(Luận văn thạc sĩ) so sánh đối chiếu đại từ chỉ ngôi trong tiếng nga và tiếng việt

DAI HOC QUOC GIÀ HA NĨI
TRNG DAI HOC KHXH VA NHÀN VÀN

NGUYÉN TUAN KIÈT

DE TÀI:
SO SANH DOI CHIEU DAI TÌrCHÌ NGÓI
TRONG TIÈNG NGA VA TIENG VIÉT

Ma so:
5 04 08
chuyen ngành: Ly ln ngón ngOr
' ©Al t-iOCOL!^

:-RUNGi^MPic;iGT!:.;Thjv;ÉN!
No

LUAN VÀN THAC SÌ NGỊN

V_

NGÌTHOC

H-ng dàn khoa hoc: GS. PTS. Dinh Vàn Dut

HA NÓI -1999


PHÀN MỊ DÀU

1. MUC DICH, Y NGHÌA CUA LUAN AN

Ln àn này dành cho viec so sành, doi chiéu dai tu chi ngòi trong tièng
Nga va tièng Viét. Vi doi chiéu dai tu khịng tàch rịi vói vi tri cùa chùng trong
ngòn ngu, cho nén luan àn dành mot phan de giài quyét và'n de dai tu nhu mot
tu loai dgc làp trong he thong tu loai cùa ngòn ngir nói chung va trong tièng
Nga va tièng Viét nói riéng .
Co nhiéu lì do dàn chùng tịi dén viec lira chgn de tài này, chùng tịi xin
néu mot so lì do sau day:
1. 1. Trong lich su ngòn ngù hoc, vàn de dai tu nhu là mot tu loai doc lap
dà nhiéu làn dugc bàn dén. Tuy nhién, cho dén nay viéc xem dai tu nhu là mot
tu loai dgc lap trong he thong tu loai cùa mot ngòn ngù khịng phài là khịng
con gay nghi ngó hồc phàn vàn trong càc nhà ngịn ngù hoc nói chung, càc
nhà Nga ngu hoc va Viét ngu hoc nói riéng. Vì vay viec nghièn culi va xàc
dinh vi tri cùa dai tu trong he thong tir loai là càn thiét. Trén ca sa dò xàc dinh
dugc vi tri cùa dai tu chi ngịi-nhóm tu co tình pho niem nhat cùa dai tu.
1. 2. Nhà ngòn ngù hgc L.Blumphil co nhiJng nhan dinh: Trong phàn lón
càc ngịn ngù, dai tu nói chung va dai tu chi ngịi nói riéng thng là nhiitig tu
rat ngàn, dugc cà'u tao rat de phàt àm va phàt àm dugc nhanh ( 5, 272) nhung
khi nói bang ngoai ngù chùng ta càm thay rà't khó khan de su dung chùng sao
cho dùng (5, 270). Thuc té giàng day ngoai ngù (tièng Nga cho nguói Viét va
tièng Viét cho nguài Nga) cho chùng tòi thà'y nhàn dinh cùa L.Blumphil là co
ca sa. Càn phài co iihiJng cịng trìiih giài quyét nhung khó khan này trén ca sa
ngón ngù hgc, trén ca sa so sành doi chiéu dai tu hai hoàc nhiéu thù tièng. tièc
ràng, cho dén nay vàn chua co mot cịng trình nào giài qut vàn de so sành
doi chiéu dai tu tièng Nga va tièng Viét mot càch he thong va co tình tóng
qt cao. Thiét nghl, chi co nhùng cịng trình nhu vay mói dàp ùng dugc yèu
càu ve mat lì luàn cùng nhu ve màt ùng dung.


Chgn de tài này chùng tòi hi vgng, thong qua viéc khào sàt, co thè góp
thém doi diéu suy nghl vào mot so vàn de ngù phàp li luàn cùa tièng Nga va

tièng Viét. Dóng thói, góp phàn vào cịng viéc thuc hành dich cùng nhu thuc
tè day tièng Nga, tièng Viét vói tu càch là mot ngoai ngù.
2. DỊÌ TUONO PHAM VI NGHIÈN CÙU
Nhu dà trình bay a trén, luàn àn tap trung giài quyét hai vàn de, vì vày doi
tugng nghién culi cùa luan àn là dai tu nói chung va dai tu chi ngịi nói riéng
trong tièng Nga va trong tièng Viét.
2. 1. Dai tu sé dugc xem xét vói tàt cà càc dàc trung cùa nị: tu vung-ngù
nghia, ngù phàp va chiic nàng.
2. 2. Trong luàn àn dai tu chi ngòi dugc xem xét cà b mat tTnh cùng nhu
mat dgng (hành chùc) cùa nò, tue là cà b mat ngòn ngù va cà b mat lai nói.
Song do khn khó cùa ln àn nén dai tu chi ngòi cùa tièng Nga va tièng
Viét chi dugc so sành doi chiéu chù yèu b tuie dgc cùa no, càc dàc tiirng cùa
no b truc ngang chua dugc tién hành doi chiéu. Chùng tòi cho ràng so sành doi
chiéu dai tùf tièng Nga va tièng Viét b truc ngang cùng là cịng viéc càn thiét
va lì thù (vì du: b càc chùc nàng cu phàp chùng dàm nhan, moi lién he cùa
chùng vói càc tu loai khàc cùng nhu càc tiéu loai khàc cùa dai tu (nhu dai tu
chi dinh)
3.NHIEM VU CÙA LUAN ÀN
Trong luan àn này chùng tòi tàp trung thuc hien nhùng nhiem vu sau day:
3. 1. Xàc dinh vi tri cùa dai tu nhu mot tu loai dgc lap trong he thong tu
loai cùa mot ngón ngù. Trén ca sa dị xàc dinh vi tri cùa dai tu nhu mot tu loai
dgc làp trong he thong tu loai tièng Nga va tièng Viét nói chung va xàc djnh vi
tri cùa tiéu loai dai tu chi ngịi trong tièng Nga va tièng Viét nói riéng.
3. 2. Xàc dinh càc kiéu dai tu chi ngòi trong tièng Nga va tièng Viét.
3. 3. Xàc dinh y nghia ngòi cùa dai tu chi ngòi - ca sa dàm bào su tón tai
ba ngịi trong ngịn ngff.


3. 4. So sành doi chiéu vai trò cùa dai tu chi ngòi trong tièng Nga va tièng
Viét. Xàc làp mị hình phàn ành quan he xà hịi cùa con nguài va càc sàc thài

biéu càm cùa dai tu chi ngòi trong tièng Nga va tièng Viét.
3. 5. Xàc dinh càc loai y nghla cùa dai tu chi ngòi va tién hành so sành doi
chiéu dai tu chi ngòi tièng Nga va tièng Viét b càc loai y nghTa dò.
3. 6. Nhàn xét tóng quàt qua viéc so sành doi chiéu dai tu chi ngòi trong
tièng Nga va tièng Viét.
4. PHUDNG PHÀP NGHIÈN CÙU
Luàn àn này, theo nhiém vu dàt ra, là mot luàn àn thugc loai nghién culi
miéu tà va doi chiéu. Khi so sành dị'i chiéu thì lày tièng Nga làm ngón ngù ca
sa. Do vày luàn àn sé dugc dinh huàng theo phuong phàp:
4. 1. Miéu tà càc doi tugng (dai tu nói chung va dai tu chi ngịi nói riéng)
theo càc phuong phàp phàn tìch, miéu tà, so sành. Càc van de thuòng dugc
giài quyét va kèt luàn trong ti^mg phàn. Nhùng vàn de nghién culi càn co kèt
ln tóng qt thì dugc nghién culi theo phuong phàp quy nap, co nghTa là càc
vàn de dugc miéu tà riéng biet sau dugc tóng hgp lai, khài quàt lai.
4. 2. Càc vì du minh hoa dugc su dung chù yèu tièng nào dùng de phuc vu
miéu tà cho chinh tièng do (theo chùng tòi nhu vay dò tin cày cao hon là lay vi
du nguyén bàn va càch dich nò). Tuy nhién, trong nhùng truàng hgp hàn hùu
that càn thiét, de thà'y ro su khàc biet chùng tòi cùng su dung bàn goc va bàn
dich de so sành.
5. CAU TRÙC CÙA LUAN ÀN
Luàn àn góm 90trang, trong do 80 trang chinh vàn. Ngồi phàn mị dàu
va phàn thu muc, luàn àn góm 3 phàn:
Chuong I: Dai tu nhu mot tu loai dgc làp dàc biet trong tièng Nga va tronotièng Viét.
Chuong II: So^sành, doi chiéu dai tu chi ngòi trong tièng Nga va tron^
tièng Viét.


va Kèt luàn.
Nhàn dip này chùng tòi xin bay tò long bièt on chàn thành tói GS. A.
Léonchép, GS. Dinh Vàn Due, GS. Hoàng Trong Phièn, PTS.

> V ^ Due

Nghiéu vì nhung y kièn vó cùng qui bau cùa càc vi de luàn vàn này dugc hoàn
thành.


CHirONG I

DAI TU NHU MOT TU LOAI DOC LAP DÀC BIẩT
ã

ã

ã

.

ã

ã

.

TRONG TIẩNG NGA VA TIENG VIẩT

Đ1. DAI TèTNHUMềT T U L O A I D Ò C LÀP DÀC BIÈT
1. 1. De dàm bào su tmyén dat thòng tin a càp dò giùa càc chù thè, ngòn
ngù dà tao ra mot xé-ri càc tin hieu "trong ròng". Nhùng tin hieu này khịng
phu thugc vào moi lién he biéu vat ón dinh vói hien thuc, chùng san sàng dugc

sijf dung mịi làn mot khàc va chùng tro thành càc tin hieu co nghTa ngay làp
tue sau khi nguài ta su dung chùng (4, 228). Vi vày, viéc su dung càc tin hieu
trén vàn rat de hiéu trong lịi nói, màc dù chùng khịng co mot moi lién he
biéu vàt ón dinh vói hien thuc. Hon thè nùa, theo L. Blumphil, nhung tin hieu
này thuòng xuyén biéu hien un viét hon, chinh xàc hon so vói càc tin hieu
khàc co mịi lién he biéu vàt ón dinh vói hien thuc (5, 273). Dai tu là nhùng tin
hiéu "trò'ng ròng" nhu vay.
Vai trò cùa dai tùf trong ngịn ngù vị cùng to lón. Theo E. Bevenic, chùng
là ''còng cu" de chuyén ngòn ngù thành lịi nói" (4, 228). Vi vày, khịng phài
ngàu nhién ma dai tu là mot trong nhùng hien tugng ngòn ngù phó qt de
nhàn thày rị nhàt (4, 3).
Thuat ngù chi khài niém "dai tu" co nguón goc tu thuàt ngù cùa tièng Hi
Lap co dai "antịnymia" hồc tièng La Tinh co dai "pronomen" (co nghTa là
"thay thè tTnh tu"). Ngày nay thuàt ngù này con dugc giù lai trong mot so
ngón ngù: "pronoun" trong tièng Anh; "pronom" trong tièng Phàp,
"pronomo0e" trong tièng Tày Ban Nha. Trong mot so ngòn ngù khàc nò dugc
phién dich tu thuàt ngù tièng La Tinh co: "MecxoHMeinie" trong tièng Nga,
"nevmas" trong tièng Bungari (29, 25-26). Thuàt ngù "dai tu" trong tièng Viét
5


va "daici" trong tièng Trung Quoc co nghTa là tu dai dién, tu thay thè cùng
thuóc loai thuàt ngù phién dich.
Trong khi nghién cùn càc nhà ngòn ngù hgc cùng co cài nhìn ve dàc trung
bàn chat cùa dai tu khàc nhau. L.Blumphil nhàn manh chùc nàng thay thè cùa
chùng. Theo ịng, dai tu là mot hình thùc ngịn ngù dùng de thay thè bàt kì
mot hình thùc ngịn ngù cùng lóp nào trong nhiJng boi cành làp di làp lai xàc
A.

dinh (5, 269). Ong con chi ra mot so dàc tiimg khàc cùa dai tu nhu day là

nhiJng tu ngàn, chùng thuòng co dang thùc càu tao tu va bién dói tu dàc biet,
chùng cùng thng co càu tmc cu phàp dàc biet (5, 269). V.Vinogradóp thì
thày dàc trung cùa dai tu là tinh khài quàt tiiru tugng cùa y nghTa tu vung-ngù
nghTa cùa chùng (7,262). X.F.Xamịilencị thì nhàn manh dàc trung chùc nàng
va dàc trung khài quàt ve tu vung-ngù nghTa cùa chùng: Dai tu khòng ggi tén
su vat, hien tugng, tinh chat va quan he so' lugng, ma chi àm chi chùng va khài
quàt nhùng khài niém dà dugc khài quàt*
Chùng tòi cho ràng 3 loai dàc trung ve chùc nàng, ve tu vung-ngù nghTa va
ve ngù phàp co quan he mot càch hiJu co trong dai tu, chùng qui dinh làn nhau
tói mùc ma khịng thè chi nhàn manh loai dàc tiimg này hay loai dàc trung
khàc. Vi du, bà't kì mot ngi nói tièng Nga nào cùng su dung dai tu "^" de
chi chinh bàn thàn mình, theo V. Vinnịgratdịp là bịi vì tu ";i" rat khài quàt
ve mat tu vung-ngù nghTa, noi dung cùa nị co dị dàn trai chù thè tói mùc làm
cho y nghTa cùa nò tra nén rat chung chung va co diéu kièn, duòng nhu khòng
con co "y nghTa su vàt" nùa (3, 260). Thuc ra cùng co thè nói ngugc lai chinh
cài chùc nàng là tu àm chi cùa dai tu "^" (dugc bàt kì mot ngi nói tièng Nga
nào sur dung de chi chinh bàn thàn mình) yéu càu dịi hịi nị phài co mot nói
dung y nghTa khài quàt nhu vay. Cuoi cùng, cùng phài nhàn thày mot thuc té
là trong ngòn ngù khòng phài chi co mot mình dai tu ma con mot so tu khàc
cùng co khà nàng su dung vói chùc nàng àm chi. Vi du, viec su dung danh tu
MejioBeK trong tièng Nga va danh tu néng trong tièng Viét vào vi tri cùa dai tu

Xem E.C. Maitiiixcaia, sach d.'lii à thu muc (29, 26)


chi ngịi. Dai tu khàc biet vói càc tu này ò chò chùng co nhùng dàc trung ngù
phàp (hình thài va cu phàp) rat riéng biet. Vì du: cùng nhu danh tu, dai tu ">i"
trong tièng Nga thugc pham tm biéu thi su vàt, nhimg dai tu "/i" ve mat ngù
phàp lai khàc biet vói danh tu trong tièng Nga bang mot loai dàc trung: càu tao
dang thùc càc càch, càu tao dang sé nhiéu, khà nàng rà't han che co dinh ngù...

Tom lai, khi nghién cùu dai tu càn phài xem xét cà ba dàc trung cùa nò:
chùc nàng, tu vung-ngù nghTa va ngù phàp, bịi vì cà ba dàc trung này thong
nhàt trong dai tu va xàc dinh nò nhu mot tu loai dàc biet.
1. 2. Khi nghién cùu dai tu, mot so tàc già nhà'n manh chùc nàng thay thè
cùa chùng. Ho thuòng xàc dinh dai tu nhu tu thay thè.Tuy nhién, diéu này là
do ành huÒTig ve mat tu nguyén hoc cùa thuàt ngù Hi Lap "ant-onymia" va
thuàt ngù La Tinh "pronomen" (7, 256, 257). Trong ngành ngịn ngù hgc Nga
tu thè ki tmóc (1850), G. Papxki dà chi ra ràng dai tu khòng thay thè tTnh tu
(HMH),

nói chung khịng biéu thi chat lugng, loai, so lugng, su vàt... ma chi àm

chi chùng (34, 249). Thuc vày, chùng ta de dàng thày ràng dai tu ">i" trong
tièng Nga khịng thè thay thè bàt kì mot danh tu nào cà, nị chi chi ngi nói
ma thói. Vi vày, néu hiéu d<7Ì tu chi nhu tu thay thè thì chua that là dùng.
De biéu thi chùc nàng cùa deli tu, càc nhà ngòn ngù hgc dà dua ra rat
nhiéu càc thuàt ngù khàc nhau. Vién sT V. Vimiógratdóp' xàc dinh chùc nàng
cùa dai tu nhu dirong lugng cùa su ggi tén (7, 31). C. Bruman va C.Buile ggi
dai txt là tu dùng de chi (ji,eiixiniecKue

CJIOBU).

O.Expexen va lacopxon goi dai

tu là tu xàc dinh linh hoat, con G.Reikhenbàc goi là tu dùng hng dén tin
hiéu, mot so nhà ngịn ngù khàc con ggi dai tu bang nhùng tén khàc nùa* .
Chùng tói cho ràng ve mat chùc nàng, hồn toàn hgp li néu coi dai tu là tu
dùng de chi va chi co dùng khài niém "tu dùng de chi" de nói ve dai tu thì
mói mị tà dugc day dù chùc nàng cùa nị, bịi vì khài niém "tu dùng de chi"
ròng hon khài niém "tu dùng de thay thé^'

Xem E.M.Vịnph, sach clan a phfìii lliir muc (8, 5)


Nghién cùu chùc nàng cùa dai tu nhu "tu dùng de chi" thuòng chia thành hai
kiéu chiJc nàng: chùc nàng dùng de àm chi (dùng de chi ò nghTa hep) va chùc
nàng dùng de thay thè. Dai tu dugc su dung vói chùc nàng àm chi (dùng de
chi ị nghTa hep) trong tiiròng hgp nò dugc su dung tiirc tièp chi su vàt, vi du
càc dai tu ">i" va "xbi" trong tièng Nga dugc su dung de chi ngi nói va nguòi
nhàn thòng bào. Nhu vày, chùc nàng àm chi cùa no dugc hình thành nhị moi
lién he giùa hai thành to là dai tu va cài dugc nò biéu dat (so chi).
Chùc nàng thay thè cùa dai tu hien dién trong tiiròng hgp nò dùng de thay
mot tur nào dị trong lịi nói. Vì du: "BaH^i-HOBhiii ciy^eiix. O H xopomo
roBopnx no BbexiiaMCKH". Trong vi du này, dai tu "OH" dugc su dung thay
cho danh tu "Baiia". O day dai tu "OH" khòng truc tièp chi su vàt (cài nò dugc
biéu dat), ma phài thòng qua danh tu

"BUHH".

Néu càt dùt mịi quan he cùa dai

tu "OH" vói danh tu dugc no thay thè "Baii^" thì khịng thè hiéu dugc tu "OH"
là ai. L.Tésner rà't co lì khi ịng so sành mot càch hình tugng: "tu dùng de thay
thè gióng nhu bóng dèn dién, nị chi sàng lén khi day dàn trun nàng lugng
cho nị dugc noi vói ngn dién* . Nhu vày, chùc nàng thay thè cùa dai tu
dugc hình thành nhò moi lién he giùa 3 thành to: dai tu, tu dugc nò thay thè va
cài dugc biéu dat chung cùa cà no va tu dugc nò thay thè.
Càn luu y là khi thuc hién chùc nàng thay thè, dai tu co khà nàng thay thè
khòng chi mot tu, ma co thè là mot ciim tu, dòi khi cà mot càu. Vi du, trong
thịng bào: "B^epa Hpnexiui

KO

Miie iia KainiKyjib

MI

MjiaAuiHii 6pax.

OH

ynce cxyneiix Bxoporo Kyjx*a yiniBepcH rexa", dai tu "OH" thay khịng phài chi
danh tu "6pax" ma thay cà cum tu

"MÌ

MjTaamHii 6pax". Dira vào vi tri cùa

dai tu doi vói tu dugc no thay thè, nguòi ta chia thành 2 kiéu thay thè cùa dai

tir:
a) Dai tu dùng sau tu dugc nị thay thè. Vì du:
1) M cep^ue BHOBb ropnx

M JIIO6HX OITOIO, HXO

MO/KCX. ( OyUIKHH )

* Xem E.M.VoIph, sach d^n a phàn thu muc (8, 195)

8

ne

JIIO6HX

OHO

ne


2) "Nhà ay cùng nhu phàn nhiéu nhà trong làng chùng ta. Nò là hai mài

Igp tranh, ho hùng ùp trén nhirng bue vàch thàp le tè va mòng dinh dinh".
( Ngun Cịng Hoan "
B) Dai tu dùng tiiróc tu dugc no thay thè. Vi du:
"A xyx BOX oiia^BOÌiiui".(M. IHOJIOXOB)
Kiéu thay thè (a) thuòng gap hon trong hoat dgng lòi nói.
Dai tu dugc su dung de chi su vàt, tinh chat va so lugng theo quan diém
cùa ngi nói. Vì du, trong tièng Nga, dai tu "ii"dugc ngi nói su dung de
chi chinh bàn thàn mình, "xi>i" dugc su dung de chi ngi nói chuyen vói
ngi nói, "axox" de chi mot cài gì dị ị vi tri gàn vói ngi nói, "xox"dé chi
mot cài gì do ị vi tri xa vói ngi nói...Vi vay dai tu trc hèt là nhùng tu
mang sàc thài chù quan. Diéu này càng thày rò hon trong mot so ngón ngù,
noi ma dai tu (dàc biet là dai tu chi ngòi) dugc su dung de biéu thi càc sàc thài
biéu càm^biéu thài. Hién tugng này cho ta thày dng nhu su dung dai tu hồn
tồn phu thugc vào quan diém chù quan cùa ngi nói. Thuc ra khịng hồn
tồn nhu vày. Dai tu ln ln phàn ành nhùng moi quan he hien thuc dugc
thong nhàt trong nhùng he thong xàc dinh. Vi du: trong tièng Nga su dung càc
dai tu "axox", "xox"dé phàn ành he thong nhùng quan he khòng gian. Trong

khi nghién cùu tu chi ngòi, giào su A.A. Léonchép chi ra ràng "tu chi ngòi
biéu thi khòng chi quan diém chù quan cùa ta dị'i vói thè giói, khịng chi mó'i
quan he chù quan cùa ta doi vói càc chù thè va dị'i tugng giao tièp, ma tu chi
ngòi nhu là mot chiéc guong nhị, trong do he thịng càc mó'i quan he xa hòi
dugc phàn ành" (28, 107). Nhu vay, su dung dai tu mot mat phu thugc vào
tinh chù quan cùa ngi nói, mat khàc phài phù hgp vói càc tiéu chn dugc
cịng dóng ngi bàn ngù xàc làp nhàm biéu thi càc he thong cùa càc mò'i
quan he hien thuc (tình khàch quan) co nghTa là dai tu là nhùng tu mang sàc
thài chù quan va khàch quan. vi du: trong tièng Nga, dai tu "xi>i" va "BM" biéu
thi nhiJng moi quan he giùa con ngi vói nliau..."xi>r' làm ngi ta gàn gùi,
"BLI" làm ho xa nhau hon, giùhg òmgt khoàng càch xà giao" (15, 104).
Tom lai, ve mat chùc nàng deli tu là nhùng tu mang sàc thài chù quan va
khàch quan. Chùng dugc thong nhat trong mot he thòng nhàm biéu thj he

9


thong càc mòi quan he hién thuc. Dai tu khòng goi tén su vàt, hién tugng,tình
chat, so lugng... ma chi àm chi chùng.
Dua vào dàc diém chùc nàng cùa dai tu co the chia chùng thành càc nhóm
nhị: Nhóm dai tu chi ngòi biéu thj he thòng càc mòi quan he cùa con ngi.
Nhóm dai tu chi dinh biéu thi he thòng càc mòi quan he khòng gian...
1. 3. Dai tu khịng co mot mịi quan he dinh danh ón dinh vói hién thuc, vì
vày, ve màt tu vung-ngù nghTa dai tu co mùc dò trirù tugng va khài quàt rat
cao: "Day là ai? là tòi. Tàt cà mgi nguòi co thè là "tịi"...Cài này à? Bàt kì cài
gì cùng co thè là cài "này" (25, 249)
Trong mòi quan he vói hién thuc, dai tu khàc vói thuc tu. Thuc tu bao giò
cùng biéu thi mot khài niém dinh danh ón dinh cùa càc dòi tugng dóng loai.
Khài niém này dugc hién thuc hồ trong lịi nói bang su hién dién cùa mot dòi
tugng cu thè dai dién cho càc dịi tugng dóng loai. Dai tu thì mèi mot làn dugc

su dung lai phù hgp vói mot dịi tugng cu thè duy nhàt (4, 286) va trong ngù
cành cu thè này nị cu thè hồ, chinh xàc hồ cài nghTa tu vimg-ngù nghTa vòn
rà'^t trùu tugng cùa no. Néu tàch mot càu co su dung dai tu ra khòi ngù cành thì
càu do sé khịng day dù ve màt ngù nghTa (10, 139). Vi vay, ngù cành co mot
vai trò rat quan trong trong viéc xàc dinh y nghTa cùa dai tu.
Sé là sai làm néu cho ràng dai tu dugc su dung de chi mot dòi tugng cùa
hién thuc nào dị (hồc dùng de thay thè mot tu nào dị) thì nị co nói dung tu
vung-ngù nghTa y nhu dịi tugng cùa hién thuc no àm chi (hồc tu dugc nị
thay the). E. M. Vịlph rat co lì khi chi ra ràng trong phàt ngòn tièng Nga
"JXepmn ee!" néu y nói ve mot con chó (co6aKa) khịng nén cho ràng dai tu
"ee" trong ngù cành này biéu thi con chó. Dai tu khịng vay mirgn y nghTa cùa
thuc tu. Dai tu chi ra ràng ò ngù cành này dang nói dén mot dịi tugng nào dị
dugc dinh danh bang mot danh tu giòng cài so it ò chùc nàng cu phàp bó ngù
tructièpmàthịi(8, 195).
Tuy mịi mot làn dugc su dung dai tu lai phù hgp vói mot dịi tugng cu thè
duy nhat, nhung ta vàn càm nhàn thày nò vàn biéu thi mot cài gì dị rat ón
dinh. A.M. Pèscòpxki dà chi ra ràng màc dù co pham vi su dung rat ròng rài

10


va mịi lién he cùa nị vói su vàt hién thuc ln thay dói^ị bình dién tin hiéu
hgc dai tu bao giị cùng chi biéu thi mot cài gì do ma càc tu loai khàc khòng
thè biéu thi dugc*. A. N. Govòzdép phàt trién tu tuòng này va ggi "mot cài gì
do ma càc tu loai khàc khịng thè biéu thi dugc" cùa A.M. Pèscòpxki là "y
nghTa chung" cùa dai tu. Theo òng, "y nghTa chung" dò ... là su biéu thj nhiJng
mòi quan he này hay nhiJng mòi quan he khàc...Trong hoat dóng lịi nói nhùng
mịi quan he này dugc thè hién da dang phong phù vò tàn, nhung chùng vàn
giù cài net co bàn cùa mình khịng thay dói" (12, 280). A. N. Govịzdép dàc
bièt nhàTi manh vai trị cùa y nghTa chung cùa dai tu dịi vói y nghTa cu thè

luòn thay dòi cùa nò. Theo òng, cài y nghTa cu thè cùa dai tu co dugc là do
dugc l'ut ra tu cài y nghTa chung cùa nò (12, 280).
Tom lai, su thòng nhàt y nghTa chung rat triJu tugng cùa dai tu vói y nghTa
cu thè nò co dugc trong ngù cành là dàc tiimg tu vimg - ngù nghTa cùa dai tu.
1. 4. Dàc trung ngù phàp cùa dai tu là tình khịng dóng nhàt càc tình chat
ngiT phàp cùa no: Càc tinh chat này trìmg làp vói tinh chat ngù phàp cùa rat
nhiéu tu loai khàc nhau. Nhiéu nhà ngòn ngù hgc dà dira vào dàc tiimg này
cùa dai tu de khòng coi no là mot tu loai dgc lap. Ho xé le chùng ra tiJng
nhóm va dua tình chat ngù phàp ma xép vào càc tu loai danh tu, tình tu, so tu
...Vì du, trong tièng Nga ho xép càc dai tu "n\ "xbi" vào danh tu, "xaKoii" vào
tình tu ...
Chùng tịi cho ràng tình chà'^t ngù phàp cùa dai tu trùng lap vói tinh chat
ngù phàp cùa rat nhiéu tu loai khàc nhau va tình chat ngù phàp cùa no vói tu
càch là tu loai dgc làp khịng dóng nhàt là rat logie. De thuc hién dugc chùc
nàng là tij' su dung de chi (àm chi hồc thay thè') càc tình chat ngù phàp cùa
dai tu phài tuong tu nhu càc tình chat ngù phàp cùa tu loai ma nò "thay thè^'.
Màt khàc, dai tir là mot he thòng co chùc nàng biéu thj càc mòi quan he vò
cùng phùc tap cùa hién thuc. Trong hoat dgng lịi nói duong nhién nị phài co
mịi lién he vói càc dị'i tugng rat da dang thugc càc phcim tm rat khàc biet cùa

•

Xem V.V. Vino giàt dòp, sach dàn a thu muc (7, 260)

11


hién thuc nhu djnh danh, djnh tình, djnh lugng ... Vi vày, khịng co gì là la néu
trong he thịng dai tu tap hgp càc don vi co cùng chùc nàng (thay thè hồc àm
chi) nhung lai khịng dóng nhàt ve càc tinh chat ngù phàp. Vi du: Trong tièng

Nga, càc dai tu >i,

XLI, OH, KXO, MXO... CO

dàc tiimg ngù phàp giịng nhu danh

tu vì chùng cùng co mịi quan he vói pham trù dinh danh cùa hién thuc, con
càc dai tu xaKoii, KaKoiì,

:OTOX, XOX ...CO

lién he vói pham trù djnh tình cùa

hién thuc nhu tình tu, vì vày co cài chung ve ngù phàp giùa chùng vói tình tu.
Nhung cà hai nhóm dai tu trén déu thịng nhàt trong mot he thòng co chùc
nàng biéu thi càc mòi quan he cùa hién thuc he thòng dai tu.
Tuy nhién, càc tình chat ngù phàp cùa dai tu khịng hồn tồn giịng càc
tình chat ngù phàp cùa càc tu loai khàc. Chùng ta de dàng nhàn thày ràng
trong tièng Nga dai danh tu n, xi>i, Mi>r,

KXO...

khàc biet vói danh tu ị chị

chùng khịng co khà nàng tó hgp vói tình tu djnh ngù. Khi àm chi (hồc thay
théO mot dịi tugng cùa hién thuc nào dò, dai tu dà truyén tài ln tồn bg tinh
chàì cùa dịi tugng dị rói. Vi vày, tinh tu di kèm vói dai tu phài dugc tàch biet
(10, 140). Càc dai tu

HCKXO, HCMXO, KXO-XO,... CO

thè tó hgp dugc vói tinh tu

dinh ngù, nhung ngay ị trong tiirịng hgp này cùng co su khàc biet vói danh tu
ve vi tri cùa tình tu djnh ngù. So sành: "jTtHBiixejri.iioe ^iBjieHHe" va "neuxo
yHHBHxejn>Hoe".
Dai danh tur cùng khàc biet vói danh tu trong pham trù ngù phàp giòng va
so. Su khàc bièt này dugc thè hién ò càc ngòn ngù cùng khàc nhau. Vi du, ò
tièng Nga hién dai, dai tu chi ngòi thù I va thù II cà ò dang so ìt va so nhiéu
déu khịng co su phàn biet ve giòng ngù phàp , con dai tu chi ngòi thù III lai
co su phàn bièt ngù phàp ve giòng ò dang thùc so it, nhimg ò dang so nhiéu lai
khòng co su phàn biet này. Theo V.Ia. Murkin trong mot so phuong ngù Arap,
y nghTa ngù phàp giòng tón tai ị tàt cà càc ngịi cùa dai tu chi ngòi (32, 80).
Nghièn cùu dai danh tu, vién sT V.V. Vinịgràtdịp cùng chi ra ràng
"nhiJng tinh chà't chung vói danh tu khòng thè làm mà't nhùng dàc trung ngù
phàp vịn co cùa nhóm tu dàc biet dai tu" (7, 255)

12


Càc nhà ngòn ngù con phàt hién ra nhiéu khàc biet nùa ve ngù phàp cùa
dai tu dịi vói càc tu loai khàc. Theo E.M. Vònph, "trong rat nhiéu truòng hgp
dai tu chi là nhung thành tò càu trùc co già trj ngù phàp là kèt thùc càu truc
thói" (9, 51). L. Tésner thì nhàn manh ràng dai danh tu co kèt càu vói dong tu
chat che hon là danh tu*
Su khàc biét ve ngù phàp giùa dai tình tu va tinh tu cùng rat de nhan ra.
Trong tièng Nga, khàc vói tình tu, dai tinh tu khịng co su dòi làp dang day dù
va dang nlt ggn ,và khòng phài tà't cà dai tình tu co thè dóng vai trị vj ngù (42,
304). Chinh vì vay, màc dù V.V. Vinịgràtdịp xép càc d<7Ì tu

3xox, xox,

kakoii, xakoii vào tu loai tinh tu, nhung òng vàn phài thùa nhàn ràng trong tu
loai tình tu "chùng khàc biet khịng chi dàc trimg ve tu vimg ma cà dàc tiimg
ve ngù phàp" (7, 176).
Nhu vay, dai tu co nhùng dàc tiirng riéng biet khịng chi ị hai bình dién
chùc nàng va tu vung-ngù nghTa ma cà ị bình dién ngù phàp nùa. Theo chùng
tịi, tinh khịng dóng nhàt càc tinh chà't ngù phàp cùa tu loai dai tu càn phài
dugc xem nhu dàc tiimg ngù phàp cùa tu loai này.
1. 5. Càc nhà ngịn ngù dà nhiéu làn bàn ve su tón tai cùa dai tu nhu mot
tu loai dgc làp trong he thòng tu loai cùa mot ngòn ngù do nò co nhùng dàc
trung rà't riéng biet ve chùc nàng, tu virng-ngù nghTa va ngù phàp. Trong
ngành ngón ngù hgc Nga, A.M. Pèscòpxki va L.V. Sécba phàn dòi viéc coi
dai tu nhu mot tu loai dgc lap, càc òng xé chùng ra thành tùìig nhóm, dira vào
nhùng tinh chat ngù phàp cùa chùng gàn vói danh tu thì xép vào tu loai danh
tu, gàn vói tình tu thì xép vào tu loai tinh tu** F. Bruno khòng thùa nhan dai tu
là tu' loai dgc làp. Theo òng, trong he thòng tu loai ngi ta giù tu loai dai tu
chi vì khịng mn thay dói càch chia trun thịng**^ lu. X. Maxlị'p cùng
khịng coi dai tu là mot tu loai, òng gòp tàt cà nhùng tu thay thè cùa mot ngòn
ngù vào mot he thịng song song tón tai vói he thịng tu loai cùa no (30, 218).

' Xeni E. M. Vònph, sach dan ò thu muc (9,511)
" Xem sach dfm trong thu muc (36, 154)
' " Xem sach dan trong thirmiic (10, 138)

13


Danh tu
CfQ

SODề

Dgng tu
Tinh tu

'5'
a-

So tu

<
^'

H

o
:r

o

!3"

Dai tu

ãaằ C'

^ cr
^
o

e:
^

OQ

^

CTQ

Đ

3
OQ

a;
e:

TU cm thn
et. ?
CTQ

I
0^

Tinh thài tu

a.
o

Giào su Nguyén Tài Càn khi nghién cùu dai tu tièng Viét cho ràng, ve màt li
thuyèt co hai khà nàng: a) chia dai tu thành càc nhóm nhịvà xép nị vào danh
tu, tình tu, dgng tu dàc biet. b) tàp tmng dai tu thành mot tu loai riéng biet**** .
A.

^

Ong con nhàn manh ràng: "riéng biet nhung khòng phài chi co cuong vj ngang
vói mot tu loai khàc. Trong he thịng tu loai, tuy chi bao góm mot so lugng rat
ìt, nhung dai tu lai co mot cuong vi rat lón, day là mot tu loai chiém mot vai
trị tuong duong dóng thói vói cà mot loat nhiéu tu locii khàc"(53, 339)
Nhu da trình bay ị càc phàn 1.2., 1.3., va 1.4.,càc dàc trung chùc nàng, tu
vung-ngù nghTa va ngù phàp cùa dai tu hoàn toàn cho phép xem no nhu mot tu
loai dàc biet trong he thòng ngòn ngù. Vj tri cùa nò trong he thòng tu locii cùa
mot ngòn ngù sé nhu sau: (so dò)
Khi bàn ve so lugng dai tu , trong ngịn ngù hoc AIÌ -AU ngi ta thng
phàn biet "khài niém hep" vói "khài niém ròng" ve dai tu. Su phàn biet này co
lién quan tói tiéu chi xàc djnh dai tu chi dua vào dàc trung ngù nghTa hay con
dua vào tình chat bién dói hình thài (12, 282).
Thuc ra, tình bién dói hình thài chi là dàc tình rat riéng biet cùa mot so
ngịn ngù bién hình, vì vày khịng thè xem nị nhu mot tiéu chi co tình phó
qt de xàc djnh khòi lugng daj tu cùa tàt cà càc ngòn ngù. Hon thè nùa, trong
càc ngòn ngù khàc nhau khòi lugng dai tu hồn tồn co thè khàc nhau. Vì du,
nhóm dai tu sịhùli tón tai trong tièng Nga, tièng Anh, nhung lai khịng tón tai
trong tièng Viét.
Khi nghién cùu dai tu ngi ta thng dua vào tinh dóng nhàt ve ngù
nghTa va ngù phàp de phàn chia chùng thành nhóm nhị. Co hai càch chia:
càch chia theo tiéu chi ngù nghTa va càch chia dira vào dàc tiimg ngù phàp
(hồc ngù phàp hình thùc). Chia theo tiéu chi ngù nghTa sé dugc càc nhóm: dai

tur chi ngịi, dai tu chi djnh, dai tu so hùu...Chia dua vào dàc trung ngù phàp sé
duoc càc tiéu loai: dai danh tu, dai tinh tu...

*'*' Xem Nguyén Tài Cài, sach da dan trong thu muc (53, 339)

14


Ve bàn chat, càch chia theo tiéu chi ngù nghTa hay càch chia dira vào dàc
trung ngù phàp déu mang tình chùc nàng. Chùng ta de dàng nhàn thày càc
nhóm dai tu dugc chia theo tiéu chi ngù nghTa biéu thj càc tiéu he thòng khàc
nhau cùa càc mòi quan he cùa hién thuc (ma dai tu là mot he thịng biéu thj
càc mịi quan he cùa hién thuc) vì du: nhóm dai tu nhàn xung biéu thj he
thịng càc mịi quan he cùa con ngi, nhóm dai tu chi djnh biéu thj he thòng
nhiJng mòi quan he khòng gian. Cùng nhu vay, chùng ta khịng khó khan nhàn
thày càc tiéu loai dai tu duac chia theo dàc tiimg ngù phàp biéu thj càc pham
tm khàc nhau cùa hién thuc, vì du: dai danh tu biéu thj pham trù djnh danh,
dai tình tu biéu thj pham tm dinh tình...
Nhu vày,hồn tồn hgp lì néu ggi hai càch chia trén cùa dai tu là càch chia
theo tiéu chi ngù nghTa-chùc nàng va ngù phàp-chùc nàng.

15


§2. DAI TU TRONG TIENG NGA VA TIENG VIET
2. 1. Ngay trong cịng trình ngù phàp tièng Nga dàu tién "PoccnucKan
rpaMMaxHKa" (1756) M.V.Lòmònòxòp dà dua ra 8 tu loai trong tièng Nga,
trong dò co tu loai dai tu. Theo òng tTnh tu

(HM>I)

de goi tén su vat, con à
de rùt ggn su ggi tèn^ . Tuy nhién, tu dò cho dén nay càc nhà ngòn ngù hgc dà
nhiéu làn bàn cài ve dai tu va cho dén nay day vàn là mot vàn de chua dugc
thịng nhàt. Càc bàt dóng thuòng xoay quanh: a) dai tu co phài là mot tu loai
dgc làp khòng?; b) vj tri cùa dai tu trong he thòng tu locii; e) so lugng tiéu loai
dai tir trong tièng Nga.
Co thè nói nhiJng bàt dóng trén là duong nhién. Do su khàc bièt quan
diém cùa càc nhà khoa hoc trong viéc xàc djnh dàc diém cùng nhu càc nguyén
tàc phàn chia tu loai, so lugng va khòi lugng cùa chùng, nén vàn de tu loai
trong tièng Nga dugc giài quyét khòng giòng nhau [18; 8], hon nùa viéc coi
dai tu là mot tu loai dgc làp trong mot ngón ngù co tình bién hình cao nhu
tièng Nga gap phài mot trị ngai hình thùc rat lón - su khịng dóng nhàt ve dàc
trung ngù phàp cùa dai tu. Chinh dira vào cài dàc tiimg này ma nhiéu bàc hoc
khịng thùfa nhàn su tón tai cùa tu loai dai tu trong tièng Nga. Dai dién cho
khuynh huóng này là G.Pàpxki, LDanrdịp, C.Axacịp, A.Péxcópxki, L.Sécba,
R.Avanhexịp, V.;Xidórịp , I.Milịxlapxki...Theo V.Xidòròp "dai tu khòng
làm thành mot tu loai riéng biet. Nhu càc thuc tu, chùng thugc càc tu loai khàc
nhau, diéu này phu thuóc vào chùng chi su vat hay tinh chat cùa su vàt, chi so
lugng hay mot tinh chat khòng dgc làp nào dò, cùng nhu phu thugc vào hình
thiJc xàc djnh vai trị cùa chùng trong càu co y nghTa cu phàp hình thùc gì"
[1,150].

xem A. C>7i pyii. Macro B pyc. M. M. 1971. n p . 9.

16


Phàn dòng càc nhà Nga ngù hoc thùa nhàn dai tu nhu mot tu loai dóc làp.

Tuy nhién ho khịng co càch gì li giài cho su khịng dóng nhàt ve dàc tiimg
ngù phàp cùa tu loai này. Hg hoàc nhà'n manh tình khài quàt rat cao ve y n<^hTa
cùa dai tu hoàc nhàn manh chùc nàng thay thè hay àm chi cùa chùng.
NhiJng ngi theo khuynh hng này là A.Sàcmatịp, V.Vinịgràtdịp, F.
Guzva...Thuc ra trong cn "PyccKuii >I3I>IK" (rjìaMMaxinecKoe ^^leinie o
cjiOBc), V. Vinògràt dòp ggi dai tu là "càc tàn du ngù phàp" (7, 255) va cho
ràng dai tu a "trang thài tan rà" trong tièng Nga hién dai (7, 43), nhimg tai hòi
nghi khoa hoc thàng 8-1950 òng dà tu bò quan diém này va thùa nhàn tu loai
này (dai tu) co tinh phó niém (14, 29).
Trong càc nhà Nga ngù coi dai tu là mot tu loai doc làp cùng khòng thòng
nhà't ve so lugng tiéu loai cùa tu loai ó tù.A.Sàcmatịp dira vào tu loai dai tu
hai tiéu loai là dai danh tu va dai tinh tu (47,85). Quan diém này cùng dugc
thè hién trong ngù phàp hàn làm 1960 (16,385). Vién sT V.Vinògratdòp chi
dua tiéu loai dai danh tu vào tu locii dai tu (7,262). Quan diém này con dugc
thè hién ò ngù phàp hàn làm 1970 (17, 305) va dugc phàt trién trong ngù phàp
hàn làm 1980 noi ma khòng phài là dai tu ma là dai danh tu là mot tu loai doc
làp (39, 457). Càc nhà ngịn ngù khàc nhu A.Govózdép, L.Bulanhin,
A.Chikhịnịp, F.Guzva, D.Ródentan thì dua vào tu lodanh tu, dai tinh tu, dai so tu*.
Nhu dà trình bay ị §1, chùng tịi coi dai tu là mot tu loai ógc làp dàc biét
co tinh phó niém trong càc ngòn ngù do càc dàc trung ve chùc nàng, tu virn^^ngù nghTa va ngù phàp cùa chùng. De xàc dinh khòi lugng cùa tu loai này
trong tièng Nga, chùng tịi cho ràng su dung tiéu chi "bién hình" là hồn tồn
hgp li. Tiéu chi này khịng nhiJng thè hién dugc dàc trung cùa tièng Nga, ma
con cho phép xàc djnh dai tu nhu mot tu loai co bién hình trong tièng Nga.
Nhu vày, vj tri cùa tu loai dai tu cùng dugc xàc dinh rò ràng hon trong dịi lap
"bién hình-khóng
bién hình" cùa
tu loai tièng
Nga.
,^ V - - " . w w . *

^ . . « . » .^..,
'^--"•o " 'O'
• Xem sach dan Hong thu muc (12, 283), (46. 150), (18, 9(^97^). .(44^ r342>,va:ÌV jt. By;"ia'unii
i

TpvAMMC iiom)OCMMOi)(l)V .' M- 1^71, erp. 9G

'"' •

^^'

"""

:

-

-

' •

Rll;!BiANiTHui'IGTii\THUVi£Nt

17

HOVAUJ^O


Xt phàt tu quan diém trình bay trén chùng tịi cho ràng khòi lugng dai tu
trong tu loai tièng Nga nhu sau:

A) Phàn chia theo dàc tiinig ngù phàp - chùc nàng:
1. Dai danh tu (;i,

BLI, OH, KXO, MXO...)

2. Dai tình tu (MOH, iiam, axox, KaKoii...)
3. Dai so tu (CKOJITJKO...)

B) Phàn chia theo dàc trUng ngù nghTa-chùc nàng:
L Dai tu nhàn xirng (dai tu chi ngòi) (>i, xi,i,

MI»I, OH...

)

2. Dai tu phàn thàn (c^i)
3. Dai tu so huu (MOIÌ, XBOH,..)

4. Dai tu chi djnh (axox, xox)
5. Dai tùdéhòi (KXO, KaKOij,,.)
6. Dai tu quan he (KXO, Koxopwn, Meri...)*
7. Dai tùxàc djnh (BecT>,
8. Dai tu phù djnh

BOIKHII,

(HIIKXO,

9. Dai tu khòng xàc djnh

Ka>KAbra...)

HCKoro..)

(HBKXO, HCMXO, KXO-XO...)

2. 2. Theo Nguyén Kim Thàn, co thè phàn càc khuynh huóng nghién cùu
tiJ loai tièng Viét tu tiiróc dèn nay thành 4 loai: 1) theo tmyén thòng; 2) phù
dinh khà nàng phàn djnh tu loai; 3) theo cu bàn vj; 4) theo khà nàng kèt hgp
cùa tu**. Trù khuynh huóng phù djnh khà nàng phàn dinh tu loai trong tièng
Viét (dai dién là M. Gram mont, Le Quang Trinh, Ho Hùu Tng), càc
khuynh hng con lai déu thùa nhàn trong tièng Viét dai tu tón tai nhu mot tu
loai dgc làp*** .
NhiJng cịng trình ngù phàp nghién ciJu tu loai tièng Viét gàn day ve co
bàn hoàc phàt trién khuynh hng theo cu bàn vj, hồc phàt trién khuynh
* Dòi khi nguòi ta xép dai ti^ quan he va dai tir (\é hịi vào mot nhóm: xem sach diln trong thu muc
(11,315-318)

-,

*• Xem Nguyén Kim^Fiian, sach dfui trong thu muc (63, 126. 129)

Xem cac sach dan Hong thu muc (58, 6), (57, 163), (71, 25) va (53, 33H)

18


huóng theo khà nàng kèt hgp cùa tu. Tuy nhién, càc nhà Viét ngù it dira vào
mot tiéu chi ma thuòng dua mot tàp hgp tiéu chi de xàc djnh tu loai, vi du,
Nguyén Kim Thàn ggi tu loai là mot pham tm tu virng-ngù phàp, tu vimg là y

nghTa khài quàt va ngù phàp là khà nàng kèt hgp (63, 136-145), con Dinh Vàn
Due thì dua ra 3 tiéu chuàn: y nghTa, khà nàng kèt hgp va chùc nàng cu phàp
(56, 30-42). Nhimg dàu sao cài dugc thòng nhàt vàn là "dai tu là mot tu loai
mang tinh phó niém cho he thòng ngù phàp cùa càc ngòn ngù" (56, 171)
Cùng nhu trong tièng Nga, trong tièng Viét càc nhà ngù phàp hgc cùng
phàn vàn ve vj tri dgc làp cùa dai tu trong he thịng tu lo<7Ì. Trong cuòn "Ngù
phàp tièng Viét" xuàt bàn nàm 1983 cùa UBKHXH viét: "dai tu khòng thugc
pham vi hu tu...cho nén, dai tu gàn vói thuc tu hon...Tuy vày, giùa thuc tu va
dai tu vàn co su khàc nhau quan trong ..." (67, 71). Dinh Vàn Due cùng co
nhàn djnh "dai tu thuòng khòng dugc xép vào thuc tu, cùng khòng dugc xép
vào hu tu, ma thuòng co mot vj tri tmng gian hồc riéng biét trong quan he vói
thuc tu va hu tu trong he thòng tur loai" (56, 172)
Cuòi cùng cài it dugc thòng nhàt ve dai tu tièng Viét trong càc nhà ngòn
ngù hgc co le là so lugng càc tiéu loai dai tu va thuàt ngù su dung. Co thè nói
ràng hàu nhu mịi mot nhà Viét ngù hoc lai co mot so lugng càc tiéu loai dai
tùf theo kiéu phàn chia cùa mình va kèm theo là thuat ngù su dung. Chùng tịi
chi xin dua 5 vì du sau:
1) Theo Ho Nggc Càn, dai tu co 5 tiéu loai (5 thù dai tu).
- Dai tu chi ngòi thù: là tièng dat thè cho danh tu ma chi ngòi
- Dai tu chi trò: ày, dò, này, cài dò
- Dai tu chi càu hòi: ai, chi
- Dai tur chi càu thém: là, dà'ng, chi...
- Dai tu chi tròng: ai, chi...(52, 35)
2) Tran Trong Kim su dung thuàt ngù dai danh tu va dua ra càu trùc cùa tu
loai dai danh tu nhu sau:

19


*Nhàn vàt dai danh tu

Dai danh tu: <^;;^^^
^^^^^ *chi djnh dai danh tu:
- chi thi dai danh tu: NÀY, KIA, NO
- nghi vàn dai danh tu: AI, Gì, CHI
- phiém chi dai danh tu: AI, NGUÒI, KÈ ...
(58,61-79)
3) Nguyén Kim thàn xàc djnh tu loai dai tu trong tiéng Viét nhu sau:
I.

Dgithétiì:
- Dai tu nhàn xung
- Dai tu phàn thàn: mình, tu
- Dai tu tuong ho: nhau
- Dai tu phiém chi: ngi ta
- Dai tu chi dai lugng va thói gian
- Dai tu chih dinh: này, day, kia, day, do, ng, ày

n. Dai vi tiì : thè, vày
m . Dai tiìnghi van: ai, mày, bao, bao nhiéu, thè nào, sao (63, 213- 347)
4) Dai Xuàn Ninh coi tu chi ngòi là mot tu loai doc làp, òng phàn dòi ggi
nò là dai tu nhàn xung "vì nị khịng thay cho ai cà" (61, 85).
5) Ngù phàp tiéng Viét cùa UBKHXH (1983) cùng co càch phàn chia cùa
mình:
I. Dai tiì chi su vat: tue là dai tu dùng de trò su vat.
- Dai tu xung ho: Tòi, tao, ta,...
- Dai tu chi khịng gian, thói gian: day, day, do,...
- Dai tu chi so lugng: bà'y nhiéu
IL Dai tu hoat dgng, tinh chat: tue là dai tu dùng de trò hoat dgng, tinh
chat: THE, VAY
III. Dai tiì nghi vàn: tue là dai tu dùng de trị trong càu hịi: AI, GÌ, CHI,

DAU, BAO GIÒ, MÀY,...(67, 87- 88)
20


Nhu trình bay ị muc §1, chùng tịi coi dai tu nhu mot tu loai dgc làp dàc
biét va nò co vi tri trong he thòng tu loai cùa mot ngòn ngù nhu thuc tu. Là
mot he thòng co chùc nàng biéu thj càc mòi quan he cùa hién thuc, dai tu co
thè dugc chia thành càc tiéu loai theo hai càch chia ngù phàp-chùc nàng va
ngù nghTa-chùc nàng.
a) Theo ngù phàp-chùc nàng:
- Dai thè tu: TÒI, HO, AI, NÒ
- Dai vj tu: THE, VAY
- Dai djnh tu: NÀY, KL\, NÀO
- Dai trang tu: BAO GIÒ, BAY GIÒ
- Dai so tu: BAY NHEEU, TAT CÀ
b) Theo ngù nghTa-chùc nàng:
- Dai tu chi ngịi: TỊI, TAO, TỊ, MÀY, NỊ...
- Dai tu chi djnh: NÀY, KIA, AY, NO, DAY, DAY, DÒ
- Dai tu de hịi: NÀO, BAO GIỊ, BAO NHIÉU
- Dai tu chi khịng gian, thói gian: GIỊ, BAY GIỊ
- Dai tu chi so lugng: TAT CÀ, BAY NHIEU
- Dai tu trang thài: THE, VAY
So sành dòi chiéu dai tu nhu mot tu loai dgc làp trong tiéng Nga va tiéng
Viét cho chùng ta nhan thày:
- So lugng tiéu loai dai tu trong tiéng Nga va tiéng Viét khòng giòng nhau,
dù phàn chia theo ngù phàp - chùc nàng hay ngù nghTa - chùc nàng. Diéu này
khòng nhùng phàn ành viéc su dung dai tu de thay thè trong hai ngòn ngù
khàc nhau, ma con phàn ành su khàc nhau trong co càu tu loai cùa mòi ngòn
ngu.

21


CHUONG II

^^

SO SANH DOI CHIEU DAI TU^ CHI NOCI
TRONG TIÈNG NGA VA TIÈNG VIÈT

§ 3. DAI TUCHINGOI TRONG TIENG NGA VA TIENG VIET
3. 1. "Trong dai tùf, tiéu loai co tình phó niém nhàt là dai tu chi ngịi"
(8,24). Theo E. Benvenit "Trong càc tin hiéu cùa bà'^t ky mot ngịn ngù nào,
thugc bà't ky mot loai hình nào, dù ò trong bàt ky giai doan nào trén trai dàt
bao giị cùng co dai tu chi ngịi, khịng thè hình dung ra mot ngòn ngù khòng
co thè hién ngòi "(4.295).
Thuàt ngù dai tu chi ngịi dugc su dung vói cà nghTa rịng va nghTa hep.
Hiéu vói nghTa hep nị chi bao góm càc dai tu chi ngịi kiéu ">i", "xbi" trong
tièng Nga va "MÀY", "NÒ" trong tiéng Viét. Day là nhung dai tu tu thàn no
co chùc nàng chi ngòi, nói^mót càch khàc, xét ve bàn chat nhùng dai tu này tón
tai de thuc hién chùc nàng chi ngịi, vì vày chùng tòi ggi chùng là dai tu chi
ngòi chùc nàng bàn chat (73, 9). Thuàt ngù dai tu chi ngịi con dugc su dung
vói nghTa rịng. O càch hiéu này nguòi ta ggi là dai tu chi ngòi tàt cà nhiJng tu
nào (thuòng là danh tu) dugc su dung vào vj tri cùa dai tu chi ngòi chùc nàng
bàn chat ma biéu thi y nghTa ngòi. Vi du, trong tiéng Viét mot so nhà ngòn
ngù (Nguyén Kim Thàn, Trjnh Manh, Nguyén Huy Dàn, Le Càn, Cu Dinh Tu,
Hoàng Tue*), su dung thuàt ngù dai tu nhàn xung (dai tu chi ngịi) vói nghTa
hep... mot so khàc (Tran Trgng Kim, Pham Duy Khiém, Bùi Ky, Bùi Due
Tinh, Huu Quynh, Dai Xuàn Ninh...) su dung thuàt ngù dai tu chi ngòi vói
nghTa rịng** Hg coi tàt cà càc danh tu chi quan he thàn thugc (bò, me, anh,

Xem càc sach dàn trong thu muc (63, 315), (54, 272) va (60, 175).

" Xem càc sach dàn trong thu mie (58, 63-74), (65, 62-64), (68, 78) va 61, 85).

22


chi, chù, bàc,...) là dai tu chi ngịi, bịi vì viéc su diing càc danh tu này vào vi
tri dai tu chi ngòi chùc nàng bàn chat rat thòng dung trong tiéng Viét, nò co
tàn so sir dung cao hon nhiéu so vói dai tu chi ngịi chùc nàng bàn chat. Hon
nùa, càch su dung này con thè hién dàc trung vàn hóa xung ho cùa ngi Viét
Nam., lày su "bièt ggi biét thua trong giao thiép làm rà't trgng" (58, 69).
3. 2. So lugng dai tu chi ngòi chùc nàng bàn chat tiéng Nga cho dén nay
vàn chua thòng nhàt dugc trong càc nhà Nga ngù hgc. Diéu này ve co bàn phu
thugc vào càch nhìn nhàn cùa càc nhà ngòn ngù ve dai tu chi ngòi va càc dang
thùc khàc nhau cùa chùng. Vién sT V. V. Vinnògratdòp cho ràng ">i" va "xbi"
khòng co so nhiéu, nhiéu "/i", nhiéu "xbi" - nhung khài niém này khòng thè
biéu dat tmc tièp bang càc phuong tién ngù phàp" (7, 265). Nhu vày "n" va
"MI>I

", tuong tu nhu vày "XLI" va "BM" khòng phài là nhùng dang khàc nhau

cùa mot tu, ma là nhirng tu khàc nhau (7, 266). Con, oii, oiia, ono va OHM,
theo V. V. Vinnògratdòp, "day là nhiJng dang khàc nhau cùa dai tu "ori" (7,
266). Nhu vay dai tu chi ngòi chùc nàng bàn chat trong tiéng Nga hién dai co
5 tùf. Quan diém này cùng dugc thè hien trong ngù phàp hàn làm Lién Xò
1980 (39, 533) cà trong mot vài cuòn sàch giào khoa tiéng Nga nhu cuòn
Tiéng Nga hién dai Rò den tan chù bién (43, 335).
Ph. Guzva thì lai cho ràng ">i" va "MLI" cùng nhu "xbi" va "BI>I" dò là

nhiJng dang thùc cùa tu va ịng de nghj "ị bình dién thuc hành sé là hgp ly néu
xem xét nhùng dang thùc cùa tu này là cùa 1 tu va chùng dòi làp nhau nhu càc
hình thài bó xung cùa danh tù"(4ejiOBeii - JIioflii)(18, 97).
Con trong cuòn "Tièng Nga hién dai" do P. P. Suba chù bién lai co y kièn
khàc: "Khi thay thè càc danh tu ma bàn thàn càc danh tu này khịng bién dói
theo giịng, càc dai tu ona va oiio khòng phài là là càc dang thùc ngù phàp ve
giòng cùa dai tu oii, ma là nhiJng tu dgc làp. Va néu nhu vày, thì dai tu OHM là
dang dóng àm so nhiéu cùa càc dai tu on, ona va oiio" (42, 215). Nhu vày dai
tu chi ngòi chùc nàng bàn chat trong tiéng Nga khòng phài là 5 ma là 7: n,
xi>i, MT>T, BM on (OHM) Olia (ojin) va OMO (oini) quan diém này con gap trong

23