Xu hướng nhập thế trong tư tưởng phật giáo Trần Nhân Tông

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<i>Nghien curu Ton giao. Sd 11 - 2009 </i>

<b>fS </b>

<i><b>f </b></i>

<i><b>K. </b></i>

<b>TON GIAO VA DAN TOC </b>

<b>• t j , </b>

<i><b>-e </b></i>

<b>XU HirdlNC NHAP THE TRONG Tl/TlTdNC </b>

<b>PHAT CIAO TRAN NHAN TONG </b>

D

a cd mdt so' ngadi ndi tdi t a tadng
nhap the cua Tran Nhan Tdng, vi
td thd nha't cua Thien phai Trdc Lam
Yen Td, n h a n g vi sac dang lam vua, dng
lai trd thanh nha tu hanh, vi sad da la
nha sa, dng cdn mang t a tadng nhap the
va ta tadng nhap the de the hien ra nha
the nao, dd la nhdng va'n de can cd sa
nghien cdu them.

<b>1. Yen Tijf, non t h i e n g va dong gop </b>
<b>cua Tran N h a n Tong vao s d phat </b>
<b>trien cua Phat giao Viet Nam </b>

Nam 1293, Tran Nhan Tdng nhadng
ngdi chd Cdn la Tran Anh Tdng va len lam
Thai thagng hdang. Khdng cdn ban nhieu

den viec trieu chinh, dng di tham nhieu
den mieu, chda chien treng nadc. Cd ldc
dng tu d hanh cung Vu Lam (Gia Khanh,
Ninh Binh). Den nam 1298, dng chinh
thdc xua't gia va len tu d ndi Yen Td,
thudc Ddng Trieu, Quang Ninh. Cd ngadi
nhan sa kien nay, nhan dinh rdng Nhan
Tdng da vdt bd ngdi vua nha vdt bd chiec
giay rach, khdng chdt thddng tiec. Thac
te khdng phai n h a vay. Dd di tu, dng vdn
cdn cd y thdc trach nhiem vdi xa hdi, vdi
sa thd'ng tri cda ddng hg T r i n . Trade khi
len tu d ndi Yen Td, khi dang cdn d phd
Thien Tradng, Thadng hdang Tran Nhan
Tdng ra't gian dd ve viec say radu bd be
cdng viec trieu chinh cua Tran Anh Tdng
va n g h i e m k h d c qud t r a c h T r a n Anh

<b>NGUYEN TAI THI/'*' </b>

Tdng: "Tram cdn cd con khac, cung cd the
ndi ngdi dadc. Tram dang scng ma ngadi
cdn n h a the, hud'ng chi sau nay"'". Met
con ngadi n h a the khdng de gi bd mac
cdng viec tran the dadc.

Viec chgn ndi Yen Td lam ndi tu cud'i
ddi cda Tran Nhan Tdng, de khien ngadi
ta di den nhan dinh rdng, dng da hdan
toan thoat li tran the, mud'n tim ndi xa

xdi vang ve de an ca. Thiic ra khdng phai
the. Viec len nui cda dng khac vdi viec
lam cda cac dat si phai Dao gia. Cac dat
si Dao gia len ndi la do chan ghet the sa,
la de lanh ddi, de tim ndi an nhan, ta dd
thda thich. Cdn Tran Nhan Tdng len ndi
la de tu hanh dagc td't hdn, truyen dad
dagc td't hdn.

Trade Trdn Nhan Tdng, cac vi sa tien
bd'i cdng da liia chgn cac nggn ndi de tu
dadng dad. Chinh Phat Thich Ca da cd
thdi gian dai chgn ndi Linh Thdu va vdng
Tuyet Sdn de truyen phap; dng td dau
tien cua phai Tinh The tdng Trung Qud'c
la Hue Viin (334 - 416) da tu tap va
truyen dao d La Sdn 30 ndm; gd'c tich cda
Thien tdng Trung Qud'c la d vdng Thieu
Tha't Sdn, Ha Nam, Trung Qud'c; dng to
cda Thien Thai tdng Trung Qud'c la Tri

*. GS.TS., Vien Triei hoc, Vien Khoa hoc xa hoi
Viet Nam,

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

14

<i>Nghien cun Ton giao. Sd 11 - 2009 </i>

Ngdi (538 - 597) cung tru tri d ndi Thien
Thai, Trie't Giang de lap dao, v.v... Vdng
ndi la ndi cd dieu kien td nhien yen tinh,
cd lgi chd sd suy ngam ve viec dad, viee

ddi. Ta't nhien la cac vung ndi dd khdng
trac trd chd viec lui tdi cua cen ngddi. Dd
d ndi nhdng mdi vi td deu cd hang trdm
de td den thu phap.

Trddc Tran Nhan Tdng da cd nhieu vi
sa tang den tru tri d ndi Yen Td. Dd la
cac vi; Hien Quang, Vien Chdng, Dai
Dang, Tieu Dao, Hue Tue"'. Ngay Tran
Thai Tdng la dng ngi cua Tran Nhan
Tdng cdng da cd lan bd kinh thanh len
Yen Td va dinh tu hanh lau dai d dd. Vi
sad Yen Td lai cd sdc ha'p dan vdi cac
thien sd nhd the? 0 day kheng the khdng
cc nguyen nhan.

'Ten Td, day ndi mien tay cua canh
cung Deng Trieu, chay td phia ddng sdng
Luc Nam den ngang Quang La, dinh cao
1068m"'^'. So vdi xung quanh thi day la
nggn ndi cao hdn ca. Huyen Quang, vi td'
thd ba cda Thien True Lam Yen Td da cd
bai thd "Yen Td sdn am ca" ca ngdi canh
nen cac cua ngdi chda tren Yen Td:

"Cad sat trdi xanh, am thien mat lanh

Cda md tren tang may

Trade Ldng Ddng, mat trdi da mdt cay

sao

Dadi Hd' Khe, bang cdn day mgt thddc".

(Am bdc thanh tieu lanh,

Mdn khai van thagng tang.

Dl can Long Ddng nhat.

Do xich Hd' Khe bang)'"'

Nhang quan trgng hdn la vi the dia h
cua ndi Yen Td. Ddng d tren chda Deng
hddng ve phia ddng bdc thi da'y la vinh
Ha Long bao la vdi sdng bien va dao ldn,
dao nhd giang day, hadng ve phia tay
nam thi sau day nui ddng ddng la nhdng

canh dong, lang mac ngdt tam mat cua
vdng Kinh Bac va Hai Ddng. Ndi day co
ldi chd viec cam nghi tran day td thd va
nhdng ndi niem sau nang ve dan li. Hon
thieng sdng ndi n h a hgi tu ve day. Va
biet bao thi nhan, thien gia bang sang tac
cda minh da lam cho nggn ndi them
thieng lieng, them cuo'n bdt. Chinh
Huyen Quang da phai thdt len:

"Budng niem tran tuc

Nau tdi Van Yen.

Chim thuy ddi tieng ca chim thuy;

Gid tien daa ddi bade than tien.

Bau dung dinh giang boa the gidi;

Hai thong tha dao khap sdn xuyen.

Dat phdc dia nhan xem ludng ke, ke
bao nhieu dd trdm phuc dia;

Trdi Thien thien thap thu thda la, la
hdn ba madi sau Thien thien"'^*.

Trai nhieu ndi thdm vieng, nhang
Tran Nhan Tdng cud'i cung tru lai d Yen
Td de tap Thien va truyen Thien la cd li
do cua nd.

Khach quan ma ndi, y tadng ve xay
diing met ddng Thien cua dan tgc thi khi
cdn dang lam vua, Tran Nhan Tdng da
nghi tdi, da cd sti chuan bi, n h a n g chi khi
len Yen Td dng mdi cd du dieu kien de
lam viec nay. O day cd thdi gian hdn,
dagc tap t r u n g hdn va cd khdng khi thien
canh hdn, nen eng da thdc hien dddc y

dinh cua minh.

Nhdng viec ma Tran Nhan Tdng da
lam dagc che dao Thien cd mgt y nghia to
ldn cho sii p h a t trien eua P h a t giao Viet

<i>2. Hoa thugng Phuc DiSn. Dai Nam thien uyen ke </i>
<i>ddng lucre Inc. khac in khoang nam 1858. </i>

<i>3. Tif dien bdch khoa Viet Nam. tap IV, Nxb, TDBK, </i>
HN, 2005, tr. 1092.

<i>4. Tha vdn Ly Trdn. tap II, quye'n Thuang Nxb </i>
KHXH. HN. 1989. tr, 685,

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>Nguyen Tai Thu. Xu hudng nhfup thd.. </i>

<b>15 </b>

Nam. Nhieu nha Phat hgc, nhieu nha
nghien cdu da ndi tdi, n h a n g d day cdng
can thiet cd mgt sa nhan dinh mdi.

Sau ba lan chien t h i n g quan Nguyen
-Mdng dadi thdi Tran, y thdc dan tdc dadc
nang can, ngadi Viet cd dieu kien tien
them met bade khdng dinh minh, da tac
ddng den y thdc ddc lap ve tdn giao. Gidi
Phat td va ca ngadi dan Viet Nam ldc
ba'y gid thay can thiet phai cd mdt ddng
thien rieng de dap dng tam tadng cua
minh. Dam dadng dagc nguyen vgng da

diet nay, khcng ai khac phai la met nhan
vat vda cc quyen liic cac ve the' tuc, vda
cd uy tin ldn ve Phat phap. Vai trd dd
trong ldc ba'y gid khdng ai khac ngoai
<i>Tran Nhan Tdng. .n';!,, • :[.A:rur^ li^ </i>

Viec lap tdng, lap phai trong lich sd
Phat giao d Ddng A thi cd nhieu tradng
hgp khac nhau. Cc tradng hdp chd tradng
thien dinh ve "tam", "tinh" de dat tdi
"kien tinh thanh Phat", ggi la Thien tdng,
cd tradng hdp chu tradng ddng gidi luat
de tu luyen ggi la Luat tdng, cd tradng
hgp diia vad mgt cudn kinh nac dd de lap
nen tdng phai, n h a Hea Nghiem tdng la'y
"Kinh Hoa Nghiem" lam kinh dien chu
yeu, v.v... Cac viec dd, Tran Nhan Tdng
deu biet, n h a n g dng khdng the xay difng
tdng phai theo cac con dadng nha the', vi
khdng cd yeu cau khach quan, cdng
khdng cd dieu kien. Ong van la ngadi tiep
tuc Cdn dadng cda thien phai, song de cd
the la mgt thien phai rieng, dng phai cd gi
dd them vao de khac vdi trddc, khac vdi
Hue Nang, khac vdi Vd Ngdn Thdng,
khac vdi ca dng bae la Tran Tung (Tue
Trung Thddng Si) ve sii lap phap. Sii
khac dd tuy khdng bieu hien thanh li le,
thanh luan die'm, n h a n g da dadc the hien
treng sa hanh thien, mdt sii hanh thien

cd tinh dinh hadng va tinh he thd'ng rd
ret. O dd vda chd trgng tu tap thien djnh

vda quan tam den nhdng va'n de trdn the,
nhdng va'n de ma dao ddc Phat giao cho
phep, va trade dd chaa cd ai bieu hien rd
net.

Xay dang dagc ddng thien mang sac
thai rieng n h a tren, Trdn Nhan Tdng da
tao nen mgt bade ngoat trong lich sd
Phat giao Viet Nam. Trddc dng, tren dat
nadc nay chi cd hai ddng thien td Trung
Qud'c truyen vae la Ti Ni Da Ldu Chi
(Vitaruci) va Vd Ngdn Thdng. Sau dng,
nhdng thien sa Viet Nam cd tinh than
dan tdc deu di theo con dadng cua dng.

Sau chu tradng thuye't phap tren,
Tran Nhan Tdng da cc nhdng ddng gdp
trong viec tap hdp, xay dang va cung cd'
mdt giao hgi Phat giao thd'ng nhat. Tuy
tu d Yen Td, nhang dng vdn quan tam
den nhieu chda khac trong nadc. (Dng da
de'n chda Phd' Minh d Thien Tradng, chda
Sdng Nghiem d Chi Linh, chda Bao An d
Sieu Loai, chda Vinh Nghiem d Lang
Giang"'', v.v... de thac hien sd menh dat
md'i hen he va khai giang cac ldp thien
hgc. Td da'y ve sau, cac chda Viet Nam

dagc hadng d i n bdi mgt ta tadng chung
cua Phat hcang va cd sa gdn bd vdi nhau
thanh mgt khd'i, dieu ma trade dd chaa

t d n g c d . ',, I, I , ,f,,.i.,

Chan chinh viec sinh boat Phat giao
dadng thdi la mdt ddng gdp nda cda dng.
Dadi sa hadng ddn cua dng, viec tii phap
cua Phap Lea dadc diin ra met each
trang nghiem va be the. Viec lam nay da
la tam gadng cho nhdng ngadi nd'i phap
sau nay noi theo, dong thdi qua dd nang
cad trach nhiem cda hg. Roi cac nguyen li
dao ddc cda Phat giao cdng dagc dng chd
y truyen day. Ong chu t r a o n g phd' bien

<i>6. Nguyen Tai Tliu (chii bien). Lich sif Phdt gido </i>

<i>Viet Ncmi. Tai ban lan thtr nhai, Nxb KHXH HN </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

16

<i>Nghien cu'u Ton giao. Sd 11 - 2009 </i>

cac dieu trdng "thap thien'"'" cho Phat td
va cho ca than dan. Nhd dd trong thdi dng
cung nha ra't lau ve sau, khdng cdn hien
tagng cac sa tdng sd'ng budng tha n h a
Dam Di Mdng da to' cao d cud'i thdi Ly:
"hdac d ndi gidi trddng, tinh xa ma cdng
nhien rddu thit; hdac d chd'n tdng phdng

tinh vien ma rieng t a gian dam"'*'. Dddc
rdn day bdng dao ddc va sdng cd dao ddc,
gidi Phat td dadng thdi ngay cang dagc
thien cam cda ngadi dan.

Lap ddgc thien phai, ket nci dagc cac
chda lai vdi nhau treng mgt td chdc the'ng,
nha't va ren dua dadc be mat dad ddc che
thien nhan, Tran Nhan Tdng qua da cd
cdng lao to ldn dd'i vdi sd phat trien cua
Phat giao Viet Nam.

<b>2. Tvf t d tdo^ng xuat the vo'n co cua </b>
<b>Phat giao d e n t d tifdng nhap the cua </b>
<b>Phat giao Tran N h a n Tong </b>

Phat giao quan tam den van de con
ngadi va xa hdi cen ngadi, nhang khac vdi
cac hgc thuye't chinh tri - xa hdi, Phat giao
quan tam den khia canh ndi khd' cua con
ngadi, den sa phien nae ve cugc ddi, ma
ngudn gd'c cda kho sd va phien nao dd la do
cd con ngadi, cc cac bade sinh, lac, benh, td,
cd sa ham mud'n cda cen ngadi, v.v... , • ';

Trdng Phat giad chinh truyen khdng ed
khai niem "nhap the". 0 dd chi cd khai
niem "xua't the", tdc la thoat ra khdi "the
gian" (loka), hoac ra khdi "the tuc"
(samvrti) de dagc giai thoat, de cd the tie'n

tdi cdi "Niet ban" hoac den chd'n "'vien tich",
ndi khdng cdn bien boa, khdng cdn sii khd'
dau cung nha sa sung su'dng. ; , ,.

Tuy vay, Phat giao vdn de cap den cac
va'n de cda tran the. Vi sinh, lao, benh, td
la hien tagng cua chdng sinh ndi trdn the,
vi "due vgng" la hien tagng tinh than cen
ngadi ndi tran the. Phat giad tinh tdi cac
van de tren eua t r a n the vda la de neu
ngudn gd'c cua ndi khd' vda la de xae dinh

dd'i tagng phai giai thoat. N h a n g cd mdt
thiic te, con ngadi ta van phai sd'ng chung
vdi cac ndi khd tren, khdng the thdat dagc.
Cd nha sa y thdc dadc viec nay va da
khuyen nhu mgi ngadi cha'p nhan chdng.
Chang ban n h a Ni sa Dieu Nhan (1041
-1113) cda thdi Ly da trinh bay quan diem
ve cac bade sinh, lae, benh, td cda cen
ngadi n h a mgt qua trinh tii nhien, kheng
the nad lam khac dadc;

"Sinh lao benh td

Le thadng xaa nay van the.

Mud'n eau .sieu thoat,

Cang cdi trdi thi cang huge chat them"

(Sinh lae benh td

Tii Cd thadng nhien.

Due cau xua't ly

Giai phgc thiem trien)'^'

Hoac n h a nha sa Tri Bat (1049 - 1117)
cd cai nhin khach quan khdng the chd'i cai,
dd la xem loai ngadi cd chet thi cdng co
sinh, cd ldc khd' thi cdng cd ldc sadng:

"Cd chet at cd sinh

Cd sinh at cd chet.

Chet thi ngadi ddi buon,

Sinh thi ngadi ddi vui.

Budn vui deu vd cung

Xoay van td cai ng den cai kia.

Khdng quan tam den cac smh td dd

Um td rd, td rd, bien hoa!"

(Hdu td ta't hdu sinh

Hdu sinh ta't hdu td.

Td vi the'sd bi.

7. Tlieo "Tam 16 thuc luc". Thap thien: khong sat
sinh, khong trom cap, khong ta dam, khong noi xang
bay, khong sir dung hai giong ludi. khong dimg loi
noi ac, khong noi ldi hoa mi, khong tham due, khong
gian du. khong ta kien,

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<i>Nguy6n Tai Thu. Xu hur'rng nhap the.. </i>

<b>17 </b>

Smh vi the' sd by.

Bi by ladng vd cdng ; i '

U cha sinh td ba't quan heai

Um td rd, td rd, ta't ly)'"". • ' •'•

Thai do xem sinh, lao, benh, td, xem
sadng khe la hien tadng ta nhien va chu
tradng sd'ng thuan theo ta nhien dd cda
cac nha sa tren cc the xem nha la mdt
bieu hien cua nhap the. La ngadi am hieu
Phat giae dan tdc, lai sd'ng sau cac nha sa
tren, chdc Tran Nhan Tdng dagc thda
hadng thai do thiic te cda cac nha sa

trade minh.

Yeu to' nhap the khdng nhdng xua't
hien trong quan niem coi trgng thac te
cda mdt so' nha sa, ma cdn xua't bien
trong nhieu tradng hdp khac cda tai lieu
Phat giac, ma mdi tradng hgp dd deu la
md dddng che sa nhap the.

Xet ve giao li cda Phat giao, d đ cd bd
phan de cap den dieu kien cda xuat the,
nhang thac ra đ la sa giai quyet cac
cdng viec cua tran thẹ Chang ban
<i>nguyen li "Dao de" trong "Ta dieu dế </i>
(khd', tap, diet, dao), nguyen h "Gidi hgc"
trong "Tam hgc" (gidi, dinh, tue), nguyen
h "Luc do" (bd' thi, tri gidi, n h i n nhuc,
tinh tién, thien dinh, tri tue) trong "Luc
do tap kinh", v.v... la nhdng ván de nha
thẹ Chang le gidi sat, gidi dao (khdng
trgm cdp), gidi ta dam. gidi vgng ngd, gidi
tdu trong "Ngd gidi", hoac bd thi, nhdn
nhuc trong "Luc do" lai khdng phai la
cdng viec cua trtin the bay saỏ ' >''

Hddng tdi xua't the ma lai de cap den
nhdng va'n de trdn the. mdi xeiri tadng
chdng n h a mau thudn. nhang thdc ra d
dd cd h do cda nd. Phat giao khdng chi
giac ngd cho mdt ngifdi ma cdn giac ngg

chd nhieu ngadi, chd ca chdng smh ma
gida chdng smb. gida ngadi vdi ngifdi thi
quan b " ^

dad ddc hadng thien thi mdi cd the tac
dgng ldi keo ngadi khac, mdi hi vgng dat
dagc thien bac. Cac va'n de "gidi" va "do"
tren thiic cha't la cac va'n de dao ddc cda
tran the. Giai quye't van de dao ddc, vd
hinh trung, nha Phat da giai quye't cac
va'n de cda tran the, .'..^ir,. ;>::j ., ,•,

-Xet ve sd truyen ba va phat trien cua
Phat giao d Viet Nam, Phat giae vad Viet
Nam td dau Cdng nguyen. Giai dean dau
cung nha cac giai dean tiep thee, nd ludn
gdn bd vdi van menh cda dan tgc va chiu
sa cbi phd'i cda y thdc dan tdc. Vi vay.
ngifdi tu hanh thee Phat giad cc ldc dd
yeu cau cda chinh sa cung ddng ra lam
tham mau chinh tri, quan sa, ngeai giad
cho trieu dinh ma khdng bi xem la ngadi
phan dao, Nhieu nha sa trong thdi ki
Dinh, Tien Le, Ly la nhdng ngadi nha the,
Hg da la chd daa chd phadng phap xd the
cda nhdng ngadi tu hanh ve sau. Ngadi
ta td dd cc the vda lam viec dae, vda lam
viec ddi ma khdng bi che trach. - ..

Xet ve mdi tradng vdn boa chung cda

Phifdng Ddng. Cung nha cac nadc phifdng
Ddng khac, Phat giac d Viet Nam cd md'i
lien he mat thiet vdi Nho giao va Dao
giao. Mdi lien he a'y, ngoai tinh cha't la cd
sa phan cdng trong cdng mgt the gidi
quan n h a Tran Thai Tdng da ndi trong
Ldi tiia "Thien teng chi nam", ma cdn cd
sa anh hadng lan nhau, trade bet la anh
hadng cda Nho giao den Phat giao va
ngadc lai cdng cd anh hadng cua Phat
giad den Nhe giad, lam chd trdng mdi mgt
giao, ngoai phan chinh cua giao li minh
cdn cd pha trdn them cac giao li khac ma
ngadi trdng cudc van cam tha'y tii nhien,
ma khi banh dgng, hg da sd dung mdt ta
tadng, mdt viec lam cda mdt dad khac ma
khdng can thiet phai phan biet rach rdi,
Mgt Sd nha sa Viet Nam treng quan niem

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

18

<i>Nghien cun Ton giao. Sd 11 - 2009 </i>

cua minh cc xen ldn yeu te' cua Nhd giad
ma khdng tii biet. Tran Nhan Tdng cung
la ngadi d trdng tradng hdp n h a the.

Sa de cap den van de tran the cua
Phat giao, sii chap nhan cac bade van
dgng cua tran the trong cac nha sa the he
trade, sd giai quyet cac van de cd tinh
chat tran the trong giao li nha Phat, la

nhdng tien de khach quan cd the khien
cac nha tu hanh thiic hien mgt bade
chuyen td xuat the den nhap the. Nhdng
kha ndng ay chi cd the bien t h a n h hien
thdc mgt khi chu the la cac nha tu hanh
cd cac yeu to' chu quan can thiet du de tao
ra bade ngoat. Cac nha sa, cac nha thien
hgc dddng thdi thieu cac yeu td' nay. Chi
cd Tran Nhan Tdng vdi cudc ddi hdat
dgng cua cng, vdi tinh each cda dng,
khien dng tad dddc sd san sang chd sii
thiic hien bade nhay.

Tran Nhan Teng len lam vua ndm 20
tudi (1278), nam 35 tudi nhddng ngdi chd
Cdn va len lam Thai thadng hoang (1293),
nam 40 tud'i (1298) len Yen Td di tu, ndm
50 tud'i thi mat (1308). Trong thdi gian
dng lam vua, Viet Nam phai hai lan
chd'ng tra dai quan xam lagc cua Nguyen
- Mdng (1285 va 1288). Vdi t a each la
ngadi ddng dau trieu dinh, eng hieu rd sd
gian khd' va quat cadng cua nhan dan
minh, deng thdi tha'y rd va thdc hien dagc
trach nhiem cua ngadi lam vua. Y thdc
trach nhiem nay khdng de gi ma't di khi
dng di tu. Chi cd khac la d hoan canh bieu
hien ma thdi. Trong giai doan lam vua thi
bieu hien dd la trach nhiem cua con ngadi
tran the, trnng giai ddan di tu thi dd la

trach nhiem cua con ngaoi tu hanh cdn
mang nang viec ddi.

Trong thdi ki lam vua, Tran Nhan
Tdng td ra la con ngadi quye't ddan, cd
nhieu sang tao trong t a duy va hanh
dgng. Khi giac tie'n danh Thang Long,

dng khdng cd' thu vdi thanh ma cung vua
cha rut ra khdi kinh t h a n h roi td chdc ldc
Iddng danh lai. Ong da cung vdi vua cha
to' chdc nen hai cudc hgi nghi chda tdng
cd trong lich sd, dd la hgi nghi cac tddng
linh d Binh Than ban mdu ke danh giac,
va hgi nghi cac bd lao cd the ldc trong ca
nddc d dien Dien Hong, Thang Long de
tao nen mgt y chi, mgt khi the quye't
chien. To' cha't quyet doan va sang tao dd
da gidp dng tao nen nhdng net mdi trong
thien phai cua minh.

Cung n h a cac nha thien hgc Viet Nam
dddng thdi, Tran Nhan Tdng quan niem
Phat la tam, tam la Phat, Phat d trdng
tam cua minh. Ong ndi: "Chin But la ldng,
xa ddm hdi ddi cd Ma Td" (Cd tran lac dac
phu. Hgi thd 3); "But d trong nha, chdng
phai tim xa. Nhan khuay ban nen ta tim
But, den cd'c hay chin But la ta" (Cd tran
lac dao phd. Hgi thd 5); "Dd'i canh vd tam

mac van thien" (Cd t r a n lac dao phd. Hdi
thd 10). Quan niem tren, ngoai tinh chat
chung cua Thien tdng, cdn cd y nghia
rieng dd'i vdi ong. Dd la "tam" do ban than
minh quyet dinh, ban than minh the
nghiem. Tam dd ngoai giao li cd' truyen,
cdn cd ndi niem ve the sd cua dng. Tac
pham cua dng da chdng to dieu nay.

<b>3. Nhijfng b i e u h i e n cua td tdcfng </b>
<b>n h a p t h e t r o n g t a c p h a m Thien hoc </b>
<b>c u a Tran N h a n T o n g </b>

Dieu ma nhieu ngadi da ndi tdi, dd la
trdng t a tadng Tran Nhan Tdng cd yeu to'
cua t a taong Dao gia. Hien tagng nay la
cd that. Day dd trong tac pham cua dng cd
mau sac cua dao Lao - Trang. Chang ban
dng ndi;

"Niem thi phi rung theo hoa bud'i sdm,

Ldng danh ldi lanh n h a tran mUa
dem"

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Nguyen Tai Thu.

<i> Xu hudng nhdp the. </i>

19

Danh ldi tam tuy da vu ban)'"'

"Mudn nghiep lang, an nhan the tinh

Nda ngay roi, tii tai than tam""^'

"Tham ai nguon ddng, chang cdn nhd
chau yeu nggc quy,

Thi phi tie'ng lang, dagc dau nghe yen
thdt oanh ngam""^'

Khdng quan den thi phi (phai trai),
khdng mang den danh ldi, ludn sd'ng tii
dd tii tai the hien len mau sac h a vd, vd'n
la t a tadng cua Dad gia. Mang ta tadng
nay khien cho xu hadng nhap the cua
Tran Nhan Tdng khdng dagc trgn ven.
Tuy vay, t a tadng nay chi la met bd phan
nhd, xua't hien trong mdt ldc nhat dinh,
khdng lam mat ban chat nhap the cua ta
tadng Trdn Nhan Tdng.

Khac vdi cac nha thien hgc khac, Tran
Nhan Tdng tuy xuat gia, song dng khdng lia
bd the gian. Trai lai, the gian ldc nao cdng
sau nang trong dng. Ta tadng nay dagc the
hien rd nha't trong bai "Ca tran lac dao phd",
ldc dng chuan hi xua't gia va phan nao trong
bai 'T)ac thd lam tuyen thanh dac ca", ldc
dng da khoac ao nha tu hanh.

The gian ma Tran Nhan Tdng quan

tam khdng phai la ndi khd' cua con ngadi
ndi chung, hoac cac con dadng de thoat
khd', ma la nhdng van de eua the sa, cua
thdi cudc. Dd la van menh cda giang sdn
Dai Viet, la dao lam ngddi cua than dan
va cung la cua chdng sinh.

Ong quan tam den van menh cua
giang sdn da't nadc, vi Td' qud'c than yeu
nay da hai lan hi td'n thadng va cd nguy
cd bi triet ha, do sd xam Iddc cua Nguyen
- Mdng. Ong tha'y phai bad ve nd, lam chd
nd dagc vdng ben;

"Xa tac hai lan ngiia da phai met nhgc

Sdng ndi nay se ben vdng nghin ddi
nhd au vane!"

(Xa tSc Iddng hdi lao thach ma '- ^ . i '

Sdn ha thien cd'dien kim au!)"""

Ldc sdp di tu, cng cdn tha'y phai ca nggi
canh thai binh cda da't nadc sau bac ndm
thang chien dau gian khd' mdi dat ddgc:

"Dich chang cc Id, cung ba'm chdi
xadng thai binh ca"'^°'

Nci nha vay vda la de hi had vda la de
nhac nhu trach nhiem chd cac the he tiep thee.

Cudn sach ludn dagc cac nhd boat
dgng chinh tri - xa hdi thdi xaa tim hieu
va nghien ngam la "Kinh Dich". Trong dd
ban bac ve le bien dich cda trdi da't, cda
cen ngadi, cdng dagc cng nang niu khai
thac;

"Sach Dich xem chdi, yeu tinh sang
hdn yeu chau bau"

(Ca tran lac dao phd. Hdi thd nha't)

Viec thien ha, viec da't nadc thiic sa
van cdn tac dgng den dng trong ldc dng
da nga ve phia tu hanh theo dao Phat.

Ben canh va'n de giang sdn da't nadc,
Trdn Nhan Tdng cdn dat nang va'n de dae
lam ngadi. Khach quan ma ndi. Id Phat
td, Tran Nhan Tdng phai ndi tdi dao lam
ngadi cua Phat giac, n h a ndi: "ddt trd
nhan nga", "bet tham san", "biet chan
nha", "tin bat nha", v.v... Hoac ndi ngadi
Phat td phai bdc cau cho ngadi sang sdng,
chd dd chd ngadi tdi ben, phai biet hi smh
than minh de cdu vdt ngadi khac, phai
biet td bi te dg, "dang cau dd, gidi chien

thap, ngoai trang nghiem sa tadng hay
tu; sdn by xa, nhuyen td bi, ndi tii tai
kmh ldng hdng dgc", v.v... Dd la nhdng
nguyen tdc lam ngadi cac ca cda Phat
giad ma cen ngadi trdng xa hdi can thiet

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

<b>20 </b>

<i>Nghien ciiu Ton giao. Sd 11 - 2009 </i>

phai tuan theo. Nhang dng khdng quen
daa dao lam ngadi cda Nhe giao. mdt dao
lam ngadi mang tinh nhap the vao trong
ta tadng cda dng.

Td trong Nho giao. dng lau y con ngifdi
phai cm trgng thai dd dd'i vdi vua. vdi
thdy hgc va vdi cha (quan. sa. phu). Ong
nci; "Ngay thd chda. thao thd cha. di dd
mdi tragng phu trung hieu". "Hgc dan thd
thay. dgt xadng dc chu'a thdng cda bao"
(tdc chaa bao dap dagc - NTT)""', "vang
dn thanh, xdt me cha, thd thay hgc dac""'',
Ngdai ra dng cdn nha'n manh vai trd cda
ta tadng nhan nghia dd'i vdi con ngu'di,
Ong ndi; "Dau hay men thda nhan nghi
(nhan nghia - NTT.), ba phien ngdi yeu
hdn lau gac" (Ca tran lac dao phd. Hdi
thd hai), "Tich nhan nghi. tu dao ddc, ai
hay nay chdng Thich Ca" (Ca tran lac dao
phd, Hdi thd ta), Ta tadng nhan nghia
cda Nho giao d day da trd thanh mdt

pham trd cda dao ddc Phat giao, cda
Thich Ca'

Dao ddc td bi cda Phat giao va dao ddc
tdng phap cda Nho giao vd'n la hai Hnh
viic cd tinh cha't khac nhau, n h a n g t a
tadng nhap the cda dng da khien cho hai
Icai dad ddc dd nhap lai lam mdt, d dd
khdng nhdng khdng chd'ng dd'i nhau ma
cdn hd trd chd nhau de trd thanh mdt dao
ddc hoan thien. can thiet cho con ngadi
<i>ldc ba'y gid. .... <\ : </i>

De ngu'di du'dng thdi cha'p nhan t a
tadng cda luinh. Tran Xhan Tdng chd
trudng hadng tdi cai tbiic te'. xa lanh cai
sieu hinh. Nhdng gi mang tinh cha't sieu
hinh. dd dd la cai cae sieu cd ich chd t a
duy con ngadi cua Phat giae. dng cung be
qua. cho rdng khdng can phai kho cdng
ghi nhd. Chang ban trong cac kmh Phat
hay dung bd'n cau: khdng dinh, phd dinh,
phdc khang dinh, phdc phd dinh de phan
loai hinh thdc cda cac phap, hoac giai

thich cac loai nghia li. ggi la "huu cd". "vd
cd". hoac "td cd phan biet". dng deu cho
dd la phien phdc. vd cdn cd va vd ich"**.
Nhan thdc nay cda dng tuy ndng can.
n h a n g sd truyen dat chd trgng thac te

cda dng de di dagc vao ldng ngUdi.

Difdng thdi cd met sd' nha Phat hgc cd
the lac. mudn tao ra mgt khuynh hadng
mdi trong tap thien va truyen thien. nha
Trdn Thai Tdng, Tue Trung Thu'dng Si.
nhung hg khdng lam du'dc, Tran Thai
Tdng thi chaa tac du'dc net rieng, Tue
Trung Thadng Si thi qua a tu do, phdng
khoang, it ngadi thee kip. Chi cd Tran
Nhan Tdng vdi xu hadng nhap the cua
minh, da dap dng dadc yen cau cda
dadng thdi, nen nhieu ngadi tin thee va
trd thanh mgt Thien phai.

<i><b>"k -k -k </b></i>

Di theo Phat giao n h a n g mang ta
tadng nhap the thi trade thdi Tran da cd,
n h a nha sa Dc Phap Thuan da bet ldng
khudng phd nha Tien Le, nha sif Xgd
Chan Lifu, do cd cdng vdi trieu dinh nen
dagc Dinh Tien Hoang ban cho hieu la
"Khudng Viet dai sd', nha sa Van Hanh
hieu du'g'c bie'n cd'chinh tri daong thdi, da
gidp Ly Cdng Uan len lam vua, lap ra
trieu Ly, Xhang d cac nhan vat nay ham
chda hai cen ngadi rieng biet: cen ngadi
trieu than va cen ngadi Phat td, Ldc ra
gidp viec trieu dinh thi cen ngadi trieu

than xua't hien, ldc trd ve tu hanh thi cen
ngadi Phat td hien ra. Hai mat dd chaa
thdng nha't trong mdt eon ngadi. Cdn d
Tran Xhan Tdng thi ldc lam vua vim
mang t a tadng Phat giao, ldc da xuat gia
vdn mang nang noi niem nhap the, Tdn
sung Phat giao va nhap the hanh dgng
ludn la mgt trong con ngadi dng. /.

</div>

<!--links-->
<a href=''>1993.tr 77</a>
<a href=''>1991.tr.</a>