Luận văn thạc sĩ các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ THÙY DƯƠNG

CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM
HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Hà Nội - 2020


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ THÙY DƯƠNG

CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM
HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH

Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 8380104

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. NGUYỄN TRÍ TUỆ

Hà Nội - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập
của riêng tơi; các số liệu, ví dụ, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là
trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Các luận điểm kế thừa được trích dẫn rõ
ràng. Kết quả nghiên cứu của Luận văn chưa từng được công bố trong cơng
trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁC TÌNH TIẾT TĂNG
NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ .............................................................. 7
1.1. Khái niệm, đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự .... 7
1.2. Phân loại các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự ..................... 14
1.3. Ý nghĩa và vai trị của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự ...... 18
Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ
CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ VÀ
THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH BẮC NINH....................................... 24
2.1. Quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự ........................................................................ 24
2.2. Thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại
Tịa án nhân dân hai cấp tỉnh Bắc Ninh .................................................. 35
Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG
QUY ĐỊNH VỀ CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM
HÌNH SỰ ........................................................................................................ 52
3.1. Yêu cầu bảo đảm áp dụng đúng quy định về các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự ........................................................................ 52
3.2. Giải pháp đảm bảo áp dụng đúng các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự .......................................................................................... 54

KẾT LUẬN .................................................................................................... 66
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 72


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Luật hình sự có vai trị hết sức quan trọng, được coi là công cụ để bảo
vệ các quan hệ xã hội, thông qua việc trừng phạt nghiêm minh các hành vi
xâm hại đến các quan hệ xã hội, bảo vệ tối đa và tồn diện quyền con người,
quyền cơng dân. Tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực được thể hiện
dưới dạng những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm hại tới các quan hệ xã
hội được pháp luật hình sự bảo vệ. Do đó, khi một người bị tun là có tội thì
phải chịu sự trừng phạt của pháp luật về những hành vi mà họ gây ra. Mỗi
hành vi phạm tội của từng chủ thể, các giai đoạn cụ thể, trường hợp cụ thể
thường có sự khác nhau, do đó trách nhiệm hình sự đặt ra đối với họ cũng
khác nhau. Bên cạnh các tiêu chí trên, thì các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự là một trong những căn cứ quan trọng trong việc đánh giá tính chất
nguy hiểm của hành vi và khả năng cải tạo giáo dục của người phạm tội, là
một trong những căn cứ quan trọng để cơ quan, người tiến hành tố tụng có cái
nhìn tồn diện khi quyết định hình phạt đối với người phạm tội.
Trong bối cảnh đất nước ta hiện nay, Bộ luật hình sự năm 2015 được
ban hành và có hiệu lực từ ngày 01/01/2018 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung phù
hợp với thực tiễn áp dụng pháp luật, khoa học luật hình sự, khắc phục được
những khó khăn, vướng mắc do các quy định chung chung, khơng cụ thể,
mang tính định tính... Tuy nhiên, trong pháp luật hình sự thực định (Bộ luật
hình sự năm 2015) hiện nay, nhà làm luật nước ta không ghi nhận định nghĩa
pháp lý của khái niệm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, đồng thời,
khoa học luật hình sự Việt Nam cịn nhiều quan điểm khác nhau xung quanh
chế định này, cũng như thực tiễn áp dụng vẫn cịn có những tồn tại hạn chế
nhất định, làm giảm hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự.

1


Điều kiện tự nhiên tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện cho các loại tội phạm
phát triển, cùng với những diễn biến phức tạp, khó lường. Thực tiễn áp dụng
pháp luật nói chung và áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đã
chứng minh việc áp dụng đúng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có
ý nghĩa quan trọng, góp phần quyết định hình phạt được chính xác, có tác
dụng trong việc trừng trị, răn đe người phạm tội mà cịn có tác dụng phịng
chống người phạm tội.
Xuất phát từ những lý do trên, học viên lựa chọn đề tài: “Các tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài tốt
nghiệp thạc sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 52
Bộ luật hình sự năm 2015 đã được đề cập, phân tích trong các cơng trình
nghiên cứu khoa học, một số giáo trình, sách tham khảo, báo, tạp chí và luận
văn như:
* Giáo trình, sách tham khảo: Giáo trình Luật hình sự của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại
học Luật Hà Nội; Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần chung của Học viện
khoa học xã hội ; Đinh Văn Quế (2000), “Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng
trách nhiệm hình sự trong luật hình sự Việt Nam”, Nxb. Chính trị Quốc gia
Hà Nội;
* Bài báo, tạp chí: Phan Thị Thu Lê (2019), Bản chất pháp lý của tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, Tạp chí Tịa án nhân dân Số 9, tr. 39-42.
Dương Tuyết Miên (2003),”Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm
hình sự theo Bộ luật hình sự 1999”, Tạp chí Tịa án nhân dân ; Trịnh Tiến
Việt (2006), “Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự: Một số vấn đề lý

2


luận và thực tiễn”, Tạp chí Nghề luật số 4; Nam Phương (2011), “Áp dụng
tình tiết định khung tăng nặng hay tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự”,
Tạp chí Dân chủ và pháp luật số 10; Đỗ Thị Thanh Huyền và Đỗ hải Yến
(2014), “Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thu thập chứng cứ chứng
minh tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong điều tra các vụ
án giết người”, Tạp chí Kiểm sát số 11; …
* Luận văn thạc sĩ: Lê Đình Tùng (2018), Áp dụng các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn thị xã Bình
Long, tỉnh Bình Phước, luận văn thạc sĩ Học viện khoa học xã hội; Hồng
Thanh Dũng (2017), Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo pháp
luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bình Phước, luận văn thạc sĩ Học viện
khoa học xã hội; Nguyễn Phương Thảo (2018), Các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự trong Bộ luật Hình sự năm 2015, Luận văn Thạc sĩ Luật học,
Trường Đại học Luật, Hà Nội; Trần Thị Thùy Trang (2015), “Các tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự theo Luật hình sự Việt Nam”, Luận văn Thạc
sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; Trần Thị Hương (2016),
“Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm
tội trong luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Hà Giang)”,
Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội;...
Các cơng trình nghiên cứu nói trên đã đề cập đến quy định các tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự ở nhiều khía cạnh, phương diện khác nhau.
Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu trên đã lâu chủ yếu đươc phân tích trong
Bộ luật hình sự 1999. Trong khi đó, quy định các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự được quy định tại Điều 52 Bộ luật hình sự 2015 có hiệu lực kể
từ ngày 01/01/2018; hiện nay đã hơn 01 năm áp dụng các quy định của Bộ
luật hình sự 2015, do đó cần có sự nghiên cứu q trình áp dụng các quy
phạm pháp luật hình sự nói chung và quy phạm về các tình tiết tăng nặng

3


trách nhiệm hình sự nói riêng trong thực tiễn để có những nhận định, đánh giá
về tính khả thi trong quy định của pháp luật. Do vậy, đề tài luận văn Các tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh đảm bảo
không trùng lặp với các cơng trình nghiên cứu khoa học có liên quan.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn tập trung làm rõ những vấn đề lý luận về các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự. Qua việc phân tích thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bắc
Ninh, luận văn đề xuất một số giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định các tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong thực tiễn xét xử các vụ án hình sự.
3.2. Nhiệm vụ của đề tài
- Phân tích và xây dựng khái niệm khoa học của các tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự, từ đó phân tích các đặc điểm pháp lý của các tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự.
- Phân tích nội dung và các điểm mới quy định về các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự 2015 và thực tiễn
áp dụng quy định này trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh thông qua các vụ án cụ thể.
- Trình bày một số giải pháp hồn thiện quy định các tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự để từ đó áp dụng có hiệu quả trong thực tiễn xét xử các
vụ án hình sự.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quy định các tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự trong xét xử các vụ án hình sự thơng qua thực tiễn tại tỉnh
Bắc Ninh.
4

4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận văn được giới hạn nghiên cứu và phân tích các tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chung được quy định và sử dụng theo
khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự và được giới hạn chủ thể áp dụng là cá nhân
do hiện nay Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh chưa có vụ án nào truy cứu trách
nhiệm hình sự đối với pháp nhân.
Giới hạn về không gian: Trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh;
Giới hạn về thời gian: Trong giai đoạn 05 năm từ năm 2015 – 2019.
5. Cơ sở luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở luận
Những cơ sở lý luận của luận văn là các thành tựu của các chuyên
ngành khoa học pháp lý như: lý luận về pháp luật, lịch sử về pháp luật, xã hội
học pháp luật, luật hình sự, luật tố tụng hình sự, tội phạm học và triết học
trong các cơng trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài đăng trên tạp
chí của các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý Việt Nam.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết các vấn đề của đề tài, luận văn sử dụng một số phương
pháp nghiên cứu cơ bản như: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp,
phương pháp thống kê, phương pháp logic.......
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Về mặt lý luận: Kết quả của luận văn góp phần hồn thiện và làm
phong phú thêm lý luận về khái niệm, các đặc điểm cơ bản và đặc điểm pháp
lý của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, nội dung và điều kiện áp
dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trên cơ sở xem xét những
quy định của pháp luật hình sự hiện hành.
5


Về mặt thực tiễn: Luận văn đã bổ sung, góp phần làm đa dạng hơn tài

liệu nghiên cứu đối với vấn đề các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự,
trong đó, nổi bật là một số giải pháp hồn thiện quy định các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự để từ đó áp dụng có hiệu quả trong thực tiễn xét xử
các vụ án hình sự tại tỉnh Bắc Ninh góp phần cung cấp thêm nguồn tài liệu
tham khảo phục vụ cho công tác học tập, nghiên cứu cho các học viên chuyên
ngành pháp luật hình sự và tố tụng hình sự.
7. Kết cấu của luận văn
Chương 1: Những vấn đề lý luận về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự
Chương 2: Quy định của bộ luật hình sự năm 2015 về các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bắc Ninh
Chương 3: Yêu cầu và giải pháp đảm bảo áp dụng đúng quy định về
các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự

6


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1.1. Khái niệm, đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự
1.1.1. Khái niệm
1.1.1.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự
Trước khi bàn về khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
chúng ta cần làm rõ khái niệm trách nhiệm hình sự. Trước đây, dưới góc tiếp
cận theo Bộ luật hình sự năm 1999 thì có thể hiểu “Trách nhiệm hình sự là
trách nhiệm của người phạm tội phải chịu những hậu quả pháp lí bất lợi về
hành vi phạm tội của mình”. Hiện nay, Bộ luật hình sự năm 2015 đã bổ sung
thêm quy định chủ thể của tội phạm ngoài cá nhân là người phạm tội thì hiện

nay bao gồm cả pháp nhân thương mại nên khái niệm trách nhiệm hình sự
cũng cần phải được hiểu đầy đủ là trách nhiệm của người phạm tội hoặc pháp
nhân thương mại phạm tội phạm chịu hậu quả pháp lý bất lợi do hành vi phạm
tội của mình.
Trách nhiệm hình sự là một dạng của trách nhiệm pháp lý phản ánh mối
quan hệ đặc biệt giữa Nhà nước với người phạm tội khi người đó thực hiện
hành vi bị coi là tội phạm. Do vậy, “để nhận thức đầy đủ và toàn diện về trách
nhiệm hình sự, việc nghiên cứu khái niệm trách nhiệm hình sự khơng chỉ
dừng lại ở trách nhiệm của người phạm tội trước nhà nước mà cần được xem
xét đồng thời từ hai góc độ thực hiện hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự
từ phía Nhà nước và chịu trách nhiệm hình sự từ phía người phạm tội.”[32].
Tuy đều là hậu quả của việc phạm tội nhưng việc thực hiện truy cứu trách
nhiệm hình sự từ phía Nhà nước mới đưa đến kết quả phải chịu trách nhiệm

7


hình sự của người phạm tội. Mối quan hệ này khơng chỉ được điều chỉnh bởi
luật hình sự mà bởi cả luật tố tụng hình sự và pháp luật về thi hành án hình sự.
Những biện pháp cưỡng chế này có đặc điểm chung là đều gây ra những tác
động bất lợi về pháp lý đối với người phạm tội nhằm giáo dục, cải tạo họ trở
thành người có ích cho xã hội, ngăn ngừa họ phạm tội mới.
Từ những phân tích trên, có thể hiểu: trách nhiệm hình sự là một dạng
của trách nhiệm pháp lý đồng thời là hậu quả pháp lý bất lợi cho người thực hiện
hành vi phạm tội với nội dung bao gồm việc phải chịu sự tác động của hoạt động
truy cứu trách nhiệm hình sự, chịu bị kết tội, chịu biện pháp cưỡng chế của trách
nhiệm hình sự (hình phạt, biện pháp tự pháp) và chịu mang án tích.
1.1.1.2. Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Hiện nay, có rất nhiều quan điểm về vấn đề này, mỗi một tác giả, mỗi
một cơng trình nghiên cứu khoa học lại có một nhận định riêng về định nghĩa

tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Theo quan điểm của tác giả Kiều Đình Thụ trong cuốn sách “Tìm hiểu
luật hình sự Việt Nam” ghi nhận: “Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có
ảnh hưởng tới mức độ nguy hiểm của một tội phạm trong các trường hợp cụ
thể khác nhau và có ý nghĩa khi quyết định hình phạt vì chúng... làm tăng gần
mức hình phạt cần áp dụng với tội phạm đã thực hiện trong giới hạn khung
hình phạt mà luật quy định với tội phạm đó” [28].
Ngồi ra, cịn có rất nhiều những học giả, những nhà nghiên cứu khoa
học khác cũng đưa ra những định nghĩa về tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự trong các bài viết, hay cơng trình nghiên cứu của mình.
Theo quan điểm của PGS.TS Dương Tuyết Miên thì: “Tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết được quy định trong Bộ luật hình

8


sự phản ảnh mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, khả năng cải
tạo giáo dục của người phạm tội”.
Những định nghĩa mà tác giả luận văn đã chọn lọc và đưa ở trên, đều thể
hiện được những đặc trưng cơ bản của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Chính là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết được
ghi nhận trong luật hình sự Việt Nam, có ý nghĩa trong việc làm tăng lên mức
độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, làm tăng lên trách nhiệm hình
sự mà bản thân người phạm tội phải gánh chịu. Tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự cũng là cơ sở để có thể phân hóa trách nhiệm hình sự, phân hóa
hình phạt. Cho dù dưới hình thức định nghĩa nào, thì các tác giả trong những
cơng trình nghiên cứu của mình cũng mong muốn thể hiện được bản chất của
loại tình tiết này.
Ngồi ra, tác giả Đinh Văn Quế đưa ra quan điểm như sau: “Tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết trong một vụ án cụ thể làm

tăng mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội và người phạm tội phải chịu
một hình phạt nghiêm khắc hơn trong một khung hình phạt”. Với nhận định
về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự của tác giả Đinh Văn Quế có thể
thấy có sự khác biệt so với những định nghĩa được nêu lên trước đó. Tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự theo cách hiểu của tác giả này là tình tiết trong
thực tiễn của vụ án cụ thể. Nếu như những định nghĩa trước đều nói rằng tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết được quy định trong Bộ
luật hình sự thì nhận định của Thẩm phán, chánh án Tịa hình sự, Tịa án nhân
dân tối cao Đinh Văn Quế cho rằng đây là những tình tiết trong thực tiễn của
vụ án. Theo tác giả nhận thấy, tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là
những tình tiết làm tăng lên mức độ nguy hiểm cho xã hội của trường hợp
phạm tội cụ thể khi trong vụ án đó có tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

9


Việc tăng lên mức độ nguy hiểm này cũng đồng thời làm tăng lên trách nhiệm
pháp lý đối với người phạm tội phải gánh chịu. Chính vì vậy, việc quy định và
áp dụng hết sức thận trọng đối với những tình tiết này là điều cần thiết được
đặt ra. Nếu theo nhận định của tác giả Đinh Văn Quể chỉ cần trong một vụ án
cụ thể có tình tiết làm tăng mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội và
người phạm tội phải chịu một hình phạt nghiêm khắc hơn trong một khung
hình phạt thì được xác nhận là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là chưa
phù hợp bởi theo ngun tắc thì Tịa án chi được áp dụng những tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự được quy định tại khoản 1, Điều 52, Bộ luật hình sự
năm 2015. Ngồi những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự này thì khơng
được tự ý áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự khác. Nếu chỉ trong
một vụ án có xuất hiện tình tiết khác đáp ứng các điều kiện về tăng mức độ
nguy hiểm của hành vi và khiến người phạm tội chịu hình phạt nghiêm khắc
hơn trong một khung hình phạt nhưng tình tiết đó khơng được quy định tại Bộ

luật hình sự năm 2015 thì cũng khơng được coi là tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự.
Tổng hợp những quan điểm trên cùng với việc xem xét tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự trong Bộ luật hình sự năm 2015, tác giả nhận thấy
tình tiết được quy định có thể được chia thành 2 loại chính là những tình tiết
có ảnh hưởng đáng kể đến mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội
và những tình tiết phản ánh khả năng cải tạo, giáo dục của người phạm tội.
Tình tiết này đều có đặc điểm chung là những tình tiết có ý nghĩa làm tăng lên
mức độ trách nhiệm hình sự của người phạm tội. Từ đó tác giả luận văn đã
khái quát hóa thành khái niệm liên quan đến tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự như sau : Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết
được quy định trong Bộ luật hình sự, phản ánh mức độ nguy hiểm cho xã hội
của hành vi phạm tội, khả năng cải tạo giáo dục của người phạm tội.

10


Trên tất cả có thể thấy được những ý nghĩa quan trọng của tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự trong việc quyết định hình phạt là làm tăng hình
phạt trong giới hạn một khung hình phạt nhất định. Khơng giống như khi áp
dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, cho phép Tịa án có thể coi
những tình tiết không thuộc các trường hợp được ghi nhận trong Bộ luật hình
sự là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, (được áp dụng khi ghi rõ lý do
giảm nhẹ trong bản án). Khi áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
hướng áp dụng này khơng được sử dụng. Có nghĩa là Tịa án sẽ khơng được
phép tự áp dụng tình tiết tăng nặng giống như với tình tiết giảm nhẹ trách
nhiệm hình sự. Chỉ có những tình tiết được quy định tại Điều 52, Bộ luật hình
sự năm 2015, mới được coi là những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
.Việc quy định chỉ được áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự được
ghi nhận tại Điều 52, Bộ luật hình sự năm 2015, khơng chỉ hướng dẫn cho các

Tịa án đánh giá đúng mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội,
nhân thân người phạm tội để từ đó tuyển một hình phạt phù hợp mà cịn đảm
bảo việc áp dụng thống nhất tình tiết tăng nặng này trong phạm vi cả nước.
Hơn nữa, điều này cũng lý giải đường lối pháp luật của quốc gia, thể hiện thái
độ cẩn trọng của Nhà nước trong việc gia tăng trách nhiệm hình sự, nhưng lại
chấp nhận mở rộng khả năng khoan hồng đối với người phạm tội. Đồng thời,
việc quy định chỉ áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có trong Bộ
luật hình sự giúp tránh đi việc những người áp dụng pháp luật có thể lạm
dụng những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự để làm xấu đi tình trạng
pháp lý của người phạm tội khi khơng có căn cứ xác đáng. Đó là thái độ có
trách nhiệm cao đối với con người cũng như thể hiện chính sách nhân đạo của
Nhà nước ta.
1.1.2. Đặc điểm

11


- Thứ nhất, Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chỉ được quy định
trong Bộ luật hình sự.
Các tình tiết này được quy định trong Bộ luật hình sự là căn cứ xem
xét, cân nhắc khi xác định trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Tức
là, trong một vụ án nếu có có tình tiết này sẽ làm tăng trách nhiệm hình sự,
mà cụ thể là làm tăng mức hình phạt đối với người phạm tội, đây được coi là
tình tiết gây bất lợi cho người phạm tội khi bị áp dụng. Do đó chỉ những tình
tiết được ghi nhận trong Bộ luật hình sự mới được coi và được áp dụng là tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Đây là quy phạm bắt buộc và cũng là nét
đặc trưng của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự so với các tình tiết
giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, khi các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
bên cạnh các quy phạm bắt buộc thì cịn quy phạm mang tính tùy nghi tại
khoản 2 Điều 51 Bộ luật hình sự và khi áp dụng có thể được tham khảo tinh thần

tại mục 5 Nghị quyết số 01/2000/NQ-HĐTP quy định các tình tiết sau được coi
là tình tiết giảm nhẹ khác quy định tại khoản 2 Điều 46 Bộ luật hình sự.
Như vậy, mọi tình tiết làm tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với người
phạm tội mà không được quy định tại khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự thì sẽ
khơng được áp dụng trong xử lý trách nhiệm hình sự đối với họ, việc Tịa án
áp dụng các tình tiết này gây bất lợi cho họ đều là hành vi trái pháp luật và nội
dung đó sẽ khơng có giá trị áp dụng.
- Thứ hai, Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự làm tăng tính nguy
hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
Tính nguy hiểm cho xã hội là căn cứ không thể thiếu khi xác định một
hành vi bị coi là tội phạm, dựa theo nhiều tiêu chí và mức độ để có thể xác
định tính nguy hiểm cho xã hội của một hành vi trong đó, các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự là những trường hợp cá biệt mà Bộ luật hình sự dự

12


báo khi rơi vào trường hợp này thì tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi sẽ
cao hơn so với các trường hợp thông thường, cần lưu ý là các tình tiết này chỉ
làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội, chứ khơng thay đổi tính chất của hành vi
phạm tội. Do đó chắc chắn một hành vi phạm tội khi bị áp dụng tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự sẽ phải chịu mức hình phạt nghiêm khắc hơn so với
một hành vi khơng bị áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự khi xem
xét quyết định hình phạt.
- Thứ ba, Sự ổn định trong các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Việc áp dụng pháp luật hình sự ln được áp dụng theo hướng có lợi
đối với người phạm tội, những quy phạm mang tính bất lợi ln bị xem xét
cân nhắc khi áp dụng trong đó các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
cũng vậy, việc nghiên cứu xây dựng các tình tiết này ln mang tính ổn định
cả về số lượng và nội dung các tình tiết, theo đó các tình tiết chỉ bị thay thế,

bãi bỏ bởi chính những bộ luật sửa đổi, bổ sung.[6, tr.236 - 237].
- Thứ tư, một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chỉ được áp dụng
một lần trong vụ án hình sự, chỉ những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
nào liên quan đến vụ án hình sự đang xử lý mới được áp dụng trong vụ án đó.
Như đã nêu trên, tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự sẽ gây nên
những bất lợi cho người phạm tội, do đó mỗi tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự chỉ được áp dụng một lần trong vụ án hình sự. Ví dụ tình tiết tăng
nặng đã được áp dụng làm tình tiết định tội hoặc tình tiết định khung tăng
nặng thì khi xem xét quyết định hình phạt, Tịa án khơng được tiếp tục áp
dụng tình tiết này làm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, ngồi ra một
hành vi đã được áp dụng là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong một
vụ án sẽ khơng được tiếp tục áp dụng trong vụ án khác.

13


Trong một vụ án đồng phạm, nếu tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình
sự thuộc về riêng từng đồng phạm thì chỉ áp dụng tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự đó đối với cá nhân người phạm tội đó.
- Thứ năm, tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự hình sự chỉ được áp
dụng sau khi đã định tội danh và khung hình phạt phải được xác định trước
sau đó mới cân nhắc đến tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Để giải quyết một vụ án hình sự, chủ thể có thẩm quyền cần tn thủ
những trình tự, thủ tục luật định. Việc áp dụng các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự cũng khơng nằm ngoại lệ, đây chính là thứ tự bắt buộc phải
thực hiện khi áp dụng tình tiết tăng nặng trên thực tế. Đặc điểm này gắn liền
với nhiệm vụ, vai trị của tình tiết tăng nặng trong một vụ án hình sự cũng như
mối quan hệ của nó với việc định tội danh và quyết định hình phạt. Theo đó,
thứ tự cần được tuân thủ là việc xác định tội danh, khi xác định hành vi của
một người đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì cần xác định chính xác tội danh

người đó phạm phải, tiếp đó là khung hình phạt được áp dụng. Trên cơ sở tội
danh, khung hình phạt được áp dụng, khi đó Tịa án mới có thể xem xét các
căn cứ để quyết định hình phạt, trong các căn cứ này có căn cứ xem xét là các
tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
1.2. Phân loại các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
1.2.1. Dựa vào đặc điểm chung và nội dung của các tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự
Dựa vào đặc điểm chung và nội dung của các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự có thể chia các tình tiết này như sau:
- Các tình tiết thuộc về phương diện khách quan:

14


Những tình tiết thuộc về phương diện khách quan bên cạnh đặc trưng
chung là những tình tiết có ý nghĩa làm tăng mức độ nguy hiểm cho xã hội
của hành vi phạm tội đã xảy ra so với những trường hợp phạm tội khơng có
loại tình tiết này, thì các tình tiết này có đặc trưng riêng để phân biệt với các
tình tiết khác đó là các tình tiết này được biểu hiện ra bên ngoài thế giới
khách quan, giúp người khác nhận biết được. Những tình tiết thuộc về
phương diện khách quan được quy định tại khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự
bao gồm: a) Phạm tội có tổ chức; d) Phạm tội có tính chất cơn đồ; i) Phạm tội
đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai hoặc người đủ 70 tuổi trở lên; k)
Phạm tội đối với người ở trong tình trạng khơng thể tự vệ được, người khuyết
tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, người bị hạn chế khả năng nhận thức
hoặc người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, cơng tác hoặc các mặt
khác; l) Lợi dụng hồn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch
bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội; m) Dùng thủ
đoạn tinh vi, xảo quyệt hoặc18 tàn ác để phạm tội; n) Dùng thủ đoạn hoặc
phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người để phạm tội; o) Xúi

giục người dưới 18 tuổi phạm tội; p) Có hành động xảo quyệt hoặc hung hãn
nhằm trốn tránh hoặc che giấu tội phạm.
- Các tình tiết thuộc về phương diện chủ quan:
Những tình tiết thuộc về phương diện chủ quan là những tình tiết phản
ánh hoạt động tâm lý bên trong của người phạm tội, là mặt ý chí của người
đó. Những tình tiết này cũng làm tăng mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi
phạm tội đã xảy ra so với những hành vi khơng có những tình tiết tăng nặng này.
Những tình tiết thuộc về phương diện chủ quan được quy định là tình tiết tặng
nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 2 Điều 51 Bộ luật hình sự bao gồm: đ) Phạm
tội vì động cơ đê hèn; e) Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng;

15


- Các tình tiết thuộc về phương diện nhân thân người phạm tội:
Đây là nhóm tình tiết phản ánh về đặc điểm thuộc về con người của
người phạm tội thể hiện tính nguy hiểm ít hay nhiều của người phạm tội.
Nhân thân người phạm tội là tổng hợp các khía cạnh, đặc trưng, riêng biệt của
riêng cá nhân người phạm tội, mà khi thỏa mãn dấu hiệu về nhân thân này sẽ
làm tăng tính nguy hiểm của hành vi phạm tội lên so với trường hợp bình
thường. Những đặc điểm nhân thân đó có thể là: tuổi, giới tính, nghề nghiệp,
có án tích (tái phạm, tái phạm nguy hiểm...), trình độ văn hóa, hệ thống giá trị,
thái độ.... Các tình tiết thuộc về phương diện nhân nhân người phạm tội được
quy định là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 1 Điều 52 Bộ
luật hình sự bao gồm: g) Phạm tội 02 lần trở lên; b) Phạm tội có tính chất
chun nghiệp; c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội; h) Tái phạm
hoặc tái phạm nguy hiểm.
1.2.2. Dựa vào ý nghĩa pháp lý của các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự
Dựa theo tiêu chí này, có thể phân tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình

sự thành các nhóm tình tiết sau:
- Tình tiết tăng nặng định tội:
Tình tiết tăng nặng định tội bên cạnh đặc trưng là tình tiết làm thay đổi
tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm theo hướng tăng lên một cách
đáng kể, điều đó đồng nghĩa khi xuất hiện và bị áp dụng tình tiết tăng nặng
định tội thì người phạm tội sẽ bị áp dụng tội danh khác nặng hơn có cùng tính
chất tương tự như tội danh cơ bản. Cần lưu ý, nếu không bị áp dụng tình tiết
tăng nặng định tội thì hành vi của người phạm tội cũng đã cấu thành tội phạm
đối với tội danh khác. Các tình tiết tăng nặng định tội thể hiện bản chất tăng
nặng cả tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Ví

16


dụ như: A dùng vũ lực để giao cấu trái với ý muốn của nạn nhân, như vậy
hành vi của A đã cấu thành tội hiếp dâm tại Điều 141 Bộ luật hình sự, tuy
nhiên khi xuất hiện tình tiết tăng nặng định tội là Tình tiết phạm tội đối với
người dưới 16 tuổi thì khi đó đây sẽ là tình tiết tăng nặng định tội tại Điều
142. Hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Như vậy nếu không xuất hiện tình tiết tăng
nặng định tội là nạn nhân là người dưới 16 tuổi thì hành vi của A cũng đã cấu
thành tội Hiếp dâm.
- Tình tiết tăng nặng định khung:
Tình tiết tăng nặng định khung hình phạt là tình tiết làm tăng mức độ
nguy hiểm cho xã hội của tội phạm một cách đáng kể nhưng vẫn trong cùng
một tội phạm. Khoảng cách giữa mức độ cao nhất và mức độ thấp nhất của
hình phạt tội đó càng lớn thì các nhà làm luật càng chia ra thành nhiều khung
hình phạt. Ví dụ: Tình tiết tái phạm nguy hiểm là tình tiết tăng nặng định
khung tại điểm i khoản 2 Điều 141. Tội hiếp dâm; điểm g khoản 2 Điều 142.
Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Hay tình tiết phạm tội có tính chất chun
nghiệp là tình tiết tăng nặng định khung tại điểm b khoản 3 Điều 151. Tội

mua bán người dưới 16 tuổi.
- Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chung:
Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chung là những tình tiết làm
cho tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm tăng lên ở mức độ nhỏ hơn hai
trường hợp trên, làm tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội
trong một khung hình phạt cụ thể của một tội phạm cụ thể. Ý nghĩa pháp lý
của những tình tiết này nhằm đảm bảo cá thể hóa hình phạt được chính xác,
triệt để. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự loại này rất đa dạng và
phong phú tùy thuộc vào sự xác định của nhà làm luật căn cứ vào nhiều yếu tố
như yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm, tình hình kinh tế - xã hội…

17


Hiện nay, các tình tiết này được quy định tại khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự
Việt Nam với 15 tình tiết khác nhau.
1.2.3. Dựa vào tính chất của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có thể được thể hiện việc
làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và làm tăng yêu cầu cải tạo,
giáo dục người phạm tội. Do đó các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có
thể phân loại thành các tình tiết ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm của hành vi
phạm tội và các tình tiết phản ánh khả năng giáo dục, cải tạo người phạm tội.
- Các tình tiết ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội:
Các tình tiết này bao gồm tại các điểm: a); b); c); d) Phạm tội có tính chất cơn
đồ; đ); e); g); h); i); k); l); m); n); o);
- Các tình tiết phản ánh khả năng giáo dục, cải tạo người phạm tội: p)
1.3. Ý nghĩa và vai trò của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
1.3.1. Ý nghĩa
- Về mặt chính trị - xã hội:

Việc quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Bộ luật
hình sự thể hiện rõ sự phân hóa trong chính sách xử lý hình sự khi xác định
trách nhiệm hình sự và quyết định hình phạt đối với người phạm tội. Theo đó
những hành vi phạm tội thể hiện tính nguy hiểm cho xã hội cao hơn sẽ phải
chịu hậu quả pháp lý cao tương xứng. Quy định trên giúp thống nhất trong
đường hướng xét xử cũng như xác định rõ những tình tiết nào sẽ bị xử lý nặng
giúp người dân nắm bắt, tác động tích cực đến diễn biến tâm lý tội phạm, góp
phần quan trọng trong cơng cuộc đấu tranh phịng chống tội phạm.
- Về mặt pháp lý:

18


Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những tình tiết làm tăng
mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đã được thực hiện, do vậy chúng
có ý nghĩa làm tăng trách nhiệm hình sự và hình phạt đối với người đã thực
hiện tội phạm cụ thể đó [30, tr.21]. Về mặt này, chúng có ý nghĩa rất quan
trọng trong việc cá thể hóa hình phạt ở chỗ cho phép đánh giá mức độ nguy
hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội đã thực hiện, là một trong những cơ sở
cho việc xác định mức độ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội.
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự được ghi nhận trong cùng
Điều khoản, tuy nhiên tính chất áp dụng của mỗi tình tiết theo từng trường
hợp cụ thể là khác nhau, điều đó được xác định trong chính ngun tắc cơ bản
tại Điều 3 Bộ luật hình sự là Nghiêm trị người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy,
ngoan cố chống đối, côn đồ, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức vụ, quyền
hạn để phạm tội.... Ngoài ra, trong mỗi khung hình phạt, nhà làm luật đều quy
định khung hình phạt thấp nhất và khung hình phạt giới hạn áp dụng để đảm
bảo sự cá thể hóa trong từng trường hợp mà người áp dụng sẽ linh hoạt quyết
định, lựa chọn sao cho phù hợp. Do vậy, việc cân nhắc các tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự khi quyết định hình phạt đối với người phạm tội là thực

hiện ngun tắc cá thể hóa hình phạt, bảo đảm sự công bằng giữa các công
dân trước pháp luật [5, tr.19].
Việc quy định cá thể hóa các tình tiết tăng nặng trong Bộ luật hình sự
và vận dụng đúng các tình tiết tăng nặng trong việc xác định trách nhiệm hình
sự đối với người phạm tội có ý nghĩa lớn trong việc thực hiện mục đích của
hình phạt là cải tạo và giáo dục người phạm tội. Đặc biệt, nếu việc vận dụng
khơng đúng đắn các tình tiết tăng nặng (nhất là các tình tiết thuộc về phương
diện nhân thân người phạm tội) mà hậu quả của nó là một mức hình phạt q
nặng hoặc q nhẹ sẽ khơng đạt được mục đích của hình phạt là cải tạo, giáo
dục và phòng ngừa cao [5, tr.298]..
19


1.3.2. Vai trị
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có vai trị đặc biệt quan
trọng trong hoạt động quyết định hình phạt, cụ thể được thể hiện ở các nội
dung như sau:
Quyết định hình phạt có ý nghĩa to lớn: quyết định hình phạt đúng là cơ
sở quan trọng để có thể nâng cao hiệu quả của hình phạt và là cơ sở pháp lý
đầu tiên để đạt được mục đích của hình phạt, góp phần củng cố pháp chế và
trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật trong
quần chúng nhân dân. Trong thực tế, hành vi phạm tội khác nhau về tính chất,
mức độ nguy hiểm nên khi quyết định hình phạt, ngồi việc căn cứ vào các
quy phạm pháp luật của Bộ luật hình sự, Tịa án phải cân nhắc căn cứ tiếp
theo là tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
- Cấu trúc, thiết kế của Điều luật trong Bộ luật hình sự xây dựng ở mỗi
loại tội phạm đều có những khung hình phạt riêng biệt, tùy tính chất và mức
độ nguy hiểm của loại tơi phạm đó mà có sự phân hóa hình phạt ở mỗi khung
trong giới hạn luật định. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự khi bị áp
dụng sẽ gây bất lợi và có thể dẫn đến việc người phạm tội phải chịu mức hình

phạt cao nhất của khung hình phạt khi có nhiều tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự. Tuy nhiên, do đặc tính của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự là tăng tính nguy hiểm của hành vi phạm tội chứ khơng làm thay đổi
tính chất của hành vi đó, do đó khi áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự cần lưu ý, dù người phạm tội có bị áp dụng nhiều tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự thì Tịa án khơng thể quyết định một mức hình phạt vượt
ngưỡng mức cao nhất của khung hình phạt được áp dụng. Đây là quy định có
lợi cho người phạm tội bởi ở chiều ngược lại, khi người phạm tội được áp
dụng nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự thì khi thuộc trường hợp tại

20


Điều 54 Bộ luật hình sự thì người phạm tội có thể được áp dụng mức hình
phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng.
- Trong việc quyết định hình phạt thì các tình tiết tăng nặng cũng như
giảm nhẹ đóng vai trị khá quan trọng trong việc đảm bảo tính đúng đắn cũng
như mục đích nhân đạo của chích sách hình sự nước ta. Trong vụ án có đồng
phạm, khi giải quyết vụ án, Tịa án chỉ xem xét và cân nhắc áp dụng tình tiết
tăng nặng với từng cá nhân cụ thể chứ không được áp dụng chung một tình
tiết tăng nặng cho tất cả những người đồng phạm.
- Bộ luật hình sự năm 2015 quy định khá nhiều các tình tiết tăng nặng,
bên cạnh đó cũng có quy định về các tình tiết giảm nhẹ. Bởi trong thực tiễn,
có rất nhiều vụ án khơng chỉ có các tình tiết tăng nặng mà cịn có các tình tiết
giảm nhẹ. Chính vì vậy, khi lượng hình Tịa án phải xem xét một cách tồn
diện, đánh giá khách quan ý nghĩa, vai trị của từng tình tiết trong mỗi vụ án
cụ thể, không được nghiêng về bất kỳ một tình tiết nào.
- Trong cơng tác xét xử, khi định tội, lượng hình Tịa án phải vận dụng
tổng hợp cả ba loại tình tiết định tội, định khung, tăng nặng và giảm nhẹ. Tuy
nhiên, khi áp dụng các tình tiết này, Tịa án phải phân biệt rõ đâu là tình tiết

định tội, đâu là tình tiết định khung hình phạt với các tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự. Khoản 2 Điều 52 Bộ luật hình sự năm 2015 nêu rõ: “Những
tình tiết đã là yếu tố định tội hoặc định khung hình phạt thì khơng được coi là
tình tiết tăng nặng”. Thực tiễn thấy rằng, khi quyết định hình phạt đối với
người phạm tội, Tịa án trước hết phải xác định được hành vi của người nào
đó có phạm tội khơng, nếu có thì phạm tội gì, tức là phải định tội (xác định tội
danh) đối với hành vi mà một người đã thực hiện. Sau đó mới xác định xem
hành vi phạm tội mà người đó thực hiện thuộc trường hợp được quy định ở
khung hình phạt nào thuộc khoản nào của điều luật nào đã được quy định

21