Vai trò của nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam hiện nay tt

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VĂN THUÂN

VAI TRÕ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ
THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC&CNDVLS
Mã số: 92.29.002

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2021


Cơng trình được hồn thành tại:
Học viện Khoa học xã hội
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS Đặng Hữu Toàn

Phản biện 1:.......................................................
Phản biện 2:........................................................
Phản biện 3:........................................................

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện,
tại: Học viện Khoa học xã hội, 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội

Vào hồi

giờ

ngày

tháng

năm 2021

Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học xã hội


DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ
1. Nguyễn Văn Thuân (2019), Vai trò của Nhà nước đối với phát triển
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay,
Tạp chí Nhân lực khoa học xã hội, số 5.
2. Nguyễn Văn Thuân (2019), Vai trò của Nhà nước trong đảm bảo định
hướng xã hội chủ nghĩa đối với phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam:
Thành tựu và hạn chế, tạp chí Giáo dục, số đặc biệt tháng 10.
3. Nguyễn Văn Thuân (2018), Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam
về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại đại hội XII, Tạp
chí Triết học, số 1.
4. Nguyễn Văn Thuân (2018), Quá trình xây dựng và phát triển kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Tạp chí Dân tộc, số
tháng 5.
5. Nguyễn Văn Thuân (2016), Tìm hiểu quan điểm của Đảng Cộng sản
Việt Nam về mơ hình CNXH từ Đại hội III đến Đại hội XII, Kỷ yếu Hội
thảo khoa học Quốc gia “Quán triệt văn kiện đại hội XII vào giảng dạy

các môn khoa học chính trị tại các trường ĐH”, Kinh tế Quốc dân.
6. Nguyễn Văn Thuân (2016), Quan điểm của chủ nghĩa Mác –Lênin về
vai trò của nhà nước đối với phát triển kinh tế, Tạp chí Triết học số 1.
7. Nguyễn Văn Thuân, Trần Thị Băng Thanh (2014), Xây dựng nền kinh
tế độc lập tự chủ và hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam hiện nay, Tạp
chí Kinh tế và Phát triển, số 208 (II).
8. Nguyễn Văn Thuân (2013), Một số lý thuyết về vai trò của nhà nước
trong phát triển kinh tế thị trường và ý nghĩa đối với Việt Nam, Kỷ yếu
Hội thảo khoa học “Các học thuyết kinh tế và khả năng vận dụng vào
Việt Nam”, Nxb Đại học Kinh tế Quốc dân.


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng định rằng: Trong lịch sử nhân
loại, sự phát triển của những hình thái kinh tế - xã hội là một quá
trình lịch sử - tự nhiên. Vì vậy, “theo quy luật tiến hóa của lịch sử,
lồi người nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội”. Trong tiến trình
lịch sử - tự nhiên đó, kinh tế thị trường tất yếu ra đời và trở thành
phương thức phát triển kinh tế - xã hội về mọi mặt mà tất cả các nước
trên thế giới đều phải sử dụng. Để đi tới chủ nghĩa xã hội, loài người
nhất thiết phải sử dụng một cách sáng tạo kinh tế thị trường theo
đúng quy luật vốn có của nó, để qua đó chuẩn bị dần dần những điều
kiện cần thiết về kinh tế, chính trị, văn hóa cho chủ nghĩa xã hội.
Kinh tế thị trường được hiểu là giai đoạn phát triển cao của
kinh tế hàng hóa, là hình thức kinh tế phổ biến, chi phối nền sản xuất
xã hội. Lịch sử phát triển nền sản xuất xã hội cho thấy, sản xuất và
trao đổi hàng hoá là tiền đề quan trọng cho sự ra đời và phát triển của
kinh tế thị trường. Trong lịch sử phát triển xã hội, kinh tế thị trường
khơng phát triển theo một mơ hình duy nhất. Ở nước ta hiện nay, khi

luận giải về vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa cịn có những quan điểm khác nhau, có
quan điểm cho rằng, yếu tố chi phối phát triển kinh tế phải là những
nhân tố nội tại của nền kinh tế, do đó khơng cần sự can thiệp của Nhà
nước. Quan điểm khác lại cho rằng, do tính đặc thù của nền kinh tế
thị trường của nước ta là theo định hướng xã hội chủ nghĩa, nên nhất
thiết phải do các yếu tố bên ngoài kinh tế quy định, đó chính là chính

1


trị, vì vậy, họ tuyệt đối hóa vai trị của Nhà nước đối với nền kinh tế
thị trường.
Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy, do chưa nhận thức rõ vai
trò của Nhà nước với tư cách là một nhân tố chính trị đối với phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nên việc phát
huy vai trò của Nhà nước còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả quá trình
phát triển kinh tế chưa cao, đặc biệt là khiến cho những biểu hiện
chệch hướng có nguy cơ gia tăng. Điều đó đặt ra vấn đề khách quan,
cấp bách là cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ hơn nữa vai trò của
Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh chọn vấn đề
“Vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến
sĩ triết học cho mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu:
Làm rõ một số vấn đề lý luận về vai trò của nhà nước đối với
phát triển kinh tế thị trường và thực trạng vai trò của Nhà nước đối với

phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam,
để trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nâng cao vai trò của Nhà
nước đối với phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận
án.

2


Hai là, hệ thống những vấn đề lý luận về vai trò của nhà nước
đối với phát triển kinh tế thị trường
Ba là, đánh giá thực trạng vai trò của Nhà nước đối với phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Bốn là, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Nhà
đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu:
Luận án nghiên cứu, tìm hiểu vai trị của Nhà nước đối với phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu:
Luận án tập trung làm rõ vai trò của Nhà nước đối với phát triển
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam ở ba nội
dung cơ bản là tạo lập môi trường pháp lý về kinh tế, điều tiết để ổn
định kinh tế vĩ mô, định hướng xã hội chủ nghĩa đối với phát triển kinh
tế thị trường từ năm 1986 đến nay ở Việt Nam.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Cơ sở lý luận:

Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối của Đảng và chính
sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Ngoài ra, trong q trình
thực hiện, luận án cịn kế thừa một số thành tựu của các cơng trình
khoa học có liên quan.
Phương pháp nghiên cứu

3


Để hồn thành mục đích và nhiệm vụ đặt ra, luận án chủ yếu
dựa trên cơ sở những nguyên tắc phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, đồng thời kết hợp các
phương pháp khác như: phân tích, tổng hợp, logic, lịch sử, quy nạp,
diễn dịch, thu thập thông tin, khảo sát, tra cứu, đối chiếu so sánh.
5. Đóng góp mới của luận án
Luận án làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về vai trò của Nhà
nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam.
Luận án làm rõ thực trạng vai trò của Nhà nước đối với phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện
nay.
Luận án bước đầu đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai
trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa của luận án
Luận án góp phần hồn thiện thiện hơn về mặt lý luận những
vấn đề liên quan đến vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Luận án là cơng trình tham khảo có giá trị cho việc nghiên cứu,
giảng dạy những vấn đề liên quan đến lĩnh vực vai trò của Nhà nước
trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam.
Những vấn đề luận án đề cập và giải quyết sẽ góp phần nâng cao
vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.

4


7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo,
luận án được kết cấu thành 4 chương, 12 tiết

5


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Những cơng trình nghiên cứu vấn đề lý luận về vai trò
của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Trong những năm gần đây, có thể kể đến một số cuốn sách
như: “Sự phát triển nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam” của Phạm Quốc Trung, Phạm Thị Túy,
“Định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở
Việt Nam: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn mới đang đặt ra” của
Nguyễn Xuân Thắng, Nguyễn Viết Thông, “Phát triển nền kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta lý luận và thực tiễn”
của Vũ Văn Phúc.
Cùng với những cuốn sách của các nhà nghiên, bàn về những
vấn đề lý luận của kinh tế thị trường cũng như vai trò của nhà nước đối
với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam cịn có những bài viết như: “Vai trò của Nhà nước trong phát
triển kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay” của Lương Đình Hải.,“Định
hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam
từ lý luận đến thực tiễn”của Nguyễn Ngọc Hồi, “Định hướng xã hội
chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam” của Đỗ Hoài
Nam, “cơ sở lý luận và điều kiện thực hiện kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa” của Trần Đình Thiên, “Kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa với nhà nước pháp quyền và xã hội dân
sự nước ta” của Trần Ngọc Hiên.

6


Bên cạnh đó phải kể đến các hội thảo, các đề tài nghiên cứu
cấp nhà nước như: Về định hướng xã hội chủ nghĩa trên các lĩnh vực
cơ bản của đời sống xã hội” của Trần Xuân Trường, Hội thảo quốc
gia, “Mơ hình kinh tế tổng qt trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam: Cở sở lý luận và thực tiễn”, “Hội thảo khoa học Định
hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở Việt
Nam” của Hội đồng Lý luận Trung ương.
1.2. Những cơng trình nghiên cứu thực trạng vai trị của
Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam
Liên quan đến thực trạng vai trò của Nhà nước đối với phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, có

thể kể đến các bài viết “Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” của Phạm
Ngọc Quang, “Vai trò của Nhà nước trong thực hiện định hướng xã
hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường Việt Nam” của Phạm Văn Dũng,
“Về thực lực kinh tế Việt Nam sau 27 năm đổi mới” của Bùi Tất
Thắng, “Đánh giá tổng quát về vai trò thực tế của kinh tế thị trường
trong 27 năm đổi mới ở Việt Nam đối với thực hiện mục tiêu “dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh”; giải phóng sức sản
xuất xã hội; nâng cao đời sống nhân dân; đảm bảo an sinh xã hội –
những vấn đề lớn đang đặt ra và đề xuất các quan điểm, cơ chế, chính
sách mới” của Nguyễn Hữu Dũng.
Bên cạnh đó phải kể đến các cơng trình đã xuất bản như “Cơ
chế thị trường và vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế Việt Nam”
của Lương Xuân Quỳ, “Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội

7


chủ nghĩa ở Việt Nam” của Hà Huy Thành, “30 năm đổi mới và phát
triển ở Việt Nam”của của Đinh Thế Huynh, “Một số vấn đề lý luận –
thực tiễn về định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị
trường ở Việt Nam qua 30 năm đổi mới” do Nguyễn Viết Thông, Đinh
Quang Ty, “báo cáo phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam 2014”
của CIEM.
Những cơng trình nghiên cứu này đã cung cấp, gợi mở cho
nghiên cứu sinh những cái nhìn đa chiều, những tri thức thực tiễn quan
trọng, là cơ sở để nghiên cứu sinh đi sâu nghiên cứu thực trạng vai trò
của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam.
1.3. Những cơng trình nghiên cứu giải pháp nâng cao vai

trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Trong bối cảnh đất nước và thế giới có nhiều biến đổi như
hiện nay, việc tìm ra những giải pháp để nâng cao vai trị của Nhà
nước đối với phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam là nhiệm vụ
chiến lược, cấp bách. Nghiên cứu về vấn đề này có các cơng trình tiêu
biểu “Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa” của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, “Tiếp tục và
xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam” do Đinh Văn Ân, Lê Xuân Bá chủ biên, “Một
số vấn đề lý luận – thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam qua 30 năm đổi mới” của tập thể 42 tác
giả do Phùng Hữu Phú, Lê Hữu nghĩa, Vũ Văn Hiền, Nguyễn Viết

8


Thơng đồng chủ biên. “Hồn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam”của Ban kinh tế Trung ương.
Bên cạnh đó, trong những năm vừa qua, một số đề tài luận án
sau khi đi vào phân tích thực trạng vai trị của Nhà nước trong các lĩnh
vực cụ thể, cũng đưa ra các nhóm giải pháp nhằm phát huy vai trò của
Nhà nước như: “Nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về kinh tế trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” của Đào Viết
Hiền, “Vai trò của Nhà nước đối với tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam”
của Nguyễn Hải Nam.
1.4. Nhận xét chung về các cơng trình nghiên cứu liên quan
đến đề tài và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục triển khai nghiên
cứu
1.4.1. Nhận xét chung về các cơng trình nghiên cứu liên

quan đến đề tài
Qua khảo sát các cơng trình nghiên cứu liên quan đến đế tài,
tác giả rút ra nhận xét sau:
Một là, nhìn chung chủ đề kinh tế thị trường, kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã được nghiên cứu đa dạng,
dưới nhiều góc độ khác nhau.
Hai là, ở một số cơng trình, các nhà khoa học đã tập trung
phân tích, nghiên cứu và bước đầu đưa ra được các quan điểm về kinh
tế thị trường nói chung và kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa nói riêng.
Ba là, nhiều cơng trình nghiên cứu đã tập trung tìm hiểu vai
trị của Nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung, trong từng
lĩnh vực cụ nói riêng như: chức năng xã hội của Nhà nước trong phát

9


triển kinh tế, vai trò của Nhà nước trong hội nhập kinh tế quốc tế, vai
trò của Nhà nước trong xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ...
Bốn là, nhiều cơng trình nghiên cứu cũng đi sâu vào phân tích,
đánh giá thực trạng vai trị của Nhà nước ở các lĩnh vực, cũng như chỉ
ra một số vấn đề thực tiễn đặt ra đối với Nhà nước, những khó khăn,
thách thức mà Nhà nước phải đối mặt trong quá trình quản lý nền kinh
tế nói chung và các lĩnh vực cụ thể nói riêng.
Năm là, một số cơng trình nghiên cứu đã tập trung vào phân
tích tính đúng đắn trong các quan điểm chỉ đạo của Đảng về xây dựng
và phát triển kinh tế thị trường ở nước ta.
1.4.2. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu
Thứ nhất, hệ thống hóa các quan điểm về kinh tế thị trường, về
các mơ hình kinh tế thị trường trên thế giới và về kinh tế thị trường

định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ hai, nghiên cứu, phân tích làm rõ những vấn đề lý luận về
vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường nói chung,
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nói riêng .
Thứ ba, đánh giá thực trạng và tìm hiểu nguyên nhân thực
trạng vai trò của Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam đối với phát
triển kinh tế thị trường ở nước ta.
Thứ tư, đề xuất một số giải pháp cơ bản góp phần nâng cao vai
trị của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa, nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển kinh tế - xã
hội ở Việt Nam hiện nay.
Chương 2
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ

10


CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ
THỊ TRƯỜNG
2.1. Kinh tế thị trường
2.1.1. Khái lược về kinh tế thị trường
Kinh tế thị trường đã có mầm mống từ trong xã hội chiếm hữu
nơ lệ, dần hình thành trong xã hội phong kiến và phát triển trong chủ
nghĩa tư bản. Các nước đi lên chủ nghĩa xã hội hiện nay đã thừa nhận
và xây dựng nền kinh tế thị trường phù hợp với đặc điểm, đặc thù của
quốc gia mình. Kinh tế thị trường có những đặc trưng cơ bản: Một là,
nền kinh tế thị trường là nền kinh tế có tính tự do, tự chủ cao. Hai là,
cạnh tranh là cơ chế vận hành chủ yếu, một trong những nguyên tắc
nền tảng của kinh tế thị trường. Ba là, các mối quan hệ trong nền kinh
tế thị trường đều mang hình thái quan hệ tiền – hàng. Bốn là, trong

nền kinh tế thị trường, lợi nhuận được coi là động lực chính, bên trong,
chi phối tồn bộ các hoạt động kinh tế của chủ thể tham gia sản xuất
kinh doanh. Năm là, kinh tế thị trường là nền kinh tế đa dạng các hình
thức sở hữu và các chủ thể sản xuất, đó là nền kinh tế nhiều thành
phần. Sáu là, kinh tế thị trường là nền kinh tế hiện đại, mở cửa và hội
nhập.
2.1.2. Một số mơ hình kinh tế thị trường trên thế giới hiện nay
Như đã phân tích ở trên, kinh tế thị trường là giai đoạn phát
triển cao của kinh tế hàng hóa, nó là sản phẩm tất yếu của quá trình
phát triển lực lượng sản xuất đến mức xã hội hóa. Như vậy, thực tiễn
và lý luận đã chỉ ra rằng, mơ hình kinh tế thị trường trên thế giới là hết
sức phong phú và đa dạng. Mỗi mơ hình kinh tế thị trường lại có
những ưu thế và những hạn chế nhất định.

11


2.1.3. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở các nước
quá độ lên chủ nghĩa xã hội ngoài những đặc trưng vốn có của một nền
kinh tế thị trường, cịn có những đặc trưng riêng, cơ bản sau:
Thứ nhất, mục tiêu của nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa là nhằm thực hiện “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng
bằng, văn minh”; giải phóng mạnh mẽ lực lượng sản xuất và không
ngừng nâng cao đời sống nhân dân, đẩy mạnh xóa đói, giảm nghèo
khuyến khích mọi người vươn lên làm giàu chính đáng, giúp đỡ người
khác thoát nghèo và từng bước khá giả hơn.
Thứ hai, chế độ sở hữu trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa phát triển theo hướng tồn tại nhiều hình thức
sở hữu, với nhiều thành phần kinh tế khác nhau.

Thứ ba, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
phải có sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa.
Thứ tư, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực
hiện đa dạng hóa các hình thức phân phối.
Thứ năm, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
là nền kinh tế luôn gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, giáo
dục, xây dựng con người và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội.
Thứ sáu, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là
nền kinh tế độc lập tự chủ đi đôi với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế,
kết hợp nội lực với ngoại lực thành nguồn lực tổng hợp đề phát triển
đất nước.
2.2. Vai trò của nhà nước đối với phát triển kinh tế thị
trường

12


2.2.1. Tạo lập môi trường pháp lý về kinh tế
Thứ nhất, nhà nước xây dựng môi trường pháp lý để xác lập
cơ sở an toàn cho sự xuất hiện các quan hệ kinh tế mới thơng qua việc
xóa bỏ cơ chế kinh tế cũ, cơ sở pháp lý cũ, xây dựng cơ chế kinh tế
mới dựa trên cơ sở pháp lý mới, đảm bảo cho các quan hệ kinh tế luôn
được điều chỉnh trong một trật tự nhất định.
Thứ hai, nhà nước tạo “luật chơi” cho các chủ thể kinh tế.
Thứ ba, nhà nước thiết lập môi trường pháp lý thông qua hệ
thống pháp luật nhằm bảo hộ được quyền sở hữu cho các chủ thể kinh
tế.
Thứ tư, nhà nước tạo dựng “sân chơi” cho các chủ thể kinh tế.
Thứ năm, nhà nước tạo lập môi trường pháp lý nhằm đảm bảo
cho sự mở cửa của nền kinh tế, tăng khả năng cạnh tranh và hội nhập.

Thứ sáu, nhà nước ban hành khung khổ luật pháp xác định
giới hạn của hoạt động kinh tế, ngăn ngừa, hạn chế những tác động
tiêu cực của kinh tế thị trường.
2.2.2. Điều tiết để ổn định kinh tế vĩ mô thúc đẩy kinh tế thị
trường phát triển
Một là, giải quyết việc làm cho người lao động.
Hai là, kiềm chế lạm phát ở mức độ vừa phải.
Ba là, thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững.
2.2.3. Định hướng phát triển kinh tế thị trường
Vai trò của nhà nước trong định hướng phát triển kinh tế thị
trường được hiểu là việc nhà nước chủ động xác định phương hướng
cho sự phát triển của nền kinh tế, trên cơ sở phát triển và hoàn thiện cơ
cấu kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế.

13


Ở Việt Nam hiện nay, Nhà nước định hướng phát triển kinh tế
- xã hội bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách và
lực lượng vật chất. Để giữ vững những định hướng xã hội chủ nghĩa
trong phát triển kinh tế thị trường, Nhà nước phải là người cầm lái cho
cả nền kinh tế. Nhà nước phải trở thành chủ thể định hướng nền kinh
tế, các chủ thể kinh tế khác phải thực hiện theo định hướng đó.
Chương 3
VAI TRỊ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ
THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY: THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN
3.1. Khái lược quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Giai đoạn trước năm 1986: Thực tiễn cho thấy, tư tưởng về

xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
đã manh nha trước thời kỳ đổi mới, được thể hiện ở một số chủ trương,
chính sách của Nhà nước như: Nghị quyết về lưu thơng – phân phối
của Hội nghị Trung ương 6 khóa IV với tinh thần làm cho sản xuất
“bung ra”, “kế hoạch 3 phần”, Chỉ thị 100 của Ban bí thư Trung ương
Đảng, Quyết định số 25-CP của Chính phủ... Như vậy, có thể nói trong
giai đoạn này, Đảng và Nhà nước đã bắt đầu và từng bước chấp nhận
cơ chế thị trường và hướng nền kinh tế chuyển động theo xu hướng đó.
Giai đoạn từ năm 1986 – 2001: Đây là giai đoạn quá trình đổi
mới thực tiễn với nội dung kinh tế cơ bản là phát triển kinh tế hàng hóa
nhiều thành phần, chuyển nền kinh tế sang cơ chế thị trường.

14


Giai đoạn từ năm 2001 đến nay: Giai đoạn đẩy mạnh xây
dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam.
3.2. Thực trạng vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
3.2.1. Tạo lập môi trường pháp lý về kinh tế đối với phát triển
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
3.2.1.1. Thành tựu:
Thứ nhất, Nhà nước đã dần tạo lập một khung khổ pháp luật
tương đối đầy đủ để thực hiện được đường lối, chủ trương về xây dựng
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà Đảng đã đề ra.
Thứ hai, Nhà nước đã xây dựng được một thiết chế đồng bộ
đảm bảo xây dựng và phát triển thành công nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ ba, Nhà nước đã tạo lập từng bước môi trường cạnh tranh

bình đẳng cho các chủ thể thuộc mọi thành phần kinh tế dựa trên
khung khổ pháp luật ban hành.
Thứ tư, Nhà nước đã xây dựng từng bước hệ thống các văn
bản pháp luật ngày càng phù hợp với thơng lệ quốc tế thúc đẩy qua
trình hội nhập kinh tế quốc tế.
3.2.1.2. Hạn chế:
Thứ nhất, mặc dù Nhà nước đã ban hành một số lượng văn
bản pháp luật khá lớn, bao trùm hầu hết các lĩnh vực của đời sống kinh
tế - xã hội, nhưng hệ thống pháp luật đơi khi cịn chưa thật tồn diện,
tính đồng bộ chưa cao, chưa đáp ứng tốt yêu cầu quản lý kinh tế bằng
pháp luật.

15


Thứ hai, nội dung của một số luật do Nhà nước ban hành còn
mang nặng tư duy chủ quan, bao cấp, cục bộ, đôi khi không phù hợp
với cơ chế thị trường, tính khả thi thấp.
Thứ ba, một số văn bản pháp luật quan trọng đã được Nhà
nước xây dựng và ban hành, song hiệu lực thực thi chưa cao. Đây là
một trong những vấn đề nổi cộm hiện nay của nước ta.
Thứ tư, quá trình xây dựng pháp luật của Nhà nước cịn thiếu
tính đại chúng. Nhà nước ban hành cơ chế xây dựng, sửa đổi pháp luật
còn nhiều bất cập.
Thứ năm, việc đảm bảo điều kiện thi hành pháp luật cịn yếu,
do đó chưa tạo ra được mơi trường pháp lý thực sự bình đẳng cho kinh
tế thị trường phát triển.
3.2.2. Ổn định kinh tế vĩ mô đối với phát triển kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
3.2.2.1. Thành tựu

Thứ nhất, tăng trưởng nhanh, bước đầu có sự chuyển dịch theo
hướng tích cực từ chiều rộng sang kết hợp giữa chiều rộng và chiều
sâu.
Thứ hai, chính sách lao động và giải quyết việc làm của Nhà
nước đã có những chuyển biến theo hướng tích cực và phù hợp với nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ ba, kiềm chế được lạm phát, ổn định được nền kinh tế .
3.2.2.2. Hạn chế
Thứ nhất, chất lượng tăng trưởng kinh tế còn thấp, cơ cấu kinh
tế chuyển dịch chậm và năng lực cạnh tranh còn yếu.

16


Thứ hai, chính sách giải quyết việc làm của Nhà nước cịn một
số bất cập
Thứ ba, tình trạng lạm phát cịn diễn ra theo khuynh hướng
bấp bênh, khó lường dẫn đến ổn định kinh tế vĩ mô chưa thực sự vững
chắc.
3.2.3. Thực hiện định hướng xã hội chủ nghĩa đối với phát
triển kinh tế thị trường ở Việt Nam
3.2.3.1. Thành tựu
Thứ nhất, Nhà nước đã từng bước thực hiện mục tiêu “dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” trong quá trình phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Thứ hai, Nhà nước hoàn thiện từng bước chế độ sở hữu, thành
phần kinh tế và loại hình kinh doanh.
Thứ ba, Nhà nước đảm bảo thực hiện tiến bộ, công bằng xã
hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển.
Thứ tư, Nhà nước đã đảm bảo giữ vững độc lập, tự chủ và bảo

vệ lợi ích quốc gia, dân tộc trong quá trình hội nhập kinh tế nhằm phát
triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ năm, Nhà nước phát huy quyền làm chủ của người dân
trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
3.2.3.2. Hạn chế
Thứ nhất, quá trình cải thiện đời sống cho nhân dân nhằm thực
hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn
minh của Nhà nước trong phát triển kinh tế thị trường còn chậm.
Thứ hai, các chủ trương, chính sách của Nhà nước về chế độ
sở hữu, các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp còn nhiều

17


vấn đề bất cập, chưa phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa.
Thứ ba, các chính sách đảm bảo an sinh xã hội vẫn cịn nhiều
bất cập và hạn chế.
Thứ tư, Nhà nước còn chưa thật chủ động trong hội nhập kinh
tế quốc tế, các chính sách về hội nhập hiệu quả chưa cao.
Thứ năm, cơ chế, chính sách phát huy quyền làm chủ của nhân
dân trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn
bất cập và hạn chế.
3.3. Nguyên nhân thực trạng vai trò của Nhà nước đối với
phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay
3.3.1. Nguyên nhân của thành tựu thực hiện vai trò của Nhà
nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Một là, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức đúng đắn yêu

cầu khách quan của việc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Hai là, trong suốt hơn 30 năm đổi mới, Đảng và Nhà nước
luôn kiên định quan điểm tập trung và trước hết là đổi mới kinh tế
đồng thời từng bước đổi mới hệ thống chính trị - trọng tâm là đổi mới
nhà nước theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
của dân, do dân và vì dân.
Ba là, Nhà nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã cụ
thể hóa các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, từng bước đổi
mới các thể chế theo chức năng, phù hợp với cơ chế thị trường, bảo

18


đảm quyền lực tập trung, thống nhất có phân cơng, phân cấp từ chính
quyền trung ương đến chính quyền địa phương.
Bốn là, Nhà nước đã chuyển vai trị của mình từ quản lý mệnh
lệnh hành chính, can thiệp sâu vào các hoạt động kinh tế sang quản lý
bằng các công cụ vĩ mô, từng bước phát huy dân chủ của nhân dân lao
động, tinh thần chủ động sáng tạo của các chủ thể tham gia vào hoạt
động của thị trường với mục đích phát triển lực lượng sản xuất, tăng
trưởng bền vững, công bằng xã hội.
Năm là, kịp thời tổng kết kinh nghiệm thế giới nhất là các
nước trong Hiệp hội ASEAN, chủ động tham gia quá trình quốc tế hóa
và tồn cầu hóa nền kinh tế.
3.3.2. Ngun nhân của hạn chế thực hiện vai trò của Nhà
nước đối với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Một là, nhận thức về nền kinh tế thị trường và về nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, và vai trò của Nhà nước đối

với phát triển kinh tế thị trường chưa đáp ứng kịp thời với thực tiễn của
nền kinh tế.
Hai là, việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
trong điều kiện chuyển đổi nền kinh tế từ kế hoạch hóa tập trung sang
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ mới mẻ,
hiểu biết cịn ít, vừa làm vừa tìm tịi, rút kinh nghiệm, trong lúc đó,
qn tính của lối nghĩ, cách làm cũ còn nặng nề, chậm khắc phục.
Ba là, sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước trong phát triển
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cịn có những hạn chế.

19


Bốn là, bản thân bộ máy nhà nước cũng còn khơng ít hạn chế.
Những yếu kém chủ yếu của bộ máy nhà nước hiện nay là bộ máy
cồng kềnh và kém hiệu lực. Năng lực và phẩm chất của một bộ phận
cán bộ, công chức không đáp ứng được yêu cầu, đặc biệt trong bối
cảnh nền kinh tế mở cửa hội nhập.
Năm là, việc phát huy vai trò quần chúng, nhân dân tham gia
đóng góp, xây dựng thể chế cịn hạn chế. Các thành phần kinh tế ngồi
nhà nước cịn thiếu an tâm, tin tưởng vào đường lối của Đảng, các
chính sách của Nhà nước, chưa mạnh dạn đầu tư, tiềm năng kinh tế xã hội của đất nước chưa được phát huy tối đa.
Chương 4
MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÕ
CỦA NHÀ NƯỚC ĐỔI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ THỊ
TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
4.1. Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước trong
phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hộ chủ nghĩa
Thứ nhất, Đảng phải nâng cao hơn nữa chất lượng công tác tư

tưởng, lý luận đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ hai, Đảng phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa phương
thức lãnh đạo trong thời đại mới - thời đại hội nhập kinh tế quốc tế và
cách mạng cơng nghiệp 4.0.
Thứ ba, Đảng phải tập trung vai trị lãnh đạo của mình vào
việc tiếp tục nâng cao chất lượng xây dựng đường lối, chiến lược phát

20


triển kinh tế - xã hội của đất nước, xác định chủ trương, chính sách lớn,
lâu dài cho phát triển kinh tế.
Thứ tư, Đảng phải lãnh đạo Nhà nước cụ thể hóa, thể chế hóa
các quan điểm, đường lối phát triển kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa thành các chính sách, pháp luật cụ thể để đưa Nghị quyết
của Đảng vào cuộc sống.
Thứ năm, để thực hiện tốt vai trò lãnh đạo của Đảng đối với
Nhà nước trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, Đảng phải làm tốt công tác cán bộ, đáp ứng yêu cầu trong thời
kỳ mới.
Thứ sáu, tiếp tục nâng cao chất lượng công tác kiểm tra, giám
sát của Đảng đối với Nhà nước trong phát triển kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa.
4.2. Đổi mới vai trò cuả Nhà nước đối với phát triển kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Thứ nhất, Nhà nước cần tiếp tục xây dựng hệ thống pháp luật
đồng bộ, tạo lập và hồn thiện mơi trường pháp lý để thúc đấy kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển.
Thứ hai, Nhà nước tiếp tục hoàn thiện hệ thống các công cụ

điều tiết để ổn định kinh tế vĩ mơ trong tình hình mới.
Thứ ba, Nhà nước cần tăng cường thực hiện định hướng xã hội
chủ nghĩa đối với phát triển kinh tế thị trường trong thời gian tới.
4.3. Hoàn thiện bộ máy nhà nước theo hướng ngày càng
nâng cao vai trò của Nhà nước đối với phát triển kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa

21


Để Nhà nước phát huy hơn nữa vai trò của mình trong quá
trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa đòi hỏi bộ máy nhà nước cần tinh gọn, trong sạch, hoạt động
có hiệu quả, có đủ năng lực quản lý kinh tế và phục vụ nhân dân, đất
nước, thu hút, hấp dẫn các nhà đầu tư sản xuất kinh doanh. Kiên quyết
ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực, thiếu dân chủ, triệt để loại trừ nạn
tham nhũng trong bộ máy nhà nước. Để làm được điều đó trong thời
gian tới nước ta cần tập chung vào một số giải pháp sau:
Một là, phải tiến hành cải tiến bộ máy nhà nước.
Hai là, hiện đại hóa bộ máy nhà nước.
Ba là, xây dựng và kiện tồn đội ngũ cán bộ cơng chức.

22