Chất văn trong phóng sự của Ngô Tất Tố

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>CHAT VÀN HOC TRONG PHÓNG Sii CÙA NGỊ TÀT TĨ | </b>

<i>Ngun Thu Trang </i>
<i>Khoa Tiéng Viit vd Vdn hoà Viit Nam elio ngicdi nude ngoài , </i>

<i>Tricdng DH KHXH&N\', DHQG Ha Nói l </i>

Phóng su dupc bié't dén d Viét Nam tir kbà sdm, ngay tir nhiing :
<i>thàp nién dàu thè ki XX, mdt Ioat pbdng su dà xuàt bién trén bào chi t. </i>
nude ta. Dén dàu nhiing nam 30, nd dà trd thành thè Ioai de lai nhiing x

dàu àn kbà dàm net Uong Idng ban dpc. il
Nhùng nhà vàn, nhà bào ndi tiéng nhu VQ Trpng Phung, Tarn '^

Lang (VQ Dình Chi), Trpng Lang (Tran Tàn Cùu) déu thành danh khi *
sdm nhd thè Ioai này. Khòng gidng nhirng nhà vàn ciing thdi, Ngò Til -'
<i>Td dén vdi phóng su kbà mn. Mài dén nam 1935, trén td Cdng dịn, il </i>
<i>óng mói cho dàng dai ki tàc phim Dao cdu thuyén tàn. Day là thién n </i>
phóng su dàu tièn irong cuóc ddi sàng tàc cùa Ngị Tà't Td. Sd di óng ':
di sau dóng nghièp hàng chuc nam là bòi vi nhirng ràng bude ve ihàn ::
<i>phàn. Vdn là mot nhà Nho. dà timg di day hpc, tuoi lai dà cao ncn Ngò z </i>
Tal Td khòng thè tham nhàp vào ddi song thp thuyén cùa phu xe, phu ;;
khuàn vàc, khòng thè' làn Iòn trong càc tiém hùt bay trong càc nhà r
chiia de lày tu liéu viét bài nhu mot sd ngudi khàc dupc. Màt khàc, thè *.
Ioai phóng su thudng de cap tdi nhiing góc tói cìia xà bòi. Chfnh vi th^ ^
chi nhirng ngudi tré tuoi, nàng dóng, uà mao hiè'm mói ed diéu kién ,
thàm nhap vào nhirng thè gidi khòng blnh thudng này. Do dd, sau hàng ,
<i>chuc nàm àp ù, nung nàu, Ngò Tàt Td chi cho xuàt bàn vài thièn phóng [ </i>
<i>su tièu biéu: Dao cdu thuyén tàn (Bào Gòng dàn, 1935), Làm no liay </i>
<i>cài àn trong nhùng ngày nude ngàp (Bào Thdi vu, 1938), Tàp àn cài </i>

<i>dinh (1939), Viic làng (Ha Nói tàn vàn, 1940)... * </i>
Tuy nbién cho dén nay, pbdng su cùa Ngò Tà't Td vàn hip din

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Gii^tri vàn hpc trong càc pbdng su cùa Ngò Tat Td dupc the bién
tnróc hét d ngbé thuàt két ciu cùa tàc phim. Tà't cà su viéc va con
<i>ngtfdi trong hai pbdng su Tdp àn cài dinh va Viic Idng déu ed thuc </i>
khóng he dupc hu ciu, tbém thit diéu gì va dupc cbpn Ipc tó cbiic lai
theo dinh hudng cùa tàc phim va tu tudng cùa tàc già.

Trong càc pbdng su cùa mình, Ngị Tat Td ln ln chù y dén
<i>yfu tó truyen. Nhàn vàt va su viéc thudng gin vói mih. chuyén, nhirng </i>
miu chuyén gpn gang in tupng va tàt cà dà dupc xàu chuòi lai thành
<i>he thdng, khòng trùng lap. Tàp dn cài dinh góm 12 miu chun, mịi </i>
miu chun lai gin vdi mdt nhàn vàt ma d day là càc Thành Hồng.
Diéu tbù vi là mịi Thành Hồng ed mot lai lich riéng khòng blnh
thudng. Cd Thành Hồng mù nén khi hành le phài dpc rị tén cùa tùtig
Ioai thiic àn. Cd Thành Hoàng là kè tròm nén khi tién hành té le phài
dua bàt huong qua lo khoét tudng, chuyén ed that lai nhu phi If. Chfnh
yé'u td "chuyén" làm cho pbdng su tbém hip din. Vàn de quan trpng là
<i>nghé thuàt xàu chuòi tao thành he thòng ma khòng trùng lap. Tdp dn </i>

<i>cài dinh là mot tàp àn gòm nhiéu bàn àn phé phàn hù tue d làng qué </i>

dièn ra noi dình trung. Tfnh chat cbpn Ipc va tap trung càc miu chuyén
<i>tao nén siic hip din cùa tàc phim. Viic làng ciing là tap pbdng su bao </i>
góm 17 truyen. Càc nhà nghién ciiu nhu VQ Ngpc Phan, Phan Cu De,
<i>Nguyén Dàng Manh déu ed xu hudng xem mòi chuong sàch cùa Viic </i>

<i>làng nhu mot truyen ngin khién cho vàn de dupc phàn ành sàu sic va </i>

de tiép nhàn. Khòng phài ngàu nbién ma cupe song này sinh nhiing
miu chuyén ddi boi tàc già phài khào sàt, phàt hien, cbpn Ipc.

Thuc ra vice mot tàc phim ki vàn dung nhiing mau chuyén là
hién tupng dà ed tir diu thè ki nhu truyen ki Nguyén Ài Qudc. Tàc già
Nguyén Ài Qudc dà sii dung rit thành thuc va co biéu qua càc mau
chuyén ed thuc xen làn vdi mach mièu tà cùa pbdng su. Trong tàc
<i>phim Bdn dn chi'do thuc ddn Phdp, tàc già dà sii dung khoàng trén </i>
hai chuc miu chuyén xen làn vdi mach phàt trién cùa kf tao cho tàc
phàm thèm hip din. Cd thè cbàng Ngò Tà't Td dà ké thira càch mièu tà
nghé thuàt dd cùa ngudi di trudc.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>de '*vàn'' vào càc trudng hpp cu the. Cbàng ban khi ndi dén If lich dàng </i>
ngac nbién cùa Thành Hoàng Me xir Todng, Ngd Tà't Td dà dua ra
nhihig vf du cu thè Uong sàch Tàu:

<i>'"Chùng ta dd thuùng thdy trong sàch Tdu: chù cai phu ed the </i>
<i>làm vua nhà Hàn, anh bam bgc cà thè làm vua nhd Tdng, thdng nhó </i>
<i>cima Hồng Giàc ed the làm vua nhà Minh, va vd sd nhiTng dng càn </i>
<i>cani khdng va chi nhd cài tài de vào nhà vua ma nghiim nhiin ngói </i>
<i>trin ngai vàng, ed nhiin chùng ta khdng lày làm Ig, khi thdy nhdng </i>
<i>dng chét ddi, cliét rét, nlnCng óng àn cicdp, dn tróm ngang nhiin dicgc </i>
<i>làm thugng dàng phiìc thdn. Nhicng din cài óng "bdn cang " ma cùng </i>
<i>dicgc làm thành hoàng, thi thàt là viic già àn rat ddc cdeh" {Mài nàm </i>
<i>mot làn dành dadi thành hoàng, Tàp àn cài dinh, Ngó Tàt Tótồn tàp, </i>
<i>tdp 5, tr 202). </i>

<i>Va de cbùtig minh cho viéc Me xù Todng ed thè "/i<5 qudc ti </i>
<i>quàn" dupc khòng, Ngò Tà't Td dà su dung trich dàn ve ngài Toóng </i>
<i>trong Liiu trai: "Ngài dy qudn àTriiii Thành bin Tàu. Vi trdt àn thit </i>

<i>con trai cùa mot mii già vùng dy, ngài ta nidi bi quan huyin sa tgi bàt </i>
<i>Idm con nudi bà kia, de sdm hdm nudi cài thdn già co dóc. Ngài dy </i>
<i>bang long, va lién bàt hicau, bàt nai, àn trdm vàng bgc, gdm vóc tha ve </i>
<i>cho bà me nudi. Rai khi bà Ido tg thè, dng con nudi này con ve tàn md </i>
<i>gdm gdo mdt hai. Ngudi ta bào dd là dng cgp khdc me. Vi vày, ngUùi à </i>
<i>mién dy mdi làp ngài nhà thdngài, lig ggi là dén NghJa Ho" (tr 203j. </i>

<i>"Ngoài di'Cc "Todng" d liiu trai, lodi Todng chi ed hgng hay àn </i>
<i>thit ngicài. Timo xica mau qudc chua biét lo ve ngn nhàn man, choc </i>
<i>ràng ngudi ta khdng coi viic dd là viic ti dàn ho qudc " (tr 203). </i>

Ben canh nhiing dién tfch, dién ed, càc càu tbo cung làm cho
pbdng su trd nén hàp din. Idi cudn, càu chii trd nén bàm sue, gpi hinh
ành, de di vào Idng ngudi. Cd thè de dàng nhàn thà'y Ngd Tà't Td dà sfr
dung nhiéu càu tbo cùa càc tàc già nói tiéng trong lich sir nhu Nguyén
Du, Nguyén Khuyén de giài thich cho nhirng vàn de mình nèu ra:

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<i>r</i>

<i>"Bengodi mudi dàm trudng dinh, </i>

<i>'Vuc/ng óng bay tiec tien hành dua theo. </i>
<i>Hay là: </i>

<i>'Tién dua mot chin quan ha </i>

<i>"Xn dình thồt dd ddi ra cao dinh. {Ai Idm nin tói, Tdp dn cài </i>
<i>dinh, Ngd Tat Tdtoàn tdp, tdp 5, tr 211, 212). </i>

<i>Va trong truyen Vung Idi Idng Ngang ed bài iho cùa cu Tam </i>
nguyén Yèn Dó:

<i>*'Ddu làng Ngang co vùng Idi, </i>
<i>*'Cd dén dng Ci cao vói vgi, </i>
<i>"Dàn bà dén dó vén qudn Un, </i>
<i>"Cao thi din hdng, thdp dén gdi. </i>
<i>"Ĩng Ci ngói tren mim mieng cudi: </i>

<i>"- Cài gì trdng trang nhu con cui " </i>

<i>"Dàn bà khip nép ngang Un thua: </i>
<i>"- Con trdt hdhinh, óng xd tói ". </i>

<i>"- Thói! Thói! Con ed tói chi con, </i>

<i>"Lgi day óng cho gidng óng Cuoi ". </i>
<i>'Tic dà làng Ngang de ra ngUdi, </i>

<i>"De ra rat nhihig phudng ndi ddi. (Tàp dn cài dình, Ngó Tà't Td </i>
<i>tồn tàp, tàp 5, tr 244). </i>

CTànb tupng kì di cùa vùng Idi làng Ngang thè nào, mot bài tho ay
da tà hét rói. Khịng cin ve tbém net bùt nào niia.

Ngay cà nhihig tir ngii trong phóng su cùa Ngò Tat Td cung rat
giàu hlnh ành. Tfnh blnh ành dupc tao nén bòi nghé thuàt kbai tbàc
<i>vó'n tu tupng thanh phong phu trong ngịn ngii blnh dàn: tiéng ""di xé </i>

<i>dì" va "xàm xéxdm'' cùa bpn mach dd do nude... {Lap ngudi bi bó sdt, </i>
<i>Viic làng, Ngó Tat Tdtodn tdp, tàp 5, tr 276). </i>

Dàc biét, chit vàn hpc thè bién rit rd trong phóng su cùa Ngị Tat

To' ị tài quan sàt va miéu tà. Khi miéu tà càc hù tue, tàc già chù trpng
dén timg cii chi, tìmg chi tiét nhd nhà't cùa con ngudi va canh vàt làm

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

cho ngudi dpc ed càm tudng nhu dang xem mdt thuóc phim quay càn ^
canh. Ta xem nhiing trang dng miéu tà Cupe thi giét Ipn mdi tba'y dupc ,

su quan sàt ti mi, còng phu cùa tac già: I
<i>"Cài sanh dung mudi dd dugc mot ngUdi xdeh Idy hai quai va ^ </i>

<i>hùng dudi ed con vàt dàng thuang. Mot ngUdi khdc san ggn hai dng </i>
<i>tay do, làm làm càm con dao bau dàm vào ed nd, gida lue hai ngudi : </i>
<i>bio Idn làt dàt khiing nói nude sói di sau, de cho mot ngUdi nliank </i>

<i>nlidu cdm gdo mùc nude dai vào móng nị. i </i>
<i>Bay gid cóng viic mdi càng tùi bui! Tiét d ed lan ed viic chdy ra '* </i>

<i>long sanh, nicdc d trong gdo eie viic dd vdo móng lan, ngUdi bung cài ^ </i>
<i>sanh, ngudi cdm cài gào, ngudi khiing cài nói nude sài cung nhu i </i>
<i>nhihig ngudi tùm bdn chàn lan, déu chgy nhu bàn. Ra khịi dàu dình </i>
<i>bdn tdp chia ra bdn ngd, tdp nào ve nhà chù lan tdp dy. Sao ma tài • </i>
<i>qua di mdt! Cd dàm déu chgy nhu thè, ma khóng ngudi nào day xéo : </i>
<i>Un chàn ngUdi nào, tiét lan cùng khóng vung vdi ra ddt mot gigt" (tr • </i>
<i>219). Tói cdng nhà quan dàm "khóng biét hg dd ego long lue nào, cài , </i>
<i>mdng con lan cùa hg dang khiing dd trang phdm phdp ed rói " (tr 220)., </i>
<i>Con lan dugc dàt vào phàn vd hg bàt dàu làm co "mot ngudi khoét </i>
<i>miéng thit móng dd ego long rói qudng ra cài rd. Hai ngudi khàc pha </i>
<i>miéng mdng dy làm hai ba manh va Igc Idy ngc thài ra. Rói Igi hai ha </i>
<i>ngucri mìa bó nhfcng miéng thit dy vào coi ma gid. Mot ngUdi cu mùc </i>
<i>nude sói dd vào minh Ign. Hai ngudi khàc cu viic cdm dao ego Idng. </i>
<i>Giùa lue ngudi này càm cài so Ign dem lugc thi ngUdi khdc cung rack </i>

<i>bung lan moi Idy long gan dem rùa. * </i>

<i>Hogt dóng chua day mot già dóng ho hg dd làm xong mot màm </i>
<i>co Idn dù ed gid, nem, ninh, mgc, lue phù ngu tgng con Ign va di ra </i>
<i>dinh cùng thdn. </i>

<i>Moi nguùi hi hùng cudi ran. </i>

<i>Chàc là ed cùa nhà ta dugc gidi nhdt! " {Cade thi giét Ign, Tàp </i>
<i>àn cài dinh, Ngd Tdt Tdtoàn tàp, Xx 221). </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i>"Hàn Idch ludi dao vdo sudn con gd, càt riing hai cài tói gà bó </i>
<i>ra góc màm. Rói, làt ngùa con gà Un thdt, hàn udm dao vào giùa </i>
<i>xUcmg sdng vd da dao chém luón hai nhdt theo chiéu ddi cài xuang dy. </i>
<i>Con gà bi tàch ra làm hai manh. Mói manh déu ed mot nùa xuang </i>
<i>song. Mdt tay gid thói thit gà, mdt tay càm con dao phay, hàn bàm Ha </i>
<i>Ita nhu khdng mudn chù y gì hét. Nhung ma hinh nhu tay hàn dd ed ed </i>
<i>san, cho nin con dao cùa hàn già Un, khóng nhdt nào cao, khóng nhdt </i>
<i>nào thdp. Mudi nhdt nhu mot, nd chi Un khói mdt thdt do mot gang, vd </i>
<i>càch cài ngón tay hàn do vài ba phàn. Tiéng dao cóng eoe dóng vdo </i>
<i>màt thdt, nhip nhàng nhu tiéng mó cùa phudng chéo khdng lue nào </i>
<i>mau, cùng khdng co lue nào thUa. Mói miéng cdc là mot miéng thit </i>
<i>bàn ra. Miéng nào nhu miéng dy, ddt sudt tu xuang dén da, khóng con </i>
<i>dinh da mdy may" (Nghe thuàt bàm thit gd, Viic Idng, Ngó Tdt Td </i>
<i>toàn tàp, tr 302). </i>

Vu Ngpc Phan nhàn xét: "Tà nhu thàt, nhu ve ra trudc màt. Idi
vàn trong Viéc làng déu bình di nhu the. Cà tàp pbdng su ve dàn qué là
<i>làp phdng su rit diy dù ve le làng" (Vu Nggc Phan, Viic làng cùa Ngó </i>

<i>TdtTd, Ngd TdtTdvé tàc già vd tàc phdm, tr 199). </i>

Phài ndi ring vàn phong pbdng su cùa Ngò Tit Td rat bién dai,
hip din bdi su dan xen khéo léo cùa càc bùt phàp: thuàt, tà, blnh.
<i>Nhùng doan vàn miéu tà canh lii lut trong pbdng su Làm no hay cài àn </i>

<i>trong nhung ngdy nude ngàp cùng thè hién su quan sàt tinh té, ti mi </i>

<i>cùa Ngd Tit Td: "Mot vàng nude móng minh bàt ngàt, bao nhiiu </i>

<i>nhitng nhd tranh vdch ddt chi con tróng thdy nhihig mdi ùp sgp sé nhu </i>
<i>nhSng qudn dao dn hien chàp chùng theo làn nude bgc ma ràp rdn </i>
<i>nhuphao. Nhihig thuyén nan, nhihig mdng chudi nhdp nhó chen chuc </i>
<i>tifa là tre dudi nhitng ràng cdy là ludt. Dàng xa kia, trén nhihig gd, </i>
<i>dó'ng mdp mó thdy Id nhd nhihig sùng trdu cong vàt, con diùig, con </i>
<i>nàm, thinh thodng Igi nghe tiéng rdng Un nhu bdo cho chù biét nói </i>
<i>thèm ram dói co cùa nd " (Làm no hay cài dn trong nhihig ngày nude </i>
<i>Hàp, Ngd Tdt Tdtodn tdp, tdp 5, tr 403). </i>

Tàc già miéu tà canh IQ lut vdi vùng nude ngàp ménb mdng ehi
con lai nhip nhd nhiing mài nhà trong làn nude bae. Àn chiia ò dd là
su dói kbd cùa ngudi ndng dàn. Chua cin ndi tdi bau qua cùa 10 lut.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

nhung qua càch miéu tà cùa tàc già chùng ta cung càm thiy dupc nịi^^

khó cuc cùa nhumg ngudi dàn d day. ^
Nghé thuàt miéu tà cùa Ngd Tit Td cdn thè bién qua càch là^^^

ngudi. Bang mot vài net chim pbà, tàc già dà lòt tà dupc bàn chtì cùa '^^
<i>mot Ioai ngudi trong xà boi ma chi qua hlnh dàng ben ngồi: "Ịng ^• </i>

<i>chù hiiu dy dd ai biét là hgng ngudi gì. Qudn Tdy, ddi kinh trdng gong ^ </i>
<i>vàng quanh nàm làm diim cho bd màt gó ghé vd cài nUdc da den sgm. ili </i>
<i>Trin bàn gidy ludn ludn thdy cài diéu dng vàt véo cdy tre ri trùc i </i>
<i>chìùig hai thude tdy. Khi di, khi dicng, khi ngói, néu là tiét mùa hi, il </i>
<i>khóng khi nào khóng ed hai dica day td vàc qugt long chgy theo ma it </i>
<i>phdy, phdy cho óng chù nhà cùa hg thành ra mot ngUdi quy phài** % </i>

<i>{duca khoàn hét càc binh, Dao cdu thun tàn, Ngó Tdt Tdtồn tàp, j </i>

<i>tàp 5, XX 392). lì </i>
<i>Ndi ve bpn lang bàm, Ngd Tit Td dà cbpn lua dupc nhiing net '^ </i>

<i>tiéu biéu cùa mot Ioai tfnh càch, mot kiéu ngudi lira bip Uong xà hói </i>
<i>'-cu. Néu ndi theo sàch thi hp phài là "lucmg y nhu tir miu" nhung • </i>
ngupc lai hp là nhiing kè tbiéu nhàn càch... va ebay theo dóng tién vói *
nhiing ngón bip bpm di ngupc lai luong tàm ngbé nghiép. Day dó Ioai
ngudi này hành nghé d ndng thdn, thành thi nhung dudi ngdi bùt cùa
Ngd Tà't Td hp trd thành mdt Ioai tfnh càch dupc tàc già ve kbà dàm
net nhu tén thiy lang Thd Due bay chù biéu thude Màt trdi (Uong
pbdng su là chù biéu thude Òng Tràng).

Néu pbdng su cùa Vù Trpng Phung giàu chat tiéu tbuyét thi
phim chat vàn hpc trong phdng su cùa Ngd Tà't Td dupc thè hién qua
yéu tó truyen thdng két hpp vdi bién dai.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

nén cài tdi Uii tlnh. Pbdng su cùa Ngd Tit Td khdng ed thièn hudng
tiéu thut hồ vi thè khdng ed su dói thay, cài bién su thàt hay hu càu.
Ngó Tit Td vàn giti nguyén két ciu vdn ed cùa phdng su sàt dung vói
su thàt va tàng cudng tfnh vàn hpc d càc phuong tbóc miéu tà khàc nhu:
tình hudng dién bình, bình ành sdng ddng, ngdn tu cbpn Ipc, dóng thdi

tac già chip nhàn lua cbpn nhiing càu chuyén ed san trong ddi sdng.

Su két hpp phim chit vàn hpc vào pbdng su bào chf tue là tài
hién cude sdng nhu xày dung mot tàc phim vàn hpc nhung khdng bé
làm mit di tfnh chàn thuc cùa hien thuc - mdt yéu ciu hàng diu cùa
thè Ioai phdng su. Cài tdi trong phóng su bào chf khàc vdi cài tdi trong
tac phim vàn hpc nd phài tinh tao va diy If tri, de cho càm xùc khdng
làm thién léeh bién thuc qua làng kfnh cùa tàc già. Su két bop tài tình,

<i>rii vira dd cùa hai yéu td à'y dà làm ngudi dpc thfcb tbù khi dpc phdng </i>

su cùa Ngd Tit Td, cài bién thuc diy gai gde de di vào Idng ngudi va
tao nén diu in trong kf urc cùa hp. Cd thè kbàng dinh: Hién thuc cude
sdng qua ngdi bùt cùa Ngó Tit Td dà làm rung dòng long ngudi bòi su
két hdp tfnh hién thuc - thdi su va phim chit vàn hpc.

TÀI LIÉU THAM KHÀO

<i>1. Ngó Tdt Tdtồn tàp (1996), tàp V, NXB Vàn hpc. Ha Ndi. </i>
<i>2. Cao Die Diém (suu tàm, bién soan) (2005), Ngó Tà't Td </i>

<i>-Chuyén ngudi duang thdi, NXB Hpi nhà vàn. Ha Noi. </i>

<i>3. Phan C:u De (Chù bién) (2005), Di san bdo chi Ngó Tdt Td, y </i>

<i>nghia li ludn vd thuc tién, NXB Vàn hpc, Ha Nói. </i>

4. Mai Huong, Tịn Phuong Lan (tuyèn cbpn va gidi tbiéu) (2003),

<i>Ngó Tdt Tdvé tdc già vd tàc phdm, NXB Giào due. Ha Nói. </i>

</div>

<!--links-->