Cấu trúc không gian của quần thể

Cấu trúc không gian của quần thể

1. Các dạng phân bố của cá thể
Cấu trúc không gian của quần thể được
hiểu là sự chiếm cứ không gian của các
cá thể. Các cá thể của quần thể
phân bố trong không gian theo 3 cách:
phân bố đều, phân bố theo nhóm (hay
điểm) và phân bố ngẫu nhiên.
Phân bố đều: Gặp ở những nơi môi
trường đồng nhất (nguồn sống phân bố
đồng đều trong vùng phân bố) và sự
cạnh tranh về không gian giữa các cá
thể rất mạnh hoặc tính lãnh thổ của các
cá thể rất cao.
Phân bố ngẫu nhiên: Gặp trong trường
hợp khi môi trường đồng nhất, hoặc các
cá thể không có tính lãnh thổ cao, cũng
không có xu hướng hợp lại với nhau
thành nhóm.
Phân bố theo nhóm rất thường gặp
trong thiên nhiên khi môi trường
không đồng nhất và các cá thể có khuynh
hướng tụ tập lại với nhau thành nhóm
hay thành những điểm tập trung. Đây là
hình thức phân bố phổ biến trong tự
nhiên.
2. Sự tụ họp, nguyên lý Allee và vùng
an toàn.
Trong cấu trúc nội tại của hầu hết các

quần thể ở những thời gian khác nhau
thường xuất hiện những nhóm cá thể có
kích thước khác nhau, tạo nên sự tụ họp
của các cá thể. Điều này có liên quan đến
những nguyên nhân sau:
+ Do sự khác nhau về điều kiện môi
trường cục bộ của nơi sống.
+ Do ảnh hưởng của sự biến đổi điều
kiện thời tiết theo ngày đêm hay theo
mùa.
+ Liên quan đến quá trình sinh sản của
loài .
+ Do tập tính xã hội ở các động vật bậc
cao.
Sự tụ họp có thể gia tăng tính cạnh tranh
giữa các cá thể về chất dinh dưỡng, thức
ăn hay không gian sống, song những
hậu quả không thuận lợi đó lại được
điều hoà cân bằng là nhờ chính sự quần
tụ tạo điều kiện sống sót cho cả nhóm nói
chung.
Mức độ tụ họp cũng như mật độ lớn mà
trong đó sự tăng trưởng và sự sống sót
của các cá thể đạt được tối ưu (optimum)
lại thay đổi ở những loài khác nhau và
trong những điều kiện khác nhau. Vì thế
sự “thưa dân” (không có tụ họp) hay
“quá đông dân” đều gây ra những ảnh
hưởng giới hạn. Đó chính là nguyên lý
Allee.

Dạng tụ họp đặc biệt gọi là sự “hình
thành vùng cư trú an toàn”. Ở đây những
nhóm động vật có tổ chức xã hội thường
cư trú ở phần trung tâm thuận lợi nhất, từ
đó chúng toả ra vùng xung quanh để
kiếm ăn hay để thoả mản các nhu cầu
khác rồi lại trở về trung tâm. Một số
trong những loài động vật thích nghi
nhất với các điều kiện sống trên mặt
đất đã sử dụng chiến lược này, trong đó
gồm cả sáo đá và con người (Odum,
1983).
Ở thực vật sự tụ họp liên quan chủ yếu
đến sự khác biệt về điều kiện sống,
những biến đổi về thời tiết hay sinh
sản. Trong điều kiện tụ họp, thực vật
chống chọi với gió to, sóng lớn, giảm sự
thoát hơi nước, duy trì nguồn lá rụng làm
“phân bón” khi bị phân huỷ, tuy nhiên
trong sự tụ họp các cá thể phải chia sẻ
muối khoáng, ánh sáng. ở động vật, hậu
quả của sự tụ họp là nạn ô nhiễm do chất
tiết, chất thải từ chúng, song mặt lợi được
đền bù là sự bảo vệ, chống chọi với kẻ
thù tốt hơn, nhiều loài (ví dụ như cá)
sống ổn định hơn trong hoàn cảnh nước
bị nhiễm độc nhờ sự trung hoà của chất
tiết và chất nhày từ cá.