h n g h ĩa c ụ th ê v ề t r í tuệ c ủ a c o n n g ư ờ ị,
T h e o A .T u r i n g : “ T r í tu ệ là n h ữ n g g ì c ó th ể đ á n h g iá đ ư ợ c th ô n g q u a c á c trắ c
n g h iệ m ( t e s t ) th ô n g m in h ” . T u r in g c ò n c h o rằ n g , m ộ t th iế t b ị đ ư ợ c c o i ỉà c ó k h ả
n ă n g th ô n g m in h n ế u k h i đ e m th ử n g h iê m nó v ớ i c á c trắ c n g h iệ m k h á p h ứ c tạp ,
n g ư ờ i q u a n s á l k h ô n g th ể p h ân b iệt đ ư ợ c đ ó c ó p h ả i là lờ i g iả i c ủ a m á y h a y c ủ a
c o n n g ư ờ i,
T ừ đ iể n b á c h k h o a W e b s t e r th ì đ ư a ra m ộ t đ ịn h n g h ĩa tổ n g q u á t h ơ n :

“ T r í tu ệ là k h ả n ă n g :
1- P h ả n ứ n g m ộ i c á c h th íc h h ự p lạ i n h ữ n g t ìn h h u ố n g m ớ i th ô n g q u a h iệ u
c h ỉn h h à n h v i m ộ t c á c h th íc h đ á n g .
2 - H iể u r õ n h ữ n g m ố i liê n hộ q u a lạ i g iữ a

các s ự k iệ n c ủ a th ế g iớ i bêtt

n g o à i n h ằ m đ ư a r a n h ữ n g h à n h đ ộ n g p h ù h ợ p đ ể đ ạt tớ i m ơ t m ụ c đ íc h
nào đ ó” .
C ị n c á c c h u y ê n g ia tâ m lý h ọ c , q u a n h ữ n g n g h iê n c ứ u đ ã c h ỉ r a rằ n g q u á t r ìn h
h o ạ t đ ộ n g t r í tu ệ c ủ a c o n n g ư ờ i b ao g ổ m 4 th a o l á c

cơ

bản:

1- X á c lậ p tậ p c á c đ íc h (g o a ls ) c ầ n đ ạt tớ i.
2- T h u th ậ p c á c s ự k iệ n ( f a c t s ) v à

các ĩu ậ l s u y d iê n ( in f e r e n c e r u ỉe s ) đ ể đ ạ t

tớ i c á c đ íc h đ ặ t r a .
3 - T h u g ọ n (p r u n n in g ) q u á trìn h s u y lu ậ n n h ằ m x á c đ ịn h m ộ t c á c h n h a n h
c h ó n g tậ p n h ữ n g lu ậ t s u y d iễ n c ó th ể s ử đ ụ n g đ ư ợ c đ ể đ ạ t tớ i m ộ t m ụ c
đ íc h tru n g g ia n n à o đ ó .
4 - Á p d ụ n g c á c c ơ c h ế s u y d iễ n c ụ th ể ( in f e n c e m e c h a n is m s ) , d ự a trê n c á c
th a o tá c th u g ọ n q u á ir ìn h s u y lu ậ n v à n h ữ n g s ự k iệ ũ tru n g g ia n m ớ i

Luận văn tốt nghiệp

Mội số vấn đề về ỉỉệ chuyên gia ứng dụng ỉrong Y học


9

đ ư ợ c tạ o r a đ ể d ẫ n d ắt lừ n h ữ n g s ự k iệ n b a n đ ầ u đ i tớ i n h ữ n g đ íc h đ ã
đặt ra .
T r í tu ệ m á y :
M ặ c d ù k h ơ n g c ó đ ịn h n g h ĩa lổ n g q u á t n à o v ề t r í tu ệ m á y n h ư n g n g ư ờ i ta
c ó thể đ ư a r a m ộ t v à i d ấ u h iệ u q u a n trọ n g c ù a n ó :
ỉ - K h ả năng h ọ c .
2 - K h ả n ă n g m ô p h ỏ n g c á c h à n h v i s á n g tạ o c ủ a c o n n g ư ờ i (n g h ĩa là c ó th ể
g iả i q u y ế l m ộ t b à i lo á n sá n g tạ o n à o đ ó g iơ n g n h ư m ộ t c h u y ê n g ia k h i
g iả i c h ín h b à i to án đ ó , tu y c á c h g iả i q u y ế t k h ô n g n h ấ t th iế t g iố n g n h a u
h o à n to à n : c h ẳ n g h ạ n c h ư ơ n g trìn h c h ơ i

cờ).

3- K h ả n ă n g trừ u tư ợ n g h o á , k h á i q u á t h o á v ằ s u y d iễ n .
4 - K h ả n ă n g t ự g iả i th íc h h àn h v i.
5- K h ả n ă n g t h íc h n g h i v ớ i tìn h h u ỏ n g m ớ i, tro n g đ ó g ồ m c ó k h ả n ă n g th u
n ạ p I r i th ứ c v à d ữ liệ u .
6- K h ả n ă n g x ử ỉý c á c b iể u d iễ n h ìn h t h ứ c n h ư c á c k ý h iệ u tư ợ n g tr ư n g ,
danh sách .
7- K h ả n ă n g s ử đ ụ n g t r ì th ứ c , h e u r is t ic s .
8- K h ả n ă n g x ử l ý c á c th ô n g tin k h ô n g đ ầ y đ ủ , k h ỏ n g c h ín h x á c . ..

Các thành phần trong hệ thống T T N T
H ệ th ố n g T T N T g ồ m h a i th à n h p h ần c ơ b ản s a u :

- Các

p h ư ơ n g p h á p b iể u d iễ n v â n đ ổ ,

các p h ư ơ n g

p h á p b iể u d iễ n

- C á c p h ư ơ n g p h á p tìm k iế m tro n g k h ỏ n g g ia n b à i to á n ,

tri

th ứ c .

các c h iế n lư ợ c s u y

d iễ n .
C á c hệ th ố n g t r í tu ệ n h â n tạ o c ó th ể c h ia là m 3 lĩn h v ự c n g h iê n c ứ u đ ộ c lậ p :

Luận ván tốt nghiệp

Mộỉ sỏ' vẩn để về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


10

■ L ĩ n h v ự c n g h iê n c ứ u ứ ng d ụ n g : là lĩn h v ự c q u a n tâ m đ ế n c á c c h ư ơ n g trìn h
m á y tín h c ó th ể đ ọ c , n ố i h o ặ c h iể u đ ư ợ c n g ô n n g ữ g ia o tiế p c ủ a c o n n g ư ờ i
h à n g n g à y , L ĩ n h v ự c n à y đ ư ợ c g ọ i là
»

L ĩ n h v ự c q u a n tâ m đ ế n

xử tý m ô n nsữ tư nhiên.

người má V ihôn 2 mình ,

m à đ ặ c b iộ t là là m th ế n à o

đ ể p h á t tr iể n c á c c h ư ơ n g trìn h m ơ p h ỏ n g g iá c q u a n c h o p h é p n g ư ờ i m á y
(r o b o t ) q u a n s á t v à c ả m g iá c đ ư ợ c c á c th a y d ổ i c ù a m ô i trư ờ n g x u n g q u a n h
kh i chú ng hoạt động.
•

L ĩ n h v ự c q u a n lâ m đ ế n sự p h á i ir iể n c á c c h ư ơ n g trìn h x ử iỷ t r i th ứ c đ ư ợ c
m ô tả b ằ n g k ý h iệ u để m ô p h ỏ n g là m v iệ c c ủ a c á c c h u y ê n g ia c o n n g ư ờ i,
c ò n g ọ i là

hê chuyên gia.

Luận vãn tốt nghiệp

Mội số vấn dế vê Hệ chuyên gia ứng dụng Ịrong Y học


II

CHƯƠNG II
HỆ CHUYÊN GIA
2.1 Hệ chuyên gia

T r o n g lịc h s ử k h o a h ọ c c ó n h ữ n g lĩn h v ự c p h á t tr iể n rấ t n h a n h v ớ i n h ữ n g
ir í th ứ c đ ư ợ c h ệ th ố n g h ó a v à đ ú c k ế t th à n h l ý th u y ế t. T u y n h iê n , c h o đ ế n n a y
n h iề u lĩn h v ự c v ầ n

c h ỉ b a o g ồ m c á c m ả n g t r i th ứ c r iê n g r ẽ , c h ư a c ấ u trú c đ ư ợ c

Ih ằ n h hệ th ố n g . Đ ặ c

tín h c ủ a c á c lĩn h v ự c n h ư

v ậ y là c á c ỉu ậ n ỉý v à c á c

H e u r is t ic s đ ư ợ c c h ắ t lọ c từ v ô v à n th ự c n g h iệ m . C h ứ n g la g ọ i c á c lĩn h v ự c đ ố !à
lĩn h v ự c

tri thức tàn mạn

đ ể p h â n b iệ t v ớ í c á c lĩn h v ự c c ó c ấ u trú c m à s ự m ô

p h ỏ n g c h ú n g là c á c l ý th u y ế t đ ã đ ư ợ c x â y d ự n g .
H ệ c h u y ê n g ia c h ín h lằ c ô n g c ụ đ ể m ô tả , p h á t triể n v à s ử d ụ n g c á c th à n h
tô c ù a c á c lĩn h v ự c tả n m ạ n . v ề m ặ l C ô n g n g h ệ th ô n g t in , hệ c h u y ê n g ia !à n h ữ n g
c h ư ơ n g trìn h ứ n g d ụ n g d ự a ĩr ê n I r i th ứ c c h u y ê n m ô n c a o , c ó k h ả n ă n g h iể u đ ư ợ c
c á c v ấ n đ é d o n g ư ờ i s ử d ụ n g đ ư a ra tro n g lĩn h v ự c g iả i q u y ế t c ủ a h ệ , c ổ th ể

góp

p b ần g iả i q u y ế t v ấ n đ ề b ằ n g c á c h b iế n đ ổ i v ấ n đ é v ề c á c m ơ h ìn h ứ n g d ụ n g đ ư ợ c
t r i th ứ c v à c á c lậ p lu ậ n c ủ a c á c

c h u y ê n g ia tro n g lừ n g lĩn h v ự c , c ó k h ả n ă n g g iả i

ih íc h c á c q u á t r ìn h h o ạ i đ ộ n g v à c á c k ế t q u ả n h ậ n đ ư ợ c q u a c á c p h ư ơ n g tiệ n g ia o
liế p n g ư ờ i - m á y k h á tự n h iê n .
V ậ y hệ c h u y ê n g ia

là g ì

?

H iể u m ộ t c á c h tổ n g q u á i th ì :

“Hệ chuyên gia lả mộỉ hệ thống chương trình

mứy tính được thiêì k ế đ ể mỏ hình hố khả năng giải quyết vấn đề của chuyên gia
con người”. Còn

g iá o s ư

E d w a r d F e ig e n b a u m c ủ a trư ờ n g đ ạ i h ọ c S T A N F O R D -

m ộ t tro n g n h ữ n g c h u y ê n g ia h à n g đầu n g h iê n c ứ u v ề h ệ c h u y ê n g ia lạ i đ ịn h n g h ĩa
h ệ c h u y ề n g ia n h ư s a u :

Luận văn tốt nghiệp

"Hệ chuyên gia là một hệ thống chương trình mấy tính

Mộl sổ vấn đề về Hệ chuyền gia ứng dụng trong Y học

12

chứa các thỏng ỉin, tri thức và các quá trình suy luận vê một lĩnh vực cụ thể nào
đó đ ể giãi quyết các vấn đề khó hoặc hóc búa địi hỏi sự tỉnh thơng đầy đủ của
cức chun gia con người đỏi với các giải pháp của họ. Nới mộỉ cách khác, hệ
chuyên gia là dựa trên tri Ihức của các chuyên gia con người giỏi nhất trong lĩnh
vực quan ỉăm
2.2

K h á i n iệ m c ơ b ả n :
K h á i n iệ m

hệ c h u y ê n g ia b ao trù m m ộ t ỉớ p n g à y c à n g rộ n g c á c p hần m ề m

m à đ iể m c h u n g ít h ơ n đ iể m k h á c h iệ t. M ộ t hệ c h u y ê n g ia c ó m ụ c tiê u m ơ h ìn h
hố h à n h v i c ủ a m ộ i c h u y ê n g ia g iả i q u y ế t v ấ n đ ề m à đ ố i v ớ i v ấ ỉi đ ề n à y n g ư ờ i
ta c h ư a c ó b ất k ỳ g iả i th u ậ t n à o . P h ầ n m ề m n à y c ó k h ả n ă n g th ự c h iệ n c ồ n g v iệ c
c ủ a m ộ t c h u y ê n g ia (p h â n lo ạ i, d ự h á o , ý n iệ m h o á , k ế h o ạ c h h o á , . . . . ) v ớ i m ộ t
m ứ c đ ộ th à n h th ạ o h o á tư ơ n g đ ư ơ o g v ớ i m ứ c đ ộ c ủ a m ộ t c h u y ê n g ia g iỏ i c ó m ộ t
số đ ạ c đ iể m

n à o đ ó . H ệ c h u y ê n g ia lằ m ộ t hệ th ố n g tro n g đ ó c ơ s ở trì th ứ c

( C S T T ) - p h ầ n đ ặ c b iệ t - đ ộ c lậ p v ớ i m ô tơ s u y d iễ n ( M S D ) d ù n g n ộ i d u n g c ủ a c ơ
sờ n à y .
T h ự c r a th ì c ó m ộ t s ự tá c h b iệt rõ rệ t g iữ a n h ữ n g t r i th ứ c v à c ơ c h ế s u y d iễ n ,
n g h ĩa ià tro n g ý n iệ m m ô tơ s u y d iễ n k h ơ n g c ó b ấ t k ỳ m ộ t t r i th ứ c đ ặ c b iệ t n à o .
C ồ n v ề p h ầ n C S T T i h ì:
+ N h ữ n g p h ầ n tử

c ấ u th à n h n ó đ ộ c lậ p h o à n lo à n v ớ i n h a u . T ín h c h ấ t “ h ạt

s ỏ i” c ủ a tri th ứ c là b ản c h ấ t.
+ C á c p h ầ n tử đ ư ợ c đ ư a v à o hộ ih ố n g k h ô n g b ị ả n h h ư ở n g b ở i th ứ tự trư ớ c ,
sau .
+ N g ư ợ c lạ i v ớ i lậ p trìn h th e o n g h ĩa th ồ n g th ư ờ n g (lậ p trìn h c ổ đ iể n ), ở đ â y s ự
th a y đ ổ i m ộ t tro a g c á c p h ầ n tử k h ô n g g â y n ê n ta i h ọ a c h o h o ạ t đ ộ n g c ù a
c h ư ơ n g t r ìn h . C ố c h ă n g , n ó c h ỉ là m th a y đ ổ i n h ữ n g k ế t lu ậ n c ủ a c á c lậ p
lu ậ n m à p h ầ n tử n à y c ó ả n h h ư ở n g đ ế n .

Luận văn tốt nghiệp

Mội sô'vấn dé về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


13

N h ư v ậ y , v iệ c lậ p trìn h đ ư ợ c v ậ n d ụ n g h o à n to à n m ớ i. H ệ c h u y ê n g ia c ó
th ể đ ư ợ c đ ịn h n g h ĩa b ở i c á c h tiế p c ậ n ỉậ p trìn h m à n ó đ ề x u ấ t .
K h á c lậ p trìn h c ổ đ iể n v ớ i c á c h

tiếp cận thủ tục

(c ầ n p h ả i m ỏ tả rõ rà n g tất

c ả c á c x ử l ý ) , hệ c h u y ê n g ia đ ư ợ c đ ặ c trư n g b ở i c á c h

tiếp cận mô tả.

Chương

trìn h đ ư ợ c v iế t d ư ớ i d ạ n g m ộ t tậ p hợ p c á c đ ặ c th ù đ ộ c lậ p v ớ i n h a u (c á c p h ầ n tử
tri t h ứ c ) , c h ú n g sẽ đ ư ợ c s ử d ụ n g đ ộ n g b ở i m ộ t th ủ lụ c g iả i đ ộ c ỉậ p v ớ i b ả n c h ấ t
c ủ a t r i th ứ c ( m ô tơ s u y d iễ n ).
H ộ c h u y ê n g ia c ầ n p h ả i c ó k h ả n ã n g g iả i t h íc h n h ữ n g g ì liê n q u a n đ ến iậ p
lu ậ n m à nó th ự c h iệ n , c h o p h é p n ó d i đ ến k ế l lu ậ n .

2.3 Cấu trúc hệ chuyên gỉa:
2.3.1 Các thành phần cơ bản của Hệ chuyên gia
M ộ t hô c h u y ê n g ia đ iế n h ìn h đ ư ự c tạo th à n h từ c á c th à n h phần, c ơ bản s a u :

-

Cơ sờ tri thức

-

M ô lơ s u y d iễ n

*

B ộ g iả i th íc h

-

B ộ th u n ạ p t r i ih ớ c

-

G ia o d iệ n n g ư ò i - m á y

v à đ ư ợ c m ô p h ỏ n g tro n g s ơ đ ồ s a u :

Luận vãn lối nghiệp

Mội số vấn dể vê' Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


14

/

Chuyên gia
con người

)

Người sử " \
dụng

1

)

..

ií

Á\

ir

ir

Bộ thu nạp
tri thức

Giao diện
người máy

.iỊr —

—

^

w

Bộ gỉải

thích
ik

-

ii

Mơ tơ suy diễn
Suy điễn

Điều khiển

C ơ s ở t r i th ứ c

I
B ộ n h ớ là m v iệ c

H ìn h

Luận văn tơì nghiệp

2 : C ấ u t r ú c h ệ c h u y ê n g ia

Mội số vấn dé về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


15

Cơ s ở tri thức (CSTT )

♦

N h iệ m v ụ c ủ a n ó là lư u trữ , b iể u d iễ n c á c t r i th ứ c tro n g lĩn h v ự c m à hộ đ ả m
n h ậ n , là m c ư s ở c h o c á c h o ạt đ ộ n g c ù a H ệ c h u y ô n g ia . C S T T b a o g ồ m c á c s ự
k iệ n v à c á c lu ậ t . Đ â y là m ộ t c ấ u trú c d ữ liệ u c h ứ a m ọ i tri th ứ c (t ậ p h ợ p c á c h iể u
b iế t

c h u y ê n m ô n m à c h u y ê n g ia c ủ a lĩn h v ự c đ ư a v à o - tư ư n g tự n h ư k ý ứ c d à i

h ạ n / bộ n h ớ ) tạ o r a c ơ s ở c h o m ọ i hoạt đ ộ n g c ủ a c á c th à n h p h ầ n k h á c tro n g h ệ .
T r i th ứ c n à y g ồ m c á c m ô tả sau đ â y :
-

C á c đ ố i tư ợ n g c ó liơ n q u a n c ù n g c á c m ố i liê n hộ g iữ a c h ú n g .

-

N h ữ n g trư ờ n g h ợ p đ ặ c b iệ i h o ặ c n g o ạ i iệ c ù n g c á c c h iế n lư ợ c g iả i q u y ế t
b à i to á n k h á c n h a u v ớ i c á c đ ié u k iệ n á p d ụ n g (s iê u i r i th ứ c , tri th ứ c v ề tri
th ứ c ).

T r i th ứ c c ó th ể đ ư ợ c b iể u d iễ n b ằn g n h iề u c á c h . V i ệ c b iể u d iễ n C S T T n h ư th ế
n à o c h o phù h ợ p c ũ n g là đ iề u rấ t đ á n g q u a n lâ m ( s ẽ tìm h iể u k ỹ h ơ n tro n g p h ầ n :
b ic u d iễ n tri t h ứ c ) .

* Mô tơ suy diễn (MSDị:
M ô tơ s u y đ iề n là bộ p hận q u a n trọ n g c ủ a h ệ c h u y ê n g ia . M ô tơ s u y d iễ n
th ự c h iệ n c á c c ơ c h ế lậ p lu ậ n c à i đ ặ t tro n g hệ đ ể g iả i q u y ế t v ấ n d ề . Đ â y là h ạt
n h â n c ủ a hệ c h u y ê n g ia , n ó s ử d ụ n g c á c phần tử c ù a p h ầ n C S T T đ ể k iế n th iế t c á c
s u y d iễ n . N ó th ự c h iệ n v iệ c s u y d iễ n tro n g tiế n t r ìn h g iả i q u y ế t v â n đ ề b ằn g
n h ữ n g th a y đ ổ i h o ặ c b ằ n g c á c h th ê m v à o c á c p h ần tử c ủ a
v ớ i m ộ t tìn h h u ố n g c h o trư ớ c nó phát h iệ n c á c
xế p nó v à x â y dựng m ột

k ế hoạch

cơ sở sự kiện.

ỉri thức thích hợp,

Đ ố i d iệ n

s ừ đ ụ n g , sắ p

g iả i q u y ế t v ấ n đ ề đ ộ c ỉậ p v ớ i lĩn h v ự c , đ ặ c thù

c h o irư ờ n g h ợ p c ầ n x ử l ý . N ế u n h ư M S D íà m ộ t

chương trình theo thủ tục

(th e o

n g h ĩa th ô n g th ư ờ n g c ủ a th u ậ t n g ữ n à y ) , c á c h th ứ c m à M S D d ù n g c á c t r i th ứ c c ủ a
CSTT

không hể được tiên liệu trước

Luận văn tơì nghiệp

b ở i b ấ i k ỳ m ộ t lậ p trìn h v iê n n à o .

Một số vấn dề về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


16

Hồn lồn chính xác khi la nói MSD chính là bộ phận để phân biệt một hệ
chuyồn gia với các hệ cơ sờ dữ liệu thơng thường. Qua nó, ta hình đung rõ sự
phân biệt giữa hệ chuyên gia với các chương irình truyền thống:

Chương trình truyền thịng
Hệ chun gia

= CTDL + Giải thuật
= CSTT + Suy diễn.

Về Cơ sỏ sự kiện (CSSK):

Đây là một “bộ nhớ phụ” chứa cùng một lúc các dữ kiện của người sử
đụng (NSD) - những sự kiện ban đầu để mô tả vấn. đé cần giải quyếl - và kếỉ quả
trung gian đạl được trong quá trình suy diễn. Cơ sở này ( bộ nhớ - ký ức ngắn
hạn) không hề được lưu lại trờ phi có yẽu cầu từ NSD, mà điều đó phụ thuộc
hồn tồn vào tình huống nghiên cứu.
• Giao diện người - máy ( GĐNM)
Giao diện người - máy hay còn gọi là bộ đối thoại, thực hiện việc giao tiếp
giữa hệ chuyên gia với NSD. Bộ phận này nhận thông tin iừ NSD (các câu hỏi,
các yêu cầu về lĩnh vực đang quan tâm) và đưa ra các lời khuyên, các câu trả lời
hay các lời giải thích (vồ lĩnh vực đó). Mục đích là cho phép đối thoại với máy
bẳng một ngôn ngữ khá “tự nhiên

Để làm được điều này sẽ có đơn thể diễn

dịch ngơn ngữ lự nhiên nào đổ thành ngơn ngữ máy và ngược lại.
• Bộ giải thích (BGT)
Cho phép theo dõi (vạch) đường đi của q trình suy diễn được thực hiện.
Nó giúp người ỉàm Công nghệ thông tin trong việc xác định mục tiêu cho MSD,
đồng thời cũng hữu ích cho các chuyên gia trong lĩnh vực được quan tâm, khi
thiết kế và kiểm chứng sự phù hợp của CSTT. Cuối cùng nó giúp giải thích cho
NSD làm thể nào mà nó suy diễn ra được sự kiện nào đó và tại sao nó lại đặt câu

hịi nào đó.

Luận văn tốt nghiệp

Một số vấn đề về Hệ chuyên gia ứng dụng irong Y học


17

•

Bộ học —thu nạp tri thức

Tri thức có thc đưa vào bởi các chuyên gia, kỹ sư tri thức (KSTT) hoặc
nhập trực tiếp từ các CSDL hay các phần mềm khác. Tri thức khi được tiếp nhận
cần được kiểm chứng tính xác thực, đổng thời đảm bảo sự phù hợp của CSTT.
Ngoài ra, cần biến đổi những dữ liệu thành tri thức dể có thể xử lý bởi hệ thống.
Xây dựng CSTT là công việc lâu (lài và hết sức quan trọng bời vì đây ià
quá trình chát lọc tri thức của các chuyên gia và chuyển tri thức này cho hệ
chuyên gia. Tiến trình Irên quan trọng đến mức hình thành một lĩnh vực nghiên
cứu riêng biệl: quá trình tri thức. Nhân vật thực hiện quá trình trên gọi là kỷ sư
trí th ứ c (KSTT). KSTT cần biết cách chọn cơng cụ và cách biểu diễn hình thức

tri ihức thích hợp với vấn đề nghiên cứu. Cốc kỹ sư xử lý tri thức (còn gọi là
người quản irị CSTT) đóng vai trị hết sức quan trọng trong hoạt động cùa hộ
chuyên gia. Người quản trị CSTT có những nhiệm vụ:
V Quyết định nội dung của các luật, các sự kiện trong CSTT.
V Quyếl định cấu trúc vật !ý để lưu trừ các luật, cơ chế suy điền, điều khiển
cạnh tranh.
> Trao đổi với các chuyên gia con người về lừng lĩnh vực để tạo lập các luật

và tìm ra các phương pháp suy điỗn.

V Tìm hiểu những yêu cầu cùa người sử dụng để xácđịnhphươngpháp trao
đổi thỏng tin giữa hệ thống và người sử dụng.

'y Xác định phép kiểm tra quyền truy nhập và tạodựng các thủ tục kiểm ira
tính đúng đắn của tri thức.
> Xác định cơ chế sửa đổi và cập nhật tri thức.

Luận vẫn tốt nghiệp

Mộỉ số vấn dề vé lỉệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


18

• Hệ quản trị CSTT
Hệ quản trị CSTỈ' thực chất là quản ỉý và điều khiển công việc của bộ thu
nhận tri thức, hộ giải thích, mỏ ỉơ suy diễn. Nó giúp việc kiến tạo CSTT, đây là
phần khó khăn nhất trong hệ chuyên gia. ở đây đề cập đến hai nguyên nhân:

■ Mội chuyên gia trên lĩnh vực tản mạn trội lên trước hết nhờ khối lượog lớn tri
thức Heuristics có thể tài liệu hố được.
■ Tun bơ hồn thành một hơ chun gia chính là đưa hệ này vào sử dụng.
Ngay từ đó, quản irị iri ihứe phải ihựe hiện hàng loạt quan sát và hỏi các
chuyên gia. Cống việc này do KSTT đảm nhiệm vằ sau đó biểu diễn các tri
thức thu lượm được dưới dạng Ihích hợp để hệ (hống chuyên gia có thể iruy
xuất được.
Hệ quản trị CSTT phải đảm bảo các yêu cầu sau:
V Giảm dư thừa tri ihức, dữ liệu

V Tính nhất quán và phi mâu thuẫn của tri thức.
V Tính tồn vẹn và an loàn.

V Giải quyết các vấn đồ cạnh iranh.
V Chuyển đổi tri thức.
V Ngơn ngữ xử lý tri thức.
Có hai phương án để đảm bảo và cơ khí hố việc quản trị tri thức:
» Tổng hợp nội dung tri thức mới bằng cách sử dụng các phương pháp hữu hiệu
cần thiết.

• Hội thoại bằng chương trình với chun gia trong chu trình tạo ~ kiểm tra:
người ta lạo ra một ví dụ cho hệ chuyên gia vằ mời mội chuyên gia tới để làm
giám khảo. Khi người chuyên gia phái hiện được sai sót, hệ thống sẽ phải giải
thích qui trình hoạt động của nó.

Luận vẳn tốt nghiệp

Một số vấn đê vê ỉỉệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


19

Khi quyếl định một vấn đề nào đó giải quyết bằng cách tiếp cận hệ chuyên
gia (HCG) cần thoả mãn một số tiêu chuẩn như bảng sau:

ẮP DỰNG

KHƠNG ÁP DỤNG
Có giải thuật hữu hiệu.

Có chuyên gia đủ nàng lực giải quyết Khơng có chun gia hoặc số lượng
vấn đé.

khơng thỏa.

Đăc trưng vấn đề ihuộc lĩnh vực chẩn Vấn đề có đặc trưng tính tốn.
đốn, giẳi thích hoặc dự báo.
Biết sự kiện chính xác và thủ tục chặt
Những dữ kiện mờ.

chẽ.

Vân đề giải quyết bằng các phương Vấn đé giải quyết bằng các phương
pháp suy luận hình thức.

pháp tương lự hoặc trực giác.

Kiến thức tĩnh.

Kiến thức động.

Bảng 1: Tiêu chuẩn áp dụng hệ chuyên gia

Luân vãn tổt nghiệp

Một số vấn đề về Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


20

Q u á trình tạo lập Hệ chu y ên gia:

Cơng cụ tạo lập
Hệ chun gía

Hình 3: Q trình tạo lập hệ chuyên gia

LuẠn văn lổi nghiệp

Một số vấn dế vế Hệ chuyên ỊỊÍa ứng dụng ¡rong Y học


21

Thu nao trì thức
Quá trình thu - nạp tri thức do kỹ sư xử lý tri thức đảm nhiệm . Tri thức được
chuyến g ia o từ các chuyên g ia trong cùng lĩnh vực, cá c yêu cầu, các câu hỏi của
người sử đụng. T hõng qua kỹ sư xử ỉý, tri thức được hình thức hóa và tích lũy lừ
các nguồn sau:
V Kinh nghiệm giải quyết các vấn đề tiêu hiểu từ trước.
V Kinh nghiệm và các phương pháp giải quyết vấn đé.
V Tri thức chuyên sâu vé lĩnh vực chuyên m ôn.
V iệc thu - nạp tri ihớc là một trong những khâu cực kỳ quan trọng. Hiệu quả
cùa phương cách hoại động của hệ Ihống phụ thuộc vào chất ỉượng và sự liên kết
của các dữ liệu trong CSTT. Các kỳ sư tri thức cẩn phải giúp đỡ các chuyên gia
xác định, trình bày và cấu irúc nhỡng dữ liệu mà họ cần sử dụng trong nhQtig
hoạt động chuyồn mớn của m ình, nhất là theo trực giác.

Lưa chon phươns pháp lưu trừ tronữ rnáv:
V iệc lưu trữ CSTT trong m áy cũng là một côn g việc quan trọng và quyếl định

chất lượng của một hệ chun gia. M ội khó khăn khi m ơ tả và cài đặi tri thức cùa
các lĩnh vực trong th ế giới tự nhiên lằ vấn đề “bùng nổ tổ hợp” khi lượng tri thức
lưu trữ trở nôn rất lớn. D o vậy, dã có nhiều cơn g trình nghiên cứu về các cấu ư úc
biểu diễn và cài đặt CSTT ch o các hệ chuyên gia. M ột hệ thống phù hợp cho việc
biểu diễn tri thức củ a m ột vấn đ ề c ó cấu trúc phớc tạp thường phải thoả mãn một
số tính chất sau:
-

Đầy đủ dữ liệu:

Phải bao gồm gần như tất cả các loại dữ liệu thuộc lĩnh vực m à hệ thống m ơ
tả. Nhưng ở đây cồn phẩn thoả mãn tính chất khơng đư thừa dữ liệu, tút là khơng
có những thông tin trùng iặp.

Luận vân tốt nghiệp

Một số vấn dề vé Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học


22

-

Có khả năng suy luận:

CSTT phải được cấu trúc phù hợp, M ối quan hệ giữa các đối tượng dữ liệu cho
phép dề dàng thao tác irên CSTT đ ể tìm ra các kết luận thích hợp lừ những dữ
kiện đẵ có.
-

Khả năng thu nhận tri thức:

C 6 thể dỗ dàng sửa dổi, thu nhận mới khi cần thiết. Đ ơn giản nhất là c ó íhể
chèn trực tiếp tri thức mới của môt chuyên gia vào CSTT.
V iệc thu nạp tri thức và phương pháp ỉưu trữ trong m áy phụ thuộc rất nhiều
vào phương pháp biểu điền tri thức.

2.3.2 Các hước trong quá trình tạo lập hệ chuyên gia:
1-T hiết kê cơ sở t r i th ứ c g ỉai đ o ạ n đ ầ u

.

Định nghĩa bài tốn: M ơ

tả rõ ràng đích cần đạt đưực, các ràng buộc, các

nguồn đầu tư và nhu cầu về nhân lực.
.

Xác định mơ hỉnh biểu diền bài tốn:
+ K iểu loại bài toán.
+ Cách giải quyết hài toán.

2-

P h á t triể n m ả u th ử v à k iểm đ ịn h .

3- Sửa !ại c á c lu ậ t và Ih é m v à o c á c lu ậ t m ới.

2 .4

B iể u d iễ n t r i th ứ c
Biểu diễn tri thức

bên ngoài

(dạng ngoại)

trong m áy tính điện tử ià tìm tương ứng giữa thế giới
và hệ thống ký hiệu

(dạng nộì hoặc

vật lý) ch o phép suy

diển. Chuyên gia cùa lĩnh vực có nhiệm vụ chuyển tri thức ch o hệ chuyên gia, Tri
thức được cung cấp dưới dạng ngoại.

Luận văn tốt nghiồp

Cơ chế sỏ hữu trì thức mã

hố đoạn tri thức

Mội số vấn dê vể Hệ chuyên gia ứng dụng trong Y học