Đề xuất mô hình sản xuất phần mềm theo lean một nghiên cứu tình huống tại tp hồ chí minh

Đại Học Quốc Gia Tp. Hồ Chí Minh
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
--------------------

LÊ THỊ THANH TRÂM

ĐỀ XUẤT MƠ HÌNH SẢN XUẤT PHẦN MỀM THEO LEAN
MỘT NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG TẠI TP HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 05 năm 2014.


CƠNG TRÌNH ĐƯỢC HỒN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH

Cán bộ hướng dẫn khoa học: Phó giáo sư, Tiến sĩ Bùi Nguyên Hùng

Cán bộ chấm nhận xét 1:

Cán bộ chấm nhận xét 2:

Luận văn/Khóa luận thạc sĩ được bảo vệ/nhận xét tại HỘI ĐỒNG CHẤM BẢO
VỆ LUẬN VĂN THẠC SĨ TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA, ngày . . . . .
tháng . . . . năm . . . . .
Thành phần hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm:
1. Chủ tịch: ……..
2. Thư ký: ………

3. Ủy viên: ……...

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

TS. NGUYỄN MẠNH TUÂN

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

PGS.TS. BÙI NGUYÊN HÙNG


ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHIÃ VIỆT NAM
Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ
Họ và tên học viên: LÊ THỊ THANH TRÂM…....................... Giới tính: Nam / Nữ

..................

Ngày, tháng, năm sinh: 20-12-1987….......................................Nơi sinh: LÂM ĐỒNG .....................
Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH ….........................MSHV: 12170976...........................
Khoá (Năm trúng tuyển): Khóa 2012 ...............................................................................................
1- TÊN ĐỀ TÀI: Đề xuất mơ hình sản xuất phần mềm theo Lean, một nghiên cứu tình huống
tại thành phố Hồ Chí Minh................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
2- NHIỆM VỤ LUẬN VĂN/KHĨA LUẬN: Đã hoàn thành mục tiêu nghiên cứu luận văn
- Sự khác biệt giữa hai phương pháp sản xuất phần mềm: truyền thống và linh hoạt.

- Đưa ra các gợi ý về nguyên tắc và thực hành Lean trong SXPM
-........................................................................................................................................ Đ
ưa ra được mơ hình chuyển đổi Lean và các khó khăn có thể gặp phải cho một cơng ty
SXPM tại thành phố Hồ Chí Minh.........................................................................................
3- NGÀY GIAO NHIỆM VỤ: 22-11-2013 .....................................................................................
4- NGÀY HOÀN THÀNH NHIỆM VỤ: 19-05-2014 .....................................................................
5- HỌ VÀ TÊN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: Phó giáo sư, Tiến sĩ BÙI NGUYÊN HÙNG .................
.........................................................................................................................................................
Nội dung và đề cương Luận văn thạc sĩ đã được Hội Đồng Chuyên Ngành thông qua.
Tp. HCM, ngày 19 tháng 05 năm 2014.
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

KHOA QL CHUYÊN NGÀNH

(Họ tên và chữ ký)

(Họ tên và chữ ký)

PGS. TS. BÙI NGUYÊN HÙNG

PGS. TS. LÊ NGUYỄN HẬU


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến giáo viên hướng dẫn của tơi, Phó
giáo sư, Tiến sĩ Bùi Nguyên Hùng, người đã hỗ trợ và động viên tơi để hồn thành
luận văn này. Thực sự đây là một niềm vui khi có cơ hội làm việc với thầy, người đã
dạy tôi cách kiên nhẫn tìm tịi và khuyến khích tơi phải đối mặt với những thách thức
một cách tích cực. Tơi cảm ơn thầy vì những hướng dẫn tuyệt vời của thầy đã cho tôi
thấy hướng nghiên cứu tập trung, luôn đảm bảo rằng tôi đi đúng hướng nhưng đồng

thời cũng cho tôi sự tự do và tự chủ trong cách suy nghĩ.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến công ty Pyramid-Consulting Viet Nam đã cho tôi một
môi trường tốt để thực hiện nghiên cứu của mình. Tơi thực sự cảm ơn các chuyên gia
và đồng nghiệp trong suốt quá trình nghiên cứu đã tham gia thảo luận, tranh cãi và
đóng góp ý kiến cho nghiên cứu này.
Cuối cùng, lời cảm ơn nồng nhiệt nhất đến gia đình tơi đã ln bên cạnh, giúp đỡ tôi
rất nhiều về mặt tinh thần khi thực hiện luận văn này.
Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến tất cả!


TĨM TẮT
Cơng nghệ phần mềm đang ngày càng đáp ứng được với sự thay đổi liên tục về nhu
cầu của khách hàng, do đó, các phương pháp phát triển phần mềm mới mà ban đầu gây
ra tranh cãi như phương pháp linh hoạt. Đặc biệt là phương pháp phát triển phần mềm
tinh gọn - LEAN là một trong những phương pháp linh hoạt và nay đã có được một
bản sắc riêng của nó. Tuy nhiên, tư duy phương pháp Lean vẫn còn để mở nhiều câu
hỏi trong lĩnh vực phát triển phần mềm như khác biệt cơ bản so với sản xuất phần
mềm truyền thống là gì, nguyên tắc của Lean trong SXPM là gì, khả năng tương thích
của Lean cho các cơng ty SXPM ở thành phố Hồ Chí Minh?
Luận án này đề cập đến tư duy Lean và các nguyên tắc, công cụ thực hành Lean trong
sản xuất phần mềm và làm thế nào để triển khai Lean cho các công ty trong lĩnh vực
sản xuất phần mềm bằng cách phân tích các tình huống về cách thức một tổ chức phần
mềm chuyên chuyển đổi trong thực tế, các khó khăn và thách thức mà cơng ty có thể
phải đối mặt. Nghiên cứu được thực hiện trong bốn giai đoạn, đầu tiên là tìm hiểu các
tài liệu có liên quan để xác định cơ hội nghiên cứu. Thứ hai, một chiến lược tìm hiểu
đã được sử dụng để đưa ra được những nguyên tắc và thực hành Lean trong SXPM.
Giai đoạn thứ ba chúng tơi tiến hành tìm hiểu cụ thể làm như thế nào để triển khai
Lean trong thực tế các công ty SXPM tại TP.HCM, bằng cách tiến hành nghiên cứu
trên bốn tình huống cụ thể. Cuối cùng, trong giai đoạn thứ tư, kết quả của các giai
đoạn nghiên cứu trước đây đã tổng hợp được để rút ra kết luận và phác thảo ý nghĩa

của nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu đã khẳng định sự quan tâm của các cá nhân và tổ chức trong việc
triển khai Lean trong sản xuất phần mềm. Không giống như trong sản xuất, biên giới
của Lean không được định nghĩa rõ ràng trong lĩnh vực phần mềm. Tuy nhiên kết quả
nghiên cứu cũng cung cấp bằng chứng có nhiều điểm tương thích giữa phương pháp
triển khai Lean cho sản xuất phần mềm và Lean trong sản xuất. Mơ hình triển khai
Lean của Anvari và cộng sự có một số điều chỉnh để phù hợp hơn với các công ty
SXPM tại TP. HCM


ABSTRACT

The demand for software Engineering Technology is increasing everyday. There are
many discussions about Agile and Lean manufacturing models in the industry but even
now, things are changing. Lean manufacturing in particular is one of the most wellknown manufacturing models. However, there are still many open questions about
Lean software development, its development principles, how it compares to traditional
methods, and how to apply it to software companies in Ho Chi Minh City.
This thesis refers to the principles, tools, and practices of Lean software development
as well as the methods for implementing them in software companies. The research
method used analyzed case studies to discover which principles, practices, and models
were most suitable for the software industry. It was also uncovered the difficulties and
pitfalls faced by software companies. This thesis includes four stages: the first looks
into relevant documents which identify research opportunities. The second, based on
related research, lists out Lean principles and practices in software development and
transfer models. In the third step, technical experts from various software companies
were interviewed for their opinions on the most suitable transfer methods. Finally, the
results of previous studies were integrated in order to draw conclusions and emphasize
the significance of this thesis.
The research results confirm the interest of technical experts in Lean software
development. Lean software development differs from Lean manufacturing (though

frontiers are often not clearly defined in the software industry). However, the research
also points to correlation between transfer methods for implementing Lean software
development and Lean manufacturing. Lean deployment models for Anvari at al have
also been slightly customized further for software companies in Ho Chi Minh City.


CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ...........................................................................8
1.1

Lý do hình thành đề tài .................................................................................8

1.2

Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ................................................9

1.3

Phạm vi, giới hạn đề tài ..............................................................................10

1.4

Phương pháp nghiên cứu ............................................................................11

1.5

Ý nghĩa của nghiên cứu ..............................................................................12

1.6

Bố cục luận văn ..........................................................................................13

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT .........................................................................15
2.1

Phần mềm và các khái niệm liên quan .......................................................15

2.1.1

Phần mềm .............................................................................................15

2.1.2

Quy trình phát triển phần mềm .............................................................15

2.2

Tổng quan mơ hình phát triển truyền thống ...............................................17

2.2.1

Mơ hình thác nước (Waterfall) .............................................................17

2.2.2

Những thất bại của mơ hình truyền thống ............................................20

2.3

Các mơ hình phát triển phần mềm linh hoạt ..............................................21

2.3.1

Tổng quan về phát triển phần mềm linh hoạt .......................................21

2.3.2

Lập trình Scrum ....................................................................................24

2.3.3

Sự khác nhau giữa mơ hình truyền thống và mơ hình linh hoạt ...........25

2.3.4

Những điểm mạnh và điểm yếu của phương pháp truyền thống và linh

hoạt

27

2.4

Phương pháp sản xuất Lean .......................................................................28

2.4.1

Triết lí Lean ..........................................................................................29

2.4.2

Lean trong sản xuất các sản phẩm khác (không phải phần mềm) ........30

2.4.3

Các lĩnh vực sản xuất áp dụng phương pháp Lean ...............................30

2.5

Sản xuất phần mềm theo phương pháp Lean .............................................32

2.5.1

Sự khác biệt giữa phương pháp Lean và phương pháp Agile ..............33

2.5.2

Các nguyên tắc Lean .............................................................................34

2.5.3

Tổng hợp các nguyên tắc Lean trong SXPM ........................................41

2.5.4

Các công cụ và thực hành Lean (Tool & Best Practice).......................45


Trang 2

2.5.5

2.6

Tổng hợp các nguyên tắc và thực hành Lean cho ngành SXPM ..........52

Cách thức triển khai Lean ..........................................................................54

2.6.1

Mơ hình triển khai chuyển đổi Leancủa Phillip Magnier (2008) .........54

2.6.2

Mơ hình triển khai Lean 8 bước của Lonnie Wilson 2010 ...................58

2.6.3

Mô hình triển khai Lean của tổ chức tư vấn CICC ...............................60

2.6.4

Mơ hình triển khai Lean của Anvari và cộng sự 2010 .........................61

2.6.5

Mơ hình của Kotter cho các doanh nghiệp CNTT 2011 .......................62

2.6.6

Mơ hình triển khai Lean tổng hợp của Avari và cộng sự 2011 ............64

2.6.7

Phân tích so sánh và lựa chọn mơ hình.................................................70

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................73
3.1

Chiến lược nghiên cứu định tính ................................................................73

3.2

Thiết kế nghiên cứu tình huống ..................................................................74

3.3

Thiết kế nghiên cứu ....................................................................................77

3.4

Phương pháp thu thập dữ liệu ....................................................................78

3.5

Phương pháp phân tích dữ liệu và lý giải ...................................................82

3.6

Xác minh ....................................................................................................83

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ ...........................................................................................84

4.1

Xem xét các nguyên tắc Lean áp dụng trong SXPM .................................84

4.2

Đánh giá tính khả thi của mơ hình triển khai Lean ....................................87

4.2.1

Giai đoạn điều tra ban đầu ....................................................................87

4.2.2

Giai đoạn 1: Chuẩn bị ...........................................................................88

4.2.3

Giai đoạn 2: triển khai phương pháp Lean cho dự án thí điểm ............89

4.2.4

Giai đoạn 3: Mở rộng cho toàn hệ thống ..............................................91

4.2.5

Giai đoạn 4: Tiến tới sự hoàn hảo .........................................................92

4.3

Về thời gian triển khai ................................................................................95

4.3.1

Thời gian triển khai dự án thí điểm ......................................................95

4.3.2

Thời gian triển khai Lean cho tồn cơng ty ..........................................96

4.4

Khó khăn và thử thách khi triển khai phương pháp Lean ..........................97

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN ......................................................................................101

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 3

5.1

Trả lời câu hỏi nghiên cứu........................................................................101

5.2

Hạn chế của nghiên cứu ...........................................................................103

5.3

Hướng nghiên cứu tiếp theo .....................................................................103

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................105
PHỤ LỤC ................................................................................................................108
PHỤ LỤC 1: Thơng tin chun gia Đồn Đức Đề (mã CG1) ............................108
PHỤ LỤC 2: Thông tin chuyên gia Ngô Sơn Dương (mã CG2) ........................110
PHỤ LỤC 3: Thông tin Thạc sĩ Ngô Nguyễn Lộc Nguyên (mã ThS1) ..............114
PHỤ LỤC 4: Thơng tin chun gia Trương Đắc Bình (mã CG4) ......................116
PHỤ LỤC 5: Nội dung thảo luận CG1................................................................118
PHỤ LỤC 6: Nội dung thảo luận CG2................................................................124
PHỤ LỤC 7: Nội dung thảo luận ThS1 ..............................................................135
PHỤ LỤC 8: Nội dung thảo luận CG4................................................................146
PHỤ LỤC 9: Bảng câu hỏi bán cấu trúc .............................................................157
PHỤ LỤC 10: Bảng tổng hợp các nguyên tắc Lean ...........................................160
PHỤ LỤC 11: Những đề xuất cho nhà lãnh đạo khi chuyển đổi Lean ...............162

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 4

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2-1: Lịch sử phát triển của phương pháp linh hoạt và các tác giả nổi tiếng ....21
Bảng 2-2: Tun ngơn của phương pháp lập trình linh hoạt ....................................22
Bảng 2-3: 12 nguyên tắc sau bản tuyên ngơn lập trình linh hoạt ..............................23

Bảng 2-4: Sự khác biệt cơ bản giữa mơ hình truyền thống và linh hoạt ..................26
Bảng 2-5: Đặc điểm, điểm mạnh và điểm yếu của SX truyền thống và linh hoạt ....27
Bảng 2-6: Những thực hành hiện tại và đề nghị thực hành Lean theo lĩnh vực .......31
Bảng 2-7: Sự khác biệt giữa Lean và Agile về triết lý cốt lõi ...................................33
Bảng 2-8: Các Nguyên tắc Lean của Liker & Morgan 2006 ....................................36
Bảng 2-9: Các nguyên tắc sản xuất Lean trong sản xuất phần mềm ........................40
Bảng 2-10: Lãng phí trong sản xuất và lãng phí trong SXPM..................................41
Bảng 2-11: Các công cụ và thực hành tương ứng với các nguyên tắc Lean .............47
Bảng 2-12: Tóm tắt các nguyên tắc Lean trong SXPM ............................................53
Bảng 2-13: So sánh ưu, nhược điểm của các mơ hình ..............................................71
Bảng 3-1: Các phương pháp nghiên cứu định tính (Myers, M.2000) .......................73
Bảng 3-2: Chiến lược lựa chọn tình huống đơn lẻ hoặc đa tình huống ....................74
Bảng 3-3: Sự khác biệt giữa thảo luận trong NC định tính và NC định lượng .........79
Bảng 3-4: Các bước phân tích dữ liệu và lý giải .......................................................82

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 5

DANH MỤC HÌNH
Hình 2-1 Các mơ hình sản xuất phần mềm được sử dụng rộng rãi ..........................16
Hình 2-2: Mơ hình thác nước (Waterfall) .................................................................18
Hình 2-3: Độ phân tán của dự án ..............................................................................20
Hình 2-4: Phương pháp phát triển linh hoạt (SCRUM) ............................................25
Hình 2-5: Lịch sử phát triển các mơ hình sản xuất ...................................................29
Hình 2-6: Các lĩnh vực áp dụng Lean và các thực hành được đề nghị .....................31
Hình 2-7: Các nguyên tắc Lean của Womack and Jones 2003 .................................35

Hình 2-8: Ví dụ về hệ thống Kéo, Kanban trong SXPM ..........................................50
Hình 2-9: Mơ hình chuyển đổi Lean của Phillip Magnier 2008 ...............................55
Hình 2-10: Ba giai đoạn và 21 bước triển khai Lean ................................................62
Hình 2-11: Các giai đoạn chuyển đổi Lean trong ngành CNTT (Kotter 2011) ........63
Hinh 2-12: Mơ hình triển khai Lean tổng hợp của Avari và cộng sự 2011 ..............66
Hình 3-1: Quy trình nghiên cứu ................................................................................78
Hình 4-1: Các cơng việc được thể hiện trong một bảng Kanban ..............................90
Hình 4-2: Mơ hình chuyển đổi Lean sau điều chỉnh (Anvari và cộng sự, 2011)......94
Hình 4-3: Ví dụ về cơng cụ phần mềm “Kanban board” ........................................100

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 6

DANH MỤC TỪ/THUẬT NGỮ VIẾT TẮT
STT Từ viết Tiếng Anh
tắt

Tiếng Việt

1 ASDM

Agile software development
method

Phương pháp phát triển phần
mềm linh hoạt

2 CI

Continuous improvement

Cải tiến liên tục
Công nghệ thông tin

3 CNTT
4 CMMI

Capability Maturity Model
Integration

Mơ hình đánh giá mức độ tăng
trưởng và năng lực tổ chức về
mặt quy trình

5 JIT

Just in time

Đúng thời gian

6 LSD

Lean software development

Phát triển/Sản xuất phần mềm
tinh gọn

7 LPO

Lean promotion Office

Một nhóm chuyển đổi Lean,
nhóm này cung cấp cho các nhà
quản lý giá trị dòng hỗ trợ kỹ
thuật với:
• Đào tạo Lean
• Tiến hành hội thảo kaizen
• Đo lường sự tiến bộ, tiến trình

8 SCRUM Scrum

Tên một phương pháp phát triển
phần mềm linh hoạt

9 SDLC

Vòng đời phát triển/sản xuất
phần mềm

10 SEP

Software development life
cycle
Softwar engineering process

11 Software Goal

oriented
set
of
Process interrelated or interacting
activities which transforms
inputs into outputs in the
context of engineeringstyle
software
development

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

Thiết lập mục tiêu định hướng
các hoạt động liên quan hoặc
tương tác với nhau mà biến đổi
đầu vào thành đầu ra trong bối
cảnh phát triển công nghệ phần
mềm (ISO / IEC 12207)

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 7

(ISO/IEC 12207)

Sản xuất phần mềm

12 SXPM
13 PM

Software

Phần mềm

14 TPS

Toyota Production System

Hệ thống sản xuất Toyota

15 TSDM

Traditional software
development method

Phương pháp phát triển phần
mềm truyền thống

16 VSM

Value Stream Mapping

Sơ đồ chuỗi giá trị

17 XP

Extreme programming

Lập trình cực đại

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 8

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI

1.1 Lý do hình thành đề tài
Ngành công nghiệp phần mềm đã và đang đóng góp to lớn cho nền kinh tếViệt
Nam.Tổng doanh thu công nghiệp CNTT Việt Nam năm 2012 đạt 25,5 tỷ USD,
tăng tới 86% so với năm 2011, theo số liệu của Sách trắng về CNTT-TT 2013 vừa
được Bộ TT&TT công bố tháng 7/2013. Theo đó, cơng nghiệp phần mềm đối mặt
với nhiều khó khăn do ảnh hưởng của kinh tế trong nước và thị trường nội địa nên
tốc độ tăng trưởng năm 2012 khơng cịn giữ được mức như các năm trước, chỉ tăng
3,1% so với năm 2011, đạt trên 1,2 tỷ USD. Quy mơ ngành cơng nghiệp phần mềm
tính tới tháng 04/2011: có hơn 1.000 doanh nghiệp phần mềm, tăng gần sáu lần so
với năm 2000, tổng số lao động ngành công nghiệp phần mềm là 64.000 người. Một
số doanh nghiệp có trên 1.000 lao động như FPT Software, TMA Solutions, CSC,
GCS, Logigear, Harvey Nash, VinaGame...
Theo công bố của viện cơng nghệ SEI (2013), Việt Nam đã có 4 doanh nghiệp đạt
chứng chỉ cao nhất về quy trình quản lý chất lượng sản xuất phần mềm quốc tế
CMMI mức 5, 23 doanh nghiệp đạt CMM mức 3.
Tuy nhiên trong bài phân tích “Cơng nghiệp phần mềm Việt Nam mười năm thăng
trầm” (Hồng Nhung-Tuyết Ân, 2011), tác giả đã phỏng vấn các giám đốc điều hành
của các công ty phần mềm lớn tại Việt Nam như: TMA, Global CyberSoft, FPT,
GSC,..và nhận thấy thực trạng ngành phần mềm Việt Nam phát triển chưa tương
xứng với tiềm năng và kỳ vọng. Hiện Việt Nam chưa có doanh nghiệp phần mềm

đủ tầm để phát triển các sản phẩm phần mềm ở quy mô lớn và chuyên ngành, cũng
chưa có sản phẩm có thương hiệu xuất khẩu. Một phần lý do được đưa ra là phương
thức sản xuất chưa có sự thay đổi để đáp ứng với điều kiện kinh tế ngày càng cạnh
tranh.
Trong những năm qua, nhiều "Phương thức sản xuất phần mềm tốt nhất" đã xuất
hiện và biến mất. Một loạt các phương thức mới xuất hiện từ những năm 1990 là

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 9

phương thức sản xuất linh hoạt (Agile methodologies) như AUP, Scrum, XP, RUP,
và Lean (2003). Phát triển phần mềm tinh gọn (Lean) là một mơ hình mới nổi thừa
kế các nguyên tắc Lean trong sản xuất để giảm thiểu chi phí và nâng cao chất lượng
theo thời gian. Lean manufacturing đã được áp dụng thành công đối với các công ty
sản xuất, vậy đối với phát triển phần mềm thì như thế nào? Và liệu các nguyên tắc
và thực hành sản xuất linh hoạt Lean có phải là một phương thức sản xuất tốt để tạo
ra sản phẩm phần mềm chất lượng trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt?
Thật khó có thể đưa ra kết luận, phương thức sản xuất nào tốt phụ thuộc vào việc so
sánh nó với phương pháp nào, trong hồn cảnh nào.
Phương pháp truyền thống phát triển phần mềm dựa trên các nguyên tắc sản xuất,
các nguyên tắc này được định nghĩa là việc tạo ra hoặc sản xuất một cách cơ học,
hoặc sự biến đổi của nguyên liệu thô thành sản phẩm hồn chỉnh trong khi đó
phương pháp sản xuất tinh gọn là một phương pháp mới nổi thừa kế các nguyên tắc
Lean trong sản xuất và các nhà nghiên cứu cũng như các chuyên gia trong lĩnh vực
SXPM chưa có nhiều nghiên cứu quan tâm đến nguyên tắc Lean cho lĩnh vực này.
Do đó, có một nhu cầu mạnh mẽ cho các nghiên cứu thực nghiệm trong lĩnh vực

này, đề tài “Đề xuất mơ hình sản xuất phần mềm theo Lean, một nghiên cứu tình
huống tại thành phố Hồ Chí Minh”. Bài nghiên cứu này có thể coi là điểm khởi
hành vì nó tổng hợp và các cơng trình nghiên cứu, những đóng góp quan trọng nhất
được cập nhật cho tới thời điểm hiện nay.

1.2 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu
Quá trình phát triển PM như Capability Maturity Model Integrated của Viện Kĩ
nghệ phần mềm Mỹ (SEI) và tiêu chuẩn ISO9000/9001 được hình thành để chuẩn
hóa quy trình phát triển phần mềm. Các nguyên tắc và tính chuyên nghiệp đã được
mô tả như là viên đạn bạc. Phương pháp tiếp theo cho thấy triển vọng là các nguyên
tắc của Nhật Bản về chất lượng. Với việc bổ sung các ngun tắc Lean, mơ hình sản
xuất truyền thống đã được hoàn thiện hơn (Mah 2008). Tuy đã phát triển nhiều
phương pháp SXPM nhưng các dự án hiện nay vẫn còn tồn đọng những vấn đề

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 10

nghiêm trọng như trong những năm 80 như giao hàng trễ hạn và yêu cầu khách
hàng chưa được thực hiện (Mah.M,2008). Hầu hết các nhà nghiên cứu đều cho rằng
khơng có phương pháp duy nhất có thể giải quyết tất cả sự phức tạp trong phát triển
phần mềm (Brooks 1995). Điều đó dẫn tới một câu hỏi là vậy phương pháp sản xuất
nào đem lại hiệu quả tốt nhất?
Câu hỏi nghiên cứu
Mục đích của nghiên cứu này nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau:
1. Sự khác biệt giữa các nguyên tắc và kỹ thuật, công cụ của mơ hình sản xuất phần
mềm truyền thống và sản xuất phần mềm linh hoạt là gì?

2. Các nguyên tắc và thực hành (kỹ thuật, công cụ) Lean trong sản xuất phần mềm
là gì?
3. Làm thế nào để triển khai các nguyên tắc và thực hành Lean cho các công ty sản
xuất phần mềm tại thành phố Hồ Chí Minh?
Mục tiêu cụ thể
-

Sự khác biệt giữa hai phương pháp sản xuất phần mềm: truyền thống và linh
hoạt.

-

Đưa ra các gợi ý về nguyên tắc và thực hànhLean trong SXPM

-

Đưa rađược mô hình chuyển đổi Lean và các khó khăn có thể gặp phải cho
một công ty SXPM tại thành phố Hồ Chí Minh sau khi lấy ý kiến một số
chuyên gia

Dựa trên các kết quả nghiên cứu của nhiều tác giả trên thế giới và đóng góp của
những cá nhân tham gia nghiên cứu chúng tôi sẽ đưa ra những nguyên tắc và mơ
hình để giúp các nhà quản lý có sự lựa chọn đúng đắn hơn

1.3 Phạm vi, giới hạn đề tài
Bài nghiên cứu này sẽ tập trung vào tìm hiểu các phương thức sản xuất phần mềm
theo phương pháp truyền thống và phương pháp Lean, các nguyên tắc, thực hành và
công cụ triển khai Lean và các nguyên tắc cũng như là các công cụ và kỹ thuật phù

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 11

hợp khi áp dụng Lean cho các công ty sản xuất phần mềm ở khu vực thành phố Hồ
Chí Minh.
Phân tích tập trung vào q trình chuyển đổi của một công ty SXPM từ phương
pháp sản xuất truyền thống sang sản xuất phần mềm tinh gọn (Lean software
development). Quá trình bàn giao và duy trì sau khi triển khai sẽ khơng được phân
tích trong bài, đồng thời bài nghiên cứu cũng tập trung vào các nhóm phát triển
phần mềm chứ không phải là cách thiết kế PM và kiến trúc hệ thống. Nghiên cứu
này cũng không phân loại các dạng dự án như phát triển hay duy trì mà chỉ tập
trung vào quá trình chuyển đổi sang phương pháp Lean của một cơng ty SXPM bất
kì tại thành phố HCM

1.4 Phương pháp nghiên cứu
Mục đích của nghiên cứu này là cung cấp một điểm khởi đầu, một đánh giá định
tính các lý thuyết và mơ hình nghiên cứu đi trước nhằm so sánh sự khác biệt và đưa
ra một mơ hình tổng qt cho các cơng ty muốn triển khai áp dụng Lean để giảm
thiểu lãng phí, nâng cao năng suất và chất lượng theo thời gian.
Với thời gian cho phép, phương pháp thu thập dữ liệu cho bài nghiên cứu này là thu
thập các dữ liệu thứ cấp, các lý thuyết có liên quan cũng như các bài nghiên cứu
trước của các tác giả khác nhau để đưa ra mơ hình chung nhất cho phương pháp
Lean trong phần mềm
-

Đối với phương pháp truyền thống chúng tôi sử dụng các nguyên tắc của
phát triển phần mềm truyền thống theo tiêu chuẩn ISO và CMMI được Viện

kỹ nghệ phần mềm Mỹ (SEI) xây dựng và phát triển cho tới hiện nay

-

Phương pháp Lean là mới trong lĩnh vực SXPM và khơng có ngun tắc
Lean tinh khiết vì vậy chúng tơi sẽ tập hợp các nguyên tắc Lean từ các tác
giả nổi tiếng khác nhau có liên quan đến SXPM và hợp nhất chúng lại để sử
dụng cho nghiên cứu này.

Sau đó sẽ tiến hành so sánh, phân tích giữa phương pháp truyền thống và phương
pháp Lean có gì khác biệt và đưa ra mơ hình chung cho việc áp dụng phương pháp

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 12

SXPM theo Lean và sẽ thu thập dữ liệu sơ cấp bằng cách lấy ý kiến các chuyên gia
trong ngành phần mềm tại thành phố Hồ Chí Minh để xem xét khả năng triển khai
áp dụng Lean cho các cơng ty phần mềm khu vực này.
Các tiêu chí lựa chọn các báo cáo, bài nghiên cứu như sau:
• Các bài nghiên cứu,báo cáo liên quan đến phương pháp SXPM tinh gọn
• Các bài báo, nghiên cứu về phương pháp sản xuất phần mềm truyền thống
• Các nguồn thơng tin uy tín, bài báo cáo nghiên cứu được đăng trên các tạp
chí chun ngành
• Tài liệu tham khảo từ các chuyên gia trong lĩnh vực phần mềm
Đây là một mô hình mới, chưa được triển khai tại Việt Nam nên phương pháp
nghiên cứu định tính này sẽ làm nền tảng cho các nghiên cứu sau trong lĩnh vực

phần mềm tại Việt Nam.

1.5 Ý nghĩa của nghiên cứu
Nguyên tắc Lean cho các dự án phát triển phần mềm đã được các công ty trên thế
giới áp dụng từ hơn mười năm trước khi nghiên cứu đầu tiên của Alhastrom và cộng
sự năm 1996, 1998 và năm 2003 Mary và Tom Poppendiek cũng đã đưa ra những
khái niệm của mình về Lean trong SXPM. Và sau đó, nhiều tác giả đã thực hiện
nghiên cứu và triển khai áp dụng Lean trong phần mềm như Middleton và cộng
sự(2005), Poppendieck& Poppendieck (2006), Kenji Hiranabe (2008), Naftanalla
Ionel (2009), Er.Kirtesh Jailia và cộng sự (2011), Joey Cho (2010), Mohammad
Shahidul Islam (2013). Hiện nay, Việt Nam cũng có một số các diễn dàn (Forum)
của các chuyên gia trong lĩnh vực phần mềm đã bàn bạc, thảo luận về các nguyên
tắc Lean như Hà Nội Scrum, Leansixsigma. Tuy nhiên về lĩnh vực nghiên cứu Lean
cho phần mềm tại Việt Nam theo tìm hiểu của chúng tơi thì vẫn chưa có. Vì vậy:
Về mặt lý thuyết, nghiên cứu này sẽ đóng góp thêm vào nền tảng kiến thức các
phương pháp SXPM một phương pháp SXPM mới đó là SXPM tinh gọn (Lean
software development), đồng thời đưa ra được các nguyên tắc, công cụ và thực
hành Lean một cách tổng quát.

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 13

Về thực tiễn, nghiên cứu này sẽ là một nền tảng để các công ty tại thành phố Hồ Chí
Minh có thể lựa chọn một mơ hình triển khai bao gồm những nguyên tắc, thực hành
và công cụ phù hợp nhất của Lean trong ngành SXPM để tạo ra sản phẩm phần
mềm có chất lượng tốt hơn với chi phí, thời gian là thấp nhất.

1.6 Bố cục luận văn
Bài nghiên cứu này sẽ bao gồm 6 phần
-

Chương 1: Giới thiệu.
Phần này sẽ giới thiệu tồn cảnh ngành cơng nghiệp phần mềm Việt Nam
nhấn mạnh lí do tại sao có nghiên cứu này cũng như là mục tiêu nghiên cứu,
ý nghĩa nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu, giới hạn, phạm vi đề tài

-

Chương 2: Lý thuyết
Giới thiệu các khái niệm liên quan tới mơ hình phát triển phần mềm. Các lý
thuyết về sản xuất tinh gọn (Lean manufacturing), các lý thuyết liên quan tới
phát triển phần mềm. Các nguyên tắc và thực hành phát triển phần mềm linh
hoạt (Lean) của các tác giả khác nhau trên thế giới và tổng hợp, đưa ra các
nguyên tắc và thực hành Lean chung nhất áp dụng cho sản xuất phần mềm
sau khi xem xét các nghiên cứu trước
Đưa ra và lựa chọn mô hình triển khai Lean cho cơng ty sản xuất PM

-

Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Đưa ra mơ hình nghiên cứu, cách thức thu thập, xử lí dữ liệu nghiên cứu

-

Chương 4:Phân tích các ngun tắc và mơ hình triển khai Lean
Đưa ra sự khác biệt giữa các nguyên tắc và thực hành sản xuất phần mềm

truyền thống và sản xuất phần mềm theo Lean
Phân tích và so sánh giữa kết quả phỏng vấn các chuyên gia trong lĩnh vực
phần mềm với kết quả của mơ hình đưa ra từ nghiên cứu lý thuyết

-

Chương 5: Kết luận

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 14

Đưa ra kết luận chung và hạn chế của nghiên cứu, đề xuất hướng nghiên cứu
tiếp theo, những thuận lợi và khó khăn khi triển khai Lean cho các cơng ty
SXPM tại thành phố Hồ Chí Minh
-

Những phụ lục đính kèm

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 15

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT

2.1 Phần mềm và các khái niệm liên quan
2.1.1 Phần mềm
Định nghĩa
Phần mềm là một tập hợp những câu lệnh hoặc chỉ thị (Instruction) được viết bằng
một hoặc nhiều ngơn ngữ lập trình theo một trật tự xác định, và các dữ liệu hay tài
liệu liên quan nhằm tự động thực hiện một số nhiệm vụ hay chức năng hoặc giải
quyết một vấn đề cụ thể nào đó (Pressman, 1997, trích luận văn Mai Nguyen, 2006)
Đặc tính chungcủa phần mềm
Là hàng hóa vơ hình khơng nhìn thấy được
Chất lượng phần mềm khơng mịn đi mà có xu hướng tốt lên sau mỗi lần có
lỗi được phát hiện và sửa lỗi
Phần mềm vốn chứa lỗi tiềm tàng theo quy mơ càng lớn thì khả năng chứa
lỗi càng cao
Lỗi phần mềm dễ được phát hiện bởi người dùng
2.1.2 Quy trình phát triển phần mềm
Vịng đời phần mềm
Là thời kì tính từ khi phần mềm được tạo ra cho đến khi chết đi (từ lúc hình thành
đáp ứng yêu cầu, vận hành, bảo dưỡng cho đến khi loại bỏ khơng dùng nữa)
Quy trình phát triển phần mềm
Qui trình phát triển phần mềm (Software Development/Engineering Process - SEP)
là phương pháp phát triển hay sản xuất ra sản phẩm phần mềm.
Quy trình phần mềm (vịng đời phần mềm) được chia thành các giai đoạn chính:
-

Xác định yêu cầu

-

Phân tích và thiết kế

-

Phát triển

-

Kiểm thử

-

Bảo trì

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 16

SEP có tính chất quyết định để tạo ra sản phẩm chất luợng tốt với chi phí thấp và
năng suất cao, có ý nghĩa quan trọng đối với các cơng ty sản xuất hay gia cơng phần
mềm.
Do tính chất của phần mềm là một sản phẩm vơ hình, phức tạp và rất khó để quản
lý, do đó việc nghiên cứu quy trình phát triển phần mềm là một trong những lĩnh
vực nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực này.Một q trìnhphần mềm có thểđược
coi làmột bộ cơng cụ, phương pháp và thực hành được sử dụngđể sản xuất mộtsản
phẩm phần mềm (Humphrey, 2006). Theo thời gian, nhu cầu của khách hàng về
chức năng và chất lượng liên tục phát triển dẫn đến nhu cầu biến động cao đòi hỏi
các cơng ty phần mềm để có tính linh hoạt cao. Vì vậy, ngày càng nhiều cơng ty
phần mềm bắt đầu áp dụng phương pháp gia tăng và linh hoạt như Scrum, Lean

software development, Kanban, XP,..Theo kết quả khảo sát của Forrester tháng 11
năm 2011, các phương pháp sản xuất được sử dụng rộng rãi nhất được thể hiện
trong hình sau:

Hình 2-1 Các mơ hình sản xuất phần mềm được sử dụng rộng rãi
Forrester đã công bố kết quả nghiên cứu sau cuộc khảo sát mang tên “Làm thế nào
để thực hiện phát triển linh hoạt trong tổ chức của bạn?” Nghiên cứu này được thực
hiện thông qua khảo sát trực tuyến 205 công ty phần mềm đã và đang thực hiện

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 17

phần mềm linh hoạt trên thế giới, chấp nhận các câu trả lời có nhiều hơn một lựa
chọn. Cuộc khảo sát này đem lại một sự hiểu biết tốt về cách thức các công ty thực
hiện phát triển phần mềm linh hoạt trên thế giới chứ không chỉ là sự tiếp nhận mơ
hình phát triển linh hoạt. Kết quả khảo sát đưa ra những con số khá thú vị, tỷ lệ các
dự án theo mơ hình linh hoạt (224%) cao gấp đơi so với mơ hình truyền thống
(102.9%), điều này chứng tỏ xu hướng phát triển của mơ hình linh hoạt (Scrum,
TDD, Kanban, XP, LSD) đang dần chiếm ưu thế so với mơ hình truyển thống
(Waterfall và lặp)
Định nghĩa thực hành tốt nhất (Best practice)
Một thực hành tốt nhất của Lean Manufacturing/Lean software development được
định nghĩa là kỹ thuật của hệ thống tinh gọn, tức là một công cụ, một thủ tục hoặc
một tập hợp các hành động nhằm cải thiện năng suất và/hoặc giảm chi phí. Do đó,
số lượng thực hành tốt nhất càng cao thì mức độ trưởng thành hệ thống Lean là
càng cao (Alessandro Incisa & Ruggero Moretto 2013)

2.2 Tổng quan mơ hình phát triển truyền thống
SDLC cịn được gọi là chu trình hay vịng đời phát triển phần mềm (SDLC –
Software Development Life Cycle). SDLC là tập hợp các công việc và quan hệ giữa
chúng với nhau diễn ra trong quá trình phát triển phần mềm. Có khá nhiều mơ hình
SDLC khác nhau, trong đó một số được ứng dụng khá phổ biến trên thế giới như
bên dưới
2.2.1 Mơ hình thác nước (Waterfall)
Là một mơ hình của quy trình phát triển phần mềm cổ điển nhất, Royce (1970) đã
định nghĩa q trình phát triển có cấu trúc và tuần tự trơng giống như một dịng
chảy, với các pha được thực hiện theo trật tự nghiêm ngặt và khơng có sự quay lui
hay nhảy vượt pha, bao gồm các giai đoạn phân tích yêu cầu, thiết kế, triển khai
thực hiện, kiểm thử, liên kết và bảo trì.

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 18

Hình 2-2: Mơ hình thác nước (Waterfall)
1. Phân tích các u cầu:
Phân tích hệ thống dịch vụ, khó khăn và mục tiêu về sản phẩmmà người dùng mong
muốn, được hình thành bởi sự gợi ý về hệ thống của chun gia phân tích và hiểu
biết người dùng. Sau đó các yếu tố này được định nghĩa sao cho có thể hiểu được
bởi cả người phát triển và người sử dụng.
2. Thiết kế phần mềm và hệ thống
Thiết kế hệ thống các quá trình, các bộ phận và các yêu cầu về cả phần mềm lẫn
phần cứng. Hoàn tất hầu như tất cả kiến trúc của các hệ thống này. Thiết kế phần

mềm tham gia vào việc biểu thị các chức năng hệ thống phần mềm mà có thể được
chuyển dạng thành một hay nhiều chương trình khả thi.
3. Thực hiện và thử nghiệm đơn vị:
Trong giai đoạn này, thiết kế phần mềm phải được chứng thực như là một tập hợp
nhiều chương trình hay nhiều đơn vị nhỏ. Thử nghiệm đơn vị bao gồm xác minh
rằng mỗi đơn vị thỏa mãn đặc tả của nó.
4. Tổng hợp và thử nghiệm toàn bộ:

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm


Trang 19

Các đơn vị chương trình riêng lẻ hay các chương trình được tích hợp lại và thử
nghiệm như là một hệ thống hoàn tất và chứng tỏ được các yêu cầu của phần mềm
được thỏa mãn. Sau khi thử nghiệm phần mềm được cung ứng cho người tiêu dùng.
5. Cài đặt và bảo trì:
Thơng thường (nhưng khơng bắt buộc) đây là giai đoạn lâu nhất của chu kỳ sống
(của sản phẩm). Phần mềm được cài đặt và được dùng trong thực tế. Bảo trì bao
gồm điều chỉnh các lỗi mà chưa được phát hiện trong các giai đọan trước của chu kì
sống, nâng cấp sự thực hiện của hệ thống các đơn vị và nâng cao hệ thống dịch vụ
cho là các phát hiện vê u cầu mới.
Mơ hình thác nước tinh khiết thực hiện tốt cho các sản phẩm với các yêu cầu
được hiểu rõ ràng ngay từ đầu dự án và các công cụ kỹ thuật, kiến trúc và cơ sở hạ
tầng. Điểm yếu của nó là không giao tiếp thường xuyên với khách hàng cũng như ít
giao tiếp trong đội dự án làm cho nó khơng linh hoạt khicần có thay đổi hoặc sản
phẩm cần sự phát triển một cách nhanh chóng khi yêu cầu chưa rõ ràng ngay từ đầu.
Nhận thấy những điểm yếu đó, năm 1981, Boehm có mở rộng và sửa đổi mơ hình

thác nước tinh khiết thành mơ hình thác nước sửa đổi sử dụng các giai đoạn tương
tự như cácthác nước tinh khiết nhưng cho phép các giai đoạn chồng lên nhau khi
cần thiết. Thác nước tinh khiết khi đó có thể chia thành các tiểu dự án ở giai đoạn
thích hợp.
Điểm yếu của mơ hình này là nó khơng linh hoạt, rất nhiều các tài liệu phải tạo ra
trong suốt quá trình phát triền của dự án như tài liệu đặc tả, tài liệu thiết kế kiến
trúc, tài liệu thiết kế chi tiết, các báo cáo kiểm tra chất lượng, các báo cáo của
trưởng dự án, nhân viên kiểm tra chất lượng,...Các bộ phận của dự án chia ra thành
những bộ phận riêng theo giai đoạn. Hệ thống khi cài đặt đơi khi khơng dùng được
vì khơng thỏa mãn được u cầu của khách hàng. Mặc dù vậy mơ hình này phản
ảnh thực tế công nghệ, đây vẫn là mô hình cơ sở cho đa số các hệ thống phát triển
phần mềm.

GVHD: PGS.TS. Bùi Nguyên Hùng

HV: Lê Thị Thanh Trâm