Nghiên cứu tác động của công nghệ thông tin đến các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KINH TẾ

NGUYỄN TRUNG NHÂN

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA
CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐẾN CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH
NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP
TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH
MÃ NGÀNH: 62.34.01.02

Cần Thơ - 2019

i


TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KINH TẾ

NGUYỄN TRUNG NHÂN
MÃ SỐ NCS: P1314002

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA
CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐẾN CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH
NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP
TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH
MÃ NGÀNH: 62.34.01.02

HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. LƢU THANH ĐỨC HẢI

Cần Thơ - 2019

ii


LỜI CẢM TẠ
Trong quá trình thực hiện đề tài “Nghiên cứu tác động của CNTT đến
các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của các DN tại thành phố Cần
Thơ”, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện của tập
thể Ban Giám hiệu, Ban lãnh đạo Khoa Kinh tế, Khoa sau Đại học, q Thầy
giáo, Cơ giáo, Cán bộ các phịng, ban chức năng của Trường Đại học Cần
Thơ; tôi cũng nhận được sự quan tâm của lãnh đạo thành phố Cần Thơ, nhận
được sự hỗ trợ chuyên môn và cung cấp dữ liệu của Cục Thống kê, Cục Thuế,
VCCI, các Sở, Ngành của thành phố Cần Thơ. Tôi đặc biệt trân trọng và xin
bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lƣu Thanh Đức Hải - người đã trực
tiếp hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tơi hồn thành luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp của tôi tại Sở Thông
tin và Truyền thông Cần Thơ, Quận ủy Thốt Nốt, Quận ủy Ninh Kiều, Ban
Dân vận Thành ủy Cần Thơ là những nơi tơi cơng tác qua trong q trình thực
hiện luận án và gia đình đã động viên, khích lệ, tạo điều kiện và giúp đỡ tơi
trong suốt q trình thực hiện và hồn thành luận án này. Đồng thời, tơi xin
bày rỏ lòng cảm ơn đến các Chuyên gia, Ban lãnh đạo các DN trên địa bàn
thành phố Cần Thơ đã hỗ trợ, cung cấp thơng tin để tơi có thể hoàn thành luận
án.

Cần Thơ, ngày …. tháng …. năm 2019
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Trung Nhân

iii


TÓM TẮT
Mục tiêu của nghiên cứu là xác định mức độ tác động của công nghệ
thông tin (CNTT) đến các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh (NLCT) của
DN. Thông qua số liệu điều tra 350 DN trên địa bàn thành phố Cần Thơ; đối
tượng trả lời phiếu điều tra thuộc các vị trí Ban Giám Đốc, Kế tốn trưởng,
Lãnh đạo các phòng ban, đây là các đối tượng đều am hiểu về hoạt động sản
xuất kinh doanh (SXKD) của DN và chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động
SXKD của DN. Ngồi ra, phương pháp phân tích hệ số Cronbach‟s Alpha,
phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mơ
hình cấu trúc tuyến tính (SEM) được sử dụng trong nghiên cứu. Kết quả cho
thấy tác động CNTT đến 06 yếu tố cấu thành NLCT của DN, đó là Năng
lực định hướng thị trường, Năng lực huy động vốn, Năng lực marketing, Năng
lực tổ chức quản lý, Năng lực huy động nguồn lực, Năng lực quan
hệ xã hội. Qua các phân tích, đo lường bằng các công cụ nêu trên tác giả đưa
ra các kết luận và hàm ý quản trị nhằm khẳng định các giả thuyết và đề xuất
các hàm ý quản trị nhằm đẩy mạnh ứng dụng CNTT nâng cao NLCT của DN
tại TPCT.

iv


ABSTRACT

The objective of this study is to determine the impact of information
technology on the composition of the enterprise competitiveness. Through
survey data of 350 enterprises in Can Tho city; respondents in the
following positions: Board of Directors; Chief accountant; Leaders of
departments; They are knowledgeable about the production and business
activities of enterprises and are responsible for the results of production
and business activities of enterprises. In addition, the Cronbach‟s Alpha
Coefficient, the Exploratory Factor Analysis (EFA), the Confirmatory
Factor Analysis (CFA) and the Structural Equation Modeling (SEM) were
used in the study. The results show that the impact of information technology
on the 6 factors that make up the competitiveness of enterprises is:
Marketoriented capability, Capital mobilization capacity, Marketing capacity,
Organizational capacitymanagement, Capacity to mobilizeresources, Capacity
for social relations.Through the analysis and measurement by the
aforementioned tools, the author draws conclusions and implications to
confirm hypotheses and propose administrative implications to promote the
application of information technology to improve the competitiveness of
businesses in Can Tho city.

v


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn của PGS.TS. Lưu Thanh Đức Hải. Các số liệu trong luận án là
trung thực, những kết quả trong luận án chưa được cơng bố trong các cơng
trình khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Trung Nhân

vi


MỤC LỤC
CHƢƠNG 1:GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU.................................... 1
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ VÀ SỰ CẦN THIẾT ........................................................ 1
1.1.1 Đặt vấn đề ......................................................................................... 1
1.1.2 Sự cần thiết của nghiên cứu ............................................................... 3
1.1.3 Tính mới của luận án ......................................................................... 5
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ...................................................................... 6
1.2.1 Mục tiêu chung .................................................................................. 6
1.2.2 Mục tiêu cụ thể .................................................................................. 6
1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ......................................................................... 6
1.4 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................... 7
1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 7
1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 7
1.4.2.1 Phạm vi không gian ............................................................................... 7
1.4.2.2 Phạm vi thời gian ................................................................................... 7
1.4.2.3 Phạm vi nội dung ................................................................................... 7
1.5 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN ................. 7
1.5.1 Ý nghĩa khoa học ............................................................................... 7
1.5.2 Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................... 8
1.6 KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN ...................................................................... 8
CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .............................................. 10
2.1 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ KHUNG KIẾN TRÚC
CNTT .............................................................................................................. 10
2.2 CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NLCT .................................. 27
2.3 CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁC YẾU TỐ CẤU

THÀNH NLCT ............................................................................................... 30
2.4 CÁC NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CNTT ĐẾN YẾU TỐ CẤU
THÀNH NLCT CỦA DN .............................................................................. 43
2.5 ĐÁNH GIÁ TỔNG QUAN TÀI LIỆU NHÂN TỐ CNTT TÁC ĐỘNG
CÁC YẾU TỐ NLCT CỦA DN .................................................................... 51
2.5.1 Về khung lý thuyết nền cho nghiên cứu: .......................................... 51

vii


2.5.2 Về khung lý thuyết đánh giá tác động CNTT đến các yếu tố cấu thành
NLCT của DN: ......................................................................................... 52
CHƢƠNG 3: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
.......................................................................................................................... 54
3.1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT............................................................................... 54
3.1.1 Cơ sở lý thuyết về CNTT, các nhân tố liên quan CNTT trong DN ... 54
3.1.1.1 Cơ sở lý thuyết về thông tin ................................................................. 54
3.1.1.2 Cơ sở lý thuyết về Công nghệ thông tin ............................................... 57
3.1.1.3 Cơ sở lý thuyết về các nhân tố CNTT trong DN .................................. 58
3.1.2 Cơ sở lý thuyết về ứng dụng CNTT trong DN ................................. 61
3.1.3 Cơ sở lý thuyết về cạnh tranh và NLCT của DN .............................. 64
3.1.3.1 Cơ sở lý thuyết về cạnh tranh .............................................................. 64
3.1.3.2 Về khả năng cạnh tranh ....................................................................... 66
3.1.3.3 Về lợi thế cạnh tranh ........................................................................... 68
3.1.3.4 Cơ sở lý thuyết về NLCT của DN......................................................... 70
3.1.4 Cơ sở lý thuyết về các yếu tố cấu thành NLCT của DN ................... 78
3.1.4.1 Mơ hình “5 áp lực cạnh tranh” của M. Porter .................................. 79
3.1.4.2 Mô hình phân tích SWOT .................................................................... 80
3.1.4.3 Mơ hình phân tích PESTEL ................................................................. 81
3.1.4.4 Lý thuyết về CNTT tác động đến NLCT của DN ................................. 85

3.2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................... 89
3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu ........................................................... 89
3.2.1.1 Số liệu thứ cấp ..................................................................................... 89
3.2.1.2. Số liệu sơ cấp ...................................................................................... 90
3.2.2 Phương pháp phân tích số liệu ......................................................... 93
3.2.2.1 Nghiên cứu định tính sơ bộ .................................................................. 93
3.2.2.2 Nghiên cứu định lượng sơ bộ ............................................................... 97
3.2.2.3 Phương pháp nghiên cứu định tính chính thức ................................. 100
3.2.2.4 Nghiên cứu định lượng chính thức .................................................... 101
3.2.3 Quy trình nghiên cứu định lượng ................................................... 109
3.2.4 Các giả thuyết nghiên cứu cần kiểm định ....................................... 112

viii


3.2.5 Mơ hình nghiên cứu đề xuất........................................................... 117
3.2.6 Thang đo và các giả thuyết nghiên cứu .......................................... 120
CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................. 126
4.1 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH ............................................. 126
4.1.1 Những chính sách và quá trình ứng dụng CNTT ở Việt Nam ......... 126
4.1.2 Đánh giá về thực trạng DN tại TPCT ............................................. 131
4.1.2.1 Số lượng và quy mô DN ..................................................................... 131
4.1.2.2 Ngành nghề của DN ........................................................................... 135
4.1.2.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của DN tại TPCT .............................. 136
4.1.3 Các chỉ số đánh giá liên quan ứng dụng CNTT trong các DN tại TPCT .... 138
4.1.3.1. Đánh giá xếp hạng chỉ số EBI của TPCT ......................................... 139
4.1.3.2 Chỉ số NLCT cấp tỉnh (PCI - Provincial Competitiveness Index) ..... 140
4.1.3.3 Chỉ số sẵn sàng cho phát triển và ứng dụng CNTT-TT (VietNam ICT
Index) ............................................................................................................. 142
4.1.3.4 Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII- Global Innovation Index) ... 145

4.1.4 Đánh giá thực trạng việc ứng dụng CNTT trong DN tại TPCT ...... 147
Cũng theo Cục Thống kê thành phố Cần Thơ, mục đích sử dụng Internet
của các DN như sau: ............................................................................... 149
4.1.5 Tình hình ứng dụng CNTT trong hoạt động của các DN được khảo sát ..... 151
4.1.6 Nhận xét ........................................................................................ 156
4.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG ....................................... 160
4.2.1 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ............................................. 160
4.2.1.1 Thống kê mô tả quan sát nghiên cứu ................................................. 160
4.2.1.2 Kiểm định thang đo qua hệ số Cronbach’s Alpha ....................... 161
4.2.1.3 Kiểm định mối quan hệ các biến số trong mơ hình bằng phân tích
nhân tố khám phá EFA ........................................................................... 165
4.2.2 Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức..................................... 167
4.2.2.1 Thống kê mơ tả quan sát nghiên cứu ................................................. 167
4.2.2.2 Kiểm định thang đo qua hệ số Cronbach’s Alpha ............................. 168
4.2.2.3 Kiểm định mối quan hệ các biến số trong mơ hình bằng phân tích
nhân tố khám phá EFA ........................................................................... 172

ix


4.2.2.4 Kiểm định SEM về sự tác động của CNTT đến các yếu tố cấu thành
NLCT của DN ......................................................................................... 177
4.2.2.5 Kiểm định ước lượng mơ hình bằng Bootstrap ................................. 180
4.2.2.6 Kết luận về các giả thuyết nghiên cứu ............................................... 180
CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ................................. 184
5.1 KẾT LUẬN ............................................................................................. 184
5.2 HÀM Ý QUẢN TRỊ ............................................................................... 186
5.2.1 Nâng cao năng lực định hướng thị trường ...................................... 186
5.2.2 Nâng cao năng lực huy động vốn ................................................... 187
5.2.3 Nâng cao năng lực marketing ........................................................ 187

5.2.4 Nâng cao năng lực tổ chức quản lý ................................................ 188
5.2.5 Nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ ......................................... 189
5.2.6 Nâng cao năng lực huy động nguồn lực ......................................... 189
5.2.7 Nâng cao năng lực Quan hệ xã hội ................................................. 190
5.3 KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CÁC CƠ QUAN NHÀ NƢỚC ...................... 190
5.4 HẠN CHẾ VÀ CÁC HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ............ 191
5.4.1 Hạn chế của luận án ....................................................................... 191
5.4.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................... 192
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ..... 194
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 195

x


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
TT
2.1
2.2

2.3

Tên bảng
Khung kiến trúc cơ bản của Zachman
Tóm tắt một số lý thuyết về Khung kiến trúc hoặc Mơ hình CNTT
trong DN
Tổng hợp các nhân tố liên quan trong khung kiến trúc, mơ hình
CNTT trong DN

Trang
10

23

26

2.4

Các cơng trình nghiên cứu về NLCT trong nước

29

2.5

Các nghiên cứu về các yếu tố cấu thành NLCT của DN

42

2.6

Tổng hợp các yếu tố NLCT chịu tác động của CNTT

51

2.7

Tổng hợp kế thừa các nghiên cứu tổng quan

53

3.1

Bảng phân phối cỡ cấu mẫu theo nhóm ngành

92

3.2

Tóm tắt các giả thuyết về cạnh tranh

118

3.3

Tóm tắt các nhân tố CNTT

118

3.4

Mã hóa các biến quan sát tác động đến các yếu tố cấu NLCT của
DN

123

3.5

Mã hóa các biến CNTT

124

4.1

Số lượng DN vốn và lao động của DN TPCT

132

4.2

Số DN theo quy mô lao động phân theo ngành kinh tế năm 2018

133

4.3

Số DN theo quy mơ vốn và loại hình DN năm 2018

134

4.4

Kết quả hoạt động của các DN qua các năm 2014 - 2018

136

4.5

Thu nhập bình quân/tháng người lao động từ 2014 - 2018

137

4.6

Các chỉ số đánh giá việc ứng dụng CNTT trong các DN tại thành
phố Cần Thơ

140

4.7

Tỷ lệ lao động thường xuyên sử dụng máy tính phân theo ngành

148

4.8

Tỷ lệ lao động ít sử dụng máy tính phân theo ngành

148

4.9

Tổng số DN có kết nối Internet 2013 - 2016

149

4.10 Mục đích sử dụng Internet

150

4.11 Mục đích sử dụng Website của DN

151

4.12 Thơng tin sử dụng phần cứng

152

4.13 Tình hình sử dụng mạng nội bộ (LAN) của các DN khảo sát

152

xi


4.14 Tình hình sử dụng phần mềm ứng dụng trong DN qua khảo sát

153

4.15 Kết quả khảo sát tình hình sử dụng Internet trong DN

154

4.16 Mức độ sử dụng email của lãnh đạo và nhân viên trong DN

154

4.17 Tình hình ứng dụng website (trang thông tin) trong DN

155

4.18 Kết quả phân tích thống kê mơ tả

159

4.19 Kết quả thống kê mô tả mẫu sơ bộ theo quy mô doanh nghiệp

161

4.20 Kết quả thống kê mô tả mẫu sơ bộ theo lĩnh vực hoạt động

161

4.21 Kết quả đánh giá sơ bộ độ tin cậy của các thang đo

162

4.22 Kết quả phân tích EFA

165

4.23 Kết quả phân tích EFA biến phụ thuộc

167

4.24 Kết quả thống kê mô tả mẫu theo quy mô doanh nghiệp

167

4.25 Kết quả thống kê mô tả mẫu theo lĩnh vực hoạt động

168

4.26 Kết quả đánh giá độ tin cậy của các thang đo

169

4.27 Kết quả phân tích EFA biến độc lập

172

4.28 Kết quả phân tích EFA biến phụ thuộc

174

4.29 Kết quả kiểm định giá trị phân biệt (CFA)

176

4.30 Kết quả phân tích giá trị phân biệt (SEM) liên quan nhân tố CNTT

179

4.31 Kết quả phân tích bootstrap

180

xii


DANH MỤC CÁC HÌNH
TT

Tên hình

Trang

2.1

Khung lập kế hoạch kiến trúc DN của Spewak

13

2.2

Cấu trúc của Phương pháp phát triển kiến trúc TOGAF

15

2.3

Khung kiến trúc CPĐT tổng thể cấp quốc gia Việt Nam v1.0

19

2.4

Khung kiến trúc khái quát CPĐT Việt Nam – Phiên bản 2.0

22

2.5

Ảnh hưởng của CNTT đối với khách sạn cao cấp tại Hàn Quốc

44

2.6

Mơ hình Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chiến lược sử dụng

46

2.7

Năng lực CNTT trong DN nhỏ và vừa tại Italy

47

3.1

Sơ đồ của hệ thống truyền thông tổng quát của Claude E. Shannon

55

3.2

Mô hình LTCT trong DN

69

3.3

Mơ hình 5 áp lực cạnh tranh của M. Porter

80

3.4

Mơ hình phân tích SWOT

81

3.5

Mơ hình phân tích PESTEL

81

3.6

Mơ hình PESTEL phân tích mơi trường bên ngồi của DN

84

3.7

Mối quan hệ giữa nguồn lực và hiệu quả DN theo lý thuyết RBV

86

3.8

Mơ hình phát triển năng lực động của DN

88

3.9

Quy trình nghiên cứu

111

3.10 Mơ hình nghiên cứu lý thuyết dự kiến

117

3.11 Mơ hình nghiên cứu chính thức

119

4.1

Các cuộc cách mạng cơng nghiệp và tầm nhìn tương lai

130

4.2

Chỉ số PCI Cần Thơ qua các năm

141

4.3

Chỉ số thành phần PCI qua các năm

142

4.4

Kết quả phân tích hệ số khẳng định CFA

175

4.5

Kết quả kiểm định SEM

178

xiii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Tiếng Anh

Tiếng Việt

Australia Government

AGA
AI

Architecture
Artificial Intelligence
Confirmatory Factor

CFA

CIEM

Kiến trúc Chính phủ Úc
Trí tuệ nhân tạo
Phân tích yếu tố xác định

Analysis
Central Institute for

Viện nghiên cứu quản lý kinh

Economic Management

tế Trung ương
Lãnh đạo về thông tin

CIO

Chief Information Officer

EA

Enterprise Architechter

Kiến trúc DN

EFA

Exploratory Factor Analysis

Phân tích nhân tố khám phá

European Interroperability
EIF
EBI
FEAF

Framework

IoT
PCI
RBV

Chỉ số Thương mại điện tử

Federel Enterprise

Khung kiến trúc DN Liên

Architechter Framework

bang

Automation

Internet vạn vật

Provincial Competitiveness

Chỉ số năng lực cạnh tranh

Index

cấp tỉnh

Resource Based View

Khái niệm về nguồn lực

for eGovernment
Applications
Structural Equation

SEM
SME

Hiệp hội tự động hóa quốc tế

Internet of Thing

Standards and Architectures

SAGA

Khung tham chiếu châu Âu

E- Business Index

International Society of
ISA

(CNTT)

Modeling
Small and Medium

xiv

Khung kiến trúc tiêu chuẩn
cho ứng dụng CPĐT

Mơ hình cấu trúc tuyến tính
Doanh nghiệp nhỏ và vừa


Enterprises
NIST

National Institute of

Viện nghiên cứu quốc gia về

Standards and Technology

tiêu chuẩn và công nghệ

The Open Group
TOGAF

Architectural Framework

Thành phố Cần Thơ

TPCT
VCCI

VNPT
WEF

Khung kiến trúc nhóm mở

Vietnam Chamber of

Phịng Thương mại và Cơng

Commerce and Industry

nghiệp Việt Nam

Vietnam Posts and

Tập đồn Bưu chính Viễn

Telecommunications Group

thông Việt Nam

World Economic Forum

Diễn đàn kinh tế thế giới
Cách mạng công nghiệp lần

CMCN 4.0

thứ tư

CNTT

Công nghệ thông tin

DN

Doanh nghiệp

DNNN

Doanh nghiệp Nhà nước

ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu long

xv


CHƢƠNG 1
GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ VÀ SỰ CẦN THIẾT
1.1.1 Đặt vấn đề
Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và tồn cầu hóa, nhất là trong
thời đại kinh tế tri thức như hiện nay, để nâng cao NLCT buộc các DN phải
nắm chắc nhu cầu thị trường, đưa ra các sản phẩm, dịch vụ có chất lượng cao
hơn, tiện dụng với người tiêu dùng hơn. Muốn vậy các DN phải áp dụng
những thành tựu khoa học công nghệ vào công tác nghiên cứu thị trường, quản
lý các nguồn lực đầu vào, quản lý quá trình sản xuất kinh doanh, quản lý
nguồn nhân lực, quản lý tài chính và quản lý các sản phẩm đầu ra. Bên cạnh
đó, DN cần thường xun cập nhật thơng tin, thích ứng với sự thay đổi chính
sách của Nhà nước, với mơi trường bên ngồi nơi DN hoạt động,...Tất cả
những công việc này nếu được sự hỗ trợ của CNTT thì DN sẽ triển khai một
cách thuận lợi, nhanh chóng và hiệu quả hơn, nó sẽ góp phần để DN nâng cao
NLCT của mình, đặc biệt là trong thời đại CMCN 4.0.
Ngày nay, công nghệ thông tin (CNTT) đã có bước phát triển vượt bậc,
nó đang hiện diện và đóng vai trị quan trọng, khơng thể thiếu trong tất cả các
hoạt động của đời sống xã hội, đặc biệt là trong các hoạt động sản xuất kinh
doanh của các doanh nghiệp (DN). Nhận thức được tầm quan trọng của CNTT
đối với DN, đặc biệt là nâng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) của DN, các DN
Việt Nam đã có những bước đi tích cực trong việc đầu tư, ứng dụng CNTT
vào trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình. Có nhiều mơ hình ứng
dụng CNTT khác nhau trong DN, mỗi mơ hình có cách tiếp cận khác nhau
nhưng đều có chung mục đích là giúp DN xác định được lộ trình đầu tư, ứng
dụng CNTT nhằm nâng cao hiệu quả trong quá trình sản xuất, kinh doanh của
DN: hoạt động tác nghiệp, ra quyết định quản lý, quản lý khách hàng, quãng

bá sản phẩm của DN, mua bán, cung cấp sản phẩm - dịch vụ trực tuyến, xây
dựng các chiến lược nhằm đạt lợi thế cạnh tranh, …Mục tiêu cuối cùng của
quá trình này là nhằm nâng cao NLCT của DN trên thị trường.

1


Trên địa bàn TPCT, qua số liệu khảo sát của Sở TTTT TPCT và VCCI
Chi nhánh Cần Thơ (2017) thì có trên 90% DN đã có ứng dụng CNTT vào
trong cơng tác quản lý điều hành DN, có 100% DN có kết nối Internet, số DN
tham gia TMĐT và kinh doanh trực tuyến ngày càng tăng; các cơ quan Nhà
nước và một số DN lớn đầu tư và triển khai các giải pháp ứng dụng CNTT khá
tốt như: Hệ thống phần mềm “Một cửa điện tử” đến cấp xã, hệ thống kê khai
thuế trực tuyến và hải quan điện tử, hệ thống eBanking, hệ thống đặt phòng
qua mạng, hệ thống siêu thị, cửa hàng online (giao hàng tận nơi), gọi xe qua
app, … đang ngày càng phát triển và đặc biệt phát triển nhanh vào những dịp
lễ, Tết và đặc biệt hữu ích trong các giao dịch giữa các đối tác có khoảng cách
địa lý xa, các điều kiện hạn chế tiếp xúc gần (dịch bệnh, chiến tranh,…). Bên
cạnh những DN lớn và có điều kiện tài chính, đa phần các DN nhỏ và vừa đầu
tư, ứng dụng CNTT vẫn còn ở mức cơ bản, chủ yếu là đầu tư thiết bị máy tính,
mạng nội bộ (LAN), các thiết bị có kết nối internet và triển khai một số phần
mềm chuyên dụng riêng lẻ như: phần mềm kế toán, phần mềm quản lý nhân
sự, phần mềm quản lý bán hàng,…chủ yếu thay thế các công việc thủ công,
chưa triển khai các giải pháp tổng thể nhằm phục vụ công việc quản lý hàng
ngày của DN; các ứng dụng này thiếu tính đồng bộ, chưa áp dụng trên quy mơ
lớn, chưa mang tầm chiến lược và hiệu quả mang lại còn hạn chế.
Các DN ở Cần Thơ thường gặp phải những khó khăn trong hoạt động
sản xuất kinh doanh của mình so với địa phương khác, đó là: điều kiện nền đất
yếu, thấp khơng thuận lợi cho những cơng trình cao tầng, suất đầu tư hạ tầng
thường cao hơn vùng khác; là thành phố trực thuộc Trung ương nên giá thuê

đất thường cao hơn khu vực khác; trình độ chun mơn và năng suất lao động
được đánh giá chưa cao, đặc biệt là trong những ngành nghề, lĩnh vực công
nghệ cao.
Hiện nay, mặc dù được Đảng và Chính phủ quan tâm đặc biệt, nhưng
mức độ đầu tư và sự phát triển CNTT so sánh với các nước phát triển thì Việt
Nam vẫn còn ở giai đoạn thấp, ứng dụng còn riêng lẻ, thiếu tính hệ thống và
chưa được triển khai đồng bộ. Bên cạnh đó, những khó khăn, rào cản mà DN
phải đối mặt khi đầu tư CNTT ở Cần Thơ có thể được tổng hợp thành 04

2


nhóm chính: (1) nhận thức của lãnh đạo và cán bộ DN về CNTT; (2) nguồn
lực phục vụ triển khai các hoạt động CNTT bao gồm cả nguồn lực tài chính và
năng lực đội ngũ cán bộ tham gia triển khai và sử dụng các giải pháp CNTT;
(3) thị trường các sản phẩm, giải pháp và dịch vụ CNTT chưa phù hợp với nhu
cầu ứng dụng của DN và (4) trình độ dân trí và kỹ năng sử dụng CNTT trong
DN, dân cư cịn hạn chế. Đó là những rào cản tác động làm hạn chế hoạt động
của các DN trên địa bàn cần được cải thiện trong tương lại để nâng cao NLCT
của DN trong quá trình hội nhập và mở rộng hợp tác quốc tế.
1.1.2 Sự cần thiết của nghiên cứu
Đại hội XII của Đảng xác định: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy
luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa
phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị
trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh”. Trong nền kinh tế thị
trường thì NLCT là một hiện tượng phổ biến và có vai trị quan trọng trong
việc thể hiện vị trí, năng lực (sức mạnh), vai trò của quốc gia, ngành, địa

phương, DN hay một sản phẩm trong chiến lược phát triển của mình.
Trong nền kinh tế tri thức và CMCN 4.0 hiện nay thì việc đầu tư, ứng
dụng CNTT trong các lĩnh vực của đời sống xã hội nói chung và trong DN nói
riêng nhằm góp phần giải phóng sức lao động, nâng cao hiệu quả công việc và
NLCT của DN. Đó là u cầu cấp thiết và có tính sống còn của mỗi tổ chức,
DN.
Ở nước ta hiện nay, việc đầu tư, ứng dụng CNTT vào hoạt động sản
xuất kinh doanh đang được các DN quan tâm ngày càng nhiều. Điều này lại
càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết khi mà sự phát triển và cạnh tranh
giữa các DN ngày càng lớn, DN nước ngoài xuất hiện ngày càng nhiều, nhiều
thành tựu CNTT đã được ứng dụng vào hệ thống quản lý của cơ quan Nhà
nước và hoạt động sản xuất kinh doanh của DN trên thị trường…Nếu DN

3


khơng đầu tư ứng dụng CNTT thì sẽ bị đào thải và khơng tiếp cận được những
lợi ích mới mà CNTT đem đến.
TPCT nằm trong vùng trung - hạ lưu và ở vị trí trung tâm châu thổ của
đồng bằng sông Cửu Long, trãi dài trên 55 km dọc bờ Tây sơng Hậu, tổng
diện tích tự nhiên là 1.438,96 km2, chiếm 3,49% diện tích tồn vùng ĐBSCL.
Theo số liệu thống kê (2018), dân số TPCT là 1.235.900 người. Lực lượng lao
động từ 15 tuổi trở lên là 711.430 người, trong đó khu vực thành thị có
473.760 người và khu vực nông thôn là 237.670 người; tỷ lệ lao động qua đào
tạo chiếm 24,80%, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi là 3,76%. TPCT có 5 quận
(Ninh Kiều, Cái Răng, Bình Thủy, Ơ Mơn, Thốt Nốt) và 4 huyện (Phong Điền,
Cờ Đỏ, Vĩnh Thạnh, Thới Lai) với 85 đơn vị hành chính cấp xã, phường, thị
trấn (44 phường, 5 thị trấn và 36 xã). TPCT là đơn vị hành chính Việt
Nam đông thứ 24 về số dân, GRDP xếp thứ 12 (83.216 tỷ đồng), GRDP bình
quân đầu người đứng thứ 11 (67,780 triệu đồng/người), đứng thứ 40 về tốc độ

tăng trưởng GRDP (7,73%/năm).
Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 17/02/2005 của Bộ Chính trị về xây dựng
và phát triển TPCT trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã xác định:
“phấn đấu xây dựng và phát triển thành phố Cần Thơ trở thành thành phố
đồng bằng cấp quốc gia văn minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, xứng đáng là
thành phố cửa ngõ của cả vùng hạ lưu sông Mê Kông; là trung tâm công
nghiệp, trung tâm thương mại - dịch vụ, du lịch, trung tâm giáo dục - đào tạo
và khoa học - cơng nghệ, trung tâm y tế và văn hố, là đầu mối quan trọng về
giao thông vận tải nội vùng và liên vận quốc tế; là địa bàn trọng điểm giữ vị
trí chiến lược về quốc phịng, an ninh của vùng đồng bằng sông Cửu Long và
của cả nước.
Ngày 24 tháng 6 năm 2009, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định
số 889/QĐ-TTg về việc công nhận thành phố Cần Thơ là đô thị loại I trực
thuộc trung ương, đồng thời giao nhiệm vụ TPCT phải trở thành một cực phát
triển, đóng vai trị động lực thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của toàn vùng
ĐBSCL. Để thực hiện được điều này, TPCT cần phải tăng cường đầu tư cơ sở
hạ tầng, phát triển mạnh mẽ các lĩnh vực kinh tế, xây dựng các thiết chế văn

4


hóa – xã hội mới, bảo đảm an sinh xã hội, giữ vững quốc phòng an ninh và trật
tự an tồn xã hội. Tất cả những cơng việc này tạo ra một áp lực lớn cho TPCT,
đòi hỏi người quản lý phải có những tư duy mới, hành động quyết liệt và phải
có được trợ giúp của các cơng cụ quản lý hiện đại. Đẩy mạnh việc ứng dụng
CNTT trong các cơ quan quản lý Nhà nước và các DN cũng là một giải pháp
quan trọng để giúp cho quá trình đó thuận lợi hơn và có điệu kiện phát triển
nhanh hơn.
Trong các năm qua, TPCT đã tăng cường đầu tư, ứng dụng CNTT trong
các cơ quan Nhà nước và bước đầu đã hình thành được nền tảng cho chính

quyền điện tử; các DN trên địa bàn thành phố đã đầu tư, ứng dụng CNTT vào
hoạt động sản xuất, kinh doanh ngày càng tăng, tạo điều kiện nâng cao NLCT
cho DN trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới.
1.1.3 Tính mới của luận án
Qua thực tiễn công tác và qua lược khảo tài liệu liên quan đề tài nghiên
cứu, tác giả cũng thấy rằng hiện nay đa phần các tài liệu trong nước nghiên
cứu liên quan NLCT của DN đều xem xét yếu tố định tính là chính, các nghiên
cứu chủ yếu tập trung vào việc nghiên cứu về các yếu tố cấu thành NLCT của
DN và đề xuất các giải pháp nâng cao NLCT của DN trong một ngành hay địa
phương; việc xác định các yếu tố cấu thành NLCT của DN ở các nghiên cứu
cũng có sự khác biệt tùy thuộc vào đặc điểm của ngành hay địa phương nghiên
cứu, các nghiên cứu đều đưa ra được các yếu tố (thị trường, vốn, marketing,
nguồn nhân lực, KHCN,…), trong đó có yếu tố CNTT thường được lồng ghép
vào yếu tố KHCN.
Qua lược khảo các tạp chí chun ngành trong và ngồi nước, danh
mục đề tài, luận án ở các trường đại học có đào tạo chun ngành kinh tế thì
phần lớn các nghiên cứu có liên quan nội dung đề tài đều ở nước ngoài. Chưa
có đề tài khoa học cấp quốc gia ở Việt Nam nghiên cứu sâu về các nhân tố
thuộc về CNTT có tác động đến các yếu tố cấu thành NLCT của DN, cũng
như mức độ tác động của nhân tố CNTT chung đến các yếu tố cấu thành
NLCT của DN một cách có hệ thống. Chính vì vậy, đề tài này được xem là
nghiên cứu khám phá, mong muốn bổ sung và hoàn thiện cơ sở lý thuyết, triển

5


khai mơ hình thực nghiệm về nhân tố CNTT tác động đến các yếu tố cấu thành
NLCT của các DN tại TPCT.
Các nghiên cứu tiền nhiệm đều xem nhân tố CNTT như là một thành
phần cấu thành NLCT (thuộc KHCN). Nghiên cứu này tách riêng nhân tố

CNTT đánh giá tác động đến các yếu tố còn lại trong NLCT của các DN tại
TPCT.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tác giả đã chọn đề tài: “Nghiên
cứu tác động của Công nghệ thông tin đến các yếu tố cấu thành Năng lực
cạnh tranh của các Doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ” làm nội dung
nghiên cứu của luận án.
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1 Mục tiêu chung
Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu tác động của Công nghệ thông tin đến
các yếu tố cấu thành Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trên địa bàn
thành phố Cần Thơ, qua đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao Năng
lực cạnh tranh của các doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ.
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
Đánh giá thực trạng ứng dụng CNTT của các DN tại TPCT, các yếu tố
cấu thành NLCT của DN trên địa bàn TPCT.
Phân tích tác động của CNTT đến các yếu tố cấu thành NLCT của các
DN tại TPCT.
Đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao tác động CNTT đến NLCT
của các DN tại TPCT.
1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
Trong luận án này, các câu hỏi nghiên cứu cần tập trung giải quyết là:
Câu hỏi 1: Thực trạng ứng dụng CNTT và các yếu tố cấu thành NLCT
của các DN trên địa bàn TPCT như thế nào?
Câu hỏi 2: Tác động của CNTT đến các yếu tố cấu thành NLCT của
các DN tại TPCT hiện nay?
Câu hỏi 3: Để nâng cao NLCT của DN tại TPCT cần tác động của
CNTT như thế nào?

6

1.4 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.4.1 Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là tác động của CNTT đến các yếu tố
cấu thành NLCT của các DN tại TPCT hiện nay.
Đối tượng khảo sát của luận án là Ban Giám đốc, Kế toán trưởng và các
nhà quản lý (cấp phòng) DN trên địa bàn TPCT trong việc ứng dụng CNTT
vào hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.
1.4.2 Phạm vi nghiên cứu
1.4.2.1 Phạm vi không gian
Nghiên cứu này lấy đối tượng là các DN trên phạm vi địa bàn TPCT,
tập trung vào 05 quận: Ninh Kiều, Bình Thủy, Cái Răng, Ơ Mơn và Thốt Nốt,
đây là nơi có số lượng DN tập trung đơng nhất TPCT (trên 90%).
1.4.2.2 Phạm vi thời gian
Thời gian nghiên cứu: số liệu thứ cấp sử dụng trong luận án được thu
thập trong giai đoạn 2013 - 2017. Số liệu điều tra sơ cấp được thu thập chủ
yếu trong năm 2017 và bổ sung trong năm 2018, 2019.
1.4.2.3 Phạm vi nội dung
Luận án nghiên cứu được thực hiện đối với các DN thuộc các thành
phần kinh tế đang hoạt động trong các lĩnh vực chủ yếu tại TPCT; đồng thời
nghiên cứu sự tác động của CNTT đến các yếu tố bên trong lẫn bên ngoài cấu
thành NLCT của các DN này.
1.5 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
1.5.1 Ý nghĩa khoa học
Luận án được thực hiện với những ý nghĩa khoa học như sau:
- Luận án tiến hành lược khảo tài liệu, kế thừa có chọn lọc và hệ thống
hóa các nghiên cứu tiền nhiệm liên quan Khung kiến trúc CNTT trong DN,
vấn đề Cạnh tranh, LTCT và NLCT trong DN; qua đó đề xuất các mơ hình,
qui trình nghiên cứu, các giả thuyết, thang đo liên quan đến việc đánh giá tác
động của CNTT đến các yếu tố cấu thành NLCT của DN tại TPCT.

7


- Bằng việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp (định tính và
định lượng), luận án sẽ xác định được mức độ tác động của CNTT đến từng
yếu tố cấu thành NLCT của các DN.
- Từ kết quả nghiên cứu của Luận án, tác giả sẽ đưa ra các kiểm định
các giả thuyết, kết luận thực nghiệm và đề xuất các hàm ý quản trị phù hợp với
thực tiễn đầu tư, ứng dụng CNTT trong DN tại TPCT hiện nay; qua đó đề xuất
các hàm ý chính sách để các cơ quan Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện
thúc đẩy đầu tư, ứng dụng CNTT trong DN thời gian sắp tới.
1.5.2 Ý nghĩa thực tiễn
- Nghiên cứu này xuất phát từ chủ trương chung của Nhà nước và nhu
cầu thực tiễn của cuộc sống; là nghiên cứu khám phá nhằm bổ sung thêm vào
cơ sở lý thuyết và mơ hình thực nghiệm về CNTT tác động đến các yếu tố cấu
thành NLCT của DN.
- Kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ đưa ra các kết luận về các giả
thuyết và hàm ý quản trị giúp nhà quản lý các DN trên địa bàn thành phố có
thêm thơng tin hữu ích trong việc đẩy mạnh ứng dụng CNTT vào hoạt động
sản xuất kinh doanh, giúp nâng cao NLCT của DN.
- Kiến nghị đối với các cơ quan Nhà nước và các đơn vị tham mưu
hoạch định chính sách là cơ sở để xác định các cơ chế chính sách phù hợp
nhằm thúc đẩy việc ứng dụng CNTT, nâng cao NLCT của DN và của địa
phương.
- Bên cạnh đó, luận án cũng mở ra một hướng mới trong nghiên cứu
chuyên sâu về đánh giá tác động của CNTT đến các yếu tố cấu thành NLCT
của các nhóm DN theo đặc thù ngành nghề, qui mô hoặc địa bàn hoạt động tại
Việt Nam và quốc gia khác.
1.6 KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN

Ngồi phần tóm lược và phần kết luận, luận án được chia thành 5
chương được trình bày với kết cấu như sau:
- Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu
- Chương 2: Tổng quan nghiên cứu
- Chương 3: Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu;

8


- Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận;
- Chương 5: Kết luận và hàm ý quản trị.

9


CHƢƠNG 2
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1 CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ KHUNG KIẾN TRÚC
CNTT
Khung Zachman được giới thiệu dưới dạng một khung chuẩn, được
công bố lần đầu tiên vào năm 1987, trong nghiên cứu "Một khung kiến trúc
cho các hệ thống thông tin - A framework for Information System
Architecture- ISA" trên tạp chí The IBM Systems Journal và được đặt tên theo
John Zachman. Khung Zachman được xem là khung kiến trúc đầu tiên, đưa ra
khái niệm Khung kiến trúc hệ thống thông tin; ông đã chỉ ra các thách thức và
tầm nhìn của khung kiến trúc này, được biểu diễn kiểu ma trận (6x6) và được
chọn làm nền tảng để nghiên cứu và phát triển một số cách khác. Khung
Zachman đã được tổ chức Zachman International phát triển và đã phát hành
phiên bản thứ ba vào năm 1992 (EA Zachman Framework - EA3).
Bảng 2.1 Khung kiến trúc cơ bản EA của Zachman (1992)

DỮ

CHỨC

MẠNG

CON

THỜI

ĐỘNG

LIÊU

NĂNG

(Ở đâu

NGƢỜI

GIAN

LỰC

(Làm gì

(Nhƣ

?)

(Cho ai

(Khi

(Tại sao

?)

thế

?)

nào?)

?)

nào?)
MỤC

Danh

Danh

Danh

Danh

Danh

Danh

TIÊU/

mục các

mục quy

mục địa

mục tổ

mục sự

mục

PHẠM VI

thứ

trình KD

phương

chức

kiện

chiến

(Ngƣời lập

quan

KD

quan

lược và

KH)

trọng

trọng

mục tiêu

trong

KD

KD
MƠ HÌNH

Dữ liệu

Quy

Hệ

Kiểu lưu

Lịch

KH kinh

DN (Chủ)

chấp

trình KD

thống

đồ cơng

trình

doanh

hậu cần

việc

chính

nhận

KD

10