bài tập sử

sử dụng bài tập trong dạy học môn lịch sử
ở trờng trung học phô thông
--------
Mở đầu:
Trong chơng trình THPT mỗi môn học có một ý nghĩa giáo dục riêng tất
cả đều nhằm một mục đích - đào tạo ra những thế hệ trẻ có đủ các năng lực trí
tuệ và phẩm chất đạo đức tốt đẹp để góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Để
thực hiện đợc điều đó cần nhìn nhận thấu đáo vị trí, ý nghĩa của các môn học; có
nh vậy mới phát huy hết tác dụng giáo dục của chúng.
Cùng với những môn học khác, môn Lịch sử có vị trí quan trọng và ý
nghĩa giáo dục rất lớn. Đặc biệt là giáo dục nhân cách cho học sinh, nhng do
quan niệm nó là môn phụ, ý nghĩa thực tiễn không cao nên dẫn tới tình trạng
học lịch sử hời hợt, qua loa làm hạn chế hiệu quả giáo dục của môn Lịch sử.
Cùng với sự vận động của xã hội, môn Lịch sử trong nhà trờng phổ thông
cũng đợc nhìn nhận, đánh giá đúng mực hơn, là một bộ phận không thể thiếu
trong quá trình giáo dục con ngời. Qua mỗi bài học Lịch sử học sinh sẽ rút ra
những bài học từ quá khứ để phục vụ cho cuộc sống hiện tại và tơng lai, đồng
thời biết tôn trọng những giá trị của lịch sử và có ý thức giữ gìn nó. Bên cạnh ý
nghĩa giáo dục đó môn Lịch sử còn mang tác dụng phát triển. Nếu đợc thực hiện
nghiêm túc, quá trình dạy - học lịch sử sẽ phát huy đợc khả năng t duy sáng tạo
của học sinh.
Để phát huy hết hiệu quả của bài học lịch sử, ngời giáo viên phải có ý thức
đổi mới phơng pháp cho bản thân mình Trong quá trình dạy học không có
phơng pháp duy nhất nào là tối u mà phải vận dụng kết hợp nhiều phơng pháp
mới có thể mang lại hiểu quả cao của bài học.
Trong dạy học lịch sử phải bằng cách nào để học sinh tái tạo lại quá khứ
và trên nền tảng bức tranh quá khứ đó phải rút ra đợc những vấn đề bản chất làm
bài học cho hiện tại và tơng lai.
- 1 -
Góp phần nâng cao chất lợng dạy học lịch Sử trong nhà trờng THPT, để
tạo hứng thú học tập cho học sinh. Việc sử dụng bài tập lịch sử một hình thức

tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh, là rất thiết thực và nên làm.
I. Bài tập lịch sử là gì ? Tác dụng của bài tập lịch sử.
1.1. Bài tập Lịch sử là gì ?
Trong dạy học lịch sử có sử dụng bài tập hay không ? Quan niệm trớc đây
cho rằng học lịch sử không có bài tập, chỉ cần đọc và chép các sự kiện sau
đó học thuộc lòng là đạt yêu cầu. Nếu theo quan niệm này thì môn Lịch sử
không có hứng thú gì và nhất là không có tác dụng phát triển t duy bằng hoạt
động độc lập của học sinh. Môn Lịch sử cũng nh mọi môn học khác, để đáp ứng
yêu cầu học tập và có hiệu quả, nhất thiết phải có bài tập. Vậy, bài tập lịch sử
là gì ?
Để khẳng định Bài tập lịch sử là gì cần có nhiều thời gian tìm hiểu. ở
đây tạm thời nhận định Bài tập lịch sử là một khâu trong quá trình dạy - học
lịch sử nhằm kích thích trí tò mò học tập, phát triển t duy học sinh thông qua các
tình huống có vần đề.
1.2. Tác dụng của bài tập lịch sử.
Xuất phát từ đặc trng bộ môn có thể nêu ba tác dụng của bài tâp lịch sử.
1.2.1. Tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Trong quá trình học tập, việc tạo hứng thú rất quan trọng, có hứng thú học
sinh sẽ vợt qua những giới hạn không thể của tri thức.
Thông qua một tình huống có vấn đề, trí tò mò, lòng ham hiểu biết của
học sinh sẽ đợc khơi dậy, thúc đẩy, lôi cuốn các em vào tìm hiểu, khám phá vấn
đề.
1.2.2. Giúp học sinh tự củng cố kiến thức.
Bài tập lịch sử phải đặt ra tình huống có vấn đề, để khám phá tình huống
này học sinh phải sử dụng các sự kiện của bài học, song không phải sử dụng tất
- 2 -
cả mà trong vô số những sự kiện đã đợc tiếp cận phải lựa chọn đợc những sự kiện
cơ bản có mối liên hệ nhân quả.
Mức độ lựa chọn đúng các sự kiện cơ bản tái tạo bức tranh quá khứ chính
là khả năng tự củng cố kiến thức của bài học thông qua bài tập lịch sử.

1.2.3. Phát triển khả năng hoạt động độc lập của t duy học sinh.
Yêu cầu của một bài tập lịch sử là học sinh phải lựa chọn đợc các sự kiện
cơ bản để khôi phục bức tranh quá khứ, đồng thời nắm đợc bản chất của chúng
qua đó rút ra bài học cho bản thân.
Để đáp ứng yêu cầu đó, học sinh không thể lựa chọn ngẫu nhiên các sự
kiện và sắp xếp chúng theo trình tự thời gian mà phải nắm đợc bản chất của sự
kiện và mối liên hệ giữa chúng mới có thể khôi phục đợc tiến trình lịch sử với
quy luật vận động của riêng nó (hoặc có thể so sánh với các vấn đề khác ).
Điều đó chỉ có thể thực hiện trên cơ sở nhận thức lí tính và tính độc lập
của t duy, qua hoàn thành một bài tập lịch sử khả năng đó đợc nâng lên một bớc.
* Trên cơ sở nhận thức những tác dụng của bài tập lịch sử có thể thấy rằng
việc sử dụng nó trong dạy học lịch sử là cần thiết và có vị trí rất quan trọng. Tuỳ
thuộc vào từng bài học và trình độ của học sinh để có những bài tập phù hợp.
II. Các loại bài tập lịch sử.
2.1. Bài tập tại lớp.
Là loại bài tập giáo viên ra tại lớp và yêu cầu học sinh làm ngay. Loại bài
tập này có thể sử dụng củng cố bài học tại lớp hoặc củng cố một phần của bài
học và gợi mở những phần tiếp theo.
*Ví dụ: Trong bài Cách mạng t sản Pháp.
Khi học hết phần 1 - Nớc Pháp trớc 1789.
Có thể ra bài tập: Tại sao đến giữa thế kỉ XVIII việc đánh đổ chế độ phong
kiến trở thành một yêu cầu khách quan và là tất yếu lịch sử ở nớc Pháp.
- 3 -
Học sinh có thể trả lời các bài tập này dới hình thức trả lời miệng hoặc làm
vào giấy trong thời gian ngắn, hoàn thành các bài tập này học sinh có khả năng
nắm chắc kiến thức và bản chất của một số sự kiện ngay tại lớp.
2.2. Bài tập về nhà.
Là loại bài tập giáo viên yêu cầu học sinh về nhà làm, hoặc hớng dẫn học
sinh tự ra bài tập và hoàn thiện. Loại bài tập này có thể sử dụng để củng cố kiến
thức của một bài học hoặc tổng kết một chơng, một phần chơng trình.

*Ví dụ: khi học hết bài. Các nớc á Phi Mĩ la tinh cuối XIX - đầu
XX (Lớp 11)
Giáo viên có thể ra bài tập: Hãy lập và hoàn thành niên biểu các sự
kiện chính cuả phong trào đầu tranh giải phóng dân tộc ở á - Phi Mĩ la tinh.
Nhận xét của bản thân.
Loại bài tập này có thể là bài tập lập bảng so sánh, tổng hợp kiến thức rồi
rút ra nhận xét hoặc bài tập tự luận.
Là bài tập làm tại nhà nên loại bài tập này có hai phần.
+ Phần xác định các sự kiện cơ bản.
+ Phần đánh giá, nhận xét.
Để nhận xét thấu đáo, công tâm về các hiện tợng, nhân vật lịch sử học sinh
phải lựa chọn đúng các sự kiện cơ bản.
Hoàn thành loại bài tập này học sinh vừa nắm chắc kiến thức bằng khả
năng tự củng cố vừa tạo khả năng hoạt động độc lập của t duy.
2.3. Yêu cầu của bài tập lịch sử.
Từ đặc trng bộ môn, một bài tập lịch sử phải đáp ứng 4 yêu cầu sau đây.
Thứ nhất, qua bài tập học sinh phải nhận thức đợc các sự kiện cơ bản của
bài học.
Thứ hai, phải khôi phục đợc bức tranh quá khứ theo trình độ và yêu cầu
học tập của mỗi lớp.
- 4 -
Thứ ba, phải phân tích sự kiện trong tình huống có vấn đề, rút ra bản chất
của sự kiện.
Thứ t, vận dụng kiến thức để tiếp thu bài học mới trong hoạt động thực
tiễn, nhằm phát triển t duy sáng tạo và năng lực thực hành của học sinh.
* Tuỳ từng bài học và điều kiện thực tiễn ngời giáo viên sử dụng bài tập
cho phù hợp và có hiệu quả.
III. Sử dụng bài tập trong quá trình dạy học lịch sử.
3.1. Mức độ bài tập.
3.1.1. Giáo viên ra bài tập cho học sinh làm tại lớp.

Là loại bài tập thông thờng, sử dụng cho mọi đối tợng học sinh, có thể sử
dụng thờng xuyên trong mọi tiết học, qua đó rèn luyện thói quen suy nghĩ và tạo
không khí thoải mái trong học tập.
3.1.2. Giáo viên ra bài tập cho học sinh về nhà làm.
Với loại bài tập này có thể ra hai mức độ: Khó đối với học sinh khá + giỏi;
vừa phải giành cho học sinh trung bình + yếu. Việc phân loại nh vậy tránh đợc
hai biểu hiện xấu; nếu ra quá khó những học sinh yếu không làm đợc sẽ mất đi
hứng thú học tập của một bộ phận học sinh; nếu ra dễ thì mất tác dụng phát huy
tính tích cực học tập đối với bộ phận học sinh khá + giỏi.
Nếu điều kiện cho phép, có thể sử dụng bài tập loại này thờng xuyên ở
nhiều bài học để hình thành khả năng tự củng cố kiến thức cho học sinh.
3.1.3. Hớng dẫn học sinh tự ra bài tập và hoàn thiện.
Đây là một việc tơng đối khó đối với học sinh THPT, tuy nhiên vẫn có thể
áp dụng đối với những em nhận thức tốt nhất là những học sinh bồi dỡng mũi
nhọn.
Để có hiểu quả, giáo viên cần có sự gợi ý hớng dẫn học sinh phát hiện vấn
đề, đặt tình huống và làm sáng tỏ.
Loại bài tập này có thể dùng ôn tập chơng phần. Thực hiện đợc có tác
dụng tốt hơn.
- 5 -