Cải cách ngân hàng thương mại Việt Nam - Trần Thị Thuý Hằng

Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Lời nói đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong suốt thời kỳ đổi mới hơn 15 năm qua, các ngân hàng thơng mại
Việt Nam đà thực sự trở thành chỗ dựa đáng tin cậy và không thể thiếu của
các thành phần kinh tế, có những đóng góp lớn lao trong việc thúc đẩy nền
kinh tế quốc dân phát triển toàn diện với tốc độ khá cao và ổn định. Đặc biệt
từ khi tiến hành cải cách lĩnh vực ngân hàng, hoạt động của các ngân hàng đÃ
có nhiều tiến bộ đáng kể.
Tuy nhiên, thực tiễn cải cách NHTM trong thời gian qua cho thấy các
hoạt động cải cách còn nhiều tồn tại, cha có sự phối hợp chặt chẽ, linh hoạt
giữa các Bộ, Ngành cũng nh cha có đợc một cơ chế chính sách đồng bộ cho
hoạt động cải cách ngân hàng. Kết quả là tuy đà giảm đợc số lợng các ngân
hàng hoạt động không hiệu quả và tăng vốn điều lệ nhng tỷ lệ nợ quá hạn tại
các ngân hàng vẫn còn rất cao, hoạt động của các ngân hàng vẫn cha thực sự
đợc ổn định.
Trớc tình hình đó, việc nghiên cứu và tìm ra những giải pháp thiết thực
nhằm đẩy mạnh một cách có hiệu quả hơn nữa hoạt động cải cách các
NHTM đang là một nhiệm vụ cấp thiết của nhiều Bộ, Ban, Ngành... từ Trung ơng đến địa phơng và các ngân hàng.
2. Mục đích và ý nghĩa của khoá luận
a. Mục đích của khoá luận
Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng cải cách các NHTM Việt
Nam, khoá luận đa ra một số định hớng phát triển chính cho giai đoạn tới,
đồng thời tìm ra một số giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động cải cách NHTM
ở Việt Nam với mục tiêu xây dựng hệ thống ngân hàng phát triển ổn định,
vững mạnh và có khả năng cạnh tranh trong thời kỳ mới.
1

Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

b. Nhiệm vụ của khoá luận
Để đạt đợc mục đích trên, nhiệm vụ của khoá luận là:
- Thống nhất chung về mặt lý luận.
- Phân tích, đánh giá để từ đó đa ra những định hớng, giải pháp và kiến
nghị.
c. ý nghĩa của kho¸ ln
VỊ lý ln, kho¸ ln cã ý nghÜa tỉng hợp, thống nhất và phát triển
những vấn đề bức xúc đÃ, đang và sẽ tiếp tục đợc bàn luận, nghiên cứu.
Về mặt thực tiễn, khoá luận góp phần bàn luận các vấn đề nhằm thúc
đẩy cải cách NHTM Việt Nam trong những năm tới.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ một bài khóa luận, do những hạn chế nhất định về thời
gian và kinh nghiệm nghiên cứu, đề tài chỉ đề cập đến những vấn đề lý luận
có liên quan đến tình hình hoạt động của hệ thống NHTM, cùng với một số
giải pháp và kiến nghị nhằm đẩy mạnh cải cách trong thời gian tới.
4. Phơng pháp nghiên cứu
Đề tài đợc nghiên cứu trên cơ sở kết hợp các phơng pháp phân tích tổng hợp - đúc kết - phát triển, kết hợp lý luận với thực tiễn, từ phân tích đến
đánh giá để đa ra các định hớng phát triển cùng với các giải pháp và kiến
nghị hoàn thiƯn.
6. Néi dung bè cơc cđa kho¸ ln
Néi dung chÝnh của khoá luận đợc chia làm 3 chơng:
Chơng 1: Tính cấp thiết của việc tiến hành cải cách ngân hàng thơng
mại Việt Nam.
Chơng 2: Thực trạng cải cách ngân hàng thơng mại Việt Nam trong thời
gian qua.

Chơng 3: Một số định hớng và giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động cải
cách ngân hàng thơng mại Việt Nam trong thời gian tíi.
2


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Chơng I
Tính cấp thiết của việc tiến hành cải cách
ngân hàng thơng mại Việt Nam
I. tổng quan về hệ thống Ngân hàng thơng mại Việt
Nam
1. Khái niệm chung
1.1. Khái niệm ngân hàng thơng mại
1.1.1. Sự ra đời và phát triển Ngân hàng thơng mại
Hệ thống ngân hàng thơng mại là một bộ phận quan trọng trong nền kinh
tế quốc dân ở mỗi quốc gia. Có thể nói, sự ra đời và phát triển cđa hƯ thèng
NHTM g¾n liỊn víi quan hƯ cho vay nặng lÃi đà từng tồn tại trong thời kỳ phân
rà của chế độ công xà nguyên thủy. Các hoạt động tơng tự nh ngân hàng đÃ
xuất hiện khoảng 3000 năm trớc Công nguyên tại các ngôi đền xứ Chaldée
(thuộc Irak ngày nay). Thực chất, đó là các hoạt động tiếp nhận lễ vật và tài sản
do các tín đồ gửi rồi cho nông dân vay với lÃi suất cao.
Đến thế kỷ IV trớc Công nguyên, các ngân hàng thô sơ bắt đầu đợc thiết
lập ở nhiều nơi. Các ngân hàng cho vay nặng lÃi đà xuất hiện ở ý khoảng 500
năm trớc Công nguyên, chủ thể đi vay là giai cấp thống trị và những ngời sản
xuất hàng hoá giản đơn, với mức lÃi suất cao từ 40%-100%. Tuy nhiên, các
ngân hàng hoạt động với quy mô lớn, đúng chức năng thì chỉ xuất hiện từ thế kỷ
16 về sau, bao gồm các ngân hàng của ý nh Banco di Napoli (1591), Istituto

Bancario Sanpaolo di Torino (1563)…
Khi chñ nghÜa t bản hình thành và phát triển, các ngân hàng cho vay nặng
lÃi buộc phải hạ lÃi suất cho vay do áp lực của cuộc đấu tranh chống cho vay
nặng lÃi của các nhà t bản. Mặt khác, cũng chính trong quá trình này, các nhà t
bản công thơng nghiệp đà liên kết lập thành các hội tín dụng cho vay lÉn nhau

3


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

với lÃi suất vừa phải. Dần dần, những hội tín dụng này đà phát triển trở thành
những NHTM cổ phần.
Ngân hàng quốc gia Việt Nam, ngân hàng đầu tiên của nớc ta đà đợc
thành lập ngày 6-5-1951, theo Sắc lệnh số 15/LCT của Chủ tịch nớc. Từ năm
1951 đến trớc khi có Nghị định 53/HĐBT(26/3/1988), hệ thống ngân hàng ở
Việt Nam là hệ thống ngân hàng một cấp, gồm có NHNN và các ngân hàng
chuyên nghiệp trực thuộc NHNN nh Ngân hàng Ngoại thơng, Ngân hàng Đầu
t và Xây dựng. Chính hệ thống ngân hàng đơn nhất với cơ chế quản lý bao cấp,
quan liêu đà làm cho hoạt động của toàn ngành ngân hàng trở nên đơn phơng,
cứng nhắc, không đáp ứng đợc các yêu cầu đổi mới của nền kinh tế thị trờng. Vì
thế, mô hình hệ thống ngân hàng hai cấp theo Nghị định 53 là một bớc tiến bộ
đa hoạt động tiền tệ, tín dụng thoát khỏi tình trạng cũ, thích hợp với nền kinh tế
hàng hoá nhiều thành phần. Sau 3 năm hoạt động trong cơ chế mới, ngân hàng
đà tỏ ra năng động và linh hoạt hơn trong huy động và sử dụng vốn, nhng vẫn
còn nhợc điểm là cha định hớng rõ ràng, chính sách tiền tƯ, tÝn dơng vÉn cßn
bao cÊp, cho vay vèn lu động tràn lan,
Trớc tình hình đó, Hội đồng Nhà nớc đà ban hành 2 Pháp lệnh ngân hàng.

Theo đó, các ngân hàng chuyên doanh đợc chuyển thành NHTM quốc doanh
gồm có: Ngân hàng công thơng Việt Nam (NHCTVN); Ngân hàng nông nghiệp
và phát triển nông thôn Việt Nam (NHNN&PTNTVN); Ngân hàng ngoại thơng
Việt Nam (NHNTVN). Pháp lệnh ngân hàng cũng quy định các NHTM Việt
Nam có thể đợc thành lập dới dạng công ty cổ phần và đợc phép thực hiện đa
dạng các nghiệp vụ, tạo điều kiện cho các NHTM có thêm khả năng làm các
nghiệp vụ tài chính, từng bớc lặp lại trật tự kinh doanh tiền tệ, thu hút đầu t nớc
ngoài.
Nh vậy, hệ thống các NHTM níc ta lµ mét bé phËn trong hƯ thèng ngân
hàng hai cấp, trong đó NHNN làm nhiệm vụ của Ngân hàng Trung ơng, còn các
NHTM và các TCTD khác hoạt động nh các ngân hàng trung gian thực hiện
chức năng kinh doanh.
1.1.2. Định nghĩa Ngân hàng thơng mại:
4


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Định nghĩa NHTM thờng đợc xây dựng theo tính chất và mục đích hoạt
động của ngân hàng. Theo Luật ngân hàng của Pháp năm 1941, NHTM đợc
định nghĩa là: những xí nghiệp hay cơ sở thờng xuyên nhận tiền của công
chúng dới hình thức ký thác hay hình thức khác. Bên cạnh đó, cũng có một số
quốc gia đa ra định nghĩa về NHTM dựa trên sự kết hợp với đối tợng hoạt động.
Ví dụ nh Luật ngân hàng của Đan Mạch năm 1930 định nghĩa: NHTM là
những nhà băng thiết yếu gồm các nghiệp vụ nhận tiền ký thác, buôn bán
vàng bạc, hành nghề thơng mại và các giá trị địa ốc, các phơng tiện tín dụng
và hối phiếu, thực hiện các nghiệp vụ chuyển ngân, đứng ra bảo hiểm v.v.
ở Việt Nam, không có một định nghĩa riêng về NHTM mà NHTM đợc coi

là một loại hình TCTD. Do đó, định nghĩa các TCTD cũng đợc xem là định
nghĩa NHTM. Theo ®iỊu 20 cđa Lt c¸c tỉ chøc tÝn dơng cđa Việt Nam có
nêu: TCTD là doanh nghiệp đợc thành lập theo quy định của luật này và các
quy định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm dịch vụ
ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng số tiền gửi để cấp tín dụng,
cung ứng các dịch vụ thanh toán.
Mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau nhng các NHTM đều có
chung một tính chất, đó là: việc nhận tiền ký thác, tiền gửi không kỳ hạn và có
kỳ hạn để sử dụng vào nghiệp vụ cho vay, chiết khấu và các dịch vụ kinh doanh
khác của chính ngân hàng.
1.2. Các loại hình NHTM ở Việt Nam
Hệ thống ngân hàng thơng mại Việt Nam đợc tổ chức căn cứ vào nguồn
vốn hình thành, bao gồm 4 loại: NHTM quốc doanh, NHTM cổ phần, Ngân
hàng liên doanh và các Chi nhánh ngân hàng nớc ngoài.
1.2.1. Ngân hàng thơng mại quốc doanh
Ngân hàng thơng mại quốc doanh là NHTM thuộc sở hữu của Nhà nớc, đợc thành lập bằng 100% vốn Ngân sách. Các ngân hàng này đợc phép hoạt động
trong lĩnh vực ngắn hạn, trung hạn, dài hạn tùy theo tính chất nguồn vốn huy

5


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

động, đợc hoạt động cả trong nớc và nớc ngoài và các dịch vụ khác theo luật
quy định.
Từ năm 1990, hệ thống ngân hàng Việt Nam đợc sắp xếp lại thành 6
NHTM quốc doanh trong đó 4 ngân hàng hoạt động nh những NHTM (Ngân
hàng Ngoại thơng, Ngân hàng Công thơng, Ngân hàng Đầu t &Phát triển,

Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn), 2 ngân hàng hoạt động nh
những ngân hàng chính sách (Ngân hàng phục vụ ngời nghèo, Ngân hàng phát
triển Nhà đồng bằng Sông Cửu Long). Các NHTM quốc doanh hoạt động rộng
khắp trên cả nớc với 238 chi nhánh tại các tỉnh, thành phố và hơn 1000 chi
nhánh cấp 3 trực thuộc tại khắp các vùng dân c.
Đặc điểm chính của các NHTM quốc doanh :
- Giữ vai trò chủ đạo trong các hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam,
chiếm 75% vốn huy động và 80% đầu t cho vay vốn (Bảng 1).
- Tổ chức theo mô hình Tổng công ty Nhà nớc hạng đặc biệt và hệ thống
mạng lới theo địa d hành chính..
- Thực hiện cho vay chính sách nh một trong các hoạt động chính và còn
mang tính ngân hàng chính sách, rõ nhất là NHNN&PTNTVN.
- ĐÃ và đang thực hiện mạnh mẽ việc chuyển từ cơ chế tập trung quan liêu
bao cấp sang kinh doanh thị trờng định hớng XHCN.
1.2.2. Ngân hàng thơng mại cổ phần
Ngân hàng thơng mại cổ phần là các ngân hàng đợc hình thành trên cơ sở
vốn góp của các cổ đông với nội dung và phạm vi hoạt động nh các NHTM
quốc doanh. Tính đến nay, trên cả nớc có 36 NHTM cổ phần trong đó có 21
NHTM cổ phần đô thị và 15 NHTM cổ phần nông thôn, tiêu biểu là: NHTM cổ
phần á Châu (ACB); NHTM cổ phần Quân đội; NHTM cổ phần Hàng hải;
NHTM cổ phần Đông á; NHTM cổ phần Bắc á; NHTM cổ phần

nhà Hà

Nội (Habubank); NHTM cổ phần Châu á Thái Bình Dơng; NHTM cổ phần
các doanh nghiệp ngoài quốc doanh; NHTM cổ phần Sài Gòn thơng tín
(Sacombank); NHTM Nam Phơng; NHTM cổ phần Quế Đô Theo số liệu tại
6

Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Bảng 1, các ngân hàng này hiện chiếm 10% vốn huy động và 10% đầu t cho vay
vốn.
Đặc điểm chính của các NHTM cổ phần :
- Hoạt động gần nh thuần túy vì lợi nhuận, có thể mở rộng quy mô bằng
việc phát hành cổ phiếu mới hoặc trái phiếu để bổ sung vốn.
- Tỷ lệ NHTM cổ phần chất lợng kém cao, một số NHTM cổ phần đang
bị đặt trong tình trạng kiểm soát đặc biệt của Nhà nớc.
- Hội đồng quản trị trong các NHTM cổ phần giữ vai trò chủ sở hữu thật,
bộ máy điều hành mang nặng tính làm thuê.
Bảng 1: Thị phần của từng loại hình trong toàn hệ thống đến hết 5/2002

NHTM
quốc doanh

NHTM cổ
phần

Vốn huy động

75%

10%

Ngân hàng
liên doanh
và chi

nhánh nớc
ngoài
11%

Đầu t cho vay vốn

80%

10%

9%

1%

38.9%

20%

39.1%

2%

Loại hình
Chỉ tiêu

Tỷ trọng vốn

Loại hình

4%

Nguồn: Thị trờng tài chính - tiền tệ 7-2002
1.2.3. Ngân hàng liên doanh
Ngân hàng liên doanh là ngân hàng đợc thành lập trên cơ sở hợp đồng liên
doanh, có trụ sở chính tại Việt Nam và chịu sự điều chỉnh của pháp luật Việt
Nam. Vốn điều lệ của các ngân hàng liên doanh là vốn góp của bên ngân hàng
Việt Nam và bên ngân hàng nớc ngoài.
Theo luật, Ngân hàng liên doanh đợc hoạt động cả bằng đồng tiền Việt
Nam và ngoại tệ theo quy định trong giấy phép. Các ngân hàng này chỉ đủ t
cách pháp nhân khi đợc cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Hiện nay,
trên lÃnh thổ Việt Nam có 5 ngân hàng liên doanh đang hoạt động chiếm 11%
vốn huy động và 9% đầu t cho vay vốn, đó là: ChohungVina Bank (ngân hàng
liên doanh giữa NHNT Việt Nam và Hàn Quốc)..
7


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Đặc điểm chính của các Ngân hàng liên doanh tại Việt Nam :
- Thờng là liên doanh giữa một NHTM quốc doanh với một ngân hàng của
các nớc đang phát triển .
- Phía Việt Nam luôn giữ vị trí Chủ tịch Hội đồng quản trị, còn phía nớc
ngoài là Tổng giám đốc điều hành.
- Mạng lới chi nhánh chủ yếu tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội với doanh
số hoạt động còn khiêm tốn.
1.2.4. Chi nhánh ngân hàng nớc ngoài
Chi nhánh ngân hàng nớc ngoài là một bộ phận của Ngân hàng nớc ngoài
hoạt động tại Việt Nam và chịu sự điều chỉnh của pháp luật Việt Nam. Các chi

nhánh ngân hàng nớc ngoài chỉ có đủ t cách pháp nhân khi đợc cấp giấy đăng
ký kinh doanh. Hiện nay, ở Việt Nam có khoảng trên 20 chi nhánh ngân hàng
nớc ngoài đang hoạt động nh : chi nhánh Citibank (Hoa Kỳ); chi nhánh
HongKong Bank; ANZ Bank; Mitsui Bank (Nhật Bản)
Đặc điểm của các chi nhánh ngân hàng nớc ngoài tại Việt Nam :
- Phần lớn thuộc các ngân hàng ở các nớc đang phát triển (HongKong,
Indonesia) và các nớc phát triển (Hoa Kỳ, Nhật Bản)
- Bộ máy điều hành của các chi nhánh ngân hàng nớc ngoài do ngời nớc
ngoài trực tiếp nắm giữ.
- Công nghệ ngân hàng tại các chi nhánh này thờng là công nghệ tiên
tiến.
- Có tiềm lực vốn lớn nhờ vào nguồn vốn của ngân hàng mẹ.
2. Đánh giá nguồn lực và hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam
2.1. Đánh giá nguồn lực tại các NHTM Việt Nam
2.1.1. Quy mô vốn tự có và tình hình tài chính
2.1.1.1. Quy mô vốn tự có
Vốn tự có là chỉ tiêu cơ bản để đánh giá tiềm lực tài chính của các NHTM.
Theo thông lệ quốc tế, vốn tự có của NHTM bao gồm vốn điều lệ, các quỹ đầu
t và một số tài sản nợ khác của ngân hàng. Vốn tự có của ngân hàng thờng
8


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

chiếm tỷ trọng nhỏ, dới 10% tài sản Có nhng lại đợc đặt lên hàng đầu do tiềm
lực vốn của ngân hàng quy định quy mô hoạt động, năng lực thanh toán, năng
lực cạnh tranh và tạo ra uy tín cho ngân hàng.
Tuy vËy, lỵng vèn tù cã cđa hƯ thèng NHTM ViƯt Nam hầu hết không đáp

ứng đợc yêu cầu. Vốn tự có tại các NHTM quốc doanh tính đến cuối năm 1999
nh sau:
ã Ngân hàng Ngoại thơng (NHNT): 963 tỷ đồng
ã Ngân hàng Công thơng (NHCT): 537 tỷ đồng
ã Ngân hàng Đầu t & Phát triển (NHĐT&PT):792 tỷ đồng
ã NHNN&PTNTVN: 655 tỷ đồng (1).
Thử so sánh với số tài sản của một số ngân hàng trên thế giới vào thời
điểm năm 1995: Deutsche Bank (§øc) 502,3 tû USD; Sumitomo Bank (NhËt)
498,9 tû USD; Credit Lyonnais (Ph¸p) 337,6 tû USD; hay Chase Mahattan Bank
(Mü) 333,8 tû USD… th× míi thÊy sù nhá bé và khoảng cách rất xa của các
NHTM Việt Nam. Ngay cả so sánh với khu vực thì vốn điều lƯ cđa c¸c NHTM
ViƯt Nam cịng chØ b»ng 10-20% vèn ®iỊu lƯ cđa c¸c NHTM trong khu vùc; vèn
tù cã/tỉng tài sản chỉ đạt khoảng 3-4%, xếp hạng gần cuối trong số 500 ngân
hàng lớn nhất Châu á năm 2000 (xem Bảng 2).
Bảng 2: Xếp hạng các NHTM quốc doanh Việt Nam trong khu vực Châu
á theo quy mô tài sản Có
Xếp hạng

Tài sản Có
(triệu USD)

NHNN&PTNT

335

2575

NH Ngoại thơng

345

2401

NH Công thơng

347

2392

Tên ngân hàng

NH Đầu t & Phát triển

364
Nguồn: Tạp chí Asia Week ngày 15/9/2000

1(1)

Nghiên cứu kinh tế số 290, tháng 7/2002.

9

2054


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Trong khi vốn điều lệ của các NHTM quốc doanh còn nhỏ bé thì vốn điều

lệ của các NHTM cổ phần còn thấp hơn rất nhiều lần. Trong tổng số 48 NHTM
cổ phần, NHTM đô thị có vốn điều lệ cao nhất là 350 tỷ đồng, có 20 NHTM cổ
phần nông thôn có tổng số vốn điều lệ là 45 tỷ đồng (gần 3 triệu USD) còn ngân
hàng có số vốn điều lệ nhỏ nhất là 1 tỷ đồng (2). Vốn điều lệ nhỏ thì đơng nhiên
vốn tự có của các ngân hàng cũng nhỏ, dẫn đến khả năng cạnh tranh kém.
2.1.1.2. Tình hình tài chính
Tình hình tài chính của các NHTM hiện nay đang trong tình trạng thiếu
lành mạnh nghiêm trọng. Theo tính toán của IMF, tình hình nợ khó đòi phải xử
lý theo tiêu chuẩn kế toán Việt Nam hiện đang ở mức báo động, lên tới 13,3%
vào thời điểm năm 2001 so với tổng d nợ toàn quốc (trong khi mức an toàn là dới 5%) với tổng trị giá lên đến 18.000 tỷ VND, tơng đơng hơn 1 tỷ USD (trong
khi tổng vốn tự có của toàn ngành ngân hàng vào khoảng 20.000 tỷ VND).
Theo Hình 1, tỷ lệ nợ khó đòi của riêng 4 NHTM quốc doanh tính đến cuối
tháng 8/2001 đà lên đến gần 10 %. Nếu căn cứ theo tiêu chuẩn kế toán quốc tế
thì số nợ khó đòi trong hệ thống NHTM Việt Nam thời kỳ 1996-1998 còn lên
tới 3-4 tỷ USD, chiếm khoảng 30% tổng d nợ tín dụng đối với nền kinh tế (3).
Hình 1: Tình hình nợ khó đòi của 4 NHTM quốc doanh theo tiêu
chuẩn kế toán Việt Nam
11
10
9
8
7
6
5
4

%
Nợ ngoại tệ
Tổng nợ

Nợ nội tệ
Năm

1999Q4

2000Q1

2000Q2

2000Q3

2000Q4

2001Q1

8/2001

Nguồn: Dự báo của Ngân hàng Nhà nớc và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), 7/2001.

Nguyên nhân gây nợ khó đòi trong hệ thống NHTM Việt Nam:

2(2)
3(3)

Tạp chí Tài chính số tháng 5/2002
Báo cáo tài chính Ngân hàng cđa WB th¸ng 7/2001

10

Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Một là, vốn tín dụng ngân hàng bao cấp chiếm tỷ trọng lớn trong vốn lu
động của doanh nghiệp. Trong khi đó, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
không hiệu quả, NHTM cho vay vốn nhng không thu hồi đợc nợ.
Hai là, nhiều NHTM, nhất là các NHTM quốc doanh dùng vốn huy động
ngắn hạn, kể cả ngoại tệ để cho vay trung dài hạn đối với mọi thành phần kinh
tế. Trong khi đó, các doanh nghiệp sử dụng khoản vay này không hiệu quả nên
không có khả năng trả nợ cho ngân hàng.
Ba là, hầu hết các NHTM cho vay nhận tài sản thế chấp là bất động sản,
trong khi đó giá bất động sản thờng xuyên biến động theo thị trờng và bị ảnh hởng bởi chủ trơng, chính sách của Nhà nớc.
Bốn là, các NHTM cho vay còn lấy giá trị vật t, tài sản hình thành từ vốn
vay để làm tài sản đảm bảo tiền vay trong khi giá cả luôn có xu hớng biến động
do cạnh tranh về mẫu mà và tính năng của hàng hoá.
Năm là, nhiều NHTM cho vay nhận tài sản thế chấp mà pháp luật cấm. Do
đó, khi xiết nợ, toà án không cho phép các NHTM đợc thu hồi tài sản đó.
Bảng 3: Nợ quá hạn của hệ thống ngân hàng Việt Nam
giai đoạn 1995-2001
Đơn vị: %
Năm
Nợ quá hạn/Tổng vốn
tự có

1995
61,9

1996
75,7

Nợ quá hạn/Tổng d nợ
Tổng vốn tự có/Tổng
tài sản

7,8
4,8

9,3
5,5

1997 1998
112,3
-

1999
-

2000
-

2001
-

12,4
7,4

13,2
7,2

13,1
7,1

13,3
-

12
6,8

Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam tháng 2/1998; Thống kê của Ngân hàng Thế giới/2001

Có thể thấy, trong giai đoạn 1995-1996, nợ quá hạn trong các ngân hàng
có xu hớng giảm dần. Tuy nhiên, kể từ khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính
tiền tệ Châu á, tình hình nợ quá hạn (nợ khó đòi) của hệ thống NHTM Việt
Nam càng trầm trọng. Vào thời điểm năm 1997, tỷ lệ nợ quá hạn/tổng vốn tự có
đà lên đến 112,3% và nợ quá hạn/tổng d nợ cũng lên đến 12,4%.

11


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Ngoài các khoản nợ khó đòi, khả năng sinh lời của các NHTM Việt Nam
cũng còn rất thấp. Mức chênh lệch giữa tổng thu nhập so với tổng chi phí toàn
ngành chỉ đạt gần 800 tỷ/năm, tơng đơng gần 60 triệu USD, thấp hơn nhiều so
với mức lợi nhuận của các ngân hàng trong khu vùc (OUB Singapore: 100 triÖu
USD; HSBH Hong Kong: khoảng 1392 triệu USD; Maybank Malaysia: 62.8
triệu USD). Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng thu nhập thấp của các

NHTM là chi phí hoạt động kinh doanh hiện quá cao khi so sánh với các nớc
láng giềng. Chẳng hạn, tỷ lệ chi phí hoạt động/tổng tài sản Nợ tại NHNT vào
khoảng 5,5%; tại NHCT là 9,3%; tại NHNN&PTNT là 8,5%; tại NHĐT&PT là
7,5% trong khi tỷ lệ ở các nớc công nghiệp phát triển OECD là 1-2% (4).
2.1.2. Công nghệ cung ứng dịch vụ
Công nghệ cung ứng dịch vụ của các NHTM Việt Nam hiện đang ở mức
quá lạc hậu so với các NHTM khác trên thế giới và trong khu vực. Trong khi xu
hớng điện tử hoá hoạt động ngân hàng đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới thì
cho đến nay, vẫn cha có một NHTM nào lắp đặt các hệ thống chơng trình nhằm
chuẩn hoá dịch vụ ngân hàng cũng nh thực hiện đợc việc nối mạng trong toàn
hệ thống để có đợc một cơ sở dữ liệu thông tin thống nhất về khách hàng. Chính
vì vậy, các NHTM Việt Nam vẫn cha thực hiện đợc các dịch vụ khá đơn giản
nh gửi tiền một nơi rút tiền mọi nơi hay vay vốn nơi này rút vốn nơi khác
Công nghệ thẻ tín dụng trong hệ thống NHTM Việt Nam còn rất yếu. Mặc
dù, hiện nay ở Việt Nam đà có một số NHTM phát hành thẻ tín dụng, thẻ thanh
toán nh NHNT, NHTM cổ phần á Châu (ACB), Ngân hàng Eximbank, song
do công nghệ không đồng bộ và không hiện đại nên tỷ lệ giao dịch gặp trục trặc
trong thanh toán khá cao. Đồng thời, đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng
các NHTM Việt Nam mất dần thị trờng sang các chi nhánh ngân hàng nớc
ngoài có công nghệ cao hơn nh Hongkong Bank, ANZ
2.1.3. Cấu trúc tổ chức và nguồn nhân lực
2.1.3.1. Cấu trúc tổ chức
4(4)

Tạp chí Ngân hàng số 3/2001

12


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Hiện nay, tất cả các NHTM Việt Nam đều hoạt động theo mô hình tổ chức
trực tuyến, tức là các quyết định đợc ban hành từ trên xuống dới. Các ngân hàng
tiến hành phân chia các phòng ban theo từng mảng nhiệm vụ của ngân hàng
hoặc theo từng công đoạn của quy trình cung ứng dịch vụ chứ không phải phân
chia theo đặc điểm của từng nhóm khách hàng hoặc dịch vụ. Nói cách khác, các
NHTM Việt Nam đều không đợc tổ chức theo định hớng thị trờng. Vì vậy, các
thông tin về một khách hàng, thậm chí của một nhóm khách hàng không thể
tổng hợp đợc do có quá nhiều đầu mối theo dõi; các nghiệp vụ trong ngân hàng
bị đan xen chồng chéo; số liệu báo cáo không chính xác.
2.1.3.2. Nguồn nhân lực
Trong toàn hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay có khoảng 60.000 lao
động trong đó khu vực quốc doanh đông nhất (70%) và khu vực nớc ngoài là ít
nhất (3%). Về trình độ nhân sự, lực lợng có trình độ đại học và sau đại học
chiếm 36%; trình độ trung học chiếm 43%; sơ học và lao động giản đơn chiếm
khoảng 21% (5).
Trong những năm gần đây, chất lợng nhân lực tại các NHTM đà đợc chú ý
nâng lên một bớc. Số cán bộ mới đợc tuyển chọn công khai với kiến thức tối
thiểu là đại học kinh tế, có trình độ tiếng Anh và vi tính thành thạo. Mặt khác,
số lợng cán bộ cũ đợc các ngân hàng chú ý đào tạo lại. Đặc biệt, ngày càng có
nhiều cán bộ đợc đi thực tập khảo sát ở nớc ngoài và cử đi học ở các lớp sau đại
học. Bên cạnh đó, các NHTM hiện đà chú trọng hơn đến công tác khách hàng
nên thái độ, tác phong phục vụ khách hàng của đội ngũ cán bộ nhân viên ngân
hàng đà đợc cải thiện rất nhiều.
Ngoài những u điểm đà nêu ở trên, tình hình nhân lực tại các NHTM hiện
nay vẫn còn nhiều vấn đề bất cập. Công tác tuyển chọn và đào tạo tại các ngân
hàng không đợc chơng trình hoá, kế hoạch hoá cùng với việc phân công sử dụng
lực lợng cán bộ cha hợp lý dẫn đến tình trạng những kiến thức đợc học không đợc sử dụng và ngợc lại. Ngoài ra, thái độ, tác phong phục vụ khách hàng tuy đÃ

đợc nâng lên một bớc song vẫn cha đáp ứng đợc mong mỏi của khách hàng. Kỹ
(5)

Tạp chí Ngân hàng số tháng 10/2001

13


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

năng ứng xử giao tiếp với khách hàng cha đợc các NHTM quan tâm đúng mức.
Đặc biệt, vấn đề đạo đức nghề nghiệp trong các NHTM cha đợc rèn giũa thờng
xuyên. Chất lợng nhân lực kém không những ảnh hởng đến hoạt động của các
NHTM mà còn ảnh hởng đến tốc độ và hiệu quả cải cách hệ thống NHTM Việt
Nam trong thời gian tới.
2.1.4. Hệ thống thông tin và kiểm toán, kiểm soát nội bộ tại các NHTM
2.1.4.1.Hệ thống thông tín
Hệ thống thông tin tại NHTM Việt Nam hiện nay gồm 2 bộ phận: hệ thống
thông tin bên trong và hệ thống thông tin bên ngoài
- Hệ thống thông tin bên trong: Các NHTM hiện thu thập thông tin bên
trong theo hệ thống báo cáo đợc lập từ dới lên trên. Nh đà đề cập ở trên, do cơ
cấu tổ chức của các NHTM hiện cha theo nhóm khách hàng và dịch vụ chào
bán nên các thông tin thu thập đợc mang tính chất chung chung, không có ý
nghĩa trong việc đánh giá mối quan hệ giữa Ngân hàng với khách hàng cũng nh
khả năng kinh doanh hiện thực của Ngân hàng đối với từng loại dịch vụ. Hơn
nữa, các số liệu thu thập đợc không có độ chính xác cao do chức năng nhiệm vụ
của một số phòng ban còn chồng chéo.
- Hệ thống thông tin bên ngoài: Cho đến nay, hầu hết các NHTM Việt

Nam đều đà thành một phòng ban chuyên trách công tác Marketing/khách hàng
hoặc nh là một nhiệm vụ kiêm nhiệm nằm trong phòng kinh doanh. Tuy nhiên,
các thông tin bên ngoài vẫn cha đợc xử lý một cách có hệ thống. Phần lớn các
thông tin đều do các cá nhân tự thu thập, hoặc đợc truyền đạt tại các cuộc họp
chuyên môn. Chính vì vậy, hiệu quả điều hành kinh doanh của ban lÃnh đạo
ngân hàng phần nào bị ảnh hởng do không có đợc nguồn thông tin từ bên ngoài.
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng trên là do các NHTM cha nhận thức
đầy đủ về sức mạnh nguồn lực thông tin, từ đó dẫn đến việc đầu t cha thích
đáng cả về mặt tổ chức, nhân sự, quản lý và công nghệ cho công tác đặc biệt
quan trọng này.
2.1.4.2. Hệ thống kiểm tra, kiĨm to¸n néi bé
14


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Hoạt động KTNB là một trong những công cụ quan trọng trong công tác tổ
chức quản lý của ban lÃnh đạo Ngân hàng. Nó thực hiện chức năng chính là
kiểm tra, xác nhận và đánh giá các hoạt động kinh doanh và hoạt động tài chính
nhằm nâng cao hiệu quả và góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý của NHTM.
Thông qua hoạt động này, các ngân hàng có thể phát hiện những sơ hở, yếu
kém, gian lận trong quản lý, trong bảo vệ tài sản của NHTM, đề xuất các giải
pháp nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý điều hành kinh doanh, giữ vững ổn định
và phát triển bền vững của NHTM. Tuy nhiên, hệ thống KTNB của các NHTM
Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập, biểu hiện:
- Tính độc lập của bộ phận KTNB bị hạn chế. Trởng ban kiểm tra,
KTNB, Trởng phòng kiểm tra nội bộ, kiểm tra viên tham gia vào Hội
đồng tín dụng hoặc kiểm tra viên kiêm nhiệm một số công việc khác

không đúng chức năng nhiệm vụ của KTNB.
- Chất lợng kiểm tra viên cha cao, nhiều cán bộ làm công tác KTNB cha
đợc đào tạo để có đủ khả năng thực hiện nghiệp vụ cũng nh nhận biết
rủi ro. Có nơi bố trí cả cán bộ vừa mới ra trờng làm công tác hoặc có
cán bộ không thể sắp xếp vào các bộ phận nghiệp vụ khác thì mới bố trí
vào làm công tác này dẫn đến hiệu quả kiểm toán còn kém.
- Về nội dung kiểm toán đối với hoạt động tín dụng: chủ yếu còn thiên
về kiểm tra hồ sơ tín dụng và đối chiếu khách hàng để phát hiện ra
những sai phạm. Các NHTM cha chú trọng đến việc đánh giá tách các
chức năng trong quy trình nghiệp vụ tín dụng, cha chú trọng đến kiểm
toán cơ cấu tín dụng. Nói cách khác, hệ thống kiểm toán tại các NHTM
cha định hớng rõ theo những rủi ro tiềm ẩn.
- Về phơng pháp kiểm toán: chủ yếu thực hiện phơng pháp kiểm toán
riêng lẻ, cha chú trọng đến phơng pháp kiểm toán hệ thống. Các ngân
hàng cha có tiêu chí chọn mẫu phù hợp, kỹ thuật chọn mẫu chủ yếu đợc
áp dụng là chọn mẫu phi xác suất hay còn gọi là lựa chọn xét đoán.
2.1.5. Danh tiếng và uy tín của các ngân hàng
15


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Nhìn chung, danh tiếng và uy tín của các NHTM Việt Nam hiện cha cao.
Hầu hết các ngân hàng còn khá non trẻ (NHTM lâu đời nhất thành lập năm
1963, NHTM trẻ nhất thành lập năm 1997). Hơn nữa, các NHTM Việt Nam lại
đang hoạt động kinh doanh trong một nền kinh tế còn nghèo nàn và phát triển
cha ổn định, song đà phải chống chọi với hàng loạt các vấn đề nan giải nh tốc
độ lạm phát phi mà trong những năm 80, thất bại của đợt đổi tiền 1985 và sự đổ

vỡ của một số NHTM cổ phần trong năm 1997-1998 và hàng loạt các vụ án
hình sự liên quan đến các cán bộ lÃnh đạo ngân hàng Chính những điều này
đà ảnh hởng không ít đến danh tiếng và uy tín của các NHTM Việt Nam trong
những năm qua.
Tuy nhiên, nhờ những nỗ lực trong thời gian gần đây cùng với sự hỗ trợ
của Chính phủ, các NHTM đà bớc đầu khẳng định đợc vị thế của mình trên thị
trờng. Uy tín của các ngân hàng ngày càng đợc nâng cao thể hiện bằng lợng tiền
gửi của các tổ chức kinh tế và dân c tập trung vào nhóm ngân hàng này ngày
càng tăng, chiếm đến 80% tổng lợng tiền huy động đợc trong toàn ngành. Bên
cạnh đó, một số NHTM cổ phần cũng đà bớc đầu khẳng định đợc danh tiếng
của mình trên thị trờng nh NHTM cổ phần á Châu (ACB), NHTM cổ phần
Quân đội, NHTM cổ phần Phơng Đông
2.2. Đánh giá chung hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTM
Việt Nam
Đánh giá chung về hoạt động của các NHTM Việt Nam, Bộ chính trị đà có
kết ln: “… Tõ khi chun sang kinh doanh, c¸c NHTM đà thực hiện huy
động một khối lợng đáng kể vốn trong và ngoài nớc; thúc đẩy đầu t cho sản
xuất của các thành phần kinh tế, coi trọng đầu t tín dụng u đÃi để phục vụ xoá
đói giảm nghèo và thực hiện một số chính sách xà hội. Trên thực tế, khi
chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa, các
NHTM còn nhiều bỡ ngỡ nên hiệu quả kinh doanh nhiều mặt bị hạn chế. Nhng
cùng với nố lực của bản thân các NHTM, sự ủng hộ từ nhiều phía tạo môi trờng
kinh doanh thuận lợi hơn, các NHTM đà quen dần với cơ chế mới, đà đạt đợc
16


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

những thành quả nhất định trong kinh doanh. Đến nay, chỉ xét riêng mảng huy
động vốn của hầu hết các NHTM, cả quy mô và chất lợng đều đợc phát triển.
Theo báo cáo của NHNN qua mấy năm gần đây, các TCTD trong nớc
cũng nh chi nhánh ngân hàng nớc ngoài, ngân hàng liên doanh đều có tốc độ
tăng liên tục. Năm 1995, các NHTM quốc doanh huy động đợc 31,7 nghìn tỷ
VND (kể cả ngoại tệ quy đổi) thì năm 1999 đà huy động đợc 115,508 nghìn tỷ
VND (tăng 3,64 lần). Đối với các chi nhánh ngân hàng nớc ngoài và ngân hàng
liên doanh, năm 1995 huy động đợc 2,085 nghìn tỷ VND (quy đổi); đến năm
1999 số vốn huy động đà tăng lên 14,413 nghìn tỷ đồng. Riêng trong năm
2000, quán triệt nhiệm vụ ngay từ đầu năm, toàn hệ thống NHTM đà tích cực
nắm bắt thị trờng, tình hình biến động trong nớc và thế giới, có nhiều giải pháp
phù hợp để đẩy mạnh huy động vốn đáp ứng nhu cầu vốn cho nền kinh tế nh: áp
dụng lÃi suất linh hoạt nội và ngoại tệ; phát hành trái phiếu ngân hàng để nâng
cao tỷ trọng vốn trung và dài hạn; huy động vốn bằng vàng Tính đến cuối
năm 2000, số d tiền gửi tại các NHTM tăng 30% so với đầu năm, cao hơn nhiều
so với mức tăng năm trớc và vợt kế hoạch đề ra

. Nhìn chung, số vốn các

(6)

NHTM huy động đợc từ nền kinh tế tăng đều đặn trong những năm gần đây rất
có ý nghĩa đối với sự phát triển trong bối cảnh vốn đầu t trực tiếp nớc ngoài vào
nớc ta bị giảm sút.
Ngoài ra, các NHTM Việt Nam đà đóng góp rất nhiều vào tốc độ tăng trởng đầu t cho vay, đặc biệt là cho vay trung dài hạn. Các NHTM cũng giữ vai
trò là trung tâm thanh toán của nền kinh tế, cung cấp các dịch vụ, nghiệp vụ
ngân hàng hiện đại.
Tuy nhiên, tình hình hoạt động kinh doanh của các NHTM Việt Nam hiện
còn không ít vấn đề bất cập. Về hoạt động huy động vốn, mặc dù đà đạt đợc
nhiều kết quả khả quan nhng hiện vẫn cha có nhiều hình thức huy động vốn và

nhận tiền gửi mới, phù hợp với nhu cầu của ngời dân và các tổ chức kinh tế. Số
tài khoản tiền gửi cá nhân, tài khoản vÃng lai mở và duy trì hoạt động còn ít,
loại tiền huy động còn hạn chế. Bên cạnh đó, lợng vốn huy động vẫn còn thấp
6(6)

Tạp chí Ngân hàng số tháng 8/2001

17


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

so với nguồn vốn tiềm tàng trong nền kinh tế. Trong những năm qua, theo sè
liƯu cđa NHNN, sè vèn huy ®éng vđa hệ thống NHTM trung bình mới đạt 15%
GDP (giai đoạn 1991-1995) và 22% GDP (giai đoạn 1995-2000). Đặc biệt cơ
cấu nguồn vốn cha đợc hợp lý; chẳng hạn, số vốn huy động đợc phần lớn là vốn
ngắn hạn, cha phù hợp với kỳ hạn sử dụng vốn; vốn tự có và việc bổ sung vốn tự
có còn quá nhỏ so với quy mô hoạt động của các ngân hàng.
Về hoạt động tín dụng, chất lợng, hiệu quả vốn tín dụng và bảo lÃnh còn
quá thấp. Nợ quá hạn, nợ có liên quan đến vụ án, nợ chờ xử lý, nợ phải trả thay
chiếm tỷ trọng lớn trong tổng d nợ. Đây là tồn tại lớn nhất, ảnh hởng nghiêm
trọng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM trong những năm qua, đặc biệt là
ở Ngân hàng Công thơng và NHNN&PTNT Việt Nam. Theo số liệu Báo cáo thờng niên, tỷ lệ Nợ có vấn đề của NHCT Việt Nam là 23,5%/Tổng d nợ năm
1997; 35% năm 1998; 32% năm 1999 và 26% năm 2000

. Hơn nữa, các

(7)

NHTM Việt Nam hiện nay cũng cha mở rộng các hình thức cho vay mới nh: tín
dụng thấu chi, chiết khấu thơng phiếu và các chứng từ có giá; cho vay trả góp;
bao thanh toán; cho vay tiêu dùng; cho vay mua cổ phần để đáp ứng nhu cầu
của nền kinh tế đang không ngừng phát triển. Các hình thức tín dụng nh: cho
thuê tài chính, bảo lÃnh còn chậm phát triển nên doanh số hoạt động thấp. Đáng
lo ngại hơn là vấn đề thđ tơc cho vay. HiƯn nay, c¸c thđ tơc cho vay, bảo lÃnh
tại các NHTM còn quá rờm rà, phức tạp, gây tâm lý ngần ngại cho ngời vay
vốn.
Mặt khác, đối với hoạt động đầu t, các NHTM Việt Nam cha có đợc
những hình thức đầu t mới, phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế nh: mua cổ
phần trong các công ty có hiệu quả sản xuất cao hay đầu t chứng khoán. Bởi
vậy, doanh số hoạt động còn nhỏ, không đều, tập trung chủ yếu vào mua công
trái Nhà nớc và tín phiếu kho bạc Đối với hoạt động trung gian, doanh số
hoạt động và tỷ trọng thu nhập từ dịch vụ và các nghiệp vụ khác trong tổng thu
nhập còn quá nhỏ so với tiềm năng và lợi thế của các NHTM nh số liệu của một
số NHTM tại Bảng 4 cho thấy.
7(7)

Tạp chí Ngân hàng sè th¸ng 6/2002

18


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Bảng 4: Tỷ träng thu dÞch vơ / Tỉng doanh thu cđa mét số NHTM giai
đoạn 1996-2001 (%)

Năm

NH Công thơng

NH Ngoại thơng

NH cổ phần á
Châu

1996

2,7

9,3

-

1997

3,6

8,5

-

1998

8,6

14,9

12,5

1999

7

10,5

13,2

2000

5,4

12,6

14,1

2001

4,1

13,1

15,3

Trung bình

5,2

11,5

13,7

Nguồn: Ngân hàng Công thơng; Ngân hàng Ngoại thơng; NHTM cổ phần á Châu

Các sản phẩm dịch vụ của các NHTM Việt Nam còn rất ít ỏi và đơn điệu,
chủ yếu vẫn chỉ là các dịch vụ thanh toán - chuyển tiền trong nớc và quốc tế
(trong khi một NHTM trung bình của Nhật đà có tới 6000 dịch vụ). Ngay trong
một loại hình dịch vụ, các hình thức, công cụ thực hiện cũng cha đầy đủ. Thị trờng dịch vụ ngân hàng đối với cá nhân rất lớn nhng các NHTM cha khai thác đợc nhiều: số lợng tài khoản tiền gửi cá nhân và thanh toán của cá nhân qua ngân
hàng còn rất thấp; các dịch vụ thanh toán thẻ, máy rút tiền tự động (ATM), bảo
hiểm, dịch vụ ngân hàng tại nhà mới đợc áp dụng nhng vẫn đang ở giai đoạn thí
điểm Mặt khác, chất lợng sản phẩm dịch vụ của các NHTM còn nhiều hạn
chế nên cha tạo ra đợc u thế cạnh tranh trên thị trờng.
Những tồn tại trên là nguyên nhân dẫn đến hiệu quả kinh doanh của các
NHTM, đặc biệt là các NHTM quốc doanh trong thời gian qua không cao. Theo
số liệu tại Bảng 5, từ năm 1997 trở lại đây, số lÃi của những năm sau giảm
nhiều so với năm trớc. Năm 2000, lợi nhuận ròng của các NHTM quốc doanh
chỉ đạt 417 tỷ đồng, bằng 62% so với năm trớc trong khi tài sản Có và số lao
động tăng nhanh. Sự giảm sút hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam đợc thể hiện rõ qua các chỉ tiêu tỷ lệ chi phí hoạt động/tổng tài s¶n Cã

19


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

(CPHĐ/TTSC) và lợi nhuận ròng/tổng tài sản Có (LNR/TTSC) của các NHTM

quốc doanh trong thời gian qua.
Bảng 5: Chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh của các NHTM quốc doanh
giai đoạn 1996-2001
Đơn vị: %
Chỉ tiêu

1997

1998

1999

2000

2001

NH Ngoại thơng

6,5

5,5

5,5

4,4

4

NHNN&PTNT

13,8

12,6

9,5

9,3

6,4

NH Công thơng

14,4

9,6

9,3

7,6

4,5

NHĐT&PT

9,5

8,3

8,0

7,5

4,6

Lợi nhuận ròng/Tổng tài sản Có (*)

0,85

0,75

0,42

0,31

0,36

Chi phí hoạt động/Tổng tài sản Có

Nguồn: Báo cáo thờng niên của các NHTM quốc doanh và dự thảo ghi nhớ của
nhóm trợ giúp kỹ thuật cho việc cơ cấu lại hệ thống ngân hàng Việt
Nam 7/2001
Lu ý: Chỉ tiêu (*) tính chung cho cả 4 ngân hàng.

Tỷ lệ tổng chi phí/tổng tài sản Có của các NHTM giảm dần qua các năm
không có nghĩa là hiệu quả hoạt động của ngân hàng đợc nâng lên vì với tỷ lệ
chi phí hoạt động/tài sản Có là 4-6% nh hiện nay thì vẫn cao gấp 3 lần chênh
lệch lÃi suất tiền gửi và cho vay (chênh lệch lÃi suất tiền gửi và cho vay hiện nay
chỉ dao động từ 1,2-1,5%/năm). Trong khi đó, nguồn thu chủ yếu của các
NHTM nớc ta hiện nay là hoạt động tín dụng, nên các ngân hàng không thể có
nhiều lợi nhuận. Hiệu quả hoạt động của các NHTM giảm dần còn đợc thấy rất

rõ qua sù gi¶m sót cđa hƯ sè ROA (Rate of Assets) (lợi nhuận ròng/tổng tài sản
Có). Năm 1997, hệ số ROA là 0,85%, tức là cứ 100 đồng tài sản Có sẽ đem lại
0,85 đồng lợi nhuận ròng. Có thể thấy, hệ số này giảm dần qua các năm, đến
năm 2000 chỉ còn 0,36%, tức là 100 đồng tài sản có lúc này chỉ đem lại 0,36
đồng lợi nhuận ròng, giảm 3 lần so với năm 1997 (8).
8(8)

Tạp chí Ngân hàng sè th¸ng 6/ 2002

20


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Việc xem xét tình hình hoạt động kinh doanh của các NHTM trong những
năm qua cho thấy, dù đà có rất nhiều đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế
nhng hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam còn thấp và đang có xu
hớng giảm sút rõ rệt. Điều đó buộc các NHTM phải đổi mới toàn diện để nâng
cao hiệu quả hoạt động của mình
II. tính cấp thiết của việc cải cách NHTM Việt Nam
1. Bối cảnh kinh tế - xà hội của việc cải cách NHTM
Việt Nam ®· vµ ®ang tiÕn hµnh ®ỉi míi toµn diƯn nỊn kinh tế trong hơn 15
năm qua. Có thể nhận thấy, công cuộc đổi mới kinh tế đà đem lại nhiều thay đổi
quan trọng cả về số lợng và chất lợng. Tình trạng siêu lạm phát gây ra bởi chính
sách tiền tệ hoá các khoản nợ vào cuối những năm 80 đà đợc kiềm chế bằng
chính sách cân bằng thu chi ngân sách và chính sách tiền tệ chặt chẽ vào đầu
những năm 90, góp phần tạo nên sự ổn định giá trị của đồng tiền Việt Nam, kết
quả là đà thu hút đợc một lợng lớn vồn đầu t trực tiếp nớc ngoài. Mặt khác, tình

hình chính trị xà hội ở Việt Nam đà đợc ổn định, công ăn việc làm và đời sống
nhân dân đợc nâng cao. Môi trờng pháp lý và thể chế hiện đà đợc cải thiện ®¸ng
kĨ. Cã thĨ nãi, nỊn kinh tÕ ViƯt Nam ®· cơ bản thoát khỏi khủng hoảng, chấm
dứt tình trạng bao vây cấm vận từng bớc vững chắc phát triển theo cơ chế thị trờng có sự quản lý vĩ mô của Nhà nớc và dần hội nhập vào nền kinh tế thế giới.
Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu á, gây ra bởi sự phá
giá bất ngờ của đồng Bạt Thái Lan vào giữa năm 1997, đà gián tiếp ảnh hởng
đến nền kinh tế Việt Nam. Cụ thể, xuất khẩu sang các nớc láng giềng giảm,
nguồn đầu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo trong níc suy u đi. Do đó, nền kinh tế
Việt Nam có chững lại từ năm 1998 với tỷ lệ tăng trởng GDP thực tế giảm
xuống tới 4-5% so với cùng kỳ những năm trớc là 8-9% (9).
Nhng từ năm 2000, nền kinh tế Việt Nam đà từ từ phục hồi nhờ mở rộng
đợc xuất khẩu. Mặt khác, Việt Nam đà chủ động trong lộ trình hội nhập, tham
gia tích cực trong các quan hệ kinh tế tài chính song phơng và đa phơng. Việt
Những thành tựu cải cách hệ thống tài chính và vấn đề nợ khó đòi ở Việt Nam - Masahisa Koyama,
Toshiyuki Katagiri, 2000
9(9)

21


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Nam đà gia nhập AFTA, APEC, đà là thành viên thứ 7 của Liên đoàn kế toán
các nớc ASEAN (AFAC), thành viên thứ 130 của Liên đoàn kế toán quốc tế
(IFAC). Bằng chính sách tài chính linh hoạt, thích hợp, tháo gỡ từng vớng mắc,
chúng ta đà mở cửa thu hút khối lợng lớn vốn đầu t từ nớc ngoài và tăng kim
ngạch xuất khẩu. Dù còn khiêm tốn, nhng kinh tế Việt Nam đà bắt đầu mở cửa
đi ra nớc ngoài, tham gia và chiếm lĩnh thị trờng ngoài nớc.

Mặc dù đà đạt đợc những thành tựu quan trọng trong công cuộc phát triển
đất nớc nhng nền kinh tế Việt Nam những năm đầu thể kỷ XXI đà đợc đặt trong
một môi trêng kinh tÕ qc tÕ kh¸c tríc. C¸c quan hƯ quốc tế đà thay đổi, tác
động sâu sắc đến mọi mặt đời sống kinh tế - xà hội nớc ta. Đặc biệt, xu thế hợp
tác quốc tế và khu vực hiện đang là xu thế phổ biến trên thế giới. Giữa các quốc
gia đang diễn ra một chiều hớng vừa hợp tác, vừa cạnh tranh mà cả hai mặt đều
sâu sắc. Khu vực Châu á Thái Bình Dơng đà và sẽ tiếp tục phát triển năng động
và đạt tốc độ tăng trởng cao hơn các khu vực khác. Nhiều dự báo cho rằng đến
năm 2010, trung tâm kinh tế - thơng mại của thế giới sẽ chuyển sang Châu á
Thái Bình Dơng. Mặt khác, cách mạng khoa học công nghệ mà nội dung cơ bản
là cách mạng về công nghệ thông tin, sinh học và vật liệu mới đang phát triển ở
trình độ rất cao. Chính điều này đà tạo nên động lực thúc đẩy quá trình tăng tiến
của mỗi quốc gia.
Bối cảnh quốc tế tuy hết sức thuận lợi cho ta nhng khi tác động đến các
nhân tố bên trong lại tạo ra những thách thức và nguy cơ mới. Một trong những
nguy cơ đó là nguy cơ tụt hậu so với trình độ của thế giới. Để đối phó với nguy
cơ này, Việt Nam đà và đang hết sức nỗ lực để đổi mới mọi mặt của đời sèng
kinh tÕ x· héi nh»m tõng bíc tham gia s©u rộng hơn vào nền kinh tế thế giới
cũng nh đáp ứng những nhu cầu phát triển kinh tế đặt ra trong thời kỳ mới. Việc
cải cách hệ thống NHTM Việt Nam cũng đợc tiến hành trong điều kiện không
ngừng nâng cao trình độ phát triển kinh tế nói chung ở Việt Nam.
2. Yêu cầu cấp bách của việc cải cách c¸c NHTM ViƯt Nam

22


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Trong một giai đoạn lịch sử mà môi trờng quốc tế và bối cảnh kinh tế - xÃ
hội trong nớc có nhiều đặc thù nh trên, việc đổi mới hoạt động của hệ thống
NHTM Việt Nam đợc coi nh điều kiện và động lực đảm bảo cho công cuộc phát
triển kinh tế đất níc vµ nhanh chãng héi nhËp kinh tÕ khu vùc và thế giới, đặc
biệt trong lĩnh vực tiền tệ - ngân hàng.
1.1. Yêu cầu chủ quan
Yêu cầu tiến hành cải cách các NHTM Việt Nam trớc tiên xuất phát từ
chính bản thân hệ thống NHTM. Lĩnh vực tiền tệ - ngân hàng ở nớc ta đang vận
hành theo cơ chế thị trờng và đà đạt đợc những kết quả bớc đầu. Hai luật về
ngân hàng đợc Quốc hội khoá X, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 12/12/1997 và có
hiệu lực ngày 1/10/1998 đà từng bớc đáp ứng yêu cầu thiết lập hành lang pháp
lý trong lĩnh vực tiền tệ - ngân hàng, xây dựng ngày một tốt hơn hệ thống chính
sách và quản lý Nhà nớc trong lĩnh vực này. Hệ thống các NHTM Việt Nam với
nhiều thành phần tham gia, nhiều loại hình sở hữu đà góp phần phục vụ nhu cầu
đa dạng về vốn của nền kinh tế, trong đó quan trọng nhất là khu vực các NHTM
quốc doanh.
Theo tính toán của WB, đến tháng 8/2002, chỉ riêng 4 NHTM quốc doanh
lớn của Việt Nam đó là: Ngân hàng Công thơng, Ngân hàng Ngoại thơng Việt
Nam, NHĐT&PT và NHNN&PTNT Việt Nam đà cung cấp 72,1% lợng vốn cần
thiết cho nền kinh tế. Các TCTD khác chỉ đóng góp 27,9% (10). Mặt khác, kể từ
khi ra đời, hệ thống NHTM Việt Nam đà đóng vai trò là trung gian thanh toán
cho nền kinh tế, đảm bảo cho mọi giao dịch trong nớc và quốc tế diễn ra thuận
lợi, góp phần thúc đẩy tăng trởng kinh tế đất nớc. Tất cả những điều này cho
thấy vai trò hết sức quan trọng của các NHTM quốc doanh nói riêng và hƯ
thèng NHTM ViƯt Nam nãi chung ®èi víi sù nghiƯp công nghiệp hoá - hiện đại
hóa đất nớc. Tuy nhiên, để có thể tiếp tục hoạt động an toàn, hiệu quả, đáp ứng
nhu cầu vốn trong thời kỳ mới của nền kinh tế thì nhất thiết phải có sự cải tổ
một cách sâu sắc và đầy đủ hơn hệ thống NHTM Việt Nam.
1(10)

Báo cáo tài chính Ngân hàng của WB th¸ng 7/2001

23


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

Nh đà đề cập ở phần trên, hệ thống các NHTM hiện nay đang gặp phải
những khó khăn lớn. Khó khăn dễ nhận thấy nhất đó là quy mô vốn của các
NHTM Việt Nam còn nhỏ, đặc biệt là ở các NHTM cổ phần. Một số ngân hàng
có mức vốn điều lệ chỉ tơng đơng 100 triệu USD. Với quy mô vốn nhỏ hẹp, các
NHTM Việt Nam không có điều kiện phát triển hoạt động và các sản phẩm của
mình. Chính vì vậy, mạng lới chi nhánh và các sản phẩm dịch vụ của các
NHTM Việt Nam còn nhỏ hẹp. Nghiêm trọng hơn là tình trạng nợ quá hạn, nợ
khó đòi, nợ xấu tồn đọng đà lên tới mức báo động, không còn đảm bảo hoạt
động an toàn cho toàn bộ hệ thống NHTM. Hoạt động cho vay theo chỉ đạo vẫn
còn lẫn lộn với hoạt động cho vay thơng mại đà hạn chế rất nhiều tính linh hoạt
và tự chủ trong hoạt động kinh doanh của các NHTM. Tất cả những khó khăn
trên đà dẫn đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM không cao, không đáp ứng
đợc nhu cầu vốn để phát triển đất nớc. Nếu không sớm khắc phục những tồn tại
này sẽ gây hậu quả xấu đến hoạt động của nền kinh tế và ổn định xà hội, làm
giảm tÝch l néi bé cđa nỊn kinh tÕ cịng nh làm cho các nguồn vốn đầu t
không đến đợc nơi có nhu cầu. Do đó, việc cải tổ hệ thống NHTM Việt Nam
đang là đòi hỏi cấp thiết của nền kinh tế nớc ta trớc yêu cầu đặt ra từ bản thân
các NHTM, từ nền kinh tế thị trờng.
1.2. Yêu cầu khách quan
Cải cách hệ thống NHTM Việt Nam là yêu cầu cấp thiết để các NHTM có
thể chiếm lĩnh thị trờng trong nớc và vơn tới hội nhập quốc tế trong lĩnh vực

tiền tệ - ngân hàng.
Hiện nay, hệ thống NHTM Việt Nam đang từng bớc chuyển nhanh sang
hoạt động theo cơ chế thị trờng, nhanh chóng thay đổi phong cách và phơng
thức phục vụ, từng bớc phát triển và thực hiện nhiều dịch vụ ngân hàng, đáp ứng
nhu cầu của sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, phục vụ đắc lực cho
chiến lợc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc. Cùng với sự phát triển của nền
kinh tế và sự đổi mới về chính sách kinh tế, hệ thống NHTM đà có rất nhiều
loại hình khác nhau với số lợng không nhỏ, trong đó có các ngân hàng nớc
ngoài và ngân hàng liên doanh. Sau một số năm hoạt động, các chi nhánh ngân
24


Trần Thị Thuý Hằng A8-K37

Khoá luận tốt nghiệp

hàng nớc ngoài và ngân hàng liên doanh đà từng bớc xâm nhập vào thị trờng
khách hàng Việt Nam, hoạt động kinh doanh dần bù đắp đợc chi phí và có lÃi.
Tính đến hết Quý I/2002, đà có 22/25 chi nhánh ngân hàng nớc ngoài có số lÃi
cao lên tới hàng trăm tỷ đồng và cả 4 ngân hàng liên doanh đều có lÃi. Thực tế
cho thấy, mặc dù thị phần về cho vay tín dụng cũng nh các dịch vụ ngân hàng
của các ngân hàng trong nớc vẫn chiếm tới trên 70% trong toàn hệ thống nhng
chất lợng hoạt động tín dụng còn thấp hơn nhiều so với các chi nhánh ngân
hàng nớc ngoài và liên doanh. Trong khi tỷ lệ nợ quá hạn so với tổng d nợ của
khối NHTM trong nớc vào khoảng 10% thì ở khối ngân hàng nớc ngoài và chi
nhánh ngân hàng nớc ngoài và ngân hàng liên doanh chỉ vào khoảng 0,5% (11).
Bên cạnh chất lợng hoạt động tín dụng còn kém, vốn của các NHTM Việt
Nam so với các ngân hàng nớc ngoài còn thấp. Trên thực tế, vốn điều lệ của 6
NHTM quốc doanh Việt Nam và 36 NHTM cổ phần chỉ vào khoảng 10.000 tỷ
đồng trong khi đó chỉ trên 20 chi nhánh ngân hàng nớc ngoài và 4 ngân hàng

liên doanh đà gần 7.000 tỷ đồng. Ngoài vốn, chất lợng hoạt động của các ngân
hàng nớc ngoài còn hơn hẳn các ngân hàng trong nớc về công nghệ, kỹ thuật và
đặc biệt là khả năng quản lý.
Nh vậy, có thể nói khả năng cạnh tranh giữa các ngân hàng trong nớc và
ngân hàng nớc ngoài trong điều kiện nền kinh tế mở và hội nhập quốc tế và trớc
mắt là việc thực hiện Hiệp định thơng mại Việt-Mỹ (7/2000), gia nhập WTO là
hết sức khó khăn. Theo Hiệp định thơng mại Việt-Mỹ, Chính phủ Việt Nam đÃ
đồng ý một nguyên tắc chung và những cam kết cụ thể - một lộ trình cho hoạt
động của các ngân hàng Hoa Kỳ tại Việt Nam. Theo đó, lộ trình này đợc thực
hiện nh sau: sau 9 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực, các ngân hàng Hoa Kỳ
đợc phép thành lập ngân hàng 100% vốn Hoa Kỳ tại Việt Nam. Trong thời gian
9 năm đó, cho phép các ngân hàng Hoa Kỳ liên doanh với các đối tác Việt Nam
trong đó tỷ lệ góp vốn từ 30-49% vốn pháp định của liên doanh, các ngân hàng
Hoa Kỳ đợc phép huy động VND dần dần đến mức không hạn chế. Sau 3 năm,
các ngân hàng Hoa Kỳ còn đợc thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng trong nớc về
1(11)

Tạp chí Ngân hàng số th¸ng 8/2001

25