Về quan niệm nhân vật anh hùng trong Sử thi Ấn Độ

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>VỀ QUAN NIỆM NHÂN VẬT ANH HÙNG TRONG SỬ THI ẤN ĐỘ </b>
<b>NHÌN TỪ GĨC ĐỘ SO SÁNH</b>

Trong sử thi anh hùng ca, nhân vật trung tâm bao giờ cũng là người anh hùng toàn
thiện toàn mỹ và các nhân vật khác chỉ giữ vai trò phụ, mờ nhạt và quy tụ làm tôn thêm
vẻ đẹp cho người anh hùng. Nhân vật anh hùng mang tính khái quát, mang tính lý tưởng
xã hội và lý tưởng thẩm mỹ của thời đại đã sản sinh ra nó. Ngồi tầm vóc mang kích
thước vũ trụ, tiêu biểu cho sức mạnh thể chất – tinh thần của cộng đồng dân tộc, nhân vật
anh hùng sử thi còn sáng ngời vẻ đẹp của đức hạnh, trí tuệ, tài năng và lịng dũng cảm, …
Tất cả được thể hiện qua những hành động cao cả, dũng cảm của người anh hùng
với những chiến công hiển hách. Nhân vật anh hùng sử thi khơng thể tồn tại nếu khơng
vượt qua được mọi khó khăn thử thách để giành chiến thắng. Người anh hùng phải có
những khát vọng lớn lao, những lý tưởng cao cả và lý tưởng ấy cũng là đại diện cho lý
tưởng của cộng đồng dân tộc. Những vẻ đẹp về sức mạnh thể chất, tinh thần, tài năng và
những phẩm giá ưu tú của cộng đồng được thể hiện qua nhân vật người anh hùng trong
mối quan hệ với tự nhiên, xã hội.

<b>1. Vẻ đẹp về ngoại hình</b>

Nhân vật anh hùng trong sử thi về ngoại hình phần lớn thường có tầm vóc đẹp, có
kích thước lớn lao. Đây là điều hết sức hợp lý bởi nó là sự cộng hưởng thể chất của cả
cộng đồng. Và ở cộng đồng nào thì người anh hùng sử thi đều xuất hiện trọng vẻ đẹp tạo
hình theo quan điểm thẩm mỹ, theo chuẩn mực riêng của cộng đồng ấy.

Người anh hùng trong sử thi Phương Tây được xây dựng dựa trên thế giới quan
thần linh chủ nghĩa. Vì thế nhân vật anh hùng mang một vẻ đẹp siêu phàm và kỳ vĩ.
Trong sử thi Hy Lạp, người anh hùng ở cả hai chiến tuyến đều là những con người toàn
thiện toàn mỹ và là linh hồn của sử thi Hy Lạp. Đó là những người anh hùng đại diện cho
quan điểm tư tưởng của người Hy Lạp cổ đại. “Asin là tổng thể những sức mạnh ưu tú
của nhân dân.” “Asin đó là sự thần thánh hóa nước Hy Lạp bằng nghệ thuật” (1). Dưới
lời kể của Hơmer thì người anh hùng Achilles từ hình dáng đến vũ khí của chàng, … đều

thấp thống hình bóng của thần linh. Chàng có vẻ đẹp “như một thần linh”, tiếng thét thì
âm vang như “tiếng kèn xung trận” làm cho “đầu gối của hết thảy những người Troy đều
run rẩy” và “trái tim tan ra như nước”. Khơng những thế, vũ khí của chàng cũng do thần
linh làm giúp. Chiếc khiên của chàng là một cơng trình nghệ thuật của vị thần thọt chân
trứ danh Hêphaixtôx, áo giáp và mũ trụ sáng ngời lên “trông xa như một đám cháy lớn,
như vầng đông khi mặt trời mới mọc” đến nỗi quân sĩ của chàng cũng phải rùng mình run
sợ khi đánh bạo nhìn vào những vũ khí đó.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

cái bên ngồi mà cịn là hình dáng được cảm nhận từ bên trong. Trong sử thi
Mahabharata, có rất nhiều nhân vật anh hùng lý tưởng nhưng mỗi nhân vật lại xuất sắc về
một mặt nào đó. Hình ảnh Arjuna bước vào hội cầu hôn Draupadi: “Arjuna – chàng trai
trẻ, như thân của một con voi, có đơi vai, cánh tay và bắp đùi rắn chắc. Nếu nhìn kỹ,
trơng chàng ta sừng sững như đỉnh Himavat. Arjuna có dáng đi như dáng đi của một con
sư tử, có sức mạnh như sức mạnh của một con voi thời sung mãn… Chàng ta trơng thật
quyết chí và chắc chắn giành được chiến thắng” (2). Vẻ đẹp của người anh hùng thường
với tầm vóc hoành tráng, kỳ vĩ thường được so sánh với phong thái uy nghi đường bệ của
các vị thần linh. Bhima “Người ơng trơng hệt như Ngọc hồng Indra đứng giữa các chư
thần giơ cao lưỡi tầm sét” (3).

Trong sử thi Ramayana, nhân vật anh hùng lại có được vẻ ngồi thánh thiện do các
biện pháp kỹ thuật sử thi được sử dụng trong sự kết hợp nhuần nhuyễn với những yếu tố
tơn giáo. Hồng tử Rama trong tác phẩm có “đơi mắt sáng như mặt trời và mặt trăng, có
đơi tai nghe thấu nhạc của trời đất, chàng là kẻ thù của mọi sự ghen tuông hờn giận và tội
ác tàn bạo” (4).

Trong sử thi Tây Nguyên, vẻ đẹp của nhân vật anh hùng được gắn liền với kích
thước của núi rừng, sông suối, cây cối, chim muông… nơi vùng đất cộng đồng đang
sống. Dựa trên kiểu so sánh được thiết lập trên sự tương đồng về tính chất của sự việc, và
sắc thái khâm phục ngợi ca mà các hình ảnh gợi đến đã khắc họa nên vẻ đẹp oai hùng của
người anh hùng Đam San: “Đam San đóng khố màu sặc sỡ. Đầu đội khăn đẹp như các tù

trưởng. Khiên tròn như đầu cú. Gươm sáng như mặt trời. Tư thế chờ sẵn như con sóc mắt
sáng” (5); “Móc dao vào phên rồi lại ngồi giữa nhà, Đam San trông dẻo như con rắn
trong hang, con hùm bên bờ suối. Tiếng nói tiếng cười của chàng như sấm vang sét đánh”
(6). Thước đo vẻ đẹp hình thể của chàng Đam San là những gì quen thuộc trong thiên
nhiên một miền rừng núi, nó gắn liền với nếp nghĩ, nếp cảm của đồng bào Tây Nguyên.
Chuẩn mực vẻ đẹp bề ngồi của người anh hùng khơng ở vấn đề toàn thiện, toàn mỹ mà
vẻ đẹp ấy phải phù hợp với khí phách hào hùng, với nhiệm vụ bảo vệ cộng đồng dân tộc.
Đó cũng là một kiểu dáng vóc sử thi.

<b>2. Về vẻ đẹp phẩm chất – sức mạnh, tài năng, trí tuệ, đức hạnh</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

(7). Nhân vật anh hùng sử thi không thể tồn tại nếu khơng vượt qua được mọi khó khăn
thử thách để giành chiến thắng vang dội, lập được những chiến công hiển hách. Người
anh hùng phải có những khát vọng lớn lao, những lý tưởng cao cả và lý tưởng ấy cũng là
đại diện cho lý tưởng của cộng đồng dân tộc.

Lòng dũng cảm, ý chí và nghị lực phi thường được coi là những phẩm chất đạo
đức có tính chất tuyệt đối của người anh hùng trong sử thi. Trong sử thi Hy Lạp, với quan
điểm nhìn người anh hùng trong tính tồn vẹn, tính tổng thể, xuất sắc về mọi phương
diện, nhân vật hành động hết sức quyết liệt vì lợi ích thành bang và vịng nguyệt quế vinh
quang của người anh hùng. Người anh hùng luôn khao khát chiến thắng và để giành được
thắng lợi trên chiến trường dù phải hy sinh thì đó cũng là cái chết hết sức vinh quang.
Trong sử thi Ơđixê, người anh hùng khơng thỏa hiệp với bất cứ một trở ngại nào trên
đường để trở về đến quê hương Itac. Chàng có thể vượt qua bao gian lao thử thách trên
biển cả là nhờ lịng dũng cảm, ý chí sắt thép, sự chịu đựng phi thường. Chàng tự mình
làm bè vượt biển, đơn độc đối mặt với những bão táp, sóng gió… Trong sử thi Iliát, phần
lớn là câu chuyện về cơn giận của Achilles cùng những hậu quả của nó. Achilles trừ điểm
yếu của chàng là gót chân thì chàng là người mình đồng da sắt, dũng cảm khơng ai bằng,
chiến cơng lẫy lừng hơn bất cứ ai, căm thù giặc sục sơi, trung thành với bạn hữu… ít ai
sánh được với chàng. Với khát vọng “Chừng nào chưa đánh cho quân Troy tê liệt ta sẽ

chưa thôi chiến đấu”, chàng đã khơng hề lùi bước trước bất cứ một khó khăn, trở ngại
nào. Những cuộc giao tranh giữa các anh hùng cũng thường được so sánh với các cuộc
săn mồi của các muông thú: “Như lũ cá hoảng hốt nấp vào khắp hang hốc của một cửa
biển chắc chắn để chốn một con cá heo hung tợn ăn thịt bất cứ con gì nó bắt được, qn
Troy cũng ẩn vào những chỗ hiểm hóc của lịng sơng khủng khiếp đó” (8). Với người Hy
lạp thì chiến trường cũng giống như vũ đài thi đấu mà “Vòng nguyệt quế sẽ được quàng
cho người xuất sắc nhất, Achilles, kết tinh toàn bộ sức mạnh của người Hy Lạp; còn
Hecto, của người Troy – hai võ sĩ bước lên võ đài mà phần thưởng có thể là cả một thành
bang với những đường phố rộng sẽ thuộc về người xuất sắc hơn” (9). Và những phẩm
chất đó của nhân vật anh hùng ln ln tồn tại ở mức độ phi thường, không ai sánh kịp,
tạo nên vẻ đẹp hùng mạnh cho nhân vật sử thi.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

lý. Yudhisthira đã giành sự sống cho các em mình bằng sự cơng minh, chính trực, cao
thượng với trái tim nhân hậu. Như vậy, trong sử thi Mahabharata, nhân vật anh hùng lý
tưởng là sự tổng hòa của nhiều nhân vật, mỗi nhân vật thể hiện cái nhất thể lý tưởng và là
một kiểu nhân vật điển hình trong “Bức tượng N vị nhất thể”.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Nhân vật anh hùng sử thi không thể tồn tại mà khơng có lý tưởng cao cả, khát vọng lớn
lao. Lý tưởng ấy cũng chính là đại diện cho lý tưởng cộng đồng dân tộc. Trong sử thi Hy
Lạp, người anh hùng mang lý tưởng tập thể thị tộc, bộ lạc, lý tưởng của những con người
tràn đầy sức sống và nhiệt tình sơi nổi, khao khát lập chiến cơng và vinh quang. Chàng
Hecto trong sử thi Iliát với mục đích chiến đấu lập chiến cơng để lưu danh hậu thế nhưng
đó cũng chính là lý tưởng chiến đấu vì bộ lạc, vì quyền lợi của cộng đồng. Trong sử thi
Ôđixê, lý tưởng cao quý chi phối mọi hành động của người anh hùng Uylixơ là trở về quê
hương, gia đình, là muốn tìm hiểu thế giới, khám phá những bí ẩn thiêng, làm chủ số
mệnh và chinh phục thế giới.

Nếu như người anh hùng trong các sử thi Hy Lạp luôn hướng tới chiến thắng và
vinh quang nơi chiến trận, nơi biển khơi thì người anh hùng trong các sử thi Ấn Độ lại
mang lý tưởng thuần khiết hơn: lý tưởng về điều thiện, về lẽ phải, về đạo lý ở đời. Trong

sử thi Mahabharatalời giáo huấn của Krishna dựa trên cơ sở vững chắc của lẽ Dharma:
“Ai cũng phải chết, người anh hùng hay kẻ nhát gan cũng vậy, nhưng nhiệm vụ cao quý
nhất của một Kshatriya là phải trung thành với dòng dõi và niềm tin của mình, phải đè
bẹp qn thù trong những trận đánh chính đáng mà giành lấy vinh quang” (14).

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Nhân vật anh hùng sử thi luôn hiện diện song hành cùng sức mạnh thể chất và tài
năng, phẩm chất đạo đức siêu phàm, là người anh hùng toàn thiện toàn mỹ và trở thành
“khuôn vàng thước ngọc” về vẻ đẹp vật chất và sức mạnh đạo đức của con người thời đại.
Người anh hùng trong Ramayana là sự khái quát hóa cao độ những khát vọng lý tưởng về
sức mạnh, tài năng, lịng dũng cảm, đức hạnh của tồn thể cộng đồng dân tộc sản sinh ra
nó. Vẻ đẹp ấy là chỗ dựa, niềm tự hào của cả cộng đồng dân tộc nên ln được nhìn
nhận, đánh giá, ngợi ca với niềm tơn kính thiêng liêng. Người anh hùng trong Ramayana
trở thành biểu tượng cho tâm hồn, tính cách dân tộc Ấn Độ u chuộng hịa bình, hịa hợp
và bình đẳng.

Lê Thị Bích Thủy

—————————–
CHÚ DẪN:

(1). Nguyễn Văn Khỏa, Anh hùng ca Hômerơ, Nxb. Văn học, Hà Nội, 2002, tr. 109.
(2). Vyasa, Krishna Dwaipayana, The Mahabharata I, Translated by Pratap Chandra Roy,
C.I.E., Second Edition, Oriental Publishing Co.llD, Arpuli Lane, Calcutta, 1955.

(3). C. Rajagopalachari, Mahabharata, Cao Huy Đỉnh và Phạm Thủy Ba dịch, Nxb. Khoa
học xã hội, Hà Nội, 1979, tr. 331.

(4), (15), (17). Lưu Đức Trung, Văn học Ấn Độ, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2009, tr. 111,
112.

(5), (6). Đào Tử Chí sư tầm và dịch, Bài ca chàng Đam San, Nxb. Văn hóa dân tộc, Hà
Nội, 1977, tr. 49, 63.

(7). F. W. Hêghen, Mỹ học, Phan Ngọc dịch, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1999, tr. 595.
(8). Homer, Iliat và Ôđixê, Phan Thị Miến dịch, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1997, tr. 84.
(9). Phan Thu Hiền, Sử thi Ấn Độ, Mahabharata, (tập 1) Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 1999, tr.
60.

(10), (11), (12), (16). Ramayana I, Phạm Thuỷ Ba dịch, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1988, tr.
43, 94, 29, 128.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7></div>

<!--links-->