Những vấn đề chung về kế toán tiền lương và các khoản Trích theo lương tại các doanh nghiệp sản xuất

Những vấn đề chung về kế toán tiền lơng và các khoản
Trích theo lơng tại các doanh nghiệp sản xuất
I. Chức năng và vai trò của kế toán tiền lơng và các khoản trích
theo lơng
I.1- Khái niệm và bản chất tiền lơng
1. Khái niệm
Có rất nhiều quan điểm khác về tiền lơng, tuỳ theo các thời kỳ khác nhau mà
có cách nhìn nhận khác nhau.
Theo quan điểm cũ: Tiền lơng là một khoản thu nhập quốc dân đợc phân
phối cho ngời lao động căn cứ vào số lợng lao động của mỗi ngời. Theo quan
điểm này tiền lơng vừa đựơc trả bằng tiền, vừa đựơc trả bằng hiện vật thông qua
các chế độ nhà ở, y tế, giáo dục - Chế độ tiền lơng theo quan điểm này mang tính
bao cấp, bình quân nên không có tác dụng kích thích ngời lao động. Điều này có
thể thấy trong thời kỳ bao cấp, nớc ta đã hiểu và áp dụng tiền lơng theo quan điểm
này.
Theo quan điểm mới: Tiền lơng đợc hiểu là giá cả của sức lao động khi thị tr-
ờng sức lao động đang dần đợc hoàn thiện và sức lao động trở thành hàng hoá. Nó
đợc hình thành do sự thoả thuận hợp pháp giữa ngời lao động (ngời bán sức lao
động) và ngời sử dụng sức lao động (ngời mua sức lao động ).Tiền lơng hay giá cả
sức lao động chính là số tiền mà ngời sử dụng lao động trả cho ngời lao động theo
công việc đã thoả thuận.
C.Mác đã nói :"Để cho sức lao động phát triển theo một hớng nhất định thì
phải có một sự giáo dục nào đó mà chính sự giáo dục này lại tồn tại một lợng
hàng hoá ngang giá". Lợng hàng hoá ngang giá này chính là giá trị sức lao động.
Giá trị sức lao động không phải là yếu tố bất biến mà nó phụ thuộc vào nhiều
nguyên nhân, yếu tố khác nhau, cả chủ quan lẫn khách quan. Tuy vậy, trong mỗi
giai đoạn nhất định của lịch sử, của XH thì sức lao động có thể giao động và giá
trị của nó phụ thuộc vào quan hệ cung cầu sức lao động trên thị trờng và trong cơ
chế thị trờng tiền lơng phải tuân theo quy luật phân phối theo lao động là chủ
yếu.
2. Bản chất

Nh đã đề cập ở trên, tiền lơng thực chất là giá cả sức lao động. Tuy vậy để
thừa nhận điều này thì tiền lơng đã trải qua ba quan điểm, quan điểm không đúng
đắn làm méo mó ý nghĩa đích thực của nó.
Nếu nh trong nền kinh tế bao cấp thì tiền lơng không phải là giá cả sức lao
động. Vì nó không thừa nhận là hàng hoá - không ngang giá theo quy luật cung
cầu. Thị trờng sức lao động về danh nghĩa không tồn tại trong nền kinh tế quốc
dân và phụ thuộc vào quy định của Nhà nớc. Sang cơ chế thị trờng buộc chúng ta
phải có những thay đổi lại nhận thức về vấn đề này.
Trớc hết sức lao động là một thứ hàng hoá của thị trờng yếu tố sản xuất. Tính
chất hàng hoá của sức lao động có thể bao gồm không chỉ lực lợng lao động làm
việc trong khu vực kinh tế t nhân mà cả công chức làm việc trong lĩnh vực quản lý
Nhà nớc, quản lý XH. Tuy nhiên do đặc thù riêng trong sử dụng lao động của từng
khu vực mà các quan hệ thuê mớn, mua bán hợp đồng lao động cũng khác nhau,
các thoả thuận về tiền lơng cũng khác nhau.
Mặt khác tiền lơng phải là trả cho sức lao động tức là giá cả hàng hoá sức lao
động mà ngời lao động và ngời thuê lao động thoả thuận với nhau theo quy luật
cung cầu, giá cả trên thị trờng. Tiền lơng là bộ phận cơ bản và giờ đây là duy nhất
trong thu nhập của ngời lao động.
Tiền lơng là một yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp và đối với chủ doanh nghiệp thì tiền lơng là một phần cấu thành nên chi
phí đợc tính toán quản lý chặt chẽ. Đối với ngời lao động thì tiền lơng là quá trình
thu nhập từ lao động của họ, là phần thu nhập chủ yếu với đại đa số ngời lao động.
Do vậy phấn đấu nâng cao tiền lơng là mục đích hết thảy của ngời lao động và
chính mục đích này tạo động lực để ngời lao động phát triển và khả năng lao động
của mình.
Cùng với tiền lơng, các khoản bảo hiểm và kinh phí nói trên hợp thành khoản
chi phí về lao động sống trong tổng chi phí doanh nghiệp . Việc tính toán chính
xác chi phí về lao động sống dựa trên cơ sở quản lý và theo dõi quá trình huy
động và sử dụng lao động hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp.
I.2- Chức năng của tiền lơng

Trong các doanh nghiệp thơng mại cũng nh các doanh nghiệp khác của nền
kinh tế quốc dân, tiền lơng thực hiện 2 chức năng :
+ Về phơng diện XH : Tiền lơng là phơng tiện để tái sản xuất sức lao động
cho XH. Để tái sản xuất sức lao động thì tiền lơng phải đảm bảo đúng tiêu dùng
cá nhân của ngời lao động và gia đình họ.
+ Về phơng diện kinh tế: Tiền lơng là đòn bẩy kinh tế có tác dụng kích thích
lợi ích vật chất đối với ngời lao động, làm cho họ vì lợi ích vật chất của bản thân
và gia đình mình mà lao động một cách tích cực với chất lợng và kết quả ngày
càng cao.Trong hệ thống quản lý doanh nghiệp thì tiền lơng đợc t duy nh là đòn
bẩy kinh tế trong quản lý sản xuất. Việc trả lơng phải gắn với kết quả lao động :
Làm nhiều hởng nhiều, làm ít hởng ít, có sức lao động không làm không hởng.
Bội số của tiền lơng phải phản ánh đúng sự khác biệt trong tiền lơng lao động có
trình độ thấp nhất và cao nhất đã đọc hình thành trong quá trình lao động.
I.3 - Vai trò và ý nghĩa của tiền lơng
1. Vai trò của tiền lơng
Tiền lơng là khoản thu nhập chủ yếu của ngời lao động. Vì vậy nó phải đóng
vai trò đảm bảo cơ bản cho cuộc sống của ngời lao động. Để đảm bảo đợc vai trò
này trớc hết phải đảm bảo đợc mức sống tối thiểu cho ngời lao động. Mức sống
tối thiểu là mức độ thoả mãn nhu cầu về điều kiện sinh hoạt để tồn tại và phát
triển.
Mức sống tối thiểu đợc thể hiện qua 2 mặt :
+ Về mặt hiện vật: Thể hiện qua cơ cấu, chủng loại các t liệu sinh hoạt và
dịch vụ cần thiết để tái sản sản xuất giản đơn sức lao động.
+ Về mặt giá trị: Thể hiện qua các giá trị của các t liệu sinh hoạt và các dịch
vụ cần thiết.
Mức sống tối thiểu phải đợc đảm bảo bằng tiền lơng tối thiểu. Tiền lơng tối
thiểu là số tiền nhất định trả cho ngời lao động làm công việc đơn giản nhất, ở
mức độ nhẹ nhàng và diễn ra trong môi trờng lao động bình thờng. Số tiền đó có
thể đảm bảo cho ngời lao động mua đợc những t liệu lao động thiết yếu để tái sản
xuất sức lao động cho bản thân và có dành một phần phụ giúp gia đình, đảm bảo

lúc hết tuổi lao động. Nh vậy xét cơ cấu thì trong tiền lơng tối thiểu bao gồm một
hệ thống các chỉ tiêu hợp lý đảm bảo cho nhu cầu chi tiêu về ăn, mặc và sinh hoạt.
Mức lơng tối thiểu là do Nhà nớc đề ra, nó áp dụng cho mọi ngành, mọi lĩnh
vực trong nền kinh tế quốc dân. Nó đòi hỏi cho mọi doanh nghiệp khi trả lơng cho
ngời lao động thì không đợc trả thấp hơn so với mức lơng tối thiểu.
Ngoài ra, tiền lơng còn đóng vai trò điều hoà lao động, là một công cụ đòn
bẩy điều phối lao động có hiệu quả cao.
2. ý nghĩa của tiền lơng
Tiền lơng luôn xem xét từ 2 góc độ. Trớc hết đối với chủ doanh nghiệp, tiền
lơng là yếu tố chi phí sản xuất. Còn đối với ngời cung ứng lao động thì tiền lơng
là nguồn thu nhập. Mục đích của chủ doanh nghiệp là lợi nhuận, mục đích của ng-
ời lao động là tiền lơng.
Với ý nghĩa tiền lơng không chỉ mang tính chất là chi phí mà nó trở thành
phơng tiện tạo ra giá trị mới hay nói đúng hơn là nguồn cung ứng sự sáng tạo ra
giá trị gia tăng. Đứng về phía ngời lao động thì nhờ vào tiền lơng mà họ có thể
nâng cao mức sống, giúp họ hoà đồng với nền văn minh của XH. Trên một góc độ
nào đó thì tiền lơng là bằng chứng rõ ràng thể hiện giá trị, địa vị, uy tín của ngời
lao động với gia đình, doanh nghiệp và XH. Nó thể hiện sự đánh giá đúng mức
năng lực và công lao của họ đối với sự phát triển của doanh nghiệp. Nói chung
mọi nhân viên đều tự hào với mức tiền lơng của mình và đó là niềm tự hào cần đ-
ợc khuyến khích.
Lơng là động lực chính giúp ngời lao động tăng hiệu quả lao động, tuy nhiên
mặt trái của nó cũng là nguyên nhân gây bất mãn, trì trệ bỏ doanh nghiệp - " Nếu
doanh nghiệp cắt xén lơng của ngời lao động thì ngời lao động sẽ làm cho sản
phẩm kém chất lợng".
3. Các nhân tố ảnh hởng đến tiền lơng
Tiền lơng không chỉ thuần tuý là vấn đề kinh tế, vấn đề lợi ích mà nó còn là
vấn đề XH liên quan trực tiếp đến các chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nớc. Do
vậy tiền lơng bị ảnh hởng của rất nhiều yếu tố:
+ Nhóm yếu tố thuộc về doanh nghiệp: Chính sách của doanh nghiệp, khả

năng tài chính, cơ cấu tổ chức
+ Nhóm yếu tố thuộc về thị trờng lao động: Quan hệ cung- cầu trên thị trờng,
mặt bằng chi phí tiền lơng, chi phí hoạt động, thu nhập quốc dân, tình hình kinh
tế- pháp luật
+ Nhóm yếu tố thuộc về thị trờng lao động: Số lợng- chất lợng lao động,
thâm niên công tác, kinh nghiệm làm việc và các mối quan hệ khác
+ Nhóm yếu tố thuộc về công việc: Lợng hao phí lao động trong quá trình
làm việc, cờng độ lao động, năng suất lao động
II. Các hình thức trả lơng và trích theo lơng của doanh
nghiệp sản xuất
II.1- Các hình thức trả lơng
Tiền lơng là biểu hiện rõ nhất về lợi ích kinh tế của ngời lao động và trở
thành đòn bẩy mạnh mẽ nhất kích thích ngời lao động. Để phát huy tối đa chức
năng của tiền lơng thì việc trả lơng cho lao động cần phải dựa vào những nguyên
tắc cơ bản sau :
+ Phải đảm bảo tái sản xuất mở rộng sức lao động.
+ Dựa trên sự thoả thuận sức giữa ngời mua, ngời bán sức lao động. +
Tiền lơng phụ thuộc vào kết quả sản xuất kinh doanh .
Việc kết hợp đúng các nguyên tắc trên với mỗi hình thức trả lơng cụ thể
thích hợp với mỗi loại hình doanh nghiệp. Về cơ bản dù kinh doanh ở lĩnh vực nào
sản xuất hay dịch vụ thì các doanh nghiệp cũng chỉ có hai hình thức trả lơng cơ
bản :
+ Trả lơng theo thời gian .
+ Trả lơng theo sản phẩm .
1- Trả lơng theo thời gian
Khái niệm : Trả lơng theo thời gian là việc trả lơng dựa vào thời gian lao
động ( Ngày công ) thực tế của ngời lao động. Việc trả lơng này đợc xác định căn
cứ thời gian công tác và trình độ kỹ thuật của ngời lao động .
Hình thức trả lơng này đợc áp dụng chủ yếu đối với những ngời làm công tác
quản lý ( Nhân viên văn phòng, nhân viên hành chính sự nghiệp .) đối với công

nhân sản xuất thì chỉ áp dụng ở những bộ phận bằng máy móc là chủ yếu hoặc
những công việc không thể tiến hành định mức một cách chặt chẽ và chính xác
hoặc vì tính chất của sản xuất đó mà nếu trả lơng theo sản phẩm thì sẽ không đảm
bảo đợc chất lợng sản phẩm , không đem lại hiệu quả thiết thực .
Để trả lơng theo thời gian ngời ta căn cứ vào ba yếu tố :
+ Ngày công thực tế của ngời lao động .
+ Đơn giá tiền lơng tính theo ngày công.
+ Hệ số tiền lơng ( Hệ số cấp bậc công việc ) .
Ưu điểm : Đơn giản, dễ tính toán, phản ánh đợc trình độ kỹ thuật và điều
kiện làm việc của từng lao động cho thu nhập có tính ổn định hơn .
Nhợc điểm : Cha gắn kết lơng với kết quả lao động của từng ngời do đó cha
kích thích ngời lao động tận dụng thời gian lao động nâng cao năng suất lao động
và chất lợng sản phẩm .
* Các hình thức trả lơng theo thời gian .
Tuỳ theo yêu cầu và trình độ quản lý của doanh nghiệp mà doanh nghiệp có
thể lựa chọ một trong hai cách tính lơng sau :
+ Trả lơng theo thời gian giản đơn .
+ Trả lơng theo thời gian có thởng .
1.1- Trả l ơng theo thời gian giản đơn .
Đây là chế độ trả lơng mà tiền lơng của mỗi ngời lao động do mức lơng cấp
bậc cao hay thấp và thời gian thực tế làm việc nhiều hay ít quyết định . Hình thức
này chỉ áp dụng ở những nơi khó xác định đợc định mức lao động chính xác, khó
đánh giá công việc cụ thể .
Công thức:
Số tiền lơng Mức lơng cấp Số thời gian Hệ số
trả theo = bậc xác định ở X làm việc ở X loại phụ
thời gian mỗi công việc công việc cấp
Nhợc điểm: Là không xem xét đến thái độ lao động, đến hình thức sử dụng
thời gian lao động, sử dụng nguyên vật liệu, máy móc thiết bị nên khó tránh đ -
ợc hiện tợng xem xét bình quân khi tính lơng.

Có 3 hình thức trả lơng theo thời gian giản đơn:
- L ơng tháng : Là hình thức đợc trả cố định hàng tháng đợc hình thành trên
cơ sở hợp đồng lơng. Lơng tháng đợc quy định cho từng bậc lơng trong thang
bảng lơng tháng áp dụng để trả cho ngời lao động làm công tác quản lý, hành
chính sự nghiệp và các ngành không sản xuất vật chất.
Công thức:
Nhợc điểm: Không phân biệt ngời lao động làm việc nhiều hay ít trong
tháng nên khôngkhuyến khích công việctận dụng ngàycông trong chế độ, không
phản ánh đúng năng suất lao động giữa những ngời cùng làm một công việc.
- L ơng ngày : Là tiền lơng đợc trả cho một ngày làm việc trên cơ sở của tiền
lơng tháng chia cho 26 ngày trong tháng. Lơng ngày đợc áp dụng chủ yếu để trả l-
ơng cho ngời lao động trong những ngày hội họp, học tập làm nhiệm vụ khác và
làm căn cứ để tính trợ cấp.
Công thức:
- L ơng giờ : Là tiền lơng trả cho một ngày làm việc đợc xác định trên cơ sở l-
ơng ngày chia cho số giờ tiêu chuẩn quy định.
Tiền lơng cấp Tổng số công Hệ số các
Lơng tháng = bậc chức vụ + việc thực tế + loại phụ
một ngày trong tháng cấp lơng.
Lơng tháng
Lơng ngày = X Hệ số phụ cấp
26 ngày
Ưu điểm : Phản ánh tơng đối chính xác tiêu hao lao động của mỗi giờ làm,
tiện áp dụng để tính tiền lơng cho số giờ làm việc thêm, số tiền phải cho cho
những ngày vắng mặt tại nơi làm việc hoặc thuê mớn ngời lao động làm việc
không chọn ngày theo tổ chức sản xuất và lao động tơng ứng. Lơng giờ đợc làm
căn cứ để tính đơn giá tiền lơng theo sản phẩm.
Nhợc điểm : Cách trả lơng này không làm tăng năng suất lao động, cha phát
huy khả năng sẵn có của ngời lao động. Tuy nhiên có những trờng hợp lao động
cần đến chất lợng sản phẩm : Thí nghiệm, kiểm tra hàng hoá hoặc những lao động

mà khó khăn trong công việc thì bắt buộc các doanh nghiệp phải trả lơng theo thời
gian có thởng.
1.2 - Trả l ơng theo thời gian có th ởng.
Chế độ trả lơng này là sự kết trả lơng theo thời gian giản đơn với tiền thởng
khi mà ngời lao động đạt đợc những chỉ tiêu về số lợng hoặc chất lợng đã quy
định. Tức là ngoài tiền lơng thì ngời lao động còn nhận thêm một khoản tiền th-
ởng do hoàn thành tốt công việc hoặc tiết kiệm chi phí
Tiền lơng đợc tính bằng cách lấy lơng trả theo thời gian giản đơn nhân với
thời gian làm việc thực tế sau đó cộng với tiền thởng.
Ưu điểm : Phản ánh đợc trình độ kỹ năng của ngời lao động, phản ánh đợc
thời gian làm việc thực tế và thành tích công tác, thái độ ngời lao động, ý thức lao
động, ý thức trách nhiệm .của ng ời lao động thông qua tiền thởng. Do đó, có
tác dụng khuyến khích ngời lao động quan tâm đến trách nhiệm và kết quả lao
động của mình.
Cùng với các tiến bộ XH thì chế độ tiền lơng ngày càng đa dạng, phong phú
và hoàn thiện hơn. Tuy nhiên qua nhiều lần cải cách nhng hình thức trả lơng theo
thời gian vẫn mang tính chất bình quân vẫn cha gắn với hiệu quả lao động. Nếu
muốn hạn chế những thiếu sót thì hình thức trả lơng theo sản phẩm sẽ phát huy tốt
hơn và khắc phục đợc những điểm cố hữu.
2. Trả lơng theo sản phẩm .
Khái niệm : Là hình thức trả long trực tiếp cho ngời lao động dựa vào số l-
ợng và chất lợng sản phẩm, dịch vụ mà họ hoàn thành.
ý nghĩa: Trả lơng theo sản phẩm gắn thu nhập của ngời lao động với kết quả
sản xuất trực tiếp. Để có thu nhập cao thì chính ngời lao động phải tạo ra sản
phẩm và dịch vụ. Do đó ngời lao động sẽ tìm cách nâng cao năng suất lao động,
trình độ chuyên môn, phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật, góp phần thúc đẩy
phong trào thi đua sản xuất chung.
Ưu điểm :
+ Kích thích ngời lao động tăng năng suất lao động.
+ Khuyến khích sự đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, tích luỹ kinh

nghiệm và phát huy sáng tạo, nâng cao khả năng làm việc.
+ Thúc đẩy phong trào thi đua góp phần hoàn thiện công tác quản lý.
Nhợc điểm : Do trả lơng theo sản phẩm cuối cùng nên ngời lao động dễ chạy
theo số lợng bỏ qua chất lợng, vi phạm quy trình kỹ thuật sử dụng thiết bị quá
mức và các hiện tợng tiêu cực khác. Để hạn chế thì doanh nghiệp cần xây dựng
cho mình một hệ thống các điều kiện nh: định mức lao động, kiểm tra kiểm soát,
điều kiện làm việc và ý thức trách nhiệm của ngời lao động.
2.1- Khoán sản phẩm trực tiếp.
Hình thức trả lơng này đợc áp dụng trong điều kiện có định mức lao động
trên cơ sở định mức giao khoán cho cá nhân ngời lao động và tính đơn giá tiền l-
ơng. Phơng pháp này tơng ứng với chỉ tiêu kế hoạch sản xuất kinh doanh đợc chọn
là tổng sản phẩm bằng hiện vật ( Kể cả sản phẩm qui đổi) thờng áp dụng cho các
doanh nghiệp sản xuất kinh doanh một loại hoặc một số loại sản phẩm có thể qui
đổi đợc và nghiệm thu sản phẩm một cách cụ thể riêng biệt.
Công thức:
L
0
ĐG = Hoặc: ĐG = L
0
x T
Q
Trong đó:
+ ĐG: Đơn giá tiền lơng một sản phẩm cho ngời lao động.
+ L
0
: Mức lơng cấp bậc của ngời lao động.
+ Q : Mức sản phẩm của ngời lao động.
+ T : Thời gian hoàn thành một đơn vị sản phẩm.
Từ đó:
Tiền lơng của một công nhân: L

1
= ĐG x Q
1.
L
1
: Tiền lơng thực tế mà ngời lao động nhận đợc.
Q
1
: Số lợng sản phẩm thực tế hoàn thành.
2.2- Khoán theo khối l ợng công việc ( Trả lơng theo sản phẩm tập thể).
Hình thức này đợc thực hiện trong điều kiện không có định mức lao động và
khoán đến tận ngời lao động. Hình thức này áp dụng để trả lơng cho một nhóm
ngời lao động khi họ hoàn thành một khối lợng công việc nhất định và áp dụng
cho những công việc đòi hỏi nhiều ngời tham gia.
- Trả lơng theo khoán doanh thu: Trả lơng theo doanh thu cũng là hình thức
trả lơng theo sản phẩm nhng vì sản phẩm của ngời lao động trong các doanh
nghiệp đợc biểu hiện bằng doanh thu bán hàng trong một đơn vị thời gian. Trả l-
ơng theo hình thức này là cách trả mà tiền lơng của cả tập thể và cá nhân ngời lao
động phụ thuộc và đơn giá khoán theo doanh thu và mức doanh thu đạt đợc của
ngời lao động. Đơn giá khoán theo doanh thu là mức lơng trả cho 1.000 đồng
doanh thu (Là số tiền công mà ngời lao động nhận đợc khi làm ra 1.000 đồng
doanh thu cho doanh nghiệp).
Công thức:


Ưu điểm : Với cách áp dụng này kết hợp với việc trả lơng theo trình độ
chuyên môn của mỗi ngời lao động với kết quả lao động của họ. Nếu tập thể
Đơn giá Tổng quỹ lơng kế hoạch
khoán theo = X 100
doanh thu Doanh thu kế hoạch

Quỹ lơng Đơn giá Doanh thu
khoán theo = khoán theo X thực tế
doanh thu doanh thu