Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh phú yên

LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan luận văn “Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú n” là cơng trình nghiên cứu khoa học của
tôi, với sự hỗ trợ, hƣớng dẫn khoa học từ Tiến sĩ Phan Ánh Hè.
Nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng các tài liệu, thơng tin đƣợc
đăng trên các tạp chí, các website và các tác giả khác đều đƣợc liệt kê tại phần
tài liệu tham khảo. Các số liệu trong luận văn đều là trung thực, có nguồn gốc rõ
ràng.
Tác giả xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trƣớc hội đồng về kết quả luận
văn và cam đoan luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên
cứu khoa học nào khác.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Huỳnh Long Phi


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành khóa học và hồn thành đề tài luận văn này, bản thân tác
giả đã nhận đƣợc nhiều sự giúp đỡ, hỗ trợ, hƣớng dẫn từ tập thể thầy cơ Học
viện Hành chính và các bạn trong lớp cao học HC21.N6.
Trƣớc hết, tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Phan Ánh Hè đã
dành nhiều thời gian để hƣớng dẫn một cách tận tình trong suốt q trình thực
hiện đề tài và hồn thành luận văn.
Tác giả xin gửi lời cám ơn đến Ban Giám đốc và quý thầy cô Khoa sau
đại học đã tạo điều kiện để tơi học tập và hồn thành chƣơng trình khóa học.
Tác giả cũng xin chân thành cám ơn đến các anh/chị lãnh đạo Sở Công
thƣơng Tỉnh Phú n đã giúp đỡ tơi trong q trình tìm tài liệu và dữ liệu để
hoàn thành luận văn.
Do kiến thức cịn hạn chế và khơng thuộc lĩnh vực cơng tác nên nội dung

luận văn cịn nhiều thiếu sót. Vì vậy, tác giả mong nhận đƣợc sự góp ý từ q
thầy cơ, các bạn.
TP. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Huỳnh Long Phi


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU........................................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP…………………………………………9
1.1. KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP.................................... 9
1.1.1. Khái niệm về hoạt động bán hàng đa cấp................................................................. 9
1.1.2. Đặc điểm và phân loại các hình thức bán hàng đa cấp.................................... 10
1.1.2.1. Đặc điểm của hoạt động bán hàng đa cấp...................................................... 10
1.1.2.2. Các hình thức bán hàng đa cấp............................................................................ 15
1.1.2.3. Xu hƣớng phát triển kinh doanh đa cấp trong q trình tồn cầu
hóa......................................................................................................................................................... 16
1.1.3. Tác động của hoạt động bán hàng đa cấp đến sự phát triển kinh tế xã
hội…………………………………………………………………………..18
1.1.3.1. Tác động tích cực của hoạt động bán hàng đa cấp.................................. 18
1.1.3.2. Tác động tiêu cực của hoạt động bán hàng đa cấp.................................. 19
1.2. QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA
CẤP............................................................................................................................................................. 22
1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp.............22
1.2.2. Nội dung quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp (ở cấp
tỉnh)......................................................................................................................................................... 22
1.2.2.1. Tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý nhà nƣớc đối với
hoạt động bán hàng đa cấp....................................................................................................... 22

1.2.2.2. Tổ chức và thực hiện phối hợp quản lý liên ngành đối với hoạt động
bán hàng đa cấp............................................................................................................................. 24
1.2.2.3. Cấp phép, gia hạn, tạm dừng, thu hồi giấy phép đăng ký kinh doanh
hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phƣơng..................................................................... 26
1.2.2.4. Giải quyết khiếu nại, tố cáo, xử lý hành vi vi phạm quy định của
pháp luật đối với hoạt động bán hàng đa cấp................................................................. 27


1.2.2.5. Đào tạo, bồi dƣỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ quản lý đối với
hoạt động bán hàng đa cấp…..……………………………………………..30
1.2.2.6. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hoạt động bán hàng đa cấp......31
1.2.2.7. Thanh tra, kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp........................................... 31
1.2.3. Sự cần thiết của quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp . 33

1.3. KINH NGHIỆM QUẢN LÝ VÀ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG
BÁN HÀNG ĐA CẤP Ở MỘT SỐ ĐỊA PHƢƠNG TRONG NƢỚC.............36
1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng trong nƣớc............................................. 36
1.3.1.1. Kinh nghiệm của thành phố Hồ Chí Minh..................................................... 36
1.3.1.2. Kinh nghiệm của thành phố Hà Nội.................................................................. 38
1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Phú Yên................................................................... 39
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT
ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ YÊN.....................41
2.1. KHÁI QUÁT VỀ TỈNH PHÚ YÊN............................................................................... 41
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên và điều kiện kinh tế xã hội của Tỉnh Phú Yên............41
2.1.2. Tác động của đặc điểm tự nhiên và điều kiện kinh tế xã hội đến quản lý
nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp tại Tỉnh Phú Yên.................................. 43
2.1.2.1. Điều kiện thuận lợi..................................................................................................... 43
2.1.2.2. Điều kiện khó khăn.................................................................................................... 44
2.2 HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ

YÊN............................................................................................................................................................. 44
2.2.1. Thình hình hoạt động bán hàng đa cấp tại Phú Yên.......................................... 44
2.2.2. Nhận xét chung về hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú
Yên………………............................................................................................................................... 46
2.2.2.1. Về mặt tích cực............................................................................................................. 46
2.2.2.2. Về mặt tiêu cực............................................................................................................. 47
2.3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN
HÀNG ĐA CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ YÊN................................................... 48


2.3.1. Về tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý nhà nƣớc đối với
hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên................................................. 48
2.3.2. Tổ chức và thực hiện phối hợp quản lý liên ngành đối với hoạt động
bán hàng đa cấp tại Phú Yên…………………………………………...…..49
2.3.3. Thực trạng hoạt động cấp phép, gia hạn, tạm dừng, thu hồi giấy phép
đăng ký kinh doanh hoạt động bán hàng đa cấp tại Phú Yên................................... 51
2.3.4. Thực trạng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo xử lý hành vi vi phạm
quy định của pháp luật về hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú
Yên…………………………………………………………………………53
2.3.5. Thực trạng đào tạo, bồi dƣỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ quản lý
đối với hoạt động bán hàng đa cấp tại Phú Yên.............................................................. 54
2.3.6. Thực trạng tuyên truyền, phổ biến pháp luật đối với hoạt động bán hàng
đa cấp………………………………………………………………………55
2.3.7 Thanh tra, kiểm tra hoạt dộng bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú
Yên………………….................................................................................................................... 56
2.4 Nhận xét chung về quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
trên địa bàn Tỉnh Phú Yên………………………………………………….58
2.4.1 Những kết quả đạt đƣợc................................................................................................... 58
2.4.2 Những hạn chế, bất cập..................................................................................................... 59
2.4.3 Nguyên nhân của những hạn chế bất cập................................................................ 61

2.4.3.1. Nguyên nhân khách quan........................................................................................ 61
2.4.3.2. Nguyên nhân chủ quan............................................................................................. 61
Chƣơng 3: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG
BÁN HÀNG ĐA CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ YÊN...................................... 67
3.1. Quan điểm định hƣớng của Đảng và Nhà nƣớc về quản lý, phát triển
đối với hoạt động bán hàng đa cấp......................................................................................... 68
3.1.1. Quan điểm của Đảng về phát triển thƣơng mại dịch vụ nói chung trong
điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.......................................................................................... 67
3.1.2. Quan điểm, định hƣớng của Nhà nƣớc về quản lý phát triển đối với hoạt
động bán hàng đa cấp.................................................................................................................... 70


3.1.3. Chủ trƣơng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC của Tỉnh Phú
Yên…..................................................................................................................................................... 74
3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp trên địa bàn Tỉnh Phú Yên................................................................................................. 76
3.2.1. Giải pháp về tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý nhà
nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp :......................................................................... 76
3.2.2. Xây dựng cơ chế quản lý nhà nƣớc chuyên nghiệp đối với hoạt động
bán hàng đa cấp................................................................................................................................ 78
3.2.3. Giải pháp quản lý ở khâu cấp giấy phép và mở chi nhánh bán hàng đa
cấp........................................................................................................................................................... 80
3.2.4. Hoàn thiện quy chế về xử lý vi phạm đối với hoạt động bán hàng đa
cấp........................................................................................................................................................... 82
3.2.5. Giải pháp nâng cao chất lƣợng đội ngủ cán bộ quản lý hoạt động bán
hàng đa cấp......................................................................................................................................... 86
3.2.6. Giải pháp nâng công tác tuyên truyền đối với hoạt động bán hàng đa
cấp................................................................................................................................................................. 86
3.2.7. Giải pháp tăng cƣờng công tác quản lý, giám sát, thanh tra và kiểm
tra…............................................................................................................................................................. 88

3.3. Kiến nghị hoàn thiện quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp…………………………………………………………………………….90
3.3.1. Kiến nghị với Quốc hội.................................................................................................... 90
3.3.2. Kiến nghị với Bộ Công Thƣơng................................................................................. 90
3.3.3. Kiến nghị với Sở Công Thƣơng Tỉnh Phú Yên trong cơ chế quản lý Nhà
nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp............................................................................ 91
Kết luận……………………………………………………………………….93


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHĐC

Bán hàng đa cấp

UBND

Ủy ban nhân dân

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Mơ hình hoạt động bán hàng đa cấp……………………….. Trang 11
Sơ đồ 1.2 : Tình hình doanh thu bán hàng đa cấp ở các khu vực, các nƣớc trên
thế giới……………………………………………………………...….. Trang 17
Sơ đồ 1.3: Trình thủ tục xử lý vi phạm hành vi bán hàng đa cấp bất
chính……………………………………………………………………. Trang 28

Sơ đồ 2.1 Sơ đồ hoạt động quản lý liên ngành đối với bán hàng đa
cấp……………………………………………………………………… Trang 51


LỜI NĨI ĐẦU

1.

Tính cấp thiết của nghiên cứu đề tài

Trong bối cảnh Việt Nam đã tiến hành công cuộc đổi mới và đẩy mạnh hội
nhập kinh tế quốc tế thì việc áp dụng những phƣơng thức kinh doanh mới mẽ và
hiệu quả sẽ là những bƣớc tiến quan trọng trong công cuộc phát triển nền kinh tế
đất nƣớc và bán hàng đa cấp sẽ là một phƣơng thức hiệu quả mà chúng ta đã và
đang chú trọng tới. Bán hàng đa cấp (BHĐC) là một trong những hình thức của
hoạt động thƣơng mại đã tồn tại và phát triển ở nhiều quốc gia, đây cũng là hình
thức kinh doanh “thơng minh” của một xã hội hiện đại mà nhà nƣớc ta đang có
những định hƣớng phát triển. Mơ hình bán hàng đa cấp đã xuất hiện tại Việt
Nam vào khoảng năm 1998 và đƣợc pháp luật thừa nhận vào năm 2004.Tuy
nhiên, tại Việt Nam loại hình này đang tồn tại những bất cập và đặt biệt là những
hình thức biến tƣớng theo chiều hƣớng tiêu cực. Cụ thể hơn, đó là những hiện
tƣợng lợi dụng lòng tin của ngƣời dân dƣới hình thức những món lợi khổng lồ,
nhiều cơng ty ảo đã giả danh doanh nghiệp đa cấp nƣớc ngoài để thực hiện hoạt
động bán hàng đa cấp một cách bất hợp pháp bằng nhiều hình thức lừa đảo, gây
mất lòng tin ngƣời tiêu dùng, khiến xã hội Việt Nam chƣa coi trọng và có sự
phản đối gay gắt khi nghe tới loại hình thƣơng mại này. Ngồi ra, dƣ luận cũng
cho rằng đây là hình thức kinh doanh có bản chất phi pháp cần phải đƣợc Nhà
nƣớc nghiêm cấm, khiến cho từ một loại hình kinh doanh hiệu quả bậc nhất thế
giới lại trở thành hình thức kinh doanh bất chính và là một hiện tƣợng xấu tại
Việt Nam. Không thể đổ lỗi cho sự mƣu cầu lợi nhuận của ngƣời dân hay các
doanh nghiệp, mà ở đây Nhà nƣớc ta cũng nên có sự xem xét sâu sắc về cơ chế
quản lý đối với hoạt động quản lý nhà nƣớc về bán hàng đa cấp, để từ đó đƣa ra
đƣợc những biện pháp khắc phục cũng nhƣ có những định hƣớng quản lý kịp
thời và phù hợp.
Tại Phú Yên, hoạt động mua bán hàng đa cấp tuy không rầm rộ, nhƣng với
nhiều cách quảng bá, hình thức kinh doanh này đã khiến các cơ quan chức năng gặp

phải tình trạng khó quản lý. Về tình hình hoạt động đa cấp tại Phú Yên, hiện nay
nhiều doanh nghiệp bán hàng đa cấp thƣờng có những dấu hiệu mập mờ, nhƣ là
khơng báo cáo về tình hình và kết quả hoạt động bán hàng đa cấp của doanh nghiệp
tại địa phƣơng, hoặc báo cáo không đầy đủ nội dung; do vậy, nhiều lần Sở Cơng
Thƣơng phải có những động thái nhƣ làm công văn nhắc


nhở hay đề xuất thu hồi giấy phép. Do đó, tại địa phƣơng công tác quản lý Nhà
nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp vẫn còn gặp nhiều khó khăn, hơn nữa,
vẫn cịn thiếu các biện pháp chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm trong hoạt
động bán hàng đa cấp nhƣ hành vi trốn tránh, lơi kéo v..v… khiến cho chính
quyền địa phƣơng gặp nhiều lúng túng trong công tác xử lý đối với loại hình
kinh doanh đặt biệt này. Mặc dù các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp đã có
những đóng góp nhất định trong sự phát triển kinh tế, đời sống tại Phú n,
nhƣng bên cạnh đó khơng ít những doanh nghiệp đã có những hoạt động khơng
trung thực, ảnh hƣởng xấu đến ngƣời tiêu dùng, gây bức xúc cho ngƣời dân dẫn
đến chịu phản ứng gay gắt trên địa bàn Tỉnh.
Tuy vậy, việc nghiêm cấm hoạt động bán hàng đa cấp không phải là một
giải pháp phù hợp, mà thay vào đó chúng ta cần tiếp tục duy trì loại hình này
nhƣng dƣới dự quản lý chặt chẽ của nhà nƣớc. Điều đó địi hỏi cơng tác quản lý
nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam nói chung cũng nhƣ
tại Tỉnh Phú Yên nói riêng cần phải có những giải pháp phù hợp để phát triển
loại hình thƣơng mại kinh doanh đa cấp đƣợc duy trì và hoạt động hiệu quả và
phù hợp với luật pháp, đáp ứng yêu cầu phát triển thƣơng mại đất nƣớc trong
điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
Từ yêu cầu và thực tế trên, tác giả chọn đề tài tài “ Quản lý Nhà nƣớc
đối với hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn Tỉnh Phú Yên” cho luận văn
tốt nghiệp của mình.
Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Bố

2.

cục thành 3 nhóm tài liệu
-

Nhóm cơng trình đã đƣợc in thành sách:



Luật sƣ Nguyễn Văn Hậu (2012) “Tìm hiểu về bán hàng đa cấp”, Nhà xuất
bản Tƣ pháp.



Trần Thị Bảo Ánh (2006), "Bán hàng đa cấp theo pháp luật cạnh tranh Việt
Nam", Luật học, (5), tr. 10-14



Đồn Văn Bình - Đồn Trung Kiên (2007), "Pháp luật về bán hàng đa cấp ở
Việt Nam - Một số vấn đề cần hoàn thiện", Luật học, (7), tr. 3-7


Nói chung, nội dung các sách trên giúp mọi ngƣời hiểu rõ luật pháp trong
hoạt động của ngành bán hàng đa cấp và phân biệt rõ mơ hình đa cấp chân chính
và bất chính của các doanh nghiệp đang hoạt động kinh doanh bán hàng đa cấp
tại Việt Nam. Đây là một biểu hiện tích cực của các tổ chức, cá nhân nhằm lành
mạnh hóa và thúc đẩy phát triển ngành bán hàng đa cấp tại Việt Nam, bảo vệ
ngƣời tiêu dùng, bảo vệ các doanh nghiệp, nhà phân phối hoạt động chân chính.
Sách là sự cần thiết để các doanh nghiệp, nhà phân phối và ngƣời tiêu dùng hiểu

rõ và phân tích đƣợc mặt tích cực và tiêu cực của ngành bán hàng đa cấp tại Việt
Nam là vấn đề cấp bách cần đƣợc thực hiện để lành mạnh hóa các hoạt động của
ngành, tuân thủ pháp luật, bảo vệ ngƣời tiêu dùng và phát triển mạnh mẽ góp
phần tạo công ăn việc làm cho lực lƣợng lao động chân chính, đóng góp vào
nguồn ngân sách Nhà nƣớc từ các hoạt động kinh doanh của ngành. Tuy nhiên
các công trình trên vẫn chƣa đề cập nhiều đến cơ sở pháp lý tác động thế nào
đến hoạt động đa cấp và chƣa thể hiện rõ nét vai trò của Nhà nƣớc đối với sự
phát triển của hình thức kinh doanh này.
-

Nhóm cơng trình là những bài báo khoa học; tham luận; kỉ yếu
khoa học:



Nguyễn Văn Vinh (11/2016) “Thực trạng vi phạm pháp luật về kinh doanh
đa cấp ở Việt Nam và giải pháp khắc phục”, Tạp chí Khoa Học Gi Dục
Cảnh Sát Nhân Dân



Ths Nguyễn Ngọc Sơn (2008) “Tính khơng lành mạnh của hành vi bán
hàng đa cấp bất chính theo luật cạnh tranh”, Tạp chí Khoa học Pháp lý số 3



Lê Hồng Oanh (2005), “Bình luận khoa học Luật Cạnh tranh”, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội



Đặng Thị Ngọc Thu (2017), “Chuyên đề nghiên cứu - trao đổi tính hợp pháp
của ngành bán hàng đa cấp”, Nxb Tạp chí Công thƣơng – Cơ quan Công
thƣơng lý luận của Bộ Công thƣơng



Th.s Trần Ngọc Dung (2016), “Nâng cao hiệu quả chống hành vi bán hàng đa
cấp bất chính hiện nay”, Nxb Tạp chí Đảng Cộng Sản Việt Nam
Các cơng trình trên đã phản ánh rõ, khá đầy đủ bản chất, đặc điểm kinh doanh
hình thức kinh doanh đa cấp, các bƣớc triển khai hoạt động kinh doanh đa cấp,
cách thức tổ chức quản lý ở tầm vĩ mô và vi mơ đối với hình thức kinh doanh


này. Các cơng trình cũng đã chỉ ra đƣợc những hạn chế trong môi trƣờng pháp
lý phục vụ cho kinh doanh bán hàng đa cấp tại Việt Nam để đề xuất những giải
pháp hoàn thiện hệ thống pháp lý. Tuy nhiên, vẫn cịn thiếu sự phấn tích tồn
diện sâu sắc cơ sở pháp lý để đặt nền tảng cho kinh doanh đa cấp hoạt động hiệu
quả. Đồng thời trong giai đoạn hiện nay vẫn cịn ít cơng trình phân tích thực
trạng hoạt động kinh doanh đa cấp tại Việt Nam sau khi nƣớc ta gia nhập WTO
để nhận diện rõ thực trạng phát triển và sự tác động tích cực cũng nhƣ hạn chế
của hình thức kinh doanh đa cấp đến đời sống kinh tế - xã hội của Việt Nam,
trong đó có Tỉnh Phú n.
Nhóm cơng trình là những luận văn, luận án tiến sĩ:



Ths Ninh Thị Minh Phƣơng (2012) “Pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính ở
Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ
Ths Trần Thị Thu (2014) “Pháp luật về kiểm soát bán hàng đa cấp ở Việt

Nam”, Luận văn Thạc sĩ.




Trƣơng Văn Bảo (2012), “Pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính ở ViệtNam
hiện nay- Thực trạng và nhu cầu hoàn thiện”, Luận văn thạc sĩ Luật học


Đồn Văn Bình (2006), “Một số vấn đề pháp lý về bán hàng đa cấp ở Việt
Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học


Khiếu Mạnh Tƣờng (2010), Hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt
động bán hàng đa cấp qua thực tiễn tỉnh Đồng Nai, Luận văn thạc sĩ
Hành chính cơng



Hồng Đào Thu Thủy (2012), Pháp luật điều chỉnh bán hàng đa cấp ở
Việt Nam – Lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sĩ Đại học luật Hà Nội

Các luận án đã phân tích kỹ cơ chế pháp lý quản lý bán hàng đa cấp ở Việt Nam
trong giai đoạn hình thức kinh doanh này đã thâm nhập Việt Nam sau gần 10 năm,
thời điểm mà cơ chế quản lý Nhà nƣớc chƣa đƣợc hoàn thiện và đầy đủ, kinh
doanh đa cấp chƣa mạnh, ít ngƣời tham gia. Các cơng trình đã nêu đƣợc những ƣu
nhƣợc điểm, sự ảnh hƣởng tích cực cũng nhƣ hạn chế của hình thức kinh doanh
bán hàng đa cấp tại Việt Nam, nghiên cứu các nhân tố tác động đến sự phát triển
của hình thức kinh doanh đa cấp, đặt biệt trên khía cạnh pháp lý,

đồng thời đƣa ra các đề xuất giải pháp để hoàn thiện hệ thống pháp lý nhằm
nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nƣớc đối với hình thức kinh doanh đa cấp tại
Việt Nam. Tuy nhiên, Số cơng trình đánh giá tổ chức quản lý Nhà nƣớc đối với
hình thức kinh doanh đa cấp trên các địa bàn Tỉnh chƣa nhiều và khơng mang
tính hệ thống, các nghiên cứu hiện có chƣa chỉ ra một cách đầy đủ về hệ thống
quản lý kinh doanh đa cấp, đồng thời chƣa thể hiện rõ nguyên nhân khiến hoạt
động đa cấp từ một hình thức kinh doanh thƣơng mại phổ biến trên thế giới
nhƣng vào Việt Nam lại tác động tiêu cực nhiều hơn tác động tích cực. Ngồi ra,
các cơng trình hiện có chƣa đề cập đầy đủ các giải pháp hồn thiện về hệ thống
pháp lý và cơ chế quản lý để tạo điều kiện tốt cho hoạt động quản lý Nhà nƣớc
đối với kinh doanh đa cấp trở nên có hiệu quả.
Nhìn chung, thời gian qua đã có nhiều những cơng trình nghiên cứu đối
với hình thức thƣơng mại đa cấp trên nhiều khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên,
hiện vẫn chƣa có cơng trình nào đề cập đến quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động
bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên
3.

Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

3.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở các khoa học của khung lý thuyết và
phân tích, đánh giá những vấn đề thực tiễn tại địa phƣơng, để đề xuất các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu :
- Xây

dựng khung lý thuyết Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
trên địa bàn cấp Tỉnh.
-

Trên cơ sở khung lý thuyết, phân tích đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc
đối với hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên.

-

Đề xuất các giải pháp để hoàn thiện và nâng cao hiệu quả Quản lý nhà nƣớc
đối với hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên.
4.

Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu:
-

Đối tƣợng nghiên cứu là quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên.


4.2. Phạm vi nghiên cứu:
Không gian nghiên cứu:

-

Chủ yếu nghiên cứu quản lý nhà nƣớc đối với bán hàng đa cấp trên địa bàn
tỉnh Phú Yên, ngoài ra luận văn có tham khảo kinh nghiệm của một số các
địa phƣơng trong nƣớc.

+

Thời gian nghiên cứu:

-

Số liệu, thông tin, dữ liệu mà tác giả đã thu thập để phân tích thực trạng
quản lý nhà nƣớc đối với bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Phú Yên chủ
yếu từ năm nào đến năm 2014 đến năm 2017.

+

+

Giới hạn về nội dung nghiên cứu:

+

Định hƣớng tầm nhìn giải pháp đến năm 2025

Chủ yếu nghiên cứu quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
trên địa bàn tỉnh Phú Yên.
5.

Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn

5.1. Phƣơng pháp thu thập thơng tin: có 2 nguồn
- Thơng

tin thứ cấp: tất cả các dữ liệu, các thông tin mà tác giả lấy lại các thông tin,
tài liệu đã đƣợc công bố, bao gồm giáo trình của Học viện Hành chính Quốc
gia; các nghiên cứu; sách; luận án; luận văn; các báo cáo số liệu thống kê của

Cục Thống kê Phú Yên, Sở Công thƣơng Tỉnh Phú Yên và các báo cáo của Ủy
ban Nhân Dân Tỉnh Phú yên v..v..
-

Thông tin sơ cấp: đƣợc tác giả trực tiếp đi điều tra (điều tra, khảo sát qua
các hình thức phỏng vấn, tham khải ý kiên chuyên gia, các nhà quản lý và
trực tiếp thu thập thông tin.
5.2. Phƣơng pháp xử lý thông tin:

-

Phƣơng pháp so sánh, mô tả, tổng hợp, loại trừ . ..v..v, bằng phần mềm
excel.
6.

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài

6.1. Ý nghĩa lý luận: Luận văn đã ngiên cứu, phân tích và đƣa ra cách nhìn
khoa học về bản chất cũng nhƣ thực trạng của loại hình kinh doanh đa cấp trên


cơ sở làm rõ khung lý thuyết quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp trên địa bàn cấp tỉnh.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là tài liệu
tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, học tập và những ai quan tâm, cũng nhƣ
có thể tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách và quản lý đối với hoạt
động bán hàng đa cấp cho Tỉnh Phú Yên và các địa phƣơng khác nói chung.
7. Kết cấu của đề tài
Ngồi phần mở đầu và kết luận, kết cấu chính của luận văn gồm 3 chƣơng
Chƣơng 1: Cơ sở khoa học của quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán

hàng đa cấp
Chƣơng 2: Thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
trên địa bàn Tỉnh Phú Yên
Chƣơng 3: Giải pháp quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
trên địa bàn Tỉnh Phú Yên


Chƣơng 1

CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI
VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
1.1. KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
1.1.1. Khái niệm về hoạt động bán hàng đa cấp
Hiện nay hình thức bán hàng đa cấp đã và đang rất phổ biến ở Việt Nam, mỗi
ngƣời dân chắc chắn sẽ một lần nghe đến, đƣợc mời gọi hoặc đã trực tiếp tham
gia loại hình này, đặt biệt là ngƣời dân nghèo, ngƣời cao tuổi và sinh viên năm
đầu, đây đều là những đối tƣợng gặp nhiều khó khăn về mặt tài chính đang
muốn cải thiện thu nhập cá nhân. Về sau nó cũng dần trở thành một hiện tƣợng
rất nổi cộm cần đƣợc quan tâm khi mà các biến tƣớng của nó đang ngầm gây
nên những ảnh hƣởng tiêu cực đến xã hội. Càng vào sâu loại hình này ta sẽ càng
có thêm những góc nhìn mới về bán hàng đa cấp, hiểu thêm đƣợc về các khía
cạnh khác ( về bản chất, nguyên lý, sự ra đời hay quá trình hình thành phát
triển..v.v.), phân biệt đƣợc nhƣ thế nào là kinh doanh đa cấp chân chính và kinh


doanh đa cấp bất chính, từ đó rút ra đƣợc những kinh nghiệm cho bản thân.
Trƣớc tiên ta phải đi đến khái niệm nhƣ thế nào là “ Hoạt động bán hàng đa
cấp”.
Khái niệm:
Hoạt động bán hàng đa cấp theo phân tích của các nhà làm luật nước ngồi

thì đây là thuật ngữ chung chỉ một phương thức tiếp thị sản phẩm. Là hoạt động
kinh doanh bán hàng trực tiếp đến tay người tiêu dùng, người tiêu dùng có thể
trực tiếp đến mua hàng tại công ty mà không phải qua các đại lý hay cửa hàng
bán lẻ. Nhờ vậy, hình thức này cịn tiết kiệm rất nhiều chi phí từ việc quảng cáo,
khuyến mại, tiền sân bãi, kho chứa, vận chuyển hàng hóa v.v... Số tiền này được
dùng để trả thưởng cho nhà phân phối và nâng cấp, cải tiến sản phẩm tiếp tục
phục vụ người tiêu dùng. Đây là phương thức kinh doanh tận dụng chính thói
quen của người tiêu dùng: khi sử dụng sản phẩm, dịch vụ tốt thường đem chia
sẻ cho người thân, bạn bè và những người xung quanh.
Ở

Việt Nam hoạt động bán hàng đa cấp là một khái niệm đƣợc chính thức ghi nhận
tại khoản 11 điều 3 Luật Cạnh tranh 2004 “. Bán hàng đa cấp là phương thức
tiếp thị để bán lẻ hàng hóa đáp ứng các điều kiện sau đây:
a)

Việc tiếp thị để bán lẻ hàng hóa được thực hiện thơng qua mạng lưới người
tham gia bán hàng đa cấp gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau;

b)

Hàng hóa được người tham gia bán hàng đa cấp tiếp thị trực tiếp cho người
tiêu dùng tại nơi ở, nơi làm việc của người tiêu dùng hoặc địa điểm khác không
phải là địa điểm bán lẻ thường xuyên của doanh nghiệp hoặc của người tham
gia;

c)

Người tham gia bán hàng đa cấp được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng hoặc
lợi ích kinh tế khác từ kết quả tiếp thị bán hàng của mình và của người

tham gia bán hàng đa cấp cấp dưới trong mạng lưới do mình tổ chức và mạng
lưới đó được doanh nghiệp bán hàng đa cấp chấp thuận”1.
Qua đây ta thấy dƣới góc độ khoa học luật pháp luật Việt Nam không định
nghĩa trực tiếp nhƣ thế nào là “Bán hàng đa cấp” mà thay vào đó là đƣa ra
những điều kiện ràng buộc, xác định tính hợp pháp hay bất hợp pháp của loại
hình hoạt động kinh doanh này. Nếu hoạt động bán hàng đa cấp đáp ứng đủ các
điều kiện của chế định thì các chủ thể kinh doanh đa cấp sẽ đƣợc phép thực hiện
hoạt động này, áp dụng nó vào chiến lƣợt kinh doanh của mình và đƣợc Nhà nƣớc
bảo hộ. Vì vậy từ những điều kiện đã đƣợc pháp luật Việt Nam quy định ta


có thể rút ra đƣợc khái niệm sau: “Hoạt động bán hàng đa cấp là một phương
thức bán hàng trực tiếp, theo đó doanh nghiệp bán hàng hóa thơng qua mạng
lưới những người tham gia ở nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó người
tham gia sẽ nhận được tiền hoa hồng, tiền thưởng hay lợi ích kinh tế khác từ kết
quả bán hàng của mình và của người tham gia khác do mình tổ chức ra và được
doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chấp thuận”.
1.1.2. Đặc điểm và phân loại các hình thức bán hàng đa cấp
1.1.2.1. Đặc điểm của hoạt động bán hàng đa cấp
1- Cơ chế hoạt động và trách nhiệm giữa các chủ thể của bán hàng đa cấp
a.

Công ty kinh doanh đa cấp: Đảm nhiệm về sản xuất, nghiên cứu, công nghệ,
trang thiết bị, nguyên liệu, vận chuyển, pháp lý, thuế, thủ tục cho ngƣời tham
gia, đào tạo nhà phân phối. Đối với phần Marketing để đƣa sản phẩm đến ngƣời
tiêu dùng và theo đó là lợi nhuận trên số sản phẩm đƣợc tiêu thụ sẽ đƣợc chia
cho ngƣời tham gia xây dựng hệ thống bán hàng đa cấp
Nhƣ vậy, giữa công ty và nhà phân phối hình thành một quan hệ tƣơng hỗ
lẫn nhau; khác với kinh doanh truyền thống, lợi nhuận đƣợc chia theo các lớp
đại lý cấp 1, 2, 3… và giá cuối cùng đến ngƣời tiêu dùng đƣợc cộng từ chi phí

sản xuất, cộng thêm chi phí qua các đại lý. Trong BHĐC, các chi phí tiếp thị
ln chuyển hàng hóa qua các đại lý, tổ chức cửa hàng, nhân viên… đã đƣợc tiết
kiệm và trở thành nguồn thu nhập trả cho nhà phân phối căn cứ trên giá trị sản
phẩm tiêu thụ
Sơ đồ 1.1: Mơ hình hoạt động bán hàng đa cấp


(Nguồn: />
b. Người tham gia: Ngƣời tham gia BHĐC gồm hai nhóm ngƣời, đó là ngƣời
chỉ thuần túy tiêu dùng và nhà phân phối; tuy nhiên trong hoạt động BHĐC hầu hết
các trƣờng hợp hai nhóm này là một. Ngƣời tham gia xuất phát từ ngƣời tiêu dùng
những sản phẩm của một công ty BHĐC. Trƣớc hết họ đƣợc chia sẻ, giới thiệu về
chất lƣợng, tính năng và những giá trị nổi trội của sản phẩm; sau khi nhận biết
đƣợc những giá trị của sản phẩm và đƣợc biết về một số cơ hội kinh doanh trên
những sản phẩm cao cấp, họ trở thành ngƣời kinh doanh.

Bán hàng đa cấp đƣợc xây dựng trên thói quen tự nhiên của ngƣời tiêu dùng
và muốn chia sẻ về những giá trị tốt của sản phẩm cho ngƣời khác. Nhƣ vậy chỉ
những sản phẩm tốt, đƣợc ngƣời tiêu dùng cảm nhận qua sử dụng mới có sức
lan tỏa trong cộng đồng ngƣời tiêu dùng theo phƣơng thức “truyền miệng’, do
vậy bán hàng đa cấp còn đƣợc gọi là phƣơng thức “ Kinh doanh truyền miệng”.
Sức lan tỏa của sản phẩm BHĐC dựa trên “giá trị và chất lƣợng” đƣợc lan
truyền thông qua mạng lƣới ngƣời tiêu dùng.
Bán hàng đa cấp cịn có tên là “Bán hàng trực tiếp” thuộc ngành kinh doanh
trực tiếp vì ngƣời tiêu dùng mua sản phẩm trực tiếp từ công ty hoặc nhà sản
xuất chứ không phải qua các đại lý.
Tóm lại, ngƣời tiêu dùng trong kinh danh đa cấp khác với các hình thức bán lẻ
khác, ngƣời tiêu dùng không phải là ngƣời cuối cùng sử dụng sản phẩm mà họ

cịn có thể trở thành một trong những thành viên của mạng lƣới các nhà phân
phối các cấp, sử dụng các kỹ năng của mình để thu hút khách hàng và hỗ trợ họ
trở thành những nhà phân phối tiếp theo
2- Nguyên lý hoạt động của bán hàng đa cấp
Bán hàng đa cấp hoạt động theo hai nguyên lý:
- Nguyên

lý chia sẻ: hoạt động BHĐC phát triển hệ thống bán hàng dựa vào tâm lý
con ngƣời: đó là khi dùng một sản phẩm hay một dịch vụ nào tốt, cảm thấy hài
lịng, con ngƣời thƣờng có thói quen kể lại, chia sẻ lại, truyển miệng lại cho
những ngƣời bạn, đồng nghiệp và gia đình chúng ta. Bán hàng đa cấp vận dụng
nguyên lý này nhƣ một hình thức marketing truyền miệng, vừa hiệu quả, chính
xác, tạo lịng tin cho khách hàng cao mà lại khơng tốn kém chi phí

- Ngun

lý phát triển theo cấp số nhân: quy lực mạnh mẽ của cấp số nhân rất dễ
nhận thấy. Nó tập trung đƣợc sức mạnh của nhiều ngƣời trong khoảng thời gian
ngắn nhất để tạo nên một hiệu quả nhanh nhất. Đối với công việc phát triển
mạng lƣới cũng vậy, thời điểm ban đầu rất chậm vì bạn phải tuyển chọn từng
ngƣời một cho đến khi ngƣời thật sự thích thú với cơng việc giống nhƣ bạn.
Khi bạn tìm đƣợc 2 ngƣời tích cực thì 2 ngƣời này sẽ phát triển thành 4 ngƣời,
và 4 thành 8 ngƣời v.v… Khi bạn đã có 200 ngƣời trong mạng lƣới thì nhanh
chóng có 400 ngƣời và từ 400 thành 800 và 800 thành 1600 rất nhanh.
Vì vật ta thấy nội dung của BHĐC chủ ý là 2 hoạt động bán hàng trực tiếp cho
khách và xây dựng mạng lƣới tiêu thụ.
3- Dấu hiệu nhận biết về hoạt động bán hàng đa cấp
Thứ nhất, BHĐC là phƣơng thức tiếp thị bán lẻ hàng hóa. Dấu hiệu này đƣợc
xem xét ở hai khía cạnh. Một là, nó là phƣơng thức bán lẻ hàng hóa, nói cách khác,
thông qua mạng lƣới tiếp thị doanh nghiệp tổ chức bán hàng đa cấp sẽ thiết lập

đƣợc mối quan hệ mua bán sản phẩm trực tiếp với ngƣời tiêu dùng cuối cùng mà
khơng tốn phí các khoản đầu tƣ thành lập, duy trì mạng lƣới phân phối dƣới dạng
cửa hàng giới thiệu sản phẩm hoặc các đại lý phân phối theo pháp luật thƣơng mại.
Đồng thời, ngƣời tiêu dùng có cơ hội mua đƣợc sản phẩm gốc từ nhà sản xuất,
tránh những rủi ro có thể phát sinh trong quá trình phân phối nhƣ nạn hàng giả, giá
cả khơng trung thực… Do đó, doanh nghiệp BHĐC có thể là doanh nghiệp trực tiếp
sản xuất hàng hóa đƣợc tiếp thị và bán lẻ bằng phƣơng


thức đa cấp hoặc chỉ là doanh nghiệp phân phối hàng hóa do doanh nghiệp khác
sản xuất. Hai lài, BHĐC chỉ xảy ra trong thị trƣờng hàng hóa, Luật Cạnh tranh
2004 và Nghị định 42/2014/NĐ-CP đều xác định đối tƣợng áp dụng của hành vi
này là thị trƣờng hàng hóa mà không đặt ra đối với thị trƣờng dịch vụ. Có thể
do tính chất vơ hình của dịch vụ, nên hoạt động của khu vực thị trƣờng này còn
rất nhiều vấn đề bỏ ngỏ, đang đƣợc các nhà hoạch định chính sách, các nhà lập
pháp nghiên cứu. Bênh cạnh đó, một khi bán hàng đa cấp đƣợc hiểu nhƣ
phƣơng thức tiếp thị để tiêu thụ, thì hoạt động tiếp thị để cung ứng trong thị
trƣờng dịch vụ sẽ không thể là bán hàng đa cấp. Vì thế, các biểu hiện tiêu cực
trong hoạt động của mạng lƣới kinh doanh tiếp thị bảo hiểm đang rầm rộ trên thị
trƣờng Việt Nam hiện nay không là bán hàng đa cấp, và cũng sẽ không thuộc
đối tƣợng điều chỉnh của Điều 48 Luật Cạnh tranh.
Thứ hai, doanh nghiệp BHĐC tiếp thị hàng hóa thông qua những ngƣời tham
gia đƣợc tổ chức ở nhiều cấp khác nhau. Khi phân tích về tổ chức của mạng
lƣới đa cấp, cần phải làm rõ một số vấn đề sau:
- Ngƣời

tham gia BHĐC đƣợc hiểu là những cộng tác viên trong việc tiếp thị, bán
lẻ hàng hóa cho doanh nghiệp cho dù họ đƣợc gọi với những tên gọi nhƣ đại lý,
nhà phân phối độc lập, trực tiêu viên… Trong hoạt động của mình, ngƣời tham
gia thực hiện việc giới thiệu và bán hàng hóa trực tiếp cho ngƣời tiêu dùng mà

không nhân danh doanh nghiệp. Nhƣ vậy, khi giới thiệu và bán lẻ sản phẩm,
doanh nghiệp đã không phải là ngƣời trực tiếp thiết lập quan hệ với ngƣời tiêu
dùng mà thực hiện thông qua mạng lƣới ngƣời tham gia, cho nên họ độc lập
trong quan hệ với khách hàng. Mặt khác, ngƣời tham gia BHĐC không là nhân
viên của doanh nghiệp. Vì vậy doanh nghiệp khơng phải chịu trách nhiệm về
hành vi của ngƣời tham gia trƣớc khách hàng tiêu thụ sản phẩm. Trách nhiệm
của doanh nghiệp chỉ giới hạn trong phạm vi chất lƣợng sản phẩm và các thông
tin liên quan đến sản phẩm do họ cung cấp.
-

Khi tham gia mạng lƣới BHĐC, ngƣời tham gia không phải là các đại lý phân
phối theo quy định của Luật Thƣơng mại, không là các cửa hàng tiêu thụ sản
phẩm do doanh nghiệp thành lập. Luật Cạnh tranh quy định ngƣời tham gia
tiếp thị hàng hóa tại nơi ở, nơi làm việc của ngƣời tiêu dùng mà không phải là
địa điểm bán lẻ thƣờng xuyên của doanh nghiệp hay của ngƣời tham gia. Tức
là,


ngƣời tham gia trực tiếp gặp gỡ ngƣời tiêu dùng để giới thiệu và bán lẻ sản
phẩm, và họ không phải đăng ký kinh doanh khi tham gia bán hàng đa cấp.
- Ngƣời

tham gia đƣợc tổ chức thành những cấp khác nhau theo phƣơng thức: mỗi
ngƣời tham gia tổ chức một mạng lƣới phân phối mới, khi đƣợc doanh nghiệp
chấp nhận. Mạng lƣới mới tạo ra cấp phân phối tiếp sau cấp phân phối cua
ngƣời đã tạo ra chúng. Vì thế số ngƣời tham gia ở cấp sau luôn nhiều hơn so với
cấp trƣớc nó. Do đó, phƣơng thức kinh doanh này đã tạo ra một hệ thống phân
phối theo hình tháp. Trong quan hệ nội bộ, ngƣời tham gia ở cấp trên có vai trị
tổ chức và điều hành hoạt động của những ngƣời trong mạng lƣới cấp dƣới.
Thứ ba, ngƣời tham gia đƣợc hƣởng tiền hoa hồng, tiền thƣởng, lợi ích kinh

tế khác từ kết quả bán hàng của mình và của ngƣời tham gia khác trong mạng
lƣới do họ tổ chức ra. Cách thức phân chia lợi ích nhƣ trên không chỉ kích thích
ngƣời tham gia tích cực tiêu thụ hàng hóa mà cịn kích thích họ tích cực tạo lập
hệ thống phân phối cấp dƣới.
Bán hàng đa cấp có thể đem lại nhiều lợi ích thiết thực cho ngƣời tiêu dùng
nhƣ: mua đƣợc hàng trực tiếp từ nhà sản xuất nên tránh đƣợc nạn hàng giả,
hàng kém chất lƣợng. Đối với doanh nghiệp, BHĐC tiết kiệm đƣợc chi phí
quảng cáo, cắt giảm đƣợc hàng loạt chi phí khác nhƣ chi phí thuê mặt bằng
trƣng bày, chi phí vận chuyển; mặt khác do mạng lƣới phân phối đƣợc tổ chức
để đƣa hàng hóa trực tiếp đến ngƣời tiêu dùng nên có nhiều thuận lợi trong việc
quảng bá hàng hóa một cách trực tiếp và hữu hiệu. Bên cạnh đó, BHĐC cịn tạo
ra nhiều việc làm cho xã hội vì cơ chế hoạt động của phƣơng thức kinh doanh
này không giới hạn số lƣợng ngƣời tham gia.
1.1.2.2. Các hình thức bán hàng đa cấp
-

Bán hàng đa cấp chân chính:

Đây là một hình thức tiếp thị với mục đích tiêu thụ hàng hóa đƣợc thực hiện
thơng qua mạng lƣới gồm nhiều ngƣời tham gia bán hàng với nhiều cấp và
nhiều nhánh khác nhau. “Chân chính” ở đây có nghĩa là nó thể hiện đúng bản
chất của một tổ chức hoạt động kinh doanh đa cấp. Hàng hóa kinh doanh là hàng
hóa thực, chất lƣợng thực và ngƣời tiêu dùng đƣợc trực tiếp lựa chọn hàng hóa
-

Bán hàng đa cấp bất chính:


Bênh cạnh những đặc điểm của bán hàng đa cấp nói chung thì loại hình này
vẫn cịn hàm chứa những yếu tố “Bất chính”.

Đó là những hành vi trái pháp luật của doanh nghiệp nhằm thu lợi bất chính từ
việc tuyển ngƣời tham gia mạng lƣới bán hàng đa cấp. Theo Luật Cạnh tranh
năm 2004 của Việt Nam có quy định, việc bán hàng đa cấp bị coi là bất chính
khi có các hành vi sau: Thứ nhất là Doanh nghiệp yêu cầu ngƣời tham gia phải
đặt cọc, phải mua một số lƣợng hàng hóa ban đầu hoặc phải trả một khoản tiền
để đƣợc quyền tham gia mạng lƣới bán hàng đa cấp. Thứ hai là không cam kết
mua lại sản phẩm với mức giá ít nhất 90% giá hàng hóa đã bán cho ngƣời tham
gia để bán lại. Doanh nghiệp chỉ chú trọng hƣớng ngƣời tham gia vào vấn đề
nhận tiền hoa hồng, tiền thƣởng, lợi ích kinh tế chủ yếu từ việc dụ dỗ ngƣời
khác tham gia vào mạng lƣới bán hàng đa cấp. Bên cạnh đó lại cung cấp thơng
tin sai lệch về tính chất, cơng dụng của hàng hóa để dụ dỗ ngƣời khác tham gia.
Phân đƣợc đƣợc hai loại tính chất này giúp ngƣời tham gia có thêm một góc
nhìn sơ bộ về bán hàng đa cấp, từ đó tránh đƣợc tình trạng bị lợi dụng bởi cách
thức lừa đảo nhằm mục đích trục lợi của các tổ chức kinh doanh đa cấp. Hơn
nữa tránh đƣợc tình trạng gây mất niềm tin trong nền kinh tế, từ đó dẫn đến bài
trừ, loại bỏ đi một hình thức tiếp thị kinh doanh hiệu quả của doanh nghiệp.
1.1.2.3. Xu hướng phát triển kinh doanh đa cấp trong q trình tồn cầu hóa
-

Khái qt chung về tình hình bán hàng đa cấp trên thế giới:

Ngày nay, cùng với q trình tồn cầu hóa hình thức thƣơng mại BHĐC
ngày càng phát triển mạnh, có ảnh hƣởng đến đời sống kinh tế - xã hội của
nhiều nƣớc, BHĐC đƣợc xem nhƣ một giải pháp cho vấn đề việc làm, tang thu
nhập, cải thiện đời sống cho ngƣời lao động. Theo thống kê của Liên đoàn bán
hàng trực tiếp thế giới năm 2016, dù kinh tế thế giới vẫn gặp nhiều khó khan,
nhƣng doanh thu BHĐC trên tồn cầu vẫn đạt hơn 182,823 tỷ USD, tốc độ tăng
trƣởng 6,4% so với năm 2015, số ngƣời tham gia làm việc trong lĩnh vực
BHĐC trên tồn cầu là 99,724 triệu ngƣời. Ta có thể hình dung phần nào tình
hình BHĐC trên thế giới năm 2016 qua các biểu sau đây

Sơ đồ 1.2 : Tình hình doanh thu bán hàng đa cấp ở các khu vực, các nƣớc trên thế giới

(Nguồn: />Có thể thấy Châu Á lục địa có đơng đảo ngƣời tham gia BHĐC nhất trên
thế giới. Theo công bố của hiệp hội bán hàng trực tiếp toàn cầu, hết năm 2016
tại châu Á: có 51,096 triệu chiếm 51,12%NPP toàn cầu, doanh thu bán hàng
năm 2016: 81,542 tỷ USD chiếm 44,60% doanh số BHĐC thế giới.
-

Xu hướng phát triển của hình thức BHĐC:

Kinh tế thế giới có nhiều biến động lớn, cạnh tranh trong thƣơng mại trở nên
khốc liệt, nhƣng BHĐC vẫn phát triển mạnh vì những ƣu việt của nó. Hình thức
kinh doanh này trong những năm gần đây đã lan sang cả bán những hàng hóa
thơng thƣờng nhƣ phân phối nhà ở, xe hơi, hàng tiêu dùng hàng ngày, cả sang
lĩnh vực dịch vụ nhƣ: bảo hiểm, du lịch v.v.. ngƣời giới thiệu mua hàng, hoặc
dịch vụ có hoa hồng khi bán đƣợc hàng, hoặc cung cấp dịch vụ v.v..
Bán hàng đa cấp sử dụng thƣơng mại điện tử, điện thoại thông minh,
facebook v.v.. hỗ trợ phát triển hệ thống phân phối thay vì BHĐC truyền thống
chủ yếu sử dụng phƣơng thức kinh doanh “ truyền khẩu” dựa vào mối quan hệ
thân quen.
Chỉ những cơng ty có triết lý kinh doanh rõ ràng, có sản sản phẩm tốt đáp ứng
ngƣời tiêu dùng, có chính sách quản lý chặt chẽ mạng lƣới phân phối của mình
mới tồn tại và phát triển.


Hiệp hội BHĐC đóng vai trị quan trọng trong phát triển hình thức kinh doanh
này
Chính phủ cần nỗ lực tìm các biện pháp để quản lý chặt hình thức BHĐC vì

đây là phƣơng thức kinh doanh có nhiều khâu quản lý sơ hở, tính tự phát cao,
mặt trái trong phát triển BHĐC tác động mạnh đến xã hội, đến tâm lý ngƣời tiêu
dùng.
1.1.3. Tác động của hoạt động bán hàng đa cấp đến sự phát triển kinh tế xã
hội
1.1.3.1. Tác động tích cực của hoạt động bán hàng đa cấp
Một là, đối với ngƣời tiêu dùng, bán hàng đa cấp mang lại nhiều lợi ích kinh
tế thiết thực cho ngƣời tiêu dùng nhƣ: mua đƣợc hàng trực tiếp từ nhà sản xuất
mà khơng phải chịu các khoản chi phí khác (chi phí về thuế, mặt bằng, nhân
viên.v.v..) từ doanh nghệp, ngồi ra cịn tránh đƣợc nạn hàng giả, hàng kém chất
lƣợng. BHĐC là phƣơng thức tiếp cận ngƣời tiêu dùng hữu hiệu, có thể đem lại
nhiều lợi ích thiết thực cho ngƣời tiêu dùng nhƣ: mua hàng trực tiếp từ nhà sản
xuất, tránh đƣợc nạn hàng giả, hàng kém chất lƣợng. Có thể thấy BHĐC đƣợc
nhận định là phƣơng thức tiếp cận ngƣời tiêu dùng hữu hiệu nhất những năm 90
trên tạp chí Business – Một tạp chí kinh doanh hàng đầu của
Mỹ. Cho đến ngày nay, ngƣời ta vẫn không thể phủ nhận đây là một ngành kinh
doanh hiệu quả và nhiều triển vọng.
Bán hàng đa cấp là một thay đổi lớn về thƣơng mại, thay vì đi siêu thị hay
đến tận các cửa hàng mua sắm theo kiểu truyền thống, giờ đây với sự ra đời của
loại hình BHĐC, ngƣời tiêu dùng đang dần chuyển sang mua sắm qua internet,
qua catalogue, qua tivi... Và bán hàng đa cấp với mơ hình kinh doanh tiếp thị đa
cấp đang ngày càng đóng vai trị lớn trong sự thay đổi này. Bán hàng đa cấp là
một phƣơng thức tiếp cận khách hàng hiệu quả trong thời buổi ngƣời tiêu dùng
vô cùng bận rộn hiện nay.
Hai là, đối với doanh nghiệp, bán hàng đa cấp giúp tiết kiệm đƣợc các khoản
chi phí từ quảng cáo, cắt giảm đƣợc hàng loạt các chi phí nhƣ thuê mặt bằng,
chi phí vận chuyển, mặt khác do mạng lƣới phân phối đƣợc tổ chức để đƣa
hàng hóa trực tiếp đến ngƣời tiêu dùng nên có nhiều thuận lợi trong việc quảng
cáo hàng hóa một cách trực tiếp và hữu hiệu.

Ba là, đối với xã hội, bán hàng đa cấp tạo ra rất nhiều việc làm cho xã hội vì
cơ chế hoạt động của phƣơng thức kinh doanh này không giới hạn số lƣợng
ngƣời tham gia. Điển hình nhƣ ở Việt Nam, số lƣợng ngƣời tham gia BHĐC
lên tới hơn 1 triệu ngƣời, nó mang lại nguồn thu nhập cho nhiều ngƣời. BHĐC
có khả năng giải quyết nhiều cơng ăn việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện chất
lƣợng cuộc sống. Đối với những nghành nghề khác để đƣợc làm việc trong các
doanh nghiệp thì ngƣời lao động phải đáp ứng những điều kiện nhất định nhƣ
vốn, bằng cấp, kinh nghiệm…. Cịn tham gia mạng lƣới BHĐC thì họ khơng bị
yêu cầu nhiều nhƣ vậy. Họ sẽ đƣợc công ty đào tạo, trang bị những kiến thức
liên quan về BHĐC. Do đó từ những ngƣời nội trợ đến học sinh, sinh viên đều
có thể tranh thủ thời gian nhàn rỗi của mình để tham gia BHĐC tăng thêm thu
nhập. Thực tế trong thời gian qua đã có số lƣợng ngƣời tham gia BHĐC ngày
càng tăng với rất nhiều thành phần khác nhau trong xã hội.
1.1.3.2. Tác động tiêu cực của hoạt động bán đa cấp
-

Đối với người tham gia và người tiêu dùng:

Với ngƣời tham gia hình thức này thơng thƣờng là những đối tƣợng khơng
có thu nhập ổn định, tâm lý bất an vì khơng ai đảm bảo về thu nhập khi tham gia
loại hình này, làm việc trong mơi trƣờng cạnh tranh cao (do có cùng một cơ hội
kinh doanh nhƣng rất nhiều ngƣời tham gia). Dễ ngã gục khi nghe sự đánh giá
tiêu cực của ngƣời khác về công việc hoặc bị mang tiếng lừa đảo với những
ngƣời xung quanh (vì xã hội Việt Nam hầu nhƣ chƣa hiểu rõ và chấp nhận mơ
hình kinh doanh mới này). Vì vậy ngƣời tham gia chính là những ngƣời đầu tiên
bị thiệt hại trực tiếp, chính ngƣời tham gia là ngƣời mất khơng một khoản tiền
lớn để có thể trở thành thành viên của mạng lƣới. Đối với mỗi ngƣời nơng dân,
khoản tiền này có là từ sức lao động thô là thu nhập qua ngày của họ, nên khi
mất đi, họ sẽ cố gắng lấy lại vốn bằng cách lôi kéo những ngƣời khác, và rồi con

số nạn nhân tiếp theo chịu ảnh hƣởng sẽ tăng theo cấp số nhân mang đến một hệ
quả khôn lƣờng cho xã hội. Khi tình hình trở nên nghiêm trọng, khơng những
mất đi niềm tin trong mắt bạn bè, ngƣời thân, những ngƣời đã bị dụ dỗ vào hình
thức bất chính này mà còn bị mang tiếng là lừa đảo, lừa đảo vì đã dụ dỗ lơi kéo
ngay chính ngƣời thân quen của mình và gian dối về những thơng tin sai lầm về
công dụng của sản phẩm do ngƣời tham gia bị doanh nghiệp cung cấp một cách
khơng chính xác.