quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện yên châu, tỉnh sơn la
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.27 MB, 102 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
-------------------------
MAI THỊ DUYÊN
QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN YÊN CHÂU,
TỈNH SƠN LA
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI, NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
-------------------------
MAI THỊ DUYÊN
QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN YÊN CHÂU,
TỈNH SƠN LA
Chuyên ngành: Quản Lý Kinh Tế
Mã số
: 8340410
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. LÊ MAI TRANG
HÀ NỘI, NĂM 2020
i
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu này là của riêng
tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Lê Mai Trang. Cơng
trình nghiên cứu có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng đúng quy định.
ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, em xin chân thành cảm ơn các thầy
cô trong Ban Giám hiệu trường Đại học Thương mại, Khoa sau Đại học
đã động viên và tạo mọi điều kiện cho em trong quá trình học tập và
thực hiện đề tài.
Đặc biệt, em xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới cơ TS. Lê Mai
Trang - người đã hướng dẫn chỉ bảo tận tình, động viên em trong suốt
quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ công chức, viên chức
Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu tỉnh Sơn La đã hỗ trợ cung cấp tài
liệu để em có cơ sở thực tiễn bổ sung vào bài viết.
Mặc dù đã cố gắng hoàn thành nội dung nghiên cứu bằng tất cả
năng lực và sự nhiệt tình của bản thân, tuy nhiên luận văn này khơng
thể tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong nhận được ý kiến đóng góp
quý báu của các thầy, cơ và đồng nghiệp để em hồn thiện hơn nữa
nhận thức của mình.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 8 năm 2020
Tác giả
MAI THỊ DUYÊN
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................... ii
MỤC LỤC .......................................................................................................................... ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT …………………………………………………….vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................viii
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................................. 1
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài............................ 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 6
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 6
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................. 7
6. Kết cấu của luận văn .................................................................................................... 8
CHƯƠNG I: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ BHXH VÀ QUẢN LÝ THU
BHXH ................................................................................................................................. 9
1.1. Một số vấn đề cơ bản về BHXH.............................................................................. 9
1.1.1. Khái niệm về BHXH .............................................................................................. 9
1.1.2. Các loại hình bảo hiểm xã hội............................................................................11
1.1.3. Tiêu chí đánh giá kết quả quản lý thu bảo hiểm xã hội ở bảo hiểm xã hội
cấp huyện...........................................................................................................................13
1.1.4. Vai trò của BHXH ................................................................................................15
1.1.5. Quỹ bảo hiểm xã hội ............................................................................................16
1.2. Quản lý thu BHXH ..................................................................................................17
1.2.1. Khái niệm và vai trò của quản lý thu BHXH .................................................17
1.2.2. Nội dung quản lý thu BHXH..............................................................................20
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội ..............27
iv
1.3.1. Nhân tố chủ quan..................................................................................................27
1.3.2. Nhân tố khách quan .............................................................................................29
1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước về quản lý thu BHXH và
bài học rút ra cho BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.......................................31
1.4.1. Kinh nghiệm một số địa phương trong nước .................................................31
1.4.2. Bài học rút ra cho BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La ...........................33
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO
HIỂM XÃ HỘI HUYỆN YÊN CHÂU, TỈNH SƠN LA..........................................35
2.1. Tổng quan về huyện Yên Châu và Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu ........35
2.1.1. Giới thiệu về huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La...................................................35
2.1.2.Tổng quan về bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu ............................................37
2.2. Thực trạng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu, tỉnh
Sơn La ...............................................................................................................................46
2.2.1. Thực trạng tổ chức bộ máy và phân cấp quản lý thu Bảo hiểm xã hội ....46
2.2.2. Thực trạng thực hiện các nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội ..............49
2.2.3.Thực trạng công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện quản lý thu bảo
hiểm xã hội. .......................................................................................................................58
2.2.4. Thực trạng thực hiện các nguyên tắc quản lý thu BHXH ...........................59
2.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH tại huyện Yên Châu .. 617
2.3. Đánh giá chung về quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu ..62
2.3.1. Những kết quả đạt được ......................................................................................62
2.3.2. Những tồn tại hạn chế ..........................................................................................64
2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ...................................................................................67
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ
HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN YÊN CHÂU, TỈNH SƠN LA .............70
3.1. Phương hướng và mục tiêu công tác quản lý thu BHXH huyện Yên Châu
đến năm 2025 ....................................................................................................................70
3.1.1. Phương hướng .......................................................................................................70
3.1.2. Quan điểm phát triển quản lý thu BHXH tại huyện Yên Châu ................71
v
3.1.3. Mục tiêu đến năm 2025 .......................................................................................72
3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội
huyện Yên Châu...............................................................................................................74
3.2.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội và
nâng cao nhận thức của người sử dụng lao động, người lao động. ..........................74
3.2.2. Tăng cường số lượng, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ, công
chức, viên chức làm công tác bảo hiểm xã hội. .........................................................78
3.2.3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát về bảo hiểm xã hội ..79
3.2.4. Tiếp tục đẩy mạnh công tác đôn đốc, thu hồi nợ bảo hiểm xã hội ............81
3.2.5. Cải cách thủ tục hành chính, thay đổi phong cách phục vụ .......................83
3.3. Một số kiến nghị .......................................................................................................86
3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ .....................................................................................86
3.3.2. Kiến nghị với bảo hiểm xã hội Việt Nam .........................................................86
3.3.3. Kiến nghị với bảo hiểm xã hội tỉnh Sơn La ....................................................87
KẾT LUẬN .......................................................................................................................89
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................91
vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT
NGHĨA TIẾNG VIỆT
BHTN
Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH
Bảo hiểm xã hội
BHYT
Bảo hiểm y tế
DN ĐTNN
Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài
DNNN
Doanh nghiệp nhà nước
DNNQD
Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
HCSN
Hành chính sự nghiệp
HĐLĐ
Hợp đồng lao động
HĐND
Hội đồng nhân dân
HTX
Hợp tác xã
NLĐ
Người lao động
NSDLĐ
Người sử dụng lao động
NSNN
Ngân sách nhà nước
SDLĐ
sử dụng lao động
SXKD
Sản xuất kinh doanh
TNLĐ-BNN
Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp
UBND
Ủy ban nhân dân
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
*Bảng 2.1:Tình hình nhân lực của Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu năm 2017
– 2019..................................................................................................................................41
*Bảng 2.2. Phân bố nhân lực theo các bộ phận tại bảo hiểm xã hội huyện Yên
Châu giai đoạn 2017 – 2019...........................................................................................42
*Bảng 2.3: Số đơn vị tham gia BHXH tại BHXH huyện Yên Châu giai đoạn
2017 – 2019 ........................................................................................................................50
*Bảng 2.4: Số lao động trong các đơn vị tham gia BHXH tại BHXH huyện Yên
Châu giai đoạn 2017– 2019 ......................................................................................... 517
*Bảng 2.5: Kế hoạch thu BHXH tại BHXH huyện Yên Châu giai đoạn 2017 –
2019………………………………………………………………………………..53
*Bảng 2.6: Số lao động tham gia bảo hiểm xã hội tại các doanh nghiệp ..................50
*Bảng 2.7: Tình hình nợ đọng BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu giai
đoạn 2017 – 2019..............................................................................................................52
*Bảng 2.8: Kết quả kiểm tra về thu BHXH tại BHXH huyện Yên Châu giai
đoạn 2017 – 2019........................................................................................................... 595
viii
DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1. Bản đồ huyện n Châu ..............................................................................32
Hình 2.2. Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý của BHXH huyện Yên Châu ...............42
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tại Việt Nam, an sinh xã hội là một vấn đề quan trọng trong sự phát
triển đất nước, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Xã hội càng
phát triển thì an sinh xã hội càng được coi trọng. Trong đó, bảo hiểm xã hội
(BHXH) là một trong hai trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội.
BHXH là chính sách lớn được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm
thực hiện. Trong mỗi giai đoạn phát triển kinh tế khác nhau, chính sách
BHXH được Nhà nước đề ra và thực hiện phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ
phát triển kinh tế, xã hội từng giai đoạn. BHXH giúp người lao động và gia
đình họ giải quyết những rủi ro trong cuộc sống, ổn định cuộc sống khi họ
mất hay giảm thu nhập. BHXH giúp ổn định chính trị, trật tự an tồn xã hội
nên về lâu dài nó góp phần nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy xã hội ngày
càng phát triển. Tính đến hết năm 2019, cả nước số người tham gia BHXH bắt
buộc là 15.185 triệu người, BHXH tự nguyện 551 nghìn người, bảo hiểm tai
nạn lao động bệnh nghề nghiệp (TNLĐ-BNN) 15.068 triệu người, bảo hiểm
thất nghiệp (BHTN) 13.343 triệu người, bảo hiểm y tế (BHYT) 85.390 triệu
người, đạt tỷ lệ bao phủ 90% dân số.
Cùng với việc mở rộng diện bao phủ BHXH, BHYT, số thu về quỹ
BHXH, quỹ BHYT cũng không ngừng gia tăng với tổng số thu ước đạt
361.549 tỷ đồng. Mặc dù đạt được những thành tựu đáng kể, song trên thực tế
hoạt động thu BHXH ở Việt Nam cịn tồn tại nhiều hạn chế. Tình trạng nợ
BHXH kéo dài khiến quyền lợi người lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng:
người lao động không những không được hưởng các quyền lợi trước mắt như
ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, trợ cấp thất nghiệp mà còn ảnh hưởng đến
quyền lợi hưu trí sau này. Nguyên nhân xuất phát một phần do sự khó khăn
2
chung của nền kinh tế, nguyên nhân khác là do chế tài xử phạt chưa nghiêm
khắc. Đồng thời vì đối tượng phải thu là tiền nên công tác quản lý thu BHXH
rất khó khăn, phức tạp và dễ xảy ra sai phạm, vi phạm đạo đức và giảm quỹ
vốn. Hơn nữa, các đơn vị sử dụng lao động (SDLĐ) luôn tìm cách “trốn”
đóng bảo hiểm bằng nhiều cách để giảm mức chi phí cho doanh nghiệp.
Những vi phạm trên dẫn đến sự thất thoát quỹ BHXH. Theo Báo cáo tổng kết
năm 2019 của BHXH Việt Nam, tổng số nợ BHXH trên cả nước hiện nay xấp
xỉ gần 7.286 tỷ đổng, nếu tình trạng nợ BHXH khơng cải thiện thì đến năm
2023 số thu của Quỹ sẽ bằng số chi. Từ năm 2024 trở đi để đảm bảo chi chế
độ hưu trí, tử tuất, ngồi số thu trong năm phải trích sử dụng thêm kết dư quỹ
của các năm trước và dự kiến đến năm 2037 thì quỹ mất khả năng thanh tốn.
Do đó, nếu khơng có chính sách hoặc biện pháp tăng thu hoặc giảm chi thì số
thu bảo hiểm xã hội trong năm và số tồn tích bắt đầu khơng đảm bảo khả năng
chi trả. Vì vậy nếu khơng có biện pháp cứng rắn để thu nợ, thì hệ lụy của nó
sẽ ảnh hưởng lớn đến trật tự an tồn xã hội và vi phạm các lợi ích cơ bản về
an sinh xã hội của người lao động. Vì thế, công tác thu BHXH ngày càng trở
thành nhiệm vụ quan trọng và ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển bền vững
của sự nghiệp BHXH nước ta.
BHXH huyện Yên Châu là một cơ quan chuyên môn do BHXH tỉnh
Sơn La trực tiếp quản lý về ngành dọc, đóng trên địa bàn huyện Yên Châu và
chịu sự quản lý hành chính của Đảng bộ, UBND huyện Yên Châu, tỉnh Sơn
La. BHXH huyện Yên Châu là cơ quan trực tiếp tổ chức thực hiện chế độ,
chính sách bảo hiểm xã hội đối với người lao động trên địa bàn huyện Yên
Châu, tỉnh Sơn La. Trong nhiều năm qua, việc thực hiện chế độ chính sách
BHXH ở huyện Yên Châu đã đạt được những thành công nhất định. Tuy
nhiên bên cạnh đó, tình trạng trốn đóng BHXH và số nợ BHXH của các
doanh nghiệp trên địa bàn huyện có xu hướng tăng, một số chủ doanh nghiệp
3
trên địa bàn còn chưa hiểu đúng, đủ về chế độ BHXH, cịn xảy ra tình trạng
doanh nghiệp trốn đóng BHXH, chậm đóng BHXH gây ra những ảnh hưởng
tiêu cực đối với quyền lợi của người lao động. Để khắc phục những hạn chế
trên nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ
BHXH, rất cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả nhằm hồn thiện quản
lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.
Từ thực tiễn nêu trên, học viên đã chọn đề tài “Quản lý thu bảo
hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La” làm luận
văn thạc sĩ của mình.
2. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Trong những năm gần đây, lĩnh vực BHXH nói chung và quản lý thu
BHXH nói riêng đã và đang được nhiều người quan tâm nghiên cứu. Đã có
một số cơng trình nghiên cứu về BHXH với những cách tiếp cận khác nhau,
được đề cập và thể hiện trong một số nghiên cứu sau:
Nguyễn Văn Định (2008), “Giáo trình bảo hiểm”. Nội dung giáo trình
gồm 15 chương, trình bày những nội dung cơ bản về bảo hiểm và các loại bảo
hiểm trên mọi lĩnh vực, ngành nghề như: bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế,
bảo hiểm thương mại,... Đặc biệt tại chương 2 của giáo trình đề cập đến Bảo
hiểm xã hội. Đây chính là các nội dung lý thuyết liên quan đến bảo hiểm xã
hội mà đề tài đã kế thừa được từ giáo trình này.
Nguyễn Hữu Vinh (2010), “Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng nợ
đọng và trốn đóng bảo hiểm xã hội ở Hà Nội”, luận văn thạc sỹ Trường Đại
học Kinh tế quốc dân. Luận văn đưa ra và lý giải nguyên nhân làm giảm
nguồn thu BHXH là do nợ đọng tiền đóng BHXH kéo dài, trốn đóng bảo
hiểm dưới nhiều hình thức của doanh nghiệp, từ đó tác giả kiến nghị các giải
pháp làm giảm tình trạng nợ đọng để đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời,
không làm ảnh hưởng đến việc thụ hưởng các chế độ bảo hiểm của người lao
động.
4
Phạm Trường Giang (2010), “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt
Nam”. Trên cơ sở phân tích cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam. Tác
giả nhấn mạnh vấn đề chế tài xử phạt vi phạm pháp luật BHXH còn thấp,
chưa đủ sức răn đe. Giới thiệu một số mơ hình thu BHXH ở một số nước phát
triển. Từ đó tác giả đưa ra bảy khuyến nghị và một số giải pháp có ý nghĩa
thực tiễn hồn thiện cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam.
Nguyễn Dương (2016), “Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thu
BHXH tại Bảo hiểm xã hội Tỉnh Điện Biên”, Luận văn thạc sĩ Trường Đại học
kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã làm rõ một số vẫn đề lý luận
và thực tiễn về chất lượng quản lý thu BHXH. Tác giả đưa ra nhận định về
quản lý thu BHXH còn yếu kém do nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách
quan. Từ đó, tác giả đã có những kiến nghị về giải pháp tăng cường chất
lượng quản lý thu, khắc phục tình trạng nợ đọng, trốn đóng tiền BHXH trên
địa bàn Tỉnh Điện Biên.
Ngô Tuấn Việt (2017), “Quản lý thu bảo hiểm xã hội quận Cầu Giấy,
thành phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ trường Đại học Thương mại, Hà Nội.
Luận văn phân tích thực trạng thu BHXH tại địa bàn quận Cầu Giấy, thành
phố Hà Nội trong giai đoạn 2014 – 2016. Nhấn mạnh những điểm mạnh, cũng
như phân tích những hạn chế trong quản lý thu bảo hiểm xã hội tại địa bàn
quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2014 – 2016. Qua đó tác
giả đưa ra những đề xuất nhằm nâng cao chất lượng quản lý thu bảo hiểm xã
hội tại quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội trong thời gian tiếp theo.
Khổng Anh Dũng (2017), “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên
địa bàn huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam”, luận văn thạc sĩ trường Đại học
Thương mại, Hà Nội. Luận văn phân tích và đánh giá được thực trạng quản lý
thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Đánh giá
những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và đề xuất một số giải pháp
5
khả thi nhằm tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại địa bàn.
Phạm Lương Sơn (2017), “Không ngừng đổi mới, đẩy mạnh công tác
tuyên truyền”, Tạp chí Bảo hiểm xã hội kỳ 03, tháng 5/2017 (số 325). Bài viết
nêu lên những thuận lợi và thành tựu trong thời gian vừa qua và khẳng định
công tác tuyên truyền đem lại hiệu quả tích cực, thiết thực, tạo được chuyển
biến quan trọng làm nền tảng cho những hoạt động của ngành BHXH trong
thời gian tới. Ngoài ra, bài viết cũng nêu lên được những tồn tại, yếu kém,
nguyên nhân trong công tác tuyên truyền và đưa ra những định hướng về nội
dung, đối tượng, hình thức và một số giải pháp chủ yếu để thực hiện tốt công
tác tuyên truyền như: đẩy mạnh công tác phối hợp với cơ quan truyền thông,
cơ quan phối hợp, đơn vị chức năng có liên quan để tuyên tuyền đến mọi đối
tượng tham gia BHXH, BHYT; mở rộng phạm vi triển khai đến thơn, xóm,
xã, phường; phân nhóm đối tượng có tỷ lệ tham gia BHXH, BHYT cịn thấp
như nơng dân, xã viên hợp tác xã, người lao động tự do để có giải pháp triển
khai, phát triển đối tượng.
Nguyễn Thị Thu Trang “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại thành phố
Việt Trì, Phú Thọ”, luận văn thạc sĩ ngành quản trị kinh doanh trường Đại học
Thương mại, Hà Nội. Luận văn phân tích và đánh giá thực trạng tổ chức công
tác thu bảo hiểm xã hội tại thành phố Việt Trì, Phú Thọ. Trên cơ sở đó đưa ra
những kết quả đạt được, những tồn tại và hạn chế. Từ đó đề xuất các giải pháp
khả thi nhằm hồn thiện tổ chức công tác thu BHXH. Tuy nhiên giải pháp
mới tập trung chủ yếu ở khâu tổ chức thu BHXH.
Đinh Thị Lan Anh: “Quản lý thu bảo hiểm bắt buộc trên địa bàn huyện
Tuần Giáo tỉnh Điện Biên”, luận văn thạc sỹ Trường Đại học Thương mại.
Trình bày lí luận chung về quản lý thu bảo hiểm bắt buộc trên địa bàn huyện.
Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Tuần
Giáo, tỉnh Điện Biên. Định hướng phát triển và một số giải pháp quản lý thu
6
BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên.
Tóm lại, hầu hết các cơng trình nghiên cứu nói trên đã đề cập và giải
quyết nhiều các vấn đề liên quan đến quản lý thu bảo hiểm xã hội. Song thực
tế, chưa có cơng trình nào nghiên cứu cụ thể hơn về quản lý thu bảo hiểm xã hội
ở huyện n Châu, tỉnh Sơn La. Chính vì thế, việc nghiên cứu đề tài “Quản lý
thu bảo hiểm xã hội tại BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La” là địi hỏi cấp thiết,
thể hiện tính mới và khơng trùng với các cơng trình đã cơng bố.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH giai đoạn
2017 - 2019 tại BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, vận dụng lý luận và
kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội. Luận văn đề xuất
những giải pháp chủ yếu nhằm hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH tại
BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về BHXH và quản lý thu
BHXH
- Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Yên
Châu, tỉnh Sơn La giai đoạn 2017- 2019, chỉ ra những kết quả đạt được,
những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế
- Xác định phương hướng và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý
thu BHXH tại BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La trong thời gian tới
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận
về quản lý thu BHXH và thực tiễn quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên
Châu
Phạm vi nghiên cứu
7
Phạm vi về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý thu
BHXH tại BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.
Phạm vi về thời gian: Thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện
Yên Châu, tỉnh Sơn La được nghiên cứu trong giai đoạn 2017- 2019, các giải
pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La
trong thời gian 2023 - 2025.
Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa
bàn huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La theo nội dung của quản lý thu BHXH tại cơ
quan BHXH cấp huyện.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận văn sử dụng các phương pháp
khác nhau, bổ sung cho nhau để giải quyết mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu đã
đặt ra. Cụ thể, đề tài sử dụng hai nhóm phương pháp là phương pháp thu thập
dữ liệu và phương pháp phân tích dữ liệu như sau:
Nhóm phương pháp thu thập dữ liệu:
- Thu thập, tìm kiếm các dữ liệu liên quan đến cơ sở lý luận của đề tài ở
các sách, giáo trình, luận án, luật, nghị định, thông tư, văn bản chuyên ngành,
bài báo khoa học chuyên ngành… được dùng để làm cơ sở lý luận về quản lý
thu BHXH; nội dung, vai trò và sự cần thiết của quản lý thu BHXH.
- Thu thập, nghiên cứu văn bản pháp luật BHXH, Dữ liệu thu thập từ
tài liệu, thông tin nội bộ của BHXH huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, các báo
cáo hoạt động thu theo biểu mẫu quy định của BHXH huyện Yên Châu từ
năm 2017-2019, các số liệu thống kê có liên quan… để làm cơ sở đánh giá
thực trạng vấn đề nghiên cứu. Các văn bản pháp luật về BHXH nhằm nghiên
cứu thực trạng, ban hành và tổ chức thực hiện pháp luật liên quan đến phát
triển BHXH. Cùng với các công tác quản lý sẽ sử dụng trong việc nghiên cứu
các nội dung quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Yên Châu.
8
Nhóm phương pháp phân tích dữ liệu:
-Phương pháp phân tích thống kê: Phương pháp này được sử dụng để
đưa ra các số liệu, các thông tin cần thiết trong phạm vi thời gian nghiên cứu
đề tài nhằm đưa ra các nhận định về sự phát triển của đối tượng nghiên cứu
cũng như là tạo cơ sở để dự đoán cho xu hướng phát triển tương lai của sự vật
và hiện tượng.
-Phương pháp tổng hợp dữ liệu: Tổng hợp các kết quả thu thập được
liên quan đến thu và nợ BHXH, từ đó đánh giá thực trạng thu nợ BHXH tại
BHXH huyện Yên Châu, là cơ sở đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý thu
BHXH tại BHXH huyện Yên Châu trong thời gian tới.
-Phương pháp so sánh: dựa trên những dữ liệu đã thu thập được, tiến
hành so sánh tình hình các năm 2017 đến năm 2019 để làm rõ những điều mà
BHXH huyện Yên Châu đã làm được và chưa làm tốt trong công tác này.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
kết cấu của đề tài chia làm 3 chương:
Chương 1: Những lí luận cơ bản về BHXH và quản lý thu BHXH
Chương 2: Thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Yên Châu
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại BHXH huyện
Yên Châu, tỉnh Sơn La.
9
CHƯƠNG I
NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ BHXH VÀ QUẢN LÝ THU BHXH
1.1 Một số vấn đề cơ bản về BHXH
1.1.1 Khái niệm về BHXH
Bảo hiểm xã hội là một trong những chính sách xã hội quan trọng của
Đảng và Nhà nước ta. Chính sách BHXH đã được thể chế hoá và thực hiện
theo Luật BHXH là sự chia sẻ rủi ro và các nguồn quỹ nhằm bảo vệ người lao
động (NLĐ) khi họ khơng cịn khả năng làm việc.
Ở nước ta, BHXH được Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm ngay từ khi
bơn ba tìm đường cứu nước đến trước lúc đi xa, Bác đã nhiều lần đề cập đến
cụm từ "Bảo hiểm xã hội" và khẳng định bảo hiểm xã hội là một chính sách
cơ bản đối với người lao động. Năm 1941 khi về nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã ban hành 10 chính sách cho Việt Nam nhưng trong 10 chính sách đó, chính
sách BHXH được đề cập khá toàn diện, với việc ký hàng loạt Sắc lệnh: số 54
(03/11/1945) quy định điều kiện về hưu cho công chức các ngạch; số 58
(10/11/1945) về việc nghỉ gia hạn không lương cho công chức tất cả các
ngạch; số 74 (17/12/1945) quy định chế độ hưu cho các nhân viên, công chức
mắc bệnh lao, bệnh phong phải nghỉ việc dài ngày. Đặc biệt, quan điểm của
Đảng và Nhà nước về BHXH đã được thể hiện rõ nét ở Điều 32 Hiến pháp
1959: "Người lao động được giúp đỡ về vật chất khi già yếu, bệnh tật hoặc
mất sức lao động. Nhà nước mở rộng dần các tổ chức bảo hiểm xã hội, cứu tế
và y tế để đảm bảo cho mọi người được hưởng quyền đó".
Năm 1995 cơ chế quản lý BHXH được đổi mới tồn diện, Chính phủ
ban hành Điều lệ BHXH, Luật BHXH được Quốc hội thơng qua, có hiệu lực
từ ngày 01/01/2007, đến năm 2014 Quốc hội ban hành Luật BHXH số
58/2014/QH1, có hiệu lực từ ngày 01/01/2016. Khi chưa có Luật BHXH,
khái niệm về BHXH được tiếp cận dưới những góc độ khác nhau:
10
Dưới góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm
giải quyết các chế độ xã hội liên quan đến một tầng lớp đông đảo người lao
động và bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội, sự ổn định chính trị quốc gia.
Dưới góc độ pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ,
sử dụng tiền đóng góp của người SDLĐ, NLĐ và được sự tài trợ, bảo hộ của
Nhà nước nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình họ
trong trường hợp bị giảm mất thu nhập bình thường do tại nạn lao động, ốm
đau, hết tuổi lao động, thai sản hoặc chết.
Dưới góc độ quản lý: BHXH là công cụ quản lý của Nhà nước về điều
chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa NLĐ, người SDLĐ và Nhà nước; thực hiện
quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã
hội.
Dưới góc độ tài chính: BHXH là một quỹ tài chính tập trung, được hình
thành từ sự đóng góp của các bên tham gia và có sự hỗ trợ của Nhà nước.
Dưới góc độ thu nhập: BHXH là sự bảo đảm thay thế một phần thu
nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu nhập.
Theo Từ điển Bách Khoa Việt Nam “BHXH là sự đảm bảo, thay thế
hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ mất hoặc giảm thu nhập do
bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật thất nghiệp,
tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên
tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo,
an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm
bảo an tồn xã hội".
Theo Tổ chức Lao động quốc tế ILO đưa ra khái niệm về BHXH như
sau: “BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình
thơng qua một loạt các biện pháp công cộng nhằm chống lại các khó khăn về
kinh tế và xã hội dẫn tới ngừng việc hoặc giảm sút thu nhập gây ra bởi ốm
11
đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và chết; đồng thời
đảm bảo chăm sóc y tế, trợ cấp cho các gia đình đơng con”.
Tại Việt Nam, theo quan điểm của Bộ Lao động Thương binh và Xã
hội: “BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với NLĐ thông qua việc huy động
các nguồn đóng góp để trợ cấp cho họ, nhằm khắc phục những khó khăn về
kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai
sản, tai nạn, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi già và chết. Đồng thời,
bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các thân nhân trong gia đình NLĐ, để
góp phần ổn định cuộc sống của bản thân NLĐ và gia đình họ, góp phần an
tồn xã hội”.
Khái niệm về BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất trong Luật
BHXH số 58/2014/QH13 có hiệu lực từ 01/01/2016, đó là: " Bảo hiểm xã hội
là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động
khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh
nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào
quỹ bảo hiểm xã hội.”
Từ những khái niệm ở trên, có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH
là hệ thống bảo đảm khoản thu nhập thay thế hoặc bù đắp một phần cho NLĐ
trong các trường hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao động hay mất việc làm,
thơng qua việc hình thành và sử dụng quỹ tài chính do sự đóng góp của các
bên tham gia và có sự ủng hộ của NN, nhằm góp phần bảo đảm sự ổn định
đời sống cho NLĐ và gia đình họ đồng thời góp phần đảm bảo an tồn xã hội.
1.1.2. Các loại hình bảo hiểm xã hội.
Ở nước ta có hai loại hình bảo hiểm xã hội là: BHXH bắt buộc và
BHXH tự nguyện.
- Loại hình BHXH bắt buộc là: Loại hình BHXH bắt buộc được áp
dụng đối với doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức có sử dụng lao động làm việc
12
theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ một tháng trở lên và hợp đồng
lao động không xác định thời hạn. Với những doanh nghiệp, cơ quan, tổ
chức này, NSDLĐ, NLĐ phải đóng bảo hiểm xã hội theo quy định tại Điều
149 của Bộ luật lao động và NLĐ được hưởng các chế độ trợ cấp BHXH ốm
đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, hưu trí và tử tuất.
- Loại hình BHXH tự nguyện là loại hình BHXH áp dụng cho các đối
tượng sau:
Người tham gia BHXH tự nguyện là công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi
trở lên và không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của
pháp luật về BHXH, bao gồm:
Người lao động làm việc theo HĐLĐ có thời hạn dưới 03 tháng trước
ngày 01/01/2018; người lao động làm việc theo HĐLĐ có thời hạn dưới 01
tháng từ ngày 01/01/2018 trở đi;
Người hoạt động không chuyên trách ở thơn, ấp, bản, sóc, làng, tổ dân
phố, khu, khu phố;
Người lao động giúp việc gia đình;
Người tham gia các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không
hưởng tiền lương;
Xã viên không hưởng tiền lương, tiền công làm việc trong hợp tác xã,
liên hiệp hợp tác xã;
Người nông dân, người lao động tự tạo việc làm bao gồm những người
tự tổ chức hoạt động lao động để có thu nhập cho bản thân và gia đình;
Người lao động đã đủ điều kiện về tuổi đời nhưng chưa đủ điều kiện về
thời gian đóng để hưởng lương hưu theo quy định của pháp luật về BHXH;
Người tham gia khác.
Cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan đến BHXH tự nguyện.
Các chế độ BHXH: Chế độ BHXH là sự cụ thể hóa chính sách BHXH,
13
là hệ thống các quy định cụ thể và chi tiết, là sự bố trí, sắp xếp các phương
tiện để thực hiện BHXH đối với NLĐ. Nói cách khác, đó là một hệ thống
các quy định được pháp luật hóa về đối tượng hưởng, nghĩa vụ và mức đóng
góp cho từng trường hợp BHXH cụ thể. Trên thế giới tồn tại 9 chế độ
BHXH là: (1) Chăm sóc y tế; (2) Trợ cấp ốm đau; (3) Trợ cấp thất nghiệp;
(4) Trợ cấp tuổi già; (5) Trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp; (6)
Trợ cấp gia đình; (7) Trợ cấp sinh đẻ; (8) Trợ cấp khi tàn phế; (9) Trợ cấp
cho người còn sống (trợ cấp mất người nuôi dưỡng). Song tùy theo điều kiện
KT-XH của mỗi quốc gia trong từng thời kỳ, mà số lượng các chế độ được
thực hiện ở mỗi nước khác nhau. Ở nước ta nội dung của các chế độ BHXH
được quy định thống nhất trong Luật BHXH, được xây dựng căn cứ vào
những cơ sở như: điều kiện KT-XH, môi trường lao động, điều kiện sinh
học...
Điều 4 Luật BHXH quy định rõ các chế độ BHXH, gồm:
- BHXH bắt buộc bào gồm các chế độ sau đây:
+ Ốm đau;
+ Thai sản;
+ Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp;
+ Hưu trí;
+ Tử tuất.
- BHXH tự nguyện bao gồm các chế độ sau đây:
+ Hưu trí;
+ Tử tuất;
- Bảo hiểm hưu trí bổ sung do Chính phủ quy định
1.1.3. Tiêu chí đánh giá kết quả quản lý thu bảo hiểm xã hội ở bảo hiểm
xã hội cấp huyện
Kết quả quản lý thu BHXH ở địa phương cấp huyện có thể được phản
14
ánh thơng qua một số tiêu chí định lượng sau đây:
- Tiêu chí phản ánh kết quả thu BHXH
+ Tiêu chí số tiền thu BHXH
Tiêu chí này phản ánh số tiền BHXH trên địa bàn cấp huyện huy động
được vào Quỹ BHXH. Tuy nhiên, đây khơng phải là tiêu chí mạnh trong việc
đánh giá công tác quản lý thu BHXH, bởi vì số tiền BHXH huy động được
phụ thuộc nhiều yếu tố mà cơ quan BHXH cấp huyện không thể chi phối, như
số lượng đối tượng tham gia BHXH trên địa bàn.
+ Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHXH. Tiêu chí này được xác định bằng
cơng thức:
Tỷ lệ hồn thành
kế hoạch thu
BHXH
Số thu BHXH thực tế
=
x
100
Số thu BHXH kế hoạch
Tiêu chí này thể hiện được sự nỗ lực của cơ quan BHXH cấp huyện
trong việc thực hiện các biện pháp nghiệp vụ nhằm hoàn thành mục tiêu thu
BHXH đã được xác định trong kế hoạch thu hàng năm. Ngoài ra, tiêu chí này
cũng có thể sử dụng để đánh giá chất lượng xây dựng kế hoạch thu BHXH
của cơ quan BHXH.
Tỷ lệ bao quát đối tượng thu BHXH. Tiêu chí này được xác định bằng
cơng thức:
𝑇ỷ 𝑙ệ 𝑏𝑎𝑜 𝑞𝑢á𝑡 đố𝑖 𝑡ượ𝑛𝑔 𝑡ℎ𝑢 𝐵𝐻𝑋𝐻=
𝑆ố đố𝑖 𝑡ượ𝑛𝑔 𝑡ℎự𝑐 𝑡ế 𝑡ℎ𝑎𝑚 𝑔𝑖𝑎 𝐵𝐻𝑋𝐻
𝑆ố đố𝑖 𝑡ượ𝑛𝑔 𝑝ℎả𝑖 𝑡ℎ𝑎𝑚 𝑔𝑖𝑎 𝐵𝐻𝑋𝐻 𝑡ℎ𝑒𝑜 𝑞𝑢𝑦 đị𝑛ℎ
x
100
Tiêu chí này là tiêu chí thể hiện rõ nét nhất kết quả của công tác quản lý
thu BHXH ở địa phương cấp huyện, tuy nhiên, việc xác định chính xác số
lượng đối tượng phải tham gia BHXH theo quy định trên địa bàn thường lại là
một cơng việc khó khăn đối với cơ quan BHXH, bởi vì số lượng doanh
nghiệp, tổ chức sử dụng lao động không khai báo và không thực hiện nghĩa
15
vụ tham gia BHXH cho người lao động ở các địa phương trên cả nước hiện
nay còn tương đối lớn.
+ Tỷ lệ nợ BHXH: Tiêu chí này được xác định bằng công thức:
Tổng số tiền nợ BHXH trong kỳ
Tỷ lệ nợ BHXH
=
Tổng số tiền phải thu BHXH trong kỳ
x
100
Kỳ tính tốn trong cơng thức có thể là tháng, q, năm, và được
tính vào thời điểm cuối kỳ. Tiêu chí này càng nhỏ thì càng thể hiện
được hiệu quả của cơng tác quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH cấp
huyện.
1.1.4.Vai trị của BHXH
- Đối với người lao động:
BHXH góp phần trợ giúp cho những NLĐ gặp phải rủi ro, bất hạnh,
nhanh chóng khắc phục những khó khăn bằng cách tạo cho họ những thu nhập
thay thế, những điều kiện sinh hoạt thuận lợi, giúp họ ổn định cuộc sống, yên
tâm công tác, tạo cho họ tin tưởng vào tương lai. Khi cuộc sống của người lao
động được đảm bảo ổn định, NLĐ sẽ phấn khởi và yên tâm công tác hơn và
có nhiều sáng kiến đổi mới trong cơng việc, góp phần vào việc tăng năng suất
lao động cũng như sự nỗ lực vì sự phát triển của doanh nghiệp, cơ quan họ
cơng tác nói riêng và tồn xã hội nói chung. Từ đó thúc đẩy xã hội ngày càng
phát triển, đồng thời đảm bảo an toàn xã hội và văn minh xã hội.
- Đối với người SDLĐ:
BHXH là tấm lá chắn giúp NSDLĐ trong quá trình sản xuất kinh
doanh, thu hút lao động, mở rộng sản xuất. Nếu trong q trình lao động,
NLĐ khơng may gặp một số rủi ro hoặc khi già hết tuổi lao động, BHXH sẽ
chi trả những khoản tiền lớn đó, người SDLĐ khơng phải chi trả những khoản
tiền đó, do vậy sẽ khơng ảnh hưởng đến tài chính của doanh nghiệp.
