Phuong pháp giải bài tập hoán vị gen | Lớp 12, Sinh học - Ôn Luyện

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (208.92 KB, 24 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

PHƯƠNG PHÁP GIẢI MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP DI TRUYỀN

PHẦN QUY LUẬT HOÁN VỊ GEN – SINH 12 CƠ BẢN

PHẦN I: MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

- Sinh học là mơn khoa học tự nhiên có tỉ lệ kiến thức lý thuyết chiếm
phần lớn trong các đề thi hay đề kiểm tra, bên cạnh đó là bài tập. Qua thời gian
giảng dạy ở trường trung học phổ thông Phú Tâm tôi nhận thấy rằng: đa số học
sinh rất sợ bài tập môn Sinh, rất ngán ngại khi học bộ mơn và chưa tích cực
trong học tập. Vậy làm thế nào để giúp học sinh giải quyết được vấn đề nêu
trên?

- Là một giáo viên giảng dạy mơn Sinh học của trường thì việc đưa ra
phương pháp giải một số dạng bài tập có ý nghĩa rất thiết thực. Từ đó giúp học
sinh có phương pháp tư duy tốt, biết vận dụng linh hoạt kiến thức trong việc giải
nhanh các dạng bài tập thường được gặp trong đề thi học sinh giỏi, đề thi Casio,
đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia, phát huy tính tích cực trong học
tập, đánh thức được lịng đam mê nghiên cứu tìm tịi và u thích bộ môn nên
tôi chọn đề tài “ Phương pháp giải một số dạng bài tập di truyền phần quy luật
hoán vị gen - Sinh học lớp 12 cơ bản”.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:

Khi nghiên cứu về “ Phương pháp giải một số dạng bài tập di truyền phần
quy luật hoán vị gen - Sinh học lớp 12 cơ bản” với mục đích:

- Làm tài liệu giảng dạy trên lớp, bồi dưỡng học sinh giỏi, bồi dưỡng
Casio, ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia.

- Làm tài liệu tự bồi dưỡng bản thân.

- Cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức về một số dạng bài tập hoán
vị gen.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu trong phạm vi các dạng bài tập quy luật di truyền phần Hoán
vị gen và thực hiện ở nhóm học sinh giỏi lớp 11a2, 12a6 trường trung học phổ
thông Phú Tâm.

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Từ thực tiễn tại trường trung học phổ thông Phú Tâm

- Tham khảo tài liệu từ các sách tham khảo, sách giáo khoa, sách giáo
viên, đề thi học sinh giỏi tỉnh, đề thi casio, đề thi trung học phổ thơng quốc gia
và từ mạng internet.

V. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI

- Bổ sung và hoàn thiện đầy đủ lý thuyết hoán vị gen bằng sơ đồ, dùng
phép quy nạp theo từng dạng bài tập.

- Vận dụng được kiến thức liên môn trong giải bài tập Sinh học.
- Giúp cho học sinh làm chủ môn Sinh một cách dễ dàng.

PHẦN II: NỘI DUNG
I. THỰC TRẠNG

1. Thuận lợi:

- Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát và kịp thời của ban giám hiệu, cơ sở
vật chất và trang thiết bị phục vụ tương đối đủ cho việc dạy và học .

- Giáo viên có trình độ chun mơn vững, có tinh thần trách nhiệm cao,
có lịng đam mê và nhiệt tình trong cơng việc.

- Học sinh được trang bị đầy đủ đồ dùng học tập.
2. Khó khăn:

- Sách giáo khoa chủ yếu là lý thuyết, ít có cơng thức.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

- Giáo viên dạy phải dành nhiều thời gian cho việc tự học, tự nghiên cứu,
tự sưu tầm tài liệu tham khảo để tìm ra cách giải bài tập.

- Khi gặp bài tập khó phải mất nhiều thời gian nghiên cứu.
II. CƠ SỞ LÝ THUYẾT: Grap quy luật hoán vị gen

Cơ sở vật chất di truyền Cơ chế di truyền
Thí nghiệm của Morgan và hiện tượng hoán vị gen:

PTC : ♀ thân xám, cánh dài x ♂ thân đen, cánh cụt

F1: 100% thân xám, cánh dài

Lấy con ♀ ở F1 lai phân tích:

Con ♀ thân xám, cánh dài x con ♂ thân đen, cánh cụt

F2: 965 con xám, cánh dài (41,5 %) : 944 con đen, cánh cụt (41,5 %):

206 con xám, cánh ngắn (8,5 %): 185 con đen, cánh dài (8,5 %)

Phân tích thí nghiệm:

- Xuất hiện những tính trạng mới khơng có ở bố mẹ.
- Tỉ lệ xuất hiện các kiểu hình ngẫu nhiên.

2 loại kiểu hình chiếm tỉ lệ lớn bằng nhau
2 loại kiểu hình chiếm tỉ lệ nhỏ bằng nhau

Điều kiện nghiệm đúng:

Có sự bắt chéo và trao đổi
đoạn giữa các cromatic
trong cặp NST kép tương
đồng

Ý nghĩa:

- Tăng biến dị tổ hợp: Các
gen quý trên cặp NST tương
đồng được tổ hợp lại.

- Lập bản đồ gen
Hoán vị gen

Giải thích quy luật

Kì trước giảm phân 1

xảy ra trao đổi chéo giữa
các cromatic của NST
kép tương đồng

Các gen quy định các
tính trạng khác nhau
nằm trên một NST

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

* Lưu ý: + Ở ruồi giấm, hoán vị gen chỉ xảy ra ở giới cái.
+ Ở tằm, hoán vị gen chỉ xảy ra ở giới đực.

+ Ở người, đậu Hà Lan … hoán vị xảy ra cả 2 giới.
III. CÁC DẠNG BÀI TẬP VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI

DẠNG 1: XÁC ĐỊNH SỐ LOẠI GIAO TỬ, TỈ LỆ GIAO TỬ 
1. Phương pháp chung:

- Tần số hoán vị gen( f ) : Là tỉ lệ % các loại giao tử hốn vị tính trên tổng
số giao tử được sinh ra. Và 0  f  50%

- Tỉ lệ giao tử hoán vị = 2
f

- Tỉ lệ giao tử liên kết = ( 2
f

-1

)

- Gọi a là số tế bào có xảy ra hốn vị gen trong tổng số A tế bào tham gia

giảm phân. Công thức tần số hoán vị: f = 4
2
x
a

Ax x 100.

- Một tế bào giảm phân không có hốn vị thì ln ln chỉ tạo 2 loại giao
tử, có hốn vị thì tạo 4 giao tử với tỉ lệ bằng nhau ( 1: 1: 1: 1 )

- Một cơ thể giảm phân, tần số hoán vị gen bằng tổng tỉ lệ các giao tử
hoán vị hoặc bằng 50% số tế bào có xảy ra trao đổi chéo giữa 2 gen.

2. Câu hỏi trắc nghiệm:

Câu 1 : Một cơ thể có KG Aa bd
BD

, tần số hoán vị gen giữa 2 gen B và D là
20% . Tỉ lệ loại giao tử aBd là

A. 5%. B. 20%. C. 15%. D. 10%.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Cặp bd
BD

sẽ sinh ra giao tử Bd với tỉ lệ = 0,1

Tỉ lệ loại giao tử aBd là: 2
1

x 0,1 = 0,05 = 5% . Chọn A.

Câu 2: Trong quá trình giảm phân của cơ thể có KG ad
AD

đã xảy ra hoán vị gen
giữa alen D và d với tần số 18%. Tính theo lý thuyết cứ 1000 tế bào sinh tinh
của cơ thể này giảm phân thì số tế bào khơng xảy ra hốn vị gen giữa D và d là:

A. 820. B. 360. C. 640. D. 180.

Hướng dẫn: Gọi a là số tế bào xảy ra hốn vị gen. Áp dụng cơng thức:
f = 4

2
x
a

Ax x 100 => 18% = 1000 4
2
x
a

x => a = 360

Số tế bào khơng xảy ra hốn vị gen là: 1000 – 360 = 640 tế bào. Chọn C

Câu 3: Ở một loài TV, gen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với a quy định
thân thấp, gen B quy định hoa tím trội hồn tồn so với b quy định hoa trắng;
gen D quy định quả đỏ trội hoàn toàn so với d quy định quả vàng; gen E quy
định quả trịn trội hồn tồn so với e quy định quả dài. Quá trình phát sinh giao
tử đực và cái đều xảy ra hoán vị gen giữa B và b với tần số 20%; giữa E và e với

tần số 40%. Theo lý thuyết, ở đời con của phép lai ab
AB

de
DE

x ab
AB

de
DE

loại KH
thân cao, hoa trắng, quả dài, màu đỏ chiếm tỉ lệ

A. 30,25%. B. 56,25%. C. 18,75%. D. 1,44%.

Hướng dẫn: P: ab
AB

de
DE

x ab

AB

de
DE

= ( ab
AB

x ab
AB

) ( de
DE

x de
DE

)
Xét từng nhóm gen liên kết:

Ở cặp: ab
AB

x ab
AB

( f = 20% ) => Kiểu gen ab
ab

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Ở cặp: de

DE

x de
DE

( f = 40% ) => Kiểu gen de
de

có tỉ lệ: 0,3 x 0,3 = 0,09
=> Loại kiểu hình quả dài, màu đỏ (D-ee) có tỉ lệ: 0,25 - 0,09 = 0,16

=>Kiểu hình thân cao, hoa trắng, quả dài, màu đỏ chiếm ( A-bbD-ee) tỉ lệ:
0,09 x 0,16 = 0,0144 = 1,44% . Chọn D

DẠNG 2: XÁC ĐỊNH QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA PHÉP LAI
1. Dựa vào phép lai phân tích cá thể dị hợp hai cặp gen

a. Phương pháp chung: Khi lai phân tích cá thể dị hợp hai cặp gen, mỗi gen
quy định một tính trạng trội lặn hồn tồn nếu Fa xuất hiện 4 loại kiểu hình khác
1:1:1:1 và 1:1 ta kết luận hai cặp gen đó di truyền theo hoán vị gen .

b. Bài tập: Khi lai cây thân cao, hoa đỏ (dị hợp hai cặp gen) với cây thân thấp,
hoa trắng (đồng hợp lặn) Fa thu được 40% cây thân cao, hoa đỏ : 40% cây thân
thấp, hoa trắng : 10% cây thân cao, hoa trắng : 10% cây thân thấp, hoa đỏ. Xác
định quy luật di truyền các gen nói trên?

Hướng dẫn: Fa xuất hiện 4 loại kiểu hình, tỉ lệ khác 1:1:1:1 và 1:1. Vậy hai cặp
gen quy định tính trạng di truyền theo hoán vị gen.

2. So sánh tỉ lệ của hai cặp tính trạng với tỉ lệ kiểu hình của phép lai:

a. Phương pháp chung: Khi tự thụ phấn hoặc giao phối cá thể đều dị hợp hai
cặp gen, mỗi gen quy định một tính trạng trội lặn hồn tồn. Nếu thế hệ lai xuất
hiện 4 loại kiểu hình tỉ lệ khác với tỉ lệ 9:3:3:1, 3:1, 1:2:1 ta kết luận: Hai cặp
gen đó quy định tính trạng cùng nằm trên một cặp nhiễm sắc thể tương đồng và
xảy ra hiện tượng hoán vị gen

b. Bài tập: Khi lai lúa thân cao, hạt tròn với thân thấp, hạt dài thu được F1 đồng

loạt thân cao, hạt tròn. Cho F1 giao phấn thu được F2 có 4 loại kiểu hình phân ly

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Hướng dẫn: F1 xuất hiện 4 loại kiểu hình: 59: 16: 16: 9 khác với tỷ lệ 9: 3: 3: 1

chứng tỏ hai cặp gen quy định hai cặp hai cặp tính trạng trên cùng nằm trên một
cặp nhiễm sắc thể tương đồng và có hiện tượng hốn vị gen.

DẠNG 3: TÍNH TẦN SỐ HỐN VỊ GEN VÀ XÁC ĐỊNH NHÓM GEN
LIÊN KẾT

1. Dựa vào phép lai phân tích 
a. Phương pháp chung:

- Tần số hốn vị gen bằng tổng % các cá thể chiếm tỉ lệ thấp .
- Nếu ở đời sau xuất hiện kiểu hình giống bố mẹ chiếm tỉ lệ cao

=> KG : ab
AB

x ab
ab

- Nếu ở đời sau xuất hiện kiểu hình giống bố mẹ chiếm tỉ lệ thấp

=> KG : aB
Ab

x ab
ab

b. Bài tập: Khi lai cơ thể F1 thân cao, hoa vàng dị hợp 2 cặp gen với cây thân

thấp hoa trắng thu được : 175 cây thân cao, hoa vàng: 175 cây thân thấp, hoa
trắng: 75 cây thân cao, hoa trắng: 75 cây thân thấp, hoa vàng. Hãy xác định tần
số hoán vị và kiểu gen F1 ?

Hướng dẫn: Tỉ lệ phép lai phân tích: 35: 35: 15: 15. Ta thấy có 4 kiểu hình chia
làm 2 nhóm:

- Thân cao, hoa vàng và thân thấp, hoa trắng chiếm tỉ lệ cao.
- Thân cao, hoa trắng và thân thấp, hoa vàng chiếm tỉ lệ thấp.

=> Tần số hoán vị : f = 15% + 15% = 30% => Kiểu gen F1 : ab

AB

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Trường hợp 1: Hoán vị gen xảy ra 1 bên : % ab x 50% = % kiểu hình

lặn .

- Nếu % ab < 25 % => Đây là giao tử hoán vị .

Tần số hoán vị gen : f % = 2 x % ab => Kiểu gen : aB
Ab

x ab
AB

.
- Nếu % ab > 25 % => Đây là giao tử liên kết .

Tần số hoán vị gen : f % = 100 % - 2 x % ab => Kiểu gen : ab
AB

x ab
AB

Trường hợp 2: Hoán vị gen xảy ra 2 bên : ( % ab )2 = % kiểu hình lặn

- Nếu % ab < 25 % => Đây là giao tử hoán vị .

=> Tần số hoán vị gen : f % = 2 x % ab. Kiểu gen : aB
Ab

x aB
Ab

- Nếu % ab > 25 % => Đây là giao tử liên kết .

=> Tần số hoán vị gen : f % =100% - 2 x % ab. Kiểu gen : ab
AB

x ab
AB

Trường hợp 3: Hoán vị gen xảy ra 2 bên nhưng đề bài chỉ cho 1 kiểu
hình( 1 trội : 1 lặn ): Dùng phương pháp loại suy

Gọi x là tần số hốn vị ( x 50%)

- Nếu F1 có liên kết đồng, dựa vào tỉ lệ % loại kiểu hình ( A-bb ) hoặc

( aaB- ) để lập phương trình: (2

x

)2 + 2 ( 2

1 x
x 2

x

) = % (A-bb) = % ( aaB-)

- Nếu F1 có liên kết đối, dựa vào tỉ lệ % loại kiểu hình ( A-bb) hoặc ( aaB-)

để lập phương trình: ( 2
1 x

)2 + 2 ( 2

1 x
x 2

x

) = % (A-bb) = % ( aaB-)
b. Câu hỏi trắc nghiệm:

Câu 1: Cho F1 dị hợp hai cặp gen, kiểu hình hoa kép, tràng hoa đều lai với cây

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

kép, tràng hoa không đều: 1752 cây hoa đơn, tràng hoa đều: 751 cây hoa kép,
tràng hoa đều: 749 cây hoa đơn, tràng hoa khơng đều. Tìm tần số hốn vị gen?

A. 18 % B. 32% C.30% D.40%

Hướng dẫn: Đây là phép lai phân tích f = 1752 1748 751 749
749
751





= 0,30 = 30%

Chọn C

Câu 2: Khi lai giữa P đều thuần chủng, đời F1 chỉ xuất hiện kiểu hình cây quả

trịn, ngọt. Cho F1 tự thụ phấn thu được F2 có 4 kiểu hình theo tỉ lệ như sau:

50,16% cây quả tròn, ngọt: 24,84% cây quả tròn, chua: 24,84% cây quả bầu dục,
ngọt: 0,16% cây quả bầu dục, chua Biết mỗi cặp gen quy định một cặp tính
trạng. Kiểu gen và tần số hoán vị của F1 :

A. aB
Ab

; 16%. B. ab
AB

; 20% C. aB
Ab

; 8%. D. ab
AB

;
40%

Hướng dẫn: Kiểu hình lặn có kiểu gen ab

ab

; = 0,16% = 0,04 ab x 0,04 ab

=> ab phải là giao tử hoán vị

=> f = 0,04 x 2 = 0,08 = 8%. => Kiểu gen F1 : aB

Ab

. Chọn C

Câu 3: Ở một loài thực vật, khi cho P thuần chủng cây thân cao, quả đỏ lai với
cây thân thấp, quả vàng thu được F1 đồng loạt cây thân cao, quả đỏ. Cho F1 tự

thụ phấn thu được F2 có 4 kiểu hình, trong đó cây thân thấp, quả đỏ chiếm tỉ lệ

21%. . Kiểu gen và tần số hoán vị của F1 :

A. aB
Ab

; 40%. B. ab
AB

; 18% C. aB
Ab

; 30%. D. ab
AB

; 40%
Hướng dẫn: Cây thân thấp, quả đỏ( aaB-) chiếm tỉ lệ 21%

x

)2 + 2 ( 2

1 x
x 2

x

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

( 2
1 x

)2 + 2 ( 2

1 x
x 2

x

) = 0,21 Giải ra : x = 0,4 = 40% chọn.

Vậy kiểu gen cây F1 : aB

Ab

; f = 40% . Chọn A

DẠNG 4: CƠNG THỨC TÍNH NHANH TỈ LỆ KIỂU HÌNH, TỈ LỆ KIỂU

GEN TRƯỜNG HỢP BỐ MẸ ĐỀU DỊ HỢP VỀ HAI CẶP GEN

1. Phương pháp chung:

* Trường hợp 1: Bố mẹ đều dị hợp về 2 cặp gen, mỗi gen quy định một tính
trạng trội lặn hồn tồn thì sử dụng ngun lí:

Tỉ lệ kiểu hình aabb = tỉ lệ giao tử ab x tỉ lệ giao tử ab
Tỉ lệ kiểu hình A-bb = aaB- = 0,25 - aabb

Tỉ lệ kiểu hình A-B- = 0,5 + aabb

* Trường hợp 2: Bố mẹ đều dị hợp về 2 cặp gen, mỗi gen quy định một tính

trạng trội lặn hồn tồn nhưng có kiểu gen khác nhau ab
AB

x aB
Ab

thu được F1 có

kiểu hình đồng hợp lặn chiếm tỉ lệ là y. Biết khơng xảy ra đột biến nhưng xảy ra
hốn vị gen ở 2 giới với tần số bằng nhau. Dùng công thức giải nhanh sau:

- Ở F1, các kiểu gen đồng hợp ln có tỉ lệ bằng nhau

AB
AB

= Ab
Ab

= aB
aB

= ab
ab

= y.

- Ở F1, mỗi kiểu gen dị hợp 2 cặp gen đều có tỉ lệ = 2 lần tỉ lệ kiểu gen

đồng hợp: ab
AB

= aB
Ab

= 2y

- Ở F1, mỗi kiểu gen dị hợp 1 cặp gen đều có tỉ lệ = 0,25 - 2y

aB
AB

= Ab
AB

= ab

Ab

= ab
aB

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Câu 1: Biết mỗi gen quy định một tính trạng, gen trội là trội hồn tồn. Cho F1

tự thụ phấn đời con thu được 4 kiểu hình trong đó tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính
trạng lặn bằng 4%. Tính theo lý thuyết, loại kiểu hình mang 1 tính trạng trội và 1
tính trạng lặn chiếm tỉ lệ

A. 54%. B. 49%. C. 42%. D. 38,75%.

Hướng dẫn: Áp dụng công thức giải nhanh ở trường hợp 1
Tỉ lệ kiểu hình 2 tính trạng lặn = 4% = 0,04

Tỉ lệ kiểu hình 1 tính trạng trội = A-bb = aaB- = 0,25 - 0,04 = 0,21
Kiểu hình mang 1 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn chiếm tỉ lệ

0,21 + 0,21 = 0,42 = 42% . Chọn C

Câu 2: Ở một loài thực vật, A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với a quy định
hoa trắng; B quy định quả to trội hoàn toàn so với b quy định quả nhỏ. Hai cặp

gen cùng nằm trên một cặp NST. Thực hiện phép lai P: ab
AB

x aB
Ab

, thu được F1

có kiểu hình hoa trắng, quả nhỏ chiếm tỉ lệ 6%. Biết khơng xảy ra đột biến
nhưng xảy ra hốn vị ở hai giới với tần số bằng nhau. Có bao nhiêu phát biểu
sau đây đúng?

(1). Ở F1, cây hoa đỏ, quả to thuần chủng chiếm tỉ lệ 6%.

(2). Ở F1, cây hoa đỏ, quả to dị hợp về hai cặp gen chiếm tỉ lệ 24%

(3). Ở F1, cây hoa trắng, quả to dị hợp chiếm tỉ lệ 13%

(4). Ở F1, cây hoa đỏ, quả nhỏ thuần chủng chiếm tỉ lệ 6%

A. 1 B. 2 C. 3 D. 4

Hướng dẫn: Áp dụng công thức giải nhanh ở trường hợp 2
Ở bài toán này, y = 6% = 0,06

- Phát biểu ( 1) : Đúng vì AB

AB

= ab
ab

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

- Phát biểu (2): Đúng vì ab

AB

= aB

Ab

= 2y + 2y = 4y = 24%

- Phát biểu (3): Đúng vì ab

aB

= 0,25 - 2y = 0,25 - 1.0,06 = 0,13 = 13%

- Phát biểu (4): Đúng vì Ab

Ab

= y = 6%. Chọn D
DẠNG 5 : TÌM XÁC XUẤT

1. Phương pháp chung:

* Trường hợp 1: Giả sử P thụ phấn, thu được F1 có 4 loại kiểu hình, trong đó

kiểu hình đồng hợp lặn

ab

ab chiếm tỉ lệ x. Biết không xảy ra đột biến nhưng xảy

ra hoán vị gen ở cả 2 giới với tần số bằng nhau.

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình mang 2 tính trạng trội ở F1, xác

suất thu được cá thể thuần chủng = 0,5

x
x

 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình mang 1 tính trạng trội ở F1, xác

suất thu được cá thể thuần chủng =

(0,5 )(0,5 )
0, 25
x x
x
 
 = 
0,5
0,5
x
x

 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng ở F1, xác

suất thu được cá thể dị hợp về 2 cặp gen =

0,5 4 2
0,5

x x

x

 

 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng ở F1, xác

suất thu được cá thể dị hợp về 1 cặp gen =

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

* Trường hợp 2: P đều dị hợp về 2 cặp gen nhưng có kiểu gen khác nhau

AB Ab
x

ab aB thu được F1 có kiểu hình đồng hợp lặn ab

ab

chiếm tỉ lệ = y. Biết không
xảy ra đột biến nhưng xảy ra hoán vị gen ở cả hai giới với tần số bằng nhau.

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng, xác suất thu

được cá thể thuần chủng = 0,5

y
y

 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng, xác suất thu

được cá thể dị hợp về 2 cặp gen =

4
0,5

y
y

 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng ở F1, xác

suất thu được cá thể dị hợp về 1 cặp gen =

0,5 4
0,5

y
y



 .

- Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 1 tính trạng, xác suất thu

được cá thể thuần chủng = 0, 25

y
y

 .
2. Câu hỏi trắc nghiệm:

Câu 1: Cho biết A quy định thân cao trội hoàn toàn so với a quy định thân thấp.
B quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với b quy định hoa trắng. Cho cây thân cao,
hoa đỏ (P) tự thụ phấn, thu được F1 có 4 loại kiểu hình, trong đó cây thân thấp,

hoa trắng chiếm 16%. Biết khơng xảy ra đột biến nhưng xảy ra hoán vị gen ở cả
hai giới với tần số bằng nhau.

(1) Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất thu được cá

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

(2) Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa trắng ở F1, xác suất thu được cá

thể thuần chủng là
1
9.

(3) Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất thu được cá

thể dị hợp về 2 cặp gen là

17
33.

(4) Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất thu được cá

thể dị hợp về 1 cặp gen là
18
33.
Hướng dẫn:

(1) Đúng. Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất thu được cá

thể thuần chủng: 0,5

x
x

 =

0,16
0,5 0,16 =

0,16
0, 66 =

8
33

(2) Đúng. Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa trắng ở F1, xác suất thu được cá

thể thuần chủng:
0,5
0,5
x
x

 = 
0,5 0,16
0,5 0,16

 =

0,5 0, 4
0,5 0, 4



 =

1
9

(3). Đúng. Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất thu được cá

thể dị hợp về 2 cặp gen:

0,5 4 2
0,5

x x

x

  



0,5 4.0,16 2 0,16
0,5 0,16
 
 = 
1,14 0,8
0,66

=
0,34
0,66 =
17
33

(4). Đúng. Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình thân cao, hoa đỏ ở F1, xác suất
thu được cá thể dị hợp về 1 cặp gen:

4 8
0,5
x x
x

 =

4 0,16 8.0,16

0,5 0,16



 =

1, 6 1, 28
0,66



= 
18

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

Câu 2: Một loài thực vật, A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với a quy định
hoa trắng. B quy định quả to trội hoàn toàn so với b quy định quả nhỏ. Hai cặp

gen cùng nằm trên một NST. Thực hiện phép lai P:

AB Ab
x

ab aB , thu được F1 có kiểu

hình hoa trắng, quả nhỏ chiếm tỉ lệ 6 % Biết khơng xảy ra đột biến nhưng xảy ra
hốn vị gen ở hai giới với tần số bằng nhau. Theo lý thuyết có bao nhiêu phát
biểu sau đây là đúng?

(1) Ở F1, cây hoa đỏ, quả to thuần chủng chiếm tỉ lệ 6%

(2) Lấy ngẫu nhiên một cây hoa đỏ, quả nhỏ ở F1, xác suất thu được cây

thuần chủng là
6
19.

(3) Lấy ngẫu nhiên một cây hoa đỏ, quả nhỏ ở F1, xác suất thu được cây

dị hơp 2 cặp gen là

3
28.

(4) Lấy ngẫu nhiên một cây hoa đỏ, quả nhỏ ở F1, xác suất thu được cây

dị hơp 2 cặp gen là
12
28.

A. 1 B. 2 C. 3 D. 4

Hướng dẫn : Ở bài toán này ta có y = 6% = 0,06.

(1). Đúng. Vì cây hoa đỏ, quả to thuần chủng là cây có kiểu gen

AB
AB.

Vận dụng cơng thức ta có kiểu gen

AB

AB = ab
ab

= y = 6%

(2) Đúng. Lấy ngẫu nhiên một cây hoa đỏ, quả nhỏ ở F1, xác suất thu được cây

thuần chủng: 0,25

y
y

 =

0,06

0,25 0,06 =

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

(3). Đúng. Lấy ngẩu nhiên một cây hoa đỏ, quả to ở F1, xác suất thu được cây

thuần chủng: 0,5

y
y

 =

0,06

0,5 0,06 =

0,06 3
0,56 28 .

(4) Đúng. Lấy ngẫu nhiên 1 cá thể có kiểu hình trội về 2 tính trạng ở F1, xác suất

thu được cá thể dị hợp về hai cặp gen:

4
0,5

y
y

 =

4.0,06
0,5 0,06 =

0, 24 3

0,56  7 . Chọn D
DẠNG 6: BÀI TẬP TỔNG HỢP

1. Phương pháp chung:

- Bước 1: Xác định trội – lăn, quy ước gen.

- Bước 2: Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng.

- Bước 3: Biện luận để xác định kiểu gen của P: Dựa vào kiểu hình đồng hợp
lặn. Nếu đởi con có xuất hiện kiểu hình aa,bb  cà bố mẹ đều tạo ra giao tử ab
- Bước 4: Sử dụng toán xác suất để giải quyết bài tốn.

2. Bài tập:

Câu 1: Ở một lồi thực vật, alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với a quy
định thân thấp, alen B quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với b quy định hoa
vàng. Hai cặp gen này nằm trên cặp NST tương đồng số 1. Alen D quy định quả
dài trội hoàn toàn so với alen d quy định quả tròn, cặp gen Dd nằm trên cặp NST
tương đồng số 2. Cho giao phấn giữa 2 cây P thuần chủng được F1 dị hợp về 3

cặp gen. Cho F1 giao phấn với nhau được F2, trong đó cây có kiểu hình thân

thấp, hoa vàng, quả dài chiếm 3%. Biết hoán vị xảy ra trong cả quá trình phát
sinh giao tử đực và cái với tần số bằng nhau. Tính theo lý thuyết, kiểu hình thân
cao, hoa vàng, quả trịn ở F2 chiếm tỉ lệ

A. 12%. B. 3,25%. C. 13,5%. D. 5,25%.

Hướng dẫn: Xét cặp Dd: F1 : Dd x Dd => F2 : 4

D- : 4
1

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

Ở F2 , kiểu hình thân thấp, hoa vàng, quả dài (aabbD-) = 0.03

=> ab
ab

= 0.03 : 0,75 = 0,04

=> ab = 0,2 < 0,25 => ab là giao tử hoán vị => Kiểu gen của F1 : aB

Ab

Dd
- Tỉ lệ kiểu gen A-bb = 0,25 - 0,04 = 0,21

- Tỉ lệ kiểu gen A-bbdd = 0,21 x 4
1

= 0,052 = 5,25% . Chọn D

Câu 2 ( Đề thi học sinh giỏi năm 2017 ): Khi lai giữa hai cá thể cùng lồi với
nhau thu được F1 có tỉ lệ 54% quả đỏ, tròn; 21% quả đỏ, dài; 21% quả vàng,

tròn; 4% quả vàng, dài. Xác định kiểu gen, kiểu hình và tỉ lệ mỗi loại giao tử của
thế hệ bố và mẹ khi đem lai thu được kết quả trên. Biết rằng mỗi gen qui định
một tính trạng, nằm trên nhiễm sắc thể thường và khơng có đột biến xảy ra.
Hướng dẫn: Xét cặp tính trạng:

- Màu sắc quả: Quả đỏ: quả vàng = ( 54% + 21%) : (21% + 4%)
= 75% : 25% = 3 : 1

=> Quả đỏ trội so với quả vàng. Quy ước: A quả đỏ, a quả vàng.
- Hình dạng quả: Quả trịn : quả dài = (54% + 21%) : ( 21% + 4%)

= 75% : 25% = 3 : 1

=> Quả tròn trội so với quả dài. Quy ước: B quả tròn, b quả dài.
- F1 có 4 loại kiểu hình khác 9 : 3 : 3 : 1 => Quy luật hoán vị gen.

Trường hợp 1: Hốn vị cả 2 giới

F1 có 0,04 quả vàng, dài ( aa,bb) = 0,2 ab x 0,2 ab

=> ab là giao tử hoán vị => f = 0,2 x 2 = 0,4 = 40%
=> Kiểu gen aB

Ab

x aB
Ab

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

Trường hợp 2: Hoán vị 1 giới

F1 có 0,04 quả vàng, dài ( aa,bb) = 0,08 ab x 0,5 ab

=> ab là giao tử hoán vị => f = 0,08 x 2 = 0,16 = 16%
=> Kiểu gen aB

Ab

x ab
AB

. => Kiểu hình: Đỏ, trịn x Đỏ, tròn

=> Tỉ lệ mỗi loại giao tử:

Kiểu gen aB
Ab

( f = 16%) : Ab = aB = 0,42; AB = ab = 0,08

Kiểu gen ab
AB

=> 0,5 AB : 0,5 ab

PHẦN III: KẾT LUẬN
I. KẾT QUẢ:

Chuyên đề này tôi bắt đầu xây dựng từ năm 2012, trong quá trình thực
hiện tôi rút kinh nghiệm qua các năm khi tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi, bồi
dưỡng Casio, ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia. Tôi nhận thấy:

- Khả năng tiếp thu và vận dụng giải bài tập của học sinh nhanh hơn và có
hệ thống hơn, khơng cịn nhầm lẫn giữa các quy luật di truyền.

- Đa số học sinh rất tự tin khi giải quyết các bài tập liên quan đến bộ
môn, giúp các em đạt được kết quả tốt trong các kì thi học sinh giỏi, Casio…Cụ
thể như sau:

+ Năm học 2013 - 2014: Đạt 2 giải III học sinh giỏi.

+ Năm học 2014 - 2015: Đạt 3 giải (2 giải II, 1 giải III) học sinh giỏi; 2
giải Casio ( II,III).

+ Năm học 2015 - 2016: Đạt 1 giải II học sinh giỏi; giải khuyến khích
Casio.

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Đối với tơi kinh nghiệm có được từ sự trãi nghiệm. Vì vậy trong bài viết
này tơi chỉ mong góp một chút nhỏ kinh nghiệm của mình trong việc đưa ra
phương pháp giải một số dạng bài tập di truyền phần quy luật hoán vị gen nhằm
giúp học sinh khơng cịn tư tưởng sợ như trước đây, tích cực hơn trong học tập
và đam mê, u thích bộ mơn, góp phần thúc đẩy cho phong trào học tập chung
của nhà trường ngày một tốt hơn.

Phú Tâm, ngày 12 tháng 03 năm 2018
 NGƯỜI THỰC HIỆN

Nguyễn Thúy Tố Minh

TÀI LIỆU THAM KHẢO

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.

2. Làm chủ môn Sinh trong 30 ngày - Mai Văn Hưng chủ biên cùng một số tác
giả khác – Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà Nội.

3. Phương pháp siêu tốc giải trắc nghiệm môn Sinh học – Thịnh Nam - Nhà xuất
bản đại học quốc gia Hà Nội.

4. Bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học 12 - Phan Khắc Nghệ - Nhà xuất bản đại

học quốc gia Hà Nội.

5. Ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm sinh học - Phan Khắc Nghệ - Nhà xuất bản đại
học sư phạm .

6. Phương pháp giải nhanh các bài tập trắc nghiệm - Phan Khắc Nghệ - Nhà xuất
bản đại học quốc gia Hà Nội.

7. Phương pháp mới giải nhanh các bài tập di truyền - Phan Khắc Nghệ - Nhà
xuất bản đại học quốc gia Hà Nội.

8. Vận dụng kiến thức liên môn trong giải bài tập Sinh học – Huỳnh Thanh Thảo
- Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà Nội.

9. Bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học 12 - Huỳnh Quốc Thành - Nhà xuất bản
giáo dục.

10. Các dạng toán và phương pháp giải bài tập trắc nghiệm phần Các quy luật di
truyền - Huỳnh Quốc Thành - Nhà xuất bản giáo dục.

11. Đề thi học sinh giỏi tỉnh Sóc Trăng năm 2017, đề thi tốt nghiệp THPT quốc
gia năm 2017.

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

---………...…
………...

…...

………...
…..………...

…….………...
 Phú Tâm, ngày tháng năm 2018

TỔ TRƯỞNG

……….

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG XÉT DUYỆT SÁNG KIẾN CẢI TIẾN KỶ
THUẬT TRƯỜNG THPT PHÚ TÂM

---………...…
………...
……….………...
……….………...
………..………...

Phú Tâm, ngày tháng … năm 2018
 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

HIỆU TRƯỞNG

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

---………...…
………...
….………...
…….………...

……..………...
……….………...
……...………...
…………..………...
…………..………...
…………..………...…
………...……
……….………...
………..………...
………..………...
…………..………...
…………..………...
…………..………...…
………...……
……….………...
………..………...
………..………...

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: ………. Trang 2
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: .……….………. Trang 2
III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:……...………. Trang 2
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: ……….. Trang 2
V. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI: ……… Trang 3

PHẦN II: NỘI DUNG

I. THỰC TRẠNG :………... ... ……… Trang 3
II. CƠ SỞ LÝ THUYẾT:……… ……… Trang 3
III. CÁC DẠNG BÀI TẬP VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI:

DẠNG 1: XÁC ĐỊNH SỐ LOẠI GIAO TỬ, TỈ LỆ GIAO TỬ: … Trang 4
DẠNG 2: XÁC ĐỊNH QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA PHÉP LAI: Trang 7
DẠNG 3: TÍNH TẦN SỐ HỐN VỊ GEN VÀ XÁC ĐỊNH NHĨM GEN LIÊN
KẾT. ……… ……… ... Trang 9
DẠNG 4: CƠNG THỨC TÍNH NHANH TỈ LỆ KIỂU HÌNH TRƯỜNG HỢP
BỐ MẸ ĐỀU DỊ HỢP VỀ HAI CẶP GEN………. Trang 13
DẠNG 5: BÀI TẬP TỔNG HỢP ……… ... Trang 14

PHẦN III. KẾT LUẬN

I. KẾT QUẢ THỰC HIỆN:……… … Trang 16
II. KẾT LUẬN: ………. ………. Trang 16
III. TÀI LIỆU THAM KHẢO……… Trang 18