TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM CON NGƯỜI VÀ BẢO HIỂM KẾT HỢP CON NGƯỜI

TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM CON NGƯỜI VÀ BẢO
HIỂM KẾT HỢP CON NGƯỜI
I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO HIỂM CON NGƯỜI.
1. Sự cần thiết khách quan và tác dụng của bảo hiểm con người.
1.1. Sự cần thiết khách quan của bảo hiểm con người.
Tại mỗi quốc gia, trong mỗi thời kì, con người luôn được coi là lực lượng
sản xuất chủ yếu, là nhân tố quyết định sự phát triển kinh tế xã hội. Song trong lao
động sản xuất cũng như trong cuộc sống hàng ngày, những nguy cơ rủi ro bởi sự
phát triển của lực lượng sản xuất, của tiến bộ khoa học kỹ thuật hay do môi trường
xã hội như: ốm đau, bệnh tật, tử vong… vẫn luôn tồn tại và tác động đến nhiều mặt
của cuộc sống con người. Mặc dù con người đã có nhiều biện pháp phòng tránh rủi
ro (phòng bệnh, chữa bệnh, tiết kiệm, đi vay, đùm bọc tương trợ) nhưng rủi ro vẫn
cứ xảy ra, và bảo hiểm luôn được coi là biện pháp hữu hiệu nhất để khắc phục hậu
quả rủi ro nhằm đảm bảo cho cuộc sống của con người .
BHXH, BHYT thực chất cũng là bảo hiểm con người và đã xuất hiện từ lâu,
song phạm vi đảm bảo cho các rủi ro vẫn còn hạn hẹp. Con người vẫn luôn quan
tâm đến những vấn đề khác nảy sinh trong cuộc sống, chẳng hạn như:
- Việc mất hoặc giảm thu nhập của người trụ cột trong gia đình ảnh hưởng
đến cuộc sống của con cái và người thân. Vấn đề lại càng tồi tệ hơn khi vẫn phải
chi tiêu hàng ngày trong lúc nguồn thu khác không có. Có lẽ không một người trụ
cột trong gia đình nào lại muốn những người đang sống nhờ vào thu nhập của họ
phải chịu những khó khăn về tài chính hoặc bị khánh kiệt khi họ gặp phải rủi ro (tử
vong, mất khả năng lao động) nhất là khi con cái chưa đến tuổi trưởng thành. Vì
vậy, đối với mỗi cá nhân và gia đình, việc tiết kiệm chi tiêu hiện tại để chuẩn bị
cho tương lai, cho việc giáo dục con cái, chuẩn bị hành trang cho con cái vào đời là
một biện pháp hết sức thiết thực và có ý nghĩa.
- Bên cạnh đó, việc lo cho tuổi già hoặc khi về hưu đang là vấn đề được xã
hội quan tâm lo lắng và coi trọng. Một số người khi hết tuổi lao động có thu nhập
từ lương hưu, nhưng thực tế khó có thể đáp ứng đủ các yêu cầu chi tiêu trong cuộc
sống. Ngoài ra, phần lớn người già không có lương hưu phải sống nhờ vào con cái
hay vẫn phải lao động vất vả để kiếm sống đang là vấn đề xã hội bức xúc. Đặc biệt

tuổi thọ càng cao thì nguồn dự trữ tài chính lại dần bị cạn kiệt. Vấn đề là phải tạo
ra công cụ để mọi người có thể đều đặn dành ra từ thu nhập và tiết kiệm chi tiêu
hiện tại của mình những khoản tiền nhỏ mà vẫn đủ để đảm bảo cuộc sống khi về
già.
- Xã hội ngày càng phát triển, đời sống con người ngày càng được nâng cao
thì người ta càng có điều kiện để chăm lo cho bản thân và gia đình. Ngoài BHXH
và BHYT, các dịch vụ bảo hiểm con người trong bảo hiểm thương mại ra đời là hết
sức cần thiết nhằm đáp ứng mọi nhu cầu của các tầng lớp dân cư trong xã hội .
Bảo hiểm con người là một trong ba loại hình của BHTM, là hình thức bổ
sung cho BHXH, BHYT, nhằm đảm bảo ổn định đời sống cho mọi thành viên
trong xã hội trước những rủi ro tai nạn bất ngờ đối với thân thể, tính mạng, sự giảm
sút hoặc mất thu nhập và đáp ứng một số nhu cầu khác của người tham gia. Bảo
hiểm con người phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa các bên thông qua hợp đồng
bảo hiểm. So với BHXH, bảo hiểm con người trong BHTM có đối tượng tham gia
rộng hơn, quỹ bảo hiểm được hình thành chủ yếu từ phí bảo hiểm mà người tham
gia đóng góp, số tiền chi trả căn cứ vào sự thoả thuận và cam kết trong hợp đồng.
Hình thức bảo hiểm chủ yếu ở đây là tự nguyện. Điểm khác nhau rõ nhất là phí bảo
hiểm con người trong BHXH được xác định căn cứ vào tiền lương của người lao
động do nhà nước quy định, còn trong BHTM phí bảo hiểm phụ thuộc vào nhiều
yếu tố và việc tính toán mức phí hết sức phức tạp. Ngoài ra, sự khác nhau còn được
thể hiện ở cơ sở pháp lý của sự cam kết, cơ quan tổ chức thực hiện.
Tuy nhiên, sự khác nhau giữa hai hệ thống bảo hiểm này không tạo ra sự đối
lập, mâu thuẫn, mà trái lại chúng bổ sung, hỗ trợ cho nhau. Các nghiệp vụ bảo
hiểm con người trong BHTM có thể thay thế BHXH trong những trường hợp,
những khu vực của nền kinh tế, những nơi mà BHXH chưa được thực hiện hoặc có
nhưng không đủ bù đắp phần thu nhập bị giảm sút của người lao động. Mặc dù
người lao động làm công ăn lương được hưởng trợ cấp BHXH, nhưng đôi khi có
những rủi ro, những nhu cầu nằm ngoài phạm vi BHXH, hoặc các khoản trợ cấp
BHXH không đáp ứng được những nhu cầu khắc phục hậu quả rủi ro. Phần chênh
lệch và thiếu hụt về mặt tài chính sẽ được BHTM bù đắp. Như vậy, các nghiệp vụ

bảo hiểm con người trong BHTM sẽ có vai trò hết sức quan trọng giúp mọi người
chống lại những bấp bênh của cuộc sống trong sự đa dạng và phức tạp của rủi ro.
1.2. Tác dụng của bảo hiểm con người.
Cũng như các loại hình bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm dân sự,
bảo hiểm con người trong BHTM ra đời có những tác dụng chủ yếu sau:
* Đối với mỗi cá nhân:
Bảo hiểm con người góp phần ổn định cuộc sống cho các cá nhân và gia
đình, là chỗ dựa tinh thần cho người được bảo hiểm. Mặc dù trong thời đại hiện
nay, khoa học kỹ thuật đã phát triển cao, nhưng rủi ro bất ngờ vẫn có thể xảy ra và
thực tế đã chứng minh rằng nhiều cá nhân và gia đình trở nên túng quẫn khi có một
thành viên trong gia đình, đặc biệt thành viên đó lại là người trụ cột bị chết, hoặc bị
thương tật vĩnh viễn. Khi đó gia đình phải chi phí mai táng, chôn cất, chi phí nằm
viện, thuốc men, chi phí phẫu thuật và bù đắp những khoản thu thường xuyên bị
mất đi. Khó khăn hơn là một loạt các nghĩa vụ và trách nhiệm mà người chết chưa
kịp hoàn thành như: trả nợ, phụng dưỡng bố mẹ già, nuôi dạy con cái. Dù rằng hệ
hống bảo trợ xã hội và các tổ chức xã hội có thể trợ cấp khó khăn, nhưng cũng chỉ
mang tính tạm thời trước mắt chưa đảm bảo được lâu dài về mặt tài chính. Tham
gia bảo hiểm con người sẽ phần nào giải quyết được những khó khăn đó.
* Đối với mỗi doanh nghiệp:
Bảo hiểm con người trong BHTM ra đời góp phần ổn định tài chính và sản
xuất kinh doanh cho các doanh nghiệp, tạo lập mối quan hệ gần gũi, gắn bó giữa
người lao động và người sử dụng lao động. Tùy theo đặc điểm ngành nghề và lĩnh
vực kinh doanh, các chủ doanh nghiệp thường mua bảo hiểm sinh mạng, bảo hiểm
tai nạn cho người làm công và những người chủ chốt trong doanh nghiệp nhằm
đảm bảo ổn định cuộc sống và tạo ra sự lôi cuốn, gắn bó ngay cả trong những lúc
doanh nghiệp gặp khó khăn, tránh cho doanh nghiệp sự bất ổn về tài chính khi mất
người làm công chủ chốt. Nếu doanh nghiệp bị mất họ thì khả năng thu lợi sẽ giảm
và công cụ điều hành sẽ gặp nhiều khó khăn. Do vậy, mua Bảo hiểm cho họ, có thể
đảm bảo cho doanh nghiệp tránh khỏi sự thua thiệt về tài chính vì những tai nạn rủi
ro gây nên mà vẫn có được những chi phí bù đắp thay thế.

* Đối với nền kinh tế và xã hội:
- Thông qua dịch vụ bảo hiểm con người, một dịch vụ có đối tượng tham gia
rất đông đảo, các nhà bảo hiểm thu được phí để hình thành quỹ bảo hiểm, quỹ này
được sử dụng rất đông đảo, quỹ nà được sử dụng chủ yếu vào mục đích bồi
thường, chi trả và dự phòng. Khi nhàn rỗi nó là nguồn vốn đầu tư hữu ích góp phần
phát triển và tăng trưởng kinh tế.
- Bảo hiểm con người còn là một công cụ hữu hiệu để huy động những
nguồn tiền mặt nhàn rỗi nằm ở các tầng lớp dân cư trong xã hội để thực hành tiết
kiệm, góp phần chống lạm phát.
- Bảo hiểm con người còn góp phần giải quyết một số vấn đề về mặt xã hội
như: tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động, tăng vốn đầu tư cho việc giáo
dục con cái, tạo ra một nếp sống đẹp, tiết kiệm có kế hoạch.
2. Đặc điểm chung của nghiệp vụ bảo hiểm con người phi nhân thọ.
* Các loại hình bảo hiểm con người.
Căn cứ vào tính chất rủi ro, bảo hiểm con người được chia thành 2 loại:
 Bảo hiểm nhân thọ.
 Bảo hiểm con người phi nhân thọ.
Đây là cách phân loại chủ yếu nhất mà nước nào cũng thực hiện. Trong đó
bảo hiểm nhân thọ còn được đa dạng hoá theo các loại sản phẩm khác nhau. Còn
bảo hiểm con người phi nhân thọ cũng được chia thành các nghiệp vụ bảo hiểm
khác nhau.
Hiện nay trên thế giới người ta thường chia bảo hiểm con người phi nhân thọ
theo các nghiệp vụ sau:
 Bảo hiểm sinh mạng cá nhân.
 Bảo hiểm tai nạn con người 24/24.
 Bảo hiểm tai nạn hành khách.
 Bảo hiểm trợ cấp nằm viện phẫu thuật.
 Bảo hiểm khách du lịch.
 Bảo hiểm trẻ em (học sinh, sinh viên).
 Bảo hiểm cưới hỏi…

* Bảo hiểm con người phi nhân thọ là một trong các loại hình bảo hiểm con
người và nó có những đặc điểm chủ yếu sau:
Hậu quả của những rủi ro mang tính chất thiệt hại vì rủi ro bảo hiểm ở đây là
tai nạn, bệnh tật, ốm đau, thai sản liên quan đến thân thể và sức khoẻ của con
người. Những rủi ro ở đây khác với 2 sự kiện “sống” và “chết” trong bảo hiểm
nhân thọ và vì thế tính chất rủi ro được bộc lộ rõ còn tính chất tiết kiệm không
được thể hiện.
So với bảo hiểm nhân thọ, thời hạn bảo hiểm con người phi nhân thọ ngắn
hơn và thường là 1 năm như: bảo hiểm sinh mạng cá nhân, bảo hiểm tai nạn con
người 24/24, bảo hiểm trợ cấp nằm viện - phẫu thuật… Thậm chí có nghiệp vụ,
thời hạn bảo hiểm chỉ trong vòng vài ngày, vài giờ đồng hồ như: bảo hiểm tai nạn
hành khách. Do đó, phí bảo hiểm thường được nộp 1 lần khi kí kết hợp đồng bảo
hiểm.
Người được bảo hiểm thường được quy định trong một khoảng tuổi nào đó,
các Công ty bảo hiểm không chấp nhận bảo hiểm cho những người có độ tuổi quá
thấp hoặc quá cao. Bởi vì ở độ tuổi quá thấp hoặc quá cao tình trạng rủi ro diễn
biến phức tạp, xác suất rủi ro cao, việc kiểm soát và quản lý rủi ro rất khó thực
hiện.
Các nghiệp vụ bảo hiểm con người phi nhân thọ thường được triển khai kết
hợp với các nghiệp vụ bảo hiểm khác trong cùng một hợp đồng bảo hiểm. Chẳng
hạn: Bảo hiểm tai nạn được lồng ghép trong bảo hiểm nhân thọ hỗn hợp, bảo hiểm
tai nạn lái phụ xe được triển khai kết hợp với bảo hiểm trách nhiệm dân sự và bảo
hiểm vật chất thân xe trong hợp đồng bảo hiểm xe cơ giới. Việc triển khai kết hợp
này sẽ làm cho chi phí khai thác, chi phí quản lý của Công ty bảo hiểm giảm đi, từ
đó có điều kiện giảm phí bảo hiểm.
Ở hầu hết các nước trên thế giới, trong giai đoạn đầu của sự phát triển ngành
bảo hiểm, bảo hiểm con người phi nhân thọ được triển khai sớm hơn bảo hiểm
nhân thọ. Họ vừa triển khai, vừa rút kinh nghiệm, đến khi điều kiện kinh tế- xã hội
đã chín muồi mới tổ chức triển khai bảo hiểm nhân thọ. Chính vì vậy, bảo hiểm
con người phi nhân thọ được coi là loại hình bổ sung hữu hiệu nhất cho các loại

BHXH, BHYT. Ở Việt Nam, hầu hết các nghiệp vụ bảo hiểm con người phi nhân
thọ đều ra đời trong những năm cuối thập kỷ 80 và đầu thậo kỷ 90, mãi đến năm
1996 mới tổ chức triển khai bảo hiểm nhân thọ.
Bảo hiểm con người phi nhân thọ chỉ thuần tuý mang tính chất rủi ro. Có
nghĩa là trong thời hạn bảo hiểm, rủi ro xảy ra, gây thiệt hại đối tượng bảo hiểm thì
Công ty bảo hiểm mới phải bồi thường và chi trả. Còn rủi ro không xảy ra trong