BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ PHƯƠNG HƯỚNG

Bài học kinh nghiệm và phơng hớng
hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình Bán hàng- thu
tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính
I. Bài học kinh nghiệm trong quá trình kiểm toán chu trình bán
hàng- thu tiền
1. Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán
Ưu điểm: Công tác chuẩn bị đợc AISC tiến hành khá tốt. AISC thực hiện công
việc cập nhật các thông tin liên quan tới khách hàng, sau đó lập kế hoạch một cách
khoa học và phù hợp với chuẩn mực kiểm toán quốc tế số 310 về thu thập thông tin
cơ sở. Trong giai đoạn này, KTV đã xem xét, nghiên cứu mục tiêu tổng quát để đa ra,
các phơng pháp tiếp cận phù hợp nhằm đa ra ý kiến t vấn cho khách hàng. Mục tiêu
đợc xác định căn cứ vào nội dung, yêu cầu công việc, tính chất phức tạp và điều kiện
của khách hàng.
KTV thực hiện việc đánh giá hệ thống KSNB của khách hàng nhằm đề ra cho
mình một chơng trình kiểm toán khoa học nhanh, chính xác, đồng thời giảm đợc chi
phí kiểm toán, KTV của AISC đã tìm hiểu từ những vấn đề chung nhất liên quan đến
toàn bộ BCTC đến những vấn đề cụ thể của từng phần hành kiểm toán.
KTV thực hiện việc tìm hiểu, đánh giá các thủ tục kiểm soát kết hợp với các
thủ tục kiểm toán khác một cách hợp lý, chặt chẽ. Việc đánh giá rủi ro của cuộc kiểm
toán đợc Chủ nhiệm kiểm toán đánh giá cẩn thận và phổ biến tỷ mỷ về những rủi ro
trọng yếu có thể xảy ra cho KTV nhằm giúp cho KTV có đợc nhận thức về những rủi
ro.
Trong bớc lập kế hoạch kiểm toán này, nhóm kiểm toán đã có sự phân công
nhiệm vụ, thời gian cho các KTV, các trợ lý kiểm toán. Thực tế cho thấy, công tác
chuẩn bị đợc AISC tiến hành nhanh chóng.
Nhợc điểm: Giai đoạn chuẩn bị thông thờng chỉ đợc thực hiện cho cả cuộc
kiểm toán, với sự đồng ý của cả bên khách hàng, không có giai đoạn chuẩn bị cho
từng chu trình. Thông thờng, nhóm trởng đề ra lịch trình và những mục tiêu tổng quát
của giai đoạn này cùng với KTV thực hiện, và chỉ đề cập ngời thực hiện chu trình
này trong kế hoạch kiểm toán. Với kinh nghiệm và khả năng của mình, KTV thực
hiện sẽ tiến hành kiểm toán trên cơ sở phán đoán mục tiêu. Điều này sẽ gây khó khăn

cho ngời kiểm toán sau khi đọc hồ sơ để tìm hiểu quá trình thực hiện kiểm toán của
năm trớc.
2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán
Ưu điểm: KTV kiểm tra hệ thống kiểm soát, kiểm tra chi tiết tài khoản. Và
đây là giai đoạn đòi hỏi kinh nghiệm cũng nh tính khách quan của mỗi KTV. Quy
trình kiểm toán chu trình bán hàng đợc KTV có kinh nghiệm thực hiện. Đồng thời có
một KTV khác thực hiện kiểm toán chu trình thu tiền việc này nhằm khẳng định tính
khách quan cũng nh tính hợp lý khi kết hợp hai chu trình này. Qua đó, có thể thấy
việc phân chia trách nhiệm nh vậy sẽ giúp cho công tác kiểm toán đạt kết quả cao
hơn và dễ phát hiện những điểm cha hợp lý.
AISC luôn cập nhật mọi thông tin về luật, về các quy định chế độ. Công ty cài
đặt một phần mềm về các quy định, chế độ, và các Chuẩn mực mới nhất cho mọi
nhân viên, và khi có một văn bản pháp luật mới đợc phát hành thì Công ty luôn phổ
biến cho nhân viên của mình để công tác kiểm toán đạt hiệu quả cao.
Nhợc điểm: Qua quá trình kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền thực tế tại
Công ty ABC và Công ty XYZ có thể thấy trên thực tế không phải mục tiêu kiểm
toán nào cũng đợc đề cập và đợc tách riêng mà có sự kết hợp giữa các mục tiêu. KTV
chỉ quan tâm đến một số mục tiêu chủ yếu nh đối với nghiệp vụ bán hàng thì mục
tiêu chính là việc ghi sổ và tính trọn vẹn của các khoản doanh thu.
Việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát
Khi tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị khách hàng, KTV thông th-
ờng chỉ sử dụng bảng tờng thuật để mô tả hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng.
Ưu điểm của phơng pháp này là dễ mô tả những nhợc điểm là không có sự khái quát
cao để KTV có thể xem xét và đánh giá với hệ thống kiểm soát của các chu trình
khác.
Việc ghi chép trên giấy tờ của KTV
Thông thờng trong quá trình kiểm tra chi tiết, KTV chỉ lại những sai sót phát
hiện ra còn các thông tin diễn giải quá trình tiến hành kiểm tra không đợc KTV đề
cập trên giấy tờ làm việc nh lý do chọn mẫu, mức độ trọng yếu...điều này có thể làm
cản trở việc phát hành Báo cáo (vì khi xem xét, kiểm tra Chủ nhiệm kiểm toán đặt ra

một số câu hỏi mà KTV không trả lời đợc thì buộc KTV phải đi kiểm tra lại).
Vấn đề chọn mẫu
Trên thực tế, các nghiệp vụ kinh tế liên quan đến số d từng tài khoản thờng
phát sinh với số lợng lớn nên KTV không thể tiến hành kiểm tra chi tiết từng giao
dịch. Mặt khác, do yêu cầu bắt buộc của công việc KTV không thể bỏ qua những sai
sót trọng yếu liên quan đến tình hình tài chính của Doanh nghiệp. Do vậy, để bảo
đảm hiệu quả trong công việc đòi hỏi KTV phải tiến hành chọn mẫu.
Thực tế cho thấy, KTV thờng chọn mẫu dựa trên phán đoán chủ quan của
mình và theo nguyên tắc số lớn. Do đó, rủi ro kiểm toán dễ xảy ra làm giảm chất l-
ợng của Báo cáo kiểm toán.
3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán
Giai đoạn này đợc áp dụng theo Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam và Chuẩn
mực Kiểm toán Quốc tế. Và cũng áp dụng theo đúng mẫu sẵn đợc quy định tại AISC.
Đây là giai đoạn thể hiện sự phối hợp kết hợp chặt chẽ giữa các KTV với nhau và
giữa KTV với chủ nhiệm kiểm toán và với Ban Giám đốc. Trởng nhóm kiểm toán sẽ
báo cáo lại các vấn đề phát hiện trong cuộc kiểm toán với Ban Quản lý cấp cao hơn
để đa ra phơng hớng giải quyết cuối cùng.
Qua việc kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền tại hai Công ty khách hàng
trên, đã cho thấy việc vận dụng linh hoạt, sáng tạo của KTV trong công tác kiểm
toán. AISC là một công ty kiểm toán khá mới nhng với việc vận dụng các bớc một
cách khoa học là một trong những bí quyết thành công của Công ty đồng thời cũng
tạo thuận lợi cho sự phát triển uy tín của Công ty
Khi một cuộc kiểm toán kết thúc, KTV luôn phải thực hiện công việc đánh
giá, nhận xét nhằm tổng kết cuộc kiểm toán. Đây là công việc nhằm đánh giá đúc kết
kinh nghiệm cho KTV.
Công việc kiểm soát và quản lý công tác kiểm toán là rất quan trọng, Tại AISC
chủ nhiệm kiểm toán thực hiện quản lý cuộc kiểm toán khá chặt chẽ
Trong quá trình kiểm toán, các KTV luôn sử dụng sự hoài nghi mang tính
nghề nghiệp, nhng phải tuân theo những tiêu chí nh tuân theo ý kiến chỉ đạo của Chủ
nhiệm Kiểm toán và Ban Giám đốc Công ty, đồng thời tạo đợc mối quan hệ tốt đẹp

với khách hàng, đặc biệt là phải có tính năng động trong công việc.
II. Sự cần thiết của việc hoàn thiện kiểm toán chu trình BáN HàNG-
THU TIềN
1. Kiểm toán trớc yêu cầu hội nhập quốc tế
Hiện nay ở Việt Nam, nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng, cơ chế thị tr-
ờng đã phát huy sức mạnh, thông tin kinh tế ngày càng đợc coi trọng, nhu cầu về
kiểm toán ngày càng lớn. Kiểm toán giúp doanh nghiệp phát hiện và điều chỉnh kịp
thời những sai sót trong hạch toán, trong việc áp dụng chế độ kế toán phù hợp và
đóng vai trò hữu ích cho doanh nghiệp trong việc lành mạnh hoá tình hình tài chính.
Kiểm toán cũng mang lại niềm tin cho những ngời quan tâm.
Trong đó có các nhà đầu t, các nhà quản trị doanh nghiệp, khách hàng, các nhà cung
cấp và ngời lao động. Mỗi ngời có các cách quan tâm đến tình hình tài chính của
doanh nghiệp theo mục đích khác nhau nhng kết quả kiểm toán là tài liệu tin cậy
nhất phục vụ mục tiêu tìm hiểu của những ngời quan tâm. Chỉ có Kiểm toán mới
mang lại cho họ niềm tin và những xác minh độc lập và khách quan. Vì vậy, việc
thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính là một nhu cầu cấp thiết khách quan mà các
doanh nghiệp nên tiến hành.
2. Sự cần thiết phải hoàn thiện chu trình kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền
Chu trình bán hàng- thu tiền có vai trò quan trọng đối với các doanh nghiệp
hoạt động kinh doanh. Kết quả của chu trình này là một chỉ tiêu biểu hiện cho sự tồn
tại và phát triển của doanh nghiệp và luôn là đối tợng quan tâm của nhiều ngời. Khi
kết quả của chu trình này tốt, cho phép chúng ta có cái nhìn lạc quan về tình hình tài
chính và tơng lai hoạt động của doanh nghiệp. Kết quả của chu trình này cũng thể
hiện tốc độ tiêu thụ hàng hoá của Doanh nghiệp để từ đó, Doanh nghiệp định hớng
kịp thời cho việc kinh doanh. Qua đó, ta có thể thấy dới góc độ của nhà quản lý chu
trình này có một vai trò rất quan trọng. Vậy theo quan điểm của KTV thì chu trình
này có vai trò nh thế nào?
Đối với công ty kiểm toán AISC, nhận thức đợc tầm quan trọng của kiểm toán
chu trình bán hàng- thu tiền trong kiểm toán BCTC, ngay từ khi thành lập với đội ngũ
KTV có kinh nghiệm tích luỹ đợc từ những công ty kiểm toán lớn, AISC đã nghiên

cứu xây dựng cho mình một chơng trình kiểm toán chu trình này một cách chi tiết,
cụ thể và đây đợc coi là cẩm nang của KTV trong quá trình kiểm toán.
Tuy nhiên, là một công ty kiểm toán mới thành lập AISC không tránh khỏi
những hạn chế, tồn tại trong công nghệ kiểm toán của mình do kinh nghiệm thực tiễn
với chơng trình kiểm toán thiết thực phát huy hiệu quả đối với mọi khách hàng. Quá
trình kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền chủ yếu đợc dựa trên kinh nghiệm cá
nhân của KTV, điều này là cần thiết vì kiểm toán là nghề nghiệp đòi hỏi sự nhạy
cảm, sắc bén và óc phán đoán của bản thân KTV. Trong quá trình kiểm toán chu trình
bán hàng- thu tiền, KTV xác định, chu trình này không chỉ có vị trí quan trọng trong
quá trình sản xuất kinh doanh mà còn là đối tợng của kiểm toán BCTC. Kết quả của
chu trình này còn tác động trực tiếp tới các khoản mục trên Bảng cân đối tài khoản và
Báo cáo lãi lỗ của Công ty. Do đó, đòi hỏi công tác kiểm toán chu trình bán hàng và
thu tiền không chỉ dừng lại ở việc phát hiện các sai sót mà còn phải đa ra những ý
kiến mang tính chất t vấn cho Công ty trên góc độ quản lý. Đây là mục tiêu mà các
nhà Quản lý mong muốn từ phía KTV. Với vai trò quan trọng nh vậy có thể thấy việc
hoàn thiện quy trình kiểm toán này là không thể bỏ qua.
III. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán chu
trình bán hàng- thu tiền tại AISC
1. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình bán hàng-
thu tiền tại công ty AISC
Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán.
Quy mô của việc áp dụng các thủ tục kiểm tra chi tiết đợc quyết định sau khi
tiến hành các thử nghiệm kiểm soát đối với hệ thống kiểm soát nội bộ và thủ tục
phân tích. Nh vậy, nếu thử nghiệm kiểm soát đợc tiến hành kỹ thì việc sử dụng các
thủ tục kiểm tra chi tiết sẽ giảm mà không làm tăng rủi ro kiểm toán, ngợc lại giúp
KTV giảm đợc thời gian và chi phí tiến hành các thủ tục kiểm tra chi tiết. Theo
Chuẩn mực Kiểm toán số 400, KTV phải thực hiện các thử nghiệm kiểm soát để thu
thập đầy đủ các bằng chứng về tính hiệu quả của hệ thống kế toán và hệ thống kiểm
soát nội bộ. Nh vậy thủ tục này là cần thiết và bắt buộc đối với giai đoạn lập kế
hoạch kiểm toán, để từ đó KTV phân bổ ban đầu về trọng yếu và rủi ro đối với từng

khoản mục trên BCTC. Vấn đề này đã đợc KTV tại AISC nghiên cứu và thực hiện,
tuy nhiên cha đợc coi trọng đúng mức nh một công cụ quan trọng làm căn cứ cho
việc xác định quy mô kiểm toán sau này. Để thủ tục này đợc thực hiện mọi cuộc
kiểm toán, KTV đều có thể có thể áp dụng, đảm bảo thu thập đợc những thông tin cơ
sở cần thiết một cách hiệu quả mà vẫn bảo đảm hạn chế rủi ro có thể xảy ra. Có thể
thực hiện cách này thông qua một bảng câu hỏi đóng với nội dung cụ thể, cố định đối
với mọi trờng hợp với câu trả lời có hoặc không, trên cơ sở đó KTV xem xét các
rủi ro trong mối liên hệ với các mục tiêu kiểm toán cụ thể, từ đó KTV sẽ tổng hợp để
đa ra nhận xét vể hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng nói chung hoặc với từng
chu trình. Sau đây là một mẫu bảng câu hỏi đối với hệ thống kiểm soát nội bộ chu
trình bán hàng- thu tiền.