(Luận văn thạc sĩ) - Thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
KHOA LUẬT

THỦ TỤC TỐ TỤNG
ĐỐI VỚI BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ
ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN BÌNH THẠNH-THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH

Ngành, chun ngành: Luật hình sự - Tố tụng hình sự
Mã số: 8.38.0104

Học viên: NGUYỄN TUẤN DŨNG
Lớp: Luật hình sự - Tố tụng hình sự, Khóa IX
Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ GIA LÂM

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

1


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

1

CHƯƠNG I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP
LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ THỦ TỤC TỐ TỤNG ĐỐI
VỚI BỊ CAN LÀ NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA
VỤ ÁN HÌNH SỰ.
1.1.

9

Những vấn đề lý luận về thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới
18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự

9

1.1.1. Khái niệm thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự

9

1.1.2. Đặc điểm của thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự

10

1.1.3. Ý nghĩa của thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự

13

1.1.4. Cơ sở xác định thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra VAHS
15
1.2. Quy định của pháp luật Tố tụng Hình sự Việt Nam về thủ tục tố tụng
đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS

17

1.2.1. Người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự mà bị
can là người dưới 18 tuổi

21

1.2.2. Đối tượng chứng minh trong điều tra vụ án hình sự đối với người
dưới 18 tuổi

22

1.2.3. Việc áp dụng thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng
chế đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS.
1.2.4. Sự tham gia tố tụng của gia đình, nhà trường và tổ chức.

23
28

1.2.5. Hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự

29

1


1.2.6. Bào chữa cho bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra 31
Kết luận Chương I

37

CHƯƠNG II. THỰC TIỄN ÁP DỤNG THỦ TỤC TỐ TỤNG ĐỐI VỚI BỊ
CAN LÀ NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN
HÌNH SỰ TẠI QUẬN BÌNH THẠNH

38

2.1. Những kết quả đạt được trong áp dụng thủ tục tố tụng đối với bị can là
người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS tại cơ quan điều tra cơng
an quận Bình Thạnh

39

2.2. Những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng thủ tục tố tụng đối
với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS tại cơ quan
điều tra cơng an quận Bình Thạnh và nguyên nhân của những hạn chế, vướng
mắc đó.

43

Kết luận chương II

58

CHƯƠNG III. MỘT SỐ GIẢI NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG THỦ
TỤC TỐ TỤNG ĐỐI VỚI BỊ CAN LÀ NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TRONG
GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ.

59

3.1. Giải pháp lập pháp

59

3.2. Giải pháp khác

66

Kết luận Chương III

74

KẾT LUẬN

76

2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS

: Bộ luật Hình sự

BLTTHS

: Bộ luật Tố tụng hình sự

TTHS

: Tố tụng hình sự

PLTTHS

: Pháp luật tố tụng hình sự

TNHS

: Trách nhiệm hình sự

VAHS

: Vụ án hình sự

MỞ ĐẦU

3


1. Lý do chọn đề tài
Tình hình tội phạm do những người dưới 18 tuổi thực hiện ở nước ta
nói chung, trên địa bàn quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng
trong những năm qua có diễn biến ngày càng phức tạp, thành phần đối tượng
có xu hướng ngày càng trẻ hóa ở nhiều độ tuổi và lĩnh vực phạm tội đa dạng
hơn; tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, phương thức thủ
đoạn ngày càng tinh vi và hậu quả gây ra ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng
đến tình hình trật tự an tồn xã hội tại địa phương, ảnh hưởng đến đời sống
nhân dân, đến gia đình và xã hội. Tuy nhiên, do người dưới 18 tuổi là chưa
phát triển đầy đủ về thể chất và tâm sinh lý nên chính sách hình sự đối với
những đối tượng này cũng có nhiều điểm khác biệt so với đối tượng phạm tội

là người đủ 18 tuổi. Do đó, chính sách hình sự của Nhà nước ta trong việc
truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội có mục đích
chủ yếu là giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh để trở
thành người có ích cho xã hội.
Điều tra là giai đoạn của TTHS được tiến hành nhằm thu thập tài liệu,
chứng cứ có liên quan đến hành vi phạm tội, làm căn cứ cho việc truy tố, xét
xử. Việc điều tra các vụ án mà bị can là người dưới 18 tuổi ngoài việc phải
đáp ứng yêu cầu là đấu tranh có hiệu quả với tội phạm, bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của đối tượng bị tội phạm xâm hại còn phải bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của bị can. Do đó, các biện pháp điều tra ngồi tác dụng làm rõ
nội dung vụ án, các tình tiết liên quan giúp truy tố bị can trước pháp luật cịn
phải có tác dụng giáo dục để bị can là người dưới 18 tuổi nhận thức được sai
lầm để họ sửa chữa, phát triển lành mạnh về thể chất và tinh thần, tạo điều
kiện giúp họ sớm tái hòa nhập với cuộc sống bình thường của xã hội.
Pháp luật tố tụng hình sự đã quy định thủ tục tố tụng đối người dưới 18
tuổi là một thủ tục đặc biệt, trong đó có quy định thủ tục tố tụng trong giai

4


đoạn điều tra. Đó là những quy định về việc tiến hành các hoạt động điều tra;
việc bắt, tạm giữ, tạm giam; việc tham gia tố tụng của gia đình, nhà trường, tổ
chức, người bào chữa… Nhìn chung, những quy định này nếu có tính khả thi
và được thực hiện đầy đủ, đúng đắn sẽ bảo đảm cho việc điều tra vụ án hình
sự được khách quan, tồn diện, đúng pháp luật. Tuy nhiên, thực tiễn trong
những năm qua cho thấy, một số quy định về thủ tục tố tụng đối với bị can là
người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự đã bộc lộ những hạn
chế, vướng mắc. Một số quy định còn mang tính hình thức như quy định về
việc tham gia tố tụng của gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội; một số
quy định về áp dụng các biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế còn chưa cụ thể, rõ

ràng… gây khó khăn cho hoạt động điều tra, vừa khơng đảm bảo được quyền
và lợi ích hợp pháp của bị can. Mặt khác, việc giải thích, hướng dẫn áp dụng
các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, trong đó có các quy định về thủ
tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự chưa kịp thời và đầy đủ dẫn đến việc áp dụng chưa thống nhất, chưa
đáp ứng với yêu cầu thực tế.
Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Thủ tục tố tụng đối với
bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn
quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh” làm luận văn tốt nghiệp thạc
sĩ luật học để trên cơ sở nghiên cứu quy định và thực tiễn thực hiện các quy
định về thủ tục này đưa ra kiến nghị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng
trong thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Việc nghiên cứu các thủ tục tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự được đề cập, Dưới góc độ khoa học
pháp lý hình sự, các bình luận trong các giáo trình như: Giáo trình Luật Tố
tụng hình sự Việt Nam [28] của Trường Đại học Luật Hà Nội ; Giáo trình

5


Luật Tố tụng hình sự Việt Nam [29] của Trường Đại học Luật TP. HCM… đã
phân tích một số khái niệm, nhiệm vụ, các nguyên tắc cơ bản của Luật tố tụng
hình sự; cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố
tụng; chứng cứ, chứng minh, những biện pháp ngăn chặn; trình tự, thủ tục giải
quyết vụ án hình sự; thủ tục đặc biệt và hợp tác quốc tế trong tố tụng hình
sự… trong đó, có phân tích thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18
tuổi trong BLTTHS Việt Nam. Những nội dung này làm cơ sở để chúng tôi
nghiên cứu những vấn đề pháp lý về thủ tục tố tụng đối với bị can là người
dưới 18 tuổi trong trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.

Trong các đề tài Luận văn Thạc sĩ, Luận án Tiến sĩ Luật học: có một số
luận văn, luận án đề cập đến các nội dung liên quan đến thủ tục tố tụng đối
với bị can là người dưới 18 tuổi trong BLTTHS Việt Nam, điển hình bao gồm
các cơng trình sau:
- Luận văn: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tố tụng đối với
người chưa thành niên phạm tội theo Bộ luật Tố tụng hình sự” của tác giả Lê
Thị Vân Hà [21].
Luận văn này, tác giả nghiên cứu khái niệm, cơ sở của việc quy định thủ
tục tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội; phân tích các quy định về
thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội của Bộ luật TTHS
năm 2003 và thực tiễn áp dụng; từ đó đưa ra một số tồn tại hạn chế và kiến
nghị. Qua luận văn này, chúng tôi kế thừa một số vấn đề lý luận về thủ tục tố
tụng hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội.
- Luận án tiến sỹ luật học: “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tố
tụng đối với người chưa thành niên trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”
của tác giả Đỗ Thị Phượng [26].
Luận án đã đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ
tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên. Tuy nhiên Luận án thực

6


hiện vào thời điểm Bộ luật TTHS năm 2003 đang thi hành nên đã khơng cịn
tính thời sự vì khơng thể nghiên cứu được những quy định của BLTTHS hiện
hành (BLTTHS năm 2015) về thủ tục tố tụng đối với người người dưới 18
tuổi. Vì vậy, cũng chỉ có giá trị tham khảo về vấn đề lý luận khi nghiên cứu
đề tài luận văn của tác giả.
Có một số bài viết có liên quan đến thủ tục TTHS đối với bị can dưới 18
tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự:
- Lê Huỳnh Tấn Duy, “Quyền của người chưa thành niên có sự tham gia

của đại diện gia đình, nhà trường, tổ chức trong quá trình tố tụng hình sự”,
Tạp chí Khoa học pháp lý, Số 1/2015.
- Nguyễn Văn Hùng, Huỳnh Thị Kim Ánh, “Hoàn thiện các quy định của
Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành về thủ tục tố tụng với người chưa thành niên
phạm tội”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Số 12(308)/2013.
- Đỗ Thị Phượng, “Các quy định về thủ tục tố tụng đối với người chưa
thành niên trong dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam (sửa đổi)”, Tạp
chí Luật học, Số 12/2014.
- Trịnh Tiến Việt, “Cần hoàn thiện Chương X Bộ luật hình sự Việt Nam
những quy định đối với người chưa thành niên phạm tội”, Tạp chí Kiểm sát,
Số 7/2014.
Các bài báo khoa học trên chủ yếu đề cập đến thủ tục tố tụng đối với người
chưa thành niên trên quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và đề
xuất một số giải pháp hoàn thiện. Đây là những tài liệu tham khảo có giá trị
cho tác giả trong việc hoàn thành luận văn của mình. Tuy nhiên, các cơng
trình nghiên cứu trên chưa nghiên cứu toàn diện, bao quát, đầy đủ về thủ tục
tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình
sự, cũng như các kết quả nghiên cứu trong các bài báo trên chủ yếu nghiên
cứu Bộ luật TTHS năm 2003.
7


Nhìn chung, những cơng trình nghiên cứu trong ngồi nước nêu trên đã
làm sáng tỏ những thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi, đưa ra những
kiến nghị hoàn thiện các thủ tục này theo hướng ngày càng thân thiện hơn với
người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, các cơng trình này chủ yếu nghiên cứu về thủ
tục TTHS đối với người dưới 18 tuổi nói chung, chưa tập trung đi sâu nghiên
cứu một cách toàn diện về thủ tục TTHS đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng tại một địa bàn cụ
thể. Ngoài ra, các cơng trình nghiên cứu trong nước trước đây về thủ tục tố

tụng đối với người dưới 18 tuổi (người chưa thành niên) chủ yếu là nghiên
cứu quy định và thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật TTHS năm 2003 nên
có một số kết quả nghiên cứu khơng cịn phù hợp với BLTTHS năm 2015.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu một số vấn đề lý luận cũng như quy định của pháp
luật tố tụng hình sự hiện hành về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và từ thực tiễn áp dụng tại quận Bình
Thạnh, luận văn sẽ đưa ra một số kiến nghị về mặt lập pháp và giải pháp khác
nhằm hoàn thiện các quy định về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự của Bộ luật TTHS Việt Nam năm 2015.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu đã nêu trên, luận văn giải quyết các
nhiệm vụ cụ thể sau:
- Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận và pháp lý về thủ tục tố tụng đối
với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
- Khảo sát thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật TTHS về thủ tục tố
tụng đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự; làm rõ

8


những hạn chế, vướng mắc và xác định nguyên nhân những hạn chế, vướng
mắc trong thực tiễn áp dụng các quy định này.
- Đưa ra các kiến nghị về mặt lập pháp và giải pháp khác góp phần hồn
thiện các quy định của Bộ luật TTHS về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18
tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu các quan điểm khoa học về thủ tục tố tụng đối với bị

can trong tố tụng hình sự nói chung và trong giai đoạn điều tra nói riêng;
nghiên cứu quy định của pháp luật TTHS và thực tiễn áp dụng quy định về
thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật tố tụng
hình sự nước ta về thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự, cụ thể bao gồm: quy định về người có thẩm
quyền tiến hành tố tụng; Áp dụng biện pháp ngăn chặn như bắt, tạm giữ, tạm
giam; hoạt động hỏi cung bị can; việc bào chữa cho bị can và những quy định
khác có liên quan.
Đề tài trình bày và phân tích thực tiễn áp dụng các quy định trên của pháp
luật tố tụng hình sự đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn từ năm 2015
đến tháng 6 năm 2020 trên phạm vi quận Bình Thạnh TP. Hồ Chí Minh.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận là phép duy vật
biện chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm
của Đảng và Nhà nước ta về người phạm tội là bị can dưới 18 tuổi.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, học viên sử dụng các phương pháp
nghiên cứu cụ thể như sau:

9


- Phương pháp phân tích và tổng hợp: phân tích các vấn đề lý luận và pháp
lý về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự; thực tiễn từ quận Bình Thạnh TP. Hồ Chí Minh áp dụng các quy định
của Bộ luật TTHS Việt Nam về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự; trên cơ sở đó, tiến hành tổng hợp các
vấn đề đã phân tích để đánh giá ưu điểm, những vấn đề tồn tại, hạn chế của
các quy định này, nguyên nhân và đưa ra kiến nghị hoàn thiện.

- Phương pháp lịch sử: nghiên cứu các vấn đề trong bối cảnh lịch sử từng
thời kỳ như: chính sách pháp luật, chính sách kinh tế - xã hội, trình độ khoa
học pháp lý, trình độ lập pháp...
- Phương pháp so sánh: so sánh đối chiếu các quy định của pháp luật TTHS
về thủ tục tố tụng đối với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra qua các
thời kỳ từ đó rút ra được những kinh nghiệm trong việc quy định về các thủ
tục này.
- Phương pháp thống kê: thu thập và tổng hợp các tài liệu, số liệu về thực
tiễn áp dụng các quy định của luật TTHS về thủ tục tố tụng đối với bị can
dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài
Luận văn nghiên cứu tương đối có hệ thống và đầy đủ về những vấn đề lý
luận, pháp lý cũng như thực tiễn áp dụng các quy định về thủ tục tố tụng đối
với bị can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Luận văn cũng
tham khảo các quy định về thủ tục này với một số Công ước quốc tế có liên
quan, nghiên cứu các quy định pháp luật trong các BLTTHS trước đây để so
sánh với quy định hiện hành, từ đó đưa ra những kiến nghị hoàn thiện các quy
định về các thủ tục này trong Bộ luật TTHS hiện hành của Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần phục vụ cho công tác lập pháp
và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS về thủ tục tố tụng đối với bị

10


can dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Ngồi ra, luận văn có
thể làm tài liệu tham khảo cho những người nghiên cứu các vấn đề có liên
quan và cán bộ thực tiễn (luật sư, kiểm sát viên, điều tra viên…) trong nghiên
cứu và công tác thực tiễn.
7. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của luận văn gồm 3 chương như sau:
Chương I. Những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật tố tụng hình
sự Việt Nam về thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Chương II. Thực tiễn áp dụng thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới
18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại quận Bình Thạnh.
Chương III. Một số giải nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục tố tụng đối
với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.

11


CHƯƠNG I:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ
TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ THỦ TỤC TỐ TỤNG ĐỐI VỚI BỊ
CAN LÀ NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ
ÁN HÌNH SỰ
1.1. Những vấn đề lý luận về thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới
18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
1.1.1. Khái niệm thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Trong tố tụng hình sự, ngồi những thủ tục thơng thường để giải quyết vụ
án hình sự, pháp luật TTHS cịn quy định những thủ tục đặc biệt như: thủ tục
áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh; thủ tục rút gọn; thủ tục khiếu nại, tố
cáo trong Tố tụng hình sự; thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi… Thủ
tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi là một trong số các thủ tục tố tụng đặc
biệt được PLTTHS sự quy định để giải quyết các vụ án hình sự do người dưới
18 tuổi thực hiện. Theo pháp luật TTHS Việt Nam hiện hành, thủ tục TTHS
đối với người dưới 18 tuổi được quy định tại Chương XXVIII – Phần thứ bảy
của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.

Theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam, độ tuổi tối thiểu để chịu
trách nhiệm hình sự là người từ đủ 14 tuổi trở lên (Điều 12 BLHS 2015). Khi
người đủ 14 tuổi trở lên thực hiện hành vi phạm tội, bị cơ quan có thẩm quyền
ra quyết định khởi tố về hình sự thì được gọi là bị can (Khoản 1 Điều 60
BLTTHS 2015). Như vậy, bị can là người dưới 18 tuổi là người từ đủ 14 tuổi
đến dưới 18 tuổi đã bị khởi tố về hình sự.
Điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn của TTHS, trong giai đoạn này, Cơ
quan điều tra căn cứ vào các quy định của pháp luật TTHS tiến hành các hoạt
động điều tra để làm rõ sự thật khách quan của vụ án hình sự. Giai đoạn này

12


bắt đầu từ khi cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng ra quyết định khởi tố
vụ án hình sự và kết thúc bằng bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc kết
luận điều tra đình chỉ điều tra vụ án.
Từ những phân tích trên có thể đi đến khái niệm về thủ tục tố tụng đối với
bị can là ngưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, như sau: “Thủ
tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự là một phần của thủ tục đặc biệt trong tố tụng hình sự được áp dụng
trong quá trình điều tra đối với người bị khởi tố về hình sự từ đủ 14 tuổi đến
dưới 18 tuổi nhằm giải quyết đúng đắn, khách quan vụ án và bảo vệ quyền,
lợi ích hợp pháp của họ”.
1.1.2. Đặc điểm của thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Thứ nhất, đối tượng áp dụng của thủ tục đặc biệt này là bị can từ đủ 14
tuổi đến dưới 18 tuổi.
Theo quy định của pháp luật TTHS, việc xác định tuổi của người tham gia
tố tụng để áp dụng thủ tục tố tụng hình sự được tính vào thời điểm áp dụng
thủ tục tố tụng. Nghĩa là vào thời điểm áp dụng các thủ tục TTHS, người tham

gia tố tụng là người dưới 18 tuổi thì áp dụng những thủ tục tố tụng khác biệt
so với thủ tục tố tụng áp dụng với người đủ 18 tuổi trở lên. Trong trường hợp
một người vào thời điểm thực hiện tội phạm là người dưới 18 tuổi nhưng khi
bị phát hiện đã đủ 18 tuổi trở lên thì sẽ khơng áp dụng thủ tục tố tụng đặc biệt
mà sẽ áp dụng thủ tục tố tụng thông thường. Do đó, thủ tục tố tụng đối với bị
can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra chỉ được áp dụng đối với
người khi bị khởi tố hình sự từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi.
Thứ hai, thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra đối với bị can là người
dưới 18 tuổi có những đặc điểm khác biệt so với thủ tục tố tụng trong giai
đoạn điều tra đối với người từ đủ 18 tuổi trở lên.

13


Thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều
tra vụ án hình sự là những cách thức tiến hành tố tụng riêng biệt được áp dụng
trong quá trình điều tra bị can có độ tuổi từ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi. Do đó,
có những nét khác biệt với thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra đối với
người đủ 18 tuổi trở lên. Những điểm khác biệt đó là:
- Về người tiến hành tố tụng: ngoài những quy định chung thì người tiến
hành tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ
án hình sự “phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm điều tra vụ án
liên quan đến người dưới 18 tuổi, có hiểu biết cần thiết về tâm lý học, khoa
học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi” (Điều 415 BLTTHS năm 2015).
- Về việc tham gia của người bào chữa, người đại diện hợp pháp: bị can là
người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nếu khơng có người
bào chữa hoặc người đại diện của họ không lựa chọn người bào chữa thì Cơ
quan điều tra phải chỉ định người bào chữa theo quy định của BLTTHS
(Khoản 3 Điều 422 BLTTHS 2015). Trong quá trình hỏi cung bị can là người
dưới 18 tuổi phải có mặt người bào chữa hoặc người đại diện của họ (Khoản 2

Điều 421 BLTTHS 2015).
- Về những vấn đề cần phải chứng minh: Ngoài những vấn đề cần phải
chứng minh trong vụ án hình sự nói chung (Điều 85 BLTTHS 2015) thì khi
tiến hành điều tra các vụ án hình sự mà bị can là người dưới 18 tuổi, cơ quan
điều tra còn bắt buộc phải xác định rõ các vấn đề về: Tuổi, mức độ phát triển
về thể chất và tinh thần, mức độ nhận thức về hành vi phạm tội của người
dưới 18 tuổi; điều kiện sinh sống và giáo dục; có hay khơng có người đủ 18
tuổi trở lên xúi giục; nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội (Điều 416
BLTTHS 2015).
- Về áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế: bị can là
người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự chỉ bị áp dụng các

14


biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế trong trường hợp thật cần thiết.
Ngoài các căn cứ áp dụng các biện pháp này, cơ quan điều tra còn phải căn cứ
vào tuổi của bị can và loại tội phạm mà bị can đã thực hiện để xác định có áp
dụng các biện pháp này hay không. Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi áp dụng
các biện pháp này đối với bị can là người dưới 18 tuổi, cơ quan điều tra phải
thông báo cho người đại diện của họ biết (Điều 419 BLTTHS 2015).
Thứ ba, thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự có mối liên hệ chặt chẽ với thủ tục tố tụng trong giai
đoạn điều tra vụ án theo thủ tục thông thường.
Theo quy định tại Điều 413 BLTTHS năm 2015 thì thủ tục tố tụng đối với
người dưới 18 tuổi được áp dụng theo quy định của Chương XXVIII
BLTTHS, đồng thời theo những quy định khác của Bộ luật này không trái với
quy định của Chương XXVIII này. Điều này có nghĩa là thủ tục tố tụng đối
với người dưới 18 tuổi nói chung và đối với bị can là người dưới 18 tuổi nói
riêng mặc dù được quy định thành một chương riêng biệt nhưng khơng phải

vì thế mà nó hồn tồn độc lập với các quy đinh khác của thủ tục tố tụng
thơng thường. Ngược lại, nó có mối quan hệ gắn bó và khơng tách rời thủ tục
thơng thường. Về cơ bản, các thủ tục tố tụng áp dụng đối với người dưới 18
tuổi được thực hiện trên cơ sở các thủ tục tố tụng thơng thường, chỉ có một số
điểm đặc trưng khác biệt so với thủ tục tố tụng thông thường mà thôi.
Trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi và người
đủ 18 tuổi trở lên thực hiện tội phạm thì cơ quan điều tra đều phải thực hiện
các hoạt động điều tra giống nhau như: lấy lời khai, hỏi cung bị can, trưng cầu
giám định, thực nghiệm điều tra… và áp dụng các biện pháp ngăn chặn,
cưỡng chế giống nhau như: áp giải, tạm giam… Do đó, việc điều tra các vụ án
mà bị can là người dưới 18 tuổi ngoài việc phải tuân thủ các quy định về thủ

15


tục đặc biệt còn bắt buộc phải tuân theo thủ tục tố tụng thơng thường là bởi vì
nó cũng xuất phát từ những đặc điểm chung khi điều tra vụ án hình sự.
1.1.3. Ý nghĩa của thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Quy định và áp dụng thủ tục tố tụng đối với người bị buộc tội là người
dưới 18 tuổi nói chung và thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi
trong giai đoạn điều tra VAHS nói riêng có ý nghĩa quan trọng trên cả ba
phương diện: Chính trị- xã hội; ý nghĩa pháp lý và ý nghĩa thực tiễn. Cụ thể:
Thứ nhất, ý nghĩa chính trị - xã hội, quy định và áp dụng thủ tục tố tụng đối
với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi nói chung và thủ tục tố tụng đối
với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nói
riêng thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta trong việc xử lý
trách nhiệm hình sự người dưới 18 tuổi phạm tội.
Trong xử lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, Đảng và Nhà nước ta xác
định là phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm

mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở
thành cơng dân có ích cho xã hội (Điều 91 BLHS 2015). Chính sách nhân đạo
này sẽ thực sự có ý nghĩa và tác dụng tốt hơn đối với người dưới 18 tuổi nếu
ngay từ khi người dưới 18 tuổi tiếp xúc với các thủ tục tố tụng, họ đã được
hưởng các quyền lợi đã cụ thể hóa từ chính sách nhân đạo này.
Giai đoạn điều tra vụ án hình sự có thể nói là giai đoạn đầu tiên mà bị can
tiếp xúc với đầy đủ các thủ tục tố tụng. Các quy định của BLTTHS về thủ tục
tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình
sự như: hạn chế áp dụng các biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế; giao bị can cho
người đại diện của họ giám sát, theo dõi tư cách, đạo đức và giáo dục người
đó (Điều 418 BLTTHS 2015) để các em không bị cách ly khỏi môi trường xã
hội, đảm bảo việc học tập; việc tham gia tố tụng của người đại diện, nhà

16


trường, tổ chức; bắt buộc phải có người bào chữa…là những quy định thể
hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam đối với bị can là
người dưới 18 tuổi.
Thứ hai, ý nghĩa pháp lý, quy định và áp dụng thủ tục tố tụng này xác lập cơ
sở pháp lý cụ thể, phù hợp để bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của bị
can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra.
Trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, Cơ quan điều tra tiến hành các hoạt
động cần thiết do luật định để làm rõ sự thật khách quan, toàn diện về vụ án
hình sự, trong đó có cả các biện pháp ngăn chặn hạn chế quyền tự do và các
biện pháp cưỡng chế khác. Vì vậy, trong giai đoạn này, quyền và lợi ích hợp
pháp của bị can rất dễ bị ảnh hưởng bởi các hoạt động của cơ quan điều tra.
Đặc biệt, đối với bị can là người chưa đủ 18 tuổi thì những biện pháp điều tra
và biện pháp cưỡng chế có tác động lớn hơn nhiều bởi nhận thức và khả năng
tự bảo vệ mình của họ cịn hạn chế. Vì vậy, pháp luật TTHS quy định thủ tục

tố tụng đặc biệt hơn so với thủ tục tố tụng thơng thường để bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của họ trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Các quy định
này là cơ sở để cơ quan điều tra xác định được rõ nhiệm vụ, quyền hạn và
trách nhiệm của mình, hạn chế các vi phạm. Bên cạnh đó, việc quy định thủ
tục tố tụng phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của bị can là người dưới 18 tuổi sẽ
có tác dụng khơi dậy trong họ sự ăn năn, hối cải, giúp họ tránh đi sự mặc cảm,
nhận thức được hành vi sai trái để sửa đổi bản thân nhanh chóng tái hịa nhập
cộng đồng, trở thành người có ích cho xã hội.
Thứ ba, ý nghĩa thực tiễn, thủ tục tố tụng áp dụng đối với bị can là người dưới
18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự giúp cho việc điều tra vụ án một
cách khách quan, toàn diện và đầy đủ phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của bị
can.

17


Người dưới 18 tuổi là người chưa phát triển đầy đủ, toàn diện về thể chất
và tinh thần nên khi thực hiện hành vi phạm tội sẽ có những đặc điểm khác
biệt so với hành vi phạm tội của người đủ 18 tuổi trở lên như: nhận thức về
hành vi phạm tội và hậu quả; nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội; có
người đủ 18 tuổi trở lên xúi giục hay khơng… Do đó, nếu chỉ điều tra vụ án
do bị can là người dưới 18 tuổi thực hiện theo các thủ tục điều tra thơng
thường thì sẽ khơng làm rõ được vụ án một cách khách quan, toàn diện, chính
xác. Mặt khác, do đặc tiểm tâm sinh lý nên khả năng nhận thức về vụ án hình
sự của bị can là người dưới 18 tuổi cũng có nhiều hạn chế, không rõ ràng nên
dễ dẫn đến sự suy diễn theo ý chí chủ quan của những người có thẩm quyền
trong quá trình điều tra vụ án hình sự. Do đó, để đảm bảo vụ án hình sự do bị
can là người dưới 18 tuổi thực hiện được điều tra một cách khách quan, toàn
diện, đầy đủ, BLTTHS đã có những quy định nhằm bảo đảm khi tiến hành
điều tra, cơ quan điều tra phải xác định đầy đủ các tình tiết vụ án giúp việc xử

lý trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi phù hợp với chính sách hình sự
của nhà nước, khơng đuợc định kiến, suy diễn theo ý chí chủ quan của mình.
Các qui định về phạm vi áp dụng, về đối tượng cần chứng minh trong vụ án
hình sự, về áp dụng biện pháp ngăn chặn và giám sát, bảo đảm có người bào
chữa, người đại diện hợp pháp tham gia, người tiến hành tố tụng phải có hiểu
biết về tâm lý học khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi… là để giúp
cho q trình điều tra được chính xác, khách quan.
1.1.4. Cơ sở xác định thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18
tuổi trong giai đoạn điều tra VAHS
Một là, từ đặc điểm tâm sinh lý của bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Do người dưới 18 tuổi chưa phát triển về thể
chất và tâm sinh lý, nên tâm trạng của họ thiếu ổn định, dễ xúc động dẫn đến
lo âu, sợ hãi khi bị điều tra xét hỏi. Bị can là người dưới 18 tuổi bị tình cảm

18


chi phối, tâm lý không ổn định, họ lo bị phạt tù, hình phạt nặng, các tình tiết
vụ án có lúc nhớ, lúc quên, nhớ không chi tiết cụ thể, lộ xộn…vì vậy khi tiếp
xúc với họ Điều tra viên phải có thái độ nhẹ nhàng thể hiện sự quan tâm để họ
đồng cảm và tạo cho họ tâm lý tin tưởng, thoải mái để họ cảm thấy an toàn, từ
đó giúp họ nhớ lại tồn bộ diễn biến hành vi phạm tội mà khai báo.
Để bảo vệ có hiệu quả quyền và lợi ích hợp pháp cho bị can là người
dưới 18 tuổi; đảm bảo việc giải quyết vụ án được khách quan, tồn diện,
BLTTHS cần phải có những quy định đặc biệt về thủ tục tố tụng đối với bị
can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra sao cho phù hợp với lứa
tuổi, với những đặc điểm tâm sinh lý của họ.
Hai là, từ chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta
Điều 91 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định nguyên tắc xử lý
đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được Đảng và Nhà nước ta xác định là

“phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục
đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành
công dân có ích cho xã hội”. Do đó, BLTTHS đã có những quy định riêng về
thủ tục tố tụng tạo hành lang pháp lý để bảo vệ, chăm sóc và giáo dục người
dưới 18 tuổi một cách hiệu quả.
Ba là, tình hình tội phạm và điều tra những vụ án do người dưới 18 tuổi
thực hiện.
Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm do người dưới 18 tuổi
thực hiện ngày càng phức tạp thành phần đối tượng ngày càng trẻ hóa, lĩnh
vực phạm tội đa dạng, tính chất mức độ nguy hiểm và phương thức, thủ đoạn
ngàu càng tinh vi hơn. Do đó, việc quy định các thủ tục tố tụng hình sự phù
hợp với lứa tuổi này là cần thiết. Ngồi ra, trong q trình điều tra các vụ án
do người dưới 18 tuổi thực hiện cịn có một số hạn chế, sai lầm, có trường
hợp bị nhục mạ, bức cung, nhục hình, doạ nạt…làm ảnh hưởng đến tâm lý các

19


bi can. Do đó, BLTTHS quy định thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi là
một thủ tục đặc biệt.
Bốn là, hội nhập quốc tế.
Việt Nam là một trong những nước đầu tiên ký kết Công ước của Liên
Hợp quốc về quyền trẻ em (1990). Do đó, khi quy định thủ tục tố tụng đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội, Việt Nam cũng phải tôn trọng những nguyên
tắc, những quy định của pháp luật quốc tế, đồng thời thể hiện sự hợp tác chặt
chẽ của Việt Nam đối với cộng đồng quốc tế trong sự nghiệp bảo vệ, chăm
sóc và giáo dục trẻ em.
1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về thủ tục tố tụng
đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ VAHS
Trong giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước khi

ban hành BLTTHS năm 1988, trong điều kiện đất nước chiến tranh và gặp
nhiều khó khăn thì thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong
giai đoạn điều tra chưa được thể hiện đầy đủ, cụ thể và thống nhất. Chủ yếu
dưới dạng các văn bản dưới luật và phần lớn mới chỉ quy định về tổ chức và
thẩm quyền điều tra. Mặc dù vậy, các thủ tục này cũng từng bước được hình
thành thể hiện quan điểm và chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta
nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của bị can là người dưới 18 tuổi
khi tham gia tố tụng. Đây cũng là tiền đề của các quy định về thủ tục tố tụng
đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra sau này.
Ngày 28/6/1988, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa VIII thơng qua
BLTTHS, có hiệu lực từ ngày 01/1/1989. BLTTHS quy định trình tự, thủ tục
tiến hành các hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình
sự. Bộ luật TTHS đầu tiên ra đời năm 1988 là một điểm mốc lớn trong lịch sử
phát triển pháp luật TTHS Việt Nam, có tác động tích cực trong q trình tố
tụng hình sự nói chung và hoạt động điều tra nói riêng. Đặc biệt, trong

20


BLTTHS này, lần đầu tiên đã có một chương riêng (Chương XXXI) với 10
điều luật (từ Điều 271 đến Điều 280) quy định về thủ tục về những vụ án mà
bị can, bị cáo là người chưa thành niên.
Tuy nhiên, sau một thời gian thực hiện, một số quy định của BLTTHS
năm 1988 đã bộc lộ những hạn chế. Bên cạnh đó là sự ra đời của Hiến pháp
năm 1992, BLHS năm 1999. Chính vì vậy, từ khi ban hành đến năm 2003
(trước khi ban hành BLTTHS năm 2003), BLTTHS năm 1988 đã đã sửa đổi,
bổ sung 3 lần: lần thứ nhất vào ngày 30/6/1990, lần thứ hai vào ngày
22/12/1992, lần thứ ba vào ngày 09/6/2000. Trong các lần sửa đổi này, thủ tục
tố tụng đối với bị can là người chưa thành niên nhìn chung vẫn khơng có
nhiều thay đổi so với các quy định năm 1988, chỉ quy định cụ thể hơn về độ

tuổi và trường hợp bắt, tạm giữ, tạm giam người chưa thành niên trong lần
sửa đổi thứ ba.
BLTTHS năm 2003 được Quốc hội khoá XI, kỳ họp thứ 4 thơng qua
ngày 26/11/2003, có hiệu lực từ ngày 01/7/2004. BLTTHS năm 2003 sửa đổi
một cách cơ bản, tồn diện các quy định về tố tụng hình sự. BLTTHS năm
2003 cũng có một chương riêng (Chương XXXII) với 10 điều luật (từ Điều
301 đến Điều 310) quy định về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên.
So với BLTTHS năm 1988 (sửa đổi, bổ sung năm 2000), thủ tục tố tụng đối
với bị can là người chưa thành niên trong giai đoạn điều tra được quy định
trong BLTTHS năm 2003 về cơ bản là giống nhau, chỉ cụ thể hóa một số quy
định và sửa đổi một số nội dung trong các điều luật cho phù hợp với BLHS
năm 1999. Ngoài những thay đổi về thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra
nói chung, BLTTHS năm 2003 có những thay đổi về thủ tục tố tụng đối với bị
can là người chưa thành niên trong giai đoạn điều tra so với BLTTHS năm
1988 (sửa đổi, bổ sung năm 2000).

21


Sau một thời gian thực hiện, cũng như BLTTHS năm 1988, một số quy
định của BLTTHS năm 2003 về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên
đã bộc lộ những vướng mắc, hạn chế. Để thi hành đúng và thống nhất các quy
định của BLTTHS về thủ tục tố tụng đối với người tham gia tố tụng là người
chưa thành niên, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tịa án nhân dân tối cao, Bộ
Cơng an, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã ban hành
Thông

tư

liên

tịch

số

01/2011/TTLT-VKSTC-TANDTC-BCA-BTP-

BLĐTBXH ngày 12/07/2011 hướng dẫn thi hành một số quy định của
BLTTHS đối với người tham gia tố tụng là người chưa thành niên [8].
Như vậy, trong giai đoạn từ khi ban hành BLTTHS năm 1988 đến trước
khi ban hành BLTTHS năm 2015, các quy định về thủ tục tố tụng đối với
người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra đã được thống nhất tập trung trong
một chương riêng của BLTTHS. Qua các lần sửa đổi, bổ sung, các quy định
này đã hoàn thiện hơn về cả nội dung và kỹ thuật lập pháp. Điều đó cho thấy
sự quan tâm và chính sách hình sự nhân đạo nhất quán của Đảng và Nhà nước
ta đối với đối tượng đặc biệt này.
Bộ luật TTHS năm 2015 được Quốc hội khóa XIII thơng qua ngày
27/11/2015, tại kỳ họp lần thứ 10, chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày
01/01/2018 [5].
Ngoài việc kế thừa các quy định phù hợp của BLTTHS năm 2003,
BLTTHS năm 2015 cịn có những sửa đổi, bổ sung cơ bản, toàn diện các quy
định của BLTTHS năm 2003 về thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi.
Cụ thể: Bộ luật TTHS năm 2015 có một chương riêng (Chương XXVIII) với
18 điều luật (từ Điều 413 đến Điều 430) quy định về thủ tục tố tụng đối với
người dưới 18 tuổi. Trong đó, thủ tục tố tụng đối với bị can là người dưới 18
tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự về cơ bản giống với quy định của
BLTTHS năm 2003. Tuy nhiên, BLTTHS năm 2015 cũng bổ sung một số

22

điều luật mới, cụ thể hóa một số quy định và sửa đổi một số nội dung cho đầy
đủ, toàn diện hơn và phù hợp với BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm
2017). Ngoài những sửa đổi, bổ sung về thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều
tra nói chung, BLTTHS năm 2015 có những sửa đổi, bổ sung về thủ tục tố
tụng đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra vụ án hình
sự như sau:
+ Bổ sung điều luật mới: bổ sung Điều 414 quy định về nguyên tắc tiến
hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi; bổ sung Điều 417 quy định về việc
xác định tuổi của can.
+ Bổ sung tiêu chuẩn đối với người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều
tra: phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm điều tra vụ án liên
quan đến người dưới 18 tuổi, có hiểu biết cần thiết về tâm lý học, khoa học
giáo dục đối với người dưới 18 tuổi (Điều 415 BLTTHS 2015).
+ Bổ sung thêm nghĩa vụ của người được giao nhiệm vụ giám sát bị can
trong trường hợp người dưới 18 tuổi có dấu hiệu cản trở hoặc gây khó khăn
cho hoạt động điều tra (Khoản 2 Điều 418 BLTTHS 2015).
+ Quy định cụ thể hơn về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp
cưỡng chế đối với bị can và chỉ áp dụng các biện pháp này trong trường hợp
thật cần thiết (Điều 419 BLTTHS 2015 )
+ Quy định cụ thể hơn về việc bị can là người dưới 18 tuổi tự bào chữa
(Khoản 1 Điều 422 BLTTHS 2015).
+ Bổ sung quy định cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thông
báo trước thời gian, địa điểm hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi cho người
bào chữa, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ, thời
gian hỏi cung bị can, đối chất (Khoản 1, 5 Điều 421 BLTTHS 2015).
Trong phạm vi nghiên cứu, luận văn tập trung nghiên cứu các quy định cụ
thể của BLTTHS năm 2015 về đối tượng chứng minh trong vụ án hình sự;

23

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; việc áp dụng biện pháp ngăn chặn,
thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; việc tiến hành
các hoạt động hỏi cung bị can, đối chất; về bào chữa cho bị can và một số quy
định khác có liên quan đối với bị can là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự.
1.2.1. Người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
mà bị can là người dưới 18 tuổi
Bộ luật TTHS năm 2015 quy định người tiến hành tố tụng trong vụ án có
người dưới 18 tuổi tại Điều 415 như sau: “Người tiến hành tố tụng đối với vụ
án có người dưới 18 tuổi phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm
điều tra, truy tố, xét xử vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi, có hiểu biết
cần thiết về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi”.
Theo BLTTHS năm 2015, người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra
vụ án hình sự bao gồm:
- Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Cán bộ
điều tra; Viện trưởng, Phó viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Kiểm tra
viên (Khoản 2 Điều 34 BLTTHS 2015).
- Người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra được
quy định Khoản 2 Điều 35 BLTTHS năm 2015.
Người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nói trên chỉ
được phân cơng điều tra các vụ án hình sự có bị can là người dưới 18 tuổi khi
có những tiêu chuẩn: đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm điều tra, truy tố,
xét xử vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi, có hiểu biết cần thiết về tâm lý
học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi. Hiện nay, chưa có quy
định cụ thể về các tiêu chuẩn này là như thế nào. Tuy nhiên, Thông tư Liên
tịch

06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH,

ngày

21/12/2018, Quy định về phối hợp thực hiện một số quy định của Bộ luật Tố

24