Rửa Tay Để Bảo Vệ Sức Khỏe

Rửa Tay Để Bảo Vệ Sức Khỏe

Nguyễn thượng Chánh, DVM


Trong cuộc sống hằng ngày đôi khi chúng ta quên tuốt luốt là vô số vi khuẩn và virus
đang rình rập quanh ta chờ có dịp để lây nhiễm và tấn công...Bàn tay thường là trung gian
đem mầm bệnh vào người. Cũng may là trong một môi trường tràn ngập vi khuẩn nhưng
cơ thể chúng ta cũng có trang bị những đội quân phòng thủ gồm những vi khuẩn tốt để
chống lại quân xâm lược là những vi khuẩn xấu từ ngoài vào. Trong ruột, trên da và cả
trên hai bàn tay chúng ta có chứa hằng tỉ vi khuẩn. Mỗi khi bắt tay hay sờ mó một vật gì
chẳng hạn như nắm khóa cửa, robinet, chốt xả nước bàn cầu, v.v… chắc chắn là bàn tay
chúng ta đã bị nhiễm rồi và có thể là với nhiều loại vi khuẩn khác nhau. Để phòng ngừa
sự lây nhiễm thì có một cách rất dễ, đó là chúng ta hãy chịu khó rửa tay thường xuyên!
Các loại vi khuẩn nào thường hay gặp trên da?
Có thể phân chia ra làm hai nhóm chính:
1-Nhóm vi khuẩn thường trú (flore résidente): gồm có các vi khuẩn hội sinh
(commensaux) và các vi khuẩn yếm khí như là cầu trùng Gram dương Staphylococcus
epidermis, Coryne -bacteries và Micrococcus species... Nhóm thường trú nầy có sức gây
bệnh rất yếu.
Chúng thường đóng vai trò quan trọng trong việc chống đỡ và ngăn chận sự xâm nhập
của những loại vi khuẩn có khả năng gây bệnh nặng hơn. Bình thường loại vi khuẩn
thường trú không gây bệnh cho chúng ta, ngoại trừ trường hợp vì rủi ro chúng được đưa ồ
ạt vào trong cơ thể như trong trường hợp mổ xẻ giải phẫu, v.v…
2-Nhóm vi khuẩn tạm trú (flore transistoire): gồm những vi khuẩn hoại sinh
(saprophytes) đến từ môi sinh, từ người khác và từ vật dụng đã bị nhiễm.
Nhóm nầy có thể là Entérobactéries, Pseudomonas spp (từ môi sinh), Streptocoques
groupe A, Entérococcus spp, Staphylococcus aureus, Candida albicans (từ các người có
hệ miễn dịch yếu, hoặc từ các người bị bệnh tiểu đường)...
Trong nhà thương, tay thường hay bị nhiễm bởi các loại vi khuẩn gây bệnh (pathogène)
như Klebsiella spp và Enterobacter spp. Các vi khuẩn tạm trú thường rất thay đổi. Chúng

tùy thuộc vào nơi chốn nào mà bàn tay sờ vào để bị nhiễm. Loại vi khuẩn tạm trú thường
lây nhiễm vào cơ thể qua hiện tượng nhiễm trùng chéo (infection croisée, cross
contamination).
Lây nhiễm bằng cách nào?
Biết rằng có nhiều loại vi khuẩn sống một cách tự nhiên bình thường trên cơ thể và không
hề hại đến sức khỏe, nhưng ngược lại cũng có rất nhiều loại vi khuẩn khác thì lại gây cảm
nhiễm mỗi khi tiếp xúc vào người chúng ta. Theo sự ước lượng của các nhà khoa học thì
có vào khoảng từ 10.000 đến 100.000.000 mầm bệnh hiện diện trên hai bàn tay và đặt
biệt là dưới khe của các móng tay. Trong bối cảnh nầy, một số mầm bệnh có thể tồn tại
trong nhiều phút thậm chí trong nhiều giờ. Đó là trường hợp của các loại virus gây các
bệnh cảm nhiễm như cảm cúm, rối loạn tiêu hóa, bệnh feu sauvage (herpes labial), bệnh
impétigo (chốc lở) và các bệnh ngộ độc thực phẩm...
Một vài loại vi khuẩn độc hại hơn có nguồn gốc từ phân, chẳng hạn như vi khuẩn
salmonella (gây bệnh thương hàn) cũng có thể lây nhiễm từ hai bàn tay. Mỗi khi bắt tay
với nhau là mỗi người có thể sau đó đem truyền sang cho 6 người (?) khác. Mầm bệnh có
thể tồn tại trong một thời gian lâu dài trên bàn bureau, trên nắm khóa cửa, bàn cầu,
v.v…Khi nắm vào những đồ vật bẩn và nếu quên chúng ta lấy tay dụi vào mắt, móc vào
mũi hoặc bốc thức ăn đưa vào miệng, thế là bị nhiễm. Rửa tay thường xuyên là một cách
ngừa bệnh cảm cúm rất hữu hiệu.
Khi nào thì cần rửa tay?
Cho dù có áp dụng cách rửa nào đi nữa thì bàn tay cũng không bao giờ được tiệt trùng
(stérile) hết. Chúng ta bất quá chỉ giúp làm giảm bớt số vi khuẩn trên tay mà thôi! Rửa
tay có mục đích là loại các chất bẩn mà ta thấy được cũng như các chất bẩn không thể
thấy được. Vậy cần nên rửa tay:
- trước và sau khi ăn.
- trước khi rửa mắt rửa mũi.
- trước khi chuẩn bị thức ăn.
- trước và sau khi săn sóc cho các cháu bé, thí dụ như thay tã, v.v…
- trước và sau khi săn sóc vết thương.
- sau khi tiếp xúc với người bệnh.

- sau khi làm một công việc dơ bẩn, thí dụ như làm vườn, v.v…
- sau khi đi toilette.
- sau khi tay đã có đụng chạm tiếp xúc với súc vật hoặc các đồ vật dơ bẩn, chẳng hạn như
tiền bạc, robinets, nắm khóa cửa, lan can, v.v…
Có nhiều cách rửa tay
Thông thường nhứt là rửa tay bằng savon. Nguyên tắc chung là phải chà xát cho nổi bọt,
xoa hai lòng bàn tay với nhau, trên mu bàn tay, tất cả các ngón và cũng đừng quên các
khe móng tay nữa. Thời gian rửa tay và chờ cho savon thấm vào da tối thiểu phải từ 20
giây trở lên mới hữu hiệu được. Sau đó là xả bằng nước cho đến khi sạch hết savon trên
tay. Cuối cùng là chùi tay khô bằng khăn sạch, khăn giấy hoặc bằng hơi nóng do máy
thổi ra.
Tránh dùng tay sạch vừa mới được rửa xong mà nắm khóa robinet để tắt nước hay để vặn
nắm khóa cửa để đi ra. Nên dùng một tấm giấy để làm công việc nầy.
Tùy theo mục đích của công việc mà người ta chia cách rửa tay ra như sau:
*-Rửa thường với savon (lavage simple): Savon có tính tẩy rửa (détergent) các chất bẩn
và dầu mỡ. Với cách nầy chỉ loại bỏ được nhóm vi khuẩn tạm trú trên da mà thôi nhưng
không ảnh hưởng mấy đến số vi khuẩn thường trú nằm sâu phía dưới da được.
*-Rửa sát trùng (lavage antiseptique): Dùng loại savon đặc biệt vừa có tính tẩy rửa chất
bẩn và đồng thời cũng có tính diệt khuẩn (antibactérien) nữa. Hiệu quả sát trùng tùy
thuộc vào liều lượng savon được sử dụng. Người ta khuyên nên sử dụng từ 3 tới 5ml
savon cho mỗi lần rửa tay.
*-Rửa tay giải phẫu (lavage chirurgical): Sử dụng những dung dịch nước và alcool.
Không có tính tẩy rửa (non détergent) nhưng có tính năng sát khuẩn.
Tại sao cần khử trùng bàn tay?
Mục đích chính để diệt mầm bệnh (vi khuẩn, virus, nấm mốc). Có 3 cách diệt khuẩn:
1- Mục đích vệ sinh (désinfection hygiénique) nhằm diệt các mầm bệnh. Nhóm vi khuẩn
tạm trú phải bị diệt bỏ càng sớm càng tốt trong vòng vài ba giây tới hai phút. Có thể có
đôi chút ảnh hưởng đến nhóm vi khuẩn thường trú.
2- Mục đích giải phẫu (chirurgicale) là một giai đoạn tiền giải phẫu nhằm diệt nhóm vi
khuẩn tạm trú, giảm bớt và hạn chế sự phát triển của nhóm vi khuẩn thường trú. Ngoài

tác dụng diệt khuẩn cấp thời, tác dụng nầy còn có thể duy trì trong thời gian từ hai đến
sáu giờ.
3- Phương cách căn bản (désinfection de base) thường được áp dụng trong các bệnh viện
nhằm mục đích đem tất cả số vi khuẩn nhiễm trên tay xuống mức tối thiểu. Việc áp dụng
quá thường xuyên cách rửa tay nầy hạn chế một cách vĩnh viễn nhóm vi khẩn thường trú.
Cách rửa căn bản chủ yếu dựa trên nguyên tắc dồn cộng (cumulatif) của các chất diệt
khuẩn.
Savon thường hay Savon diệt khuẩn?
Loại savon thường (savon ordinaire) giúp làm sạch chất bẩn và dầu mỡ dính trên tay.
Còn loại savon diệt khuẩn (savon antibactérien) thì có chứa thêm chất kháng sinh để diệt
một vài loại vi khuẩn...
Nếu so với loại savon thường thì savon diệt khuẩn cũng không có bảo vệ gì thêm hơn cho
chúng ta đối với các bệnh thông thường. Ngoài ra, việc sử dụng savon diệt khuẩn quá
thường xuyên có thể làm nẩy sinh ra hiện tượng kháng kháng sinh (antibiorésistance)...
Không có một khảo cứu nào khuyên chúng ta nên dùng savon diệt khuẩn hoặc chất tẩy
rửa diệt khuẩn (détergent antibactérien) thay cho sử dụng savon thường. Savon diệt
khuẩn cũng không hữu ích để loại bỏ siêu vi (virus) vì chất kháng sinh không thể diệt
được siêu vi...
Khi chúng ta dùng savon diệt khuẩn chà xát lên hai bàn tay thì những vi khuẩn nào nằm
tại mí savon ở phía ngoài rìa sẽ thoát chết vì chúng tiếp xúc rất ít với chất kháng sinh
chứa trong savon. Chúng có thể trở thành những vi khuẩn kháng kháng sinh rất nguy
hiểm nếu sau nầy chúng ta phải dùng một loại thuốc kháng sinh nào đó để trị bệnh. Ngoài
ra, những dòng vi khuẩn mang tính kháng kháng sinh cũng có thể chuyển nhượng tính
nầy cho những dòng vi khuẩn khác (transfert de résistance)... Hiện nay trên thị trường có
bán rất nhiều loại chất chà tay có chứa alcool (alcohol based hand rubs) để chúng ta diệt
trùng trên hai bàn tay.
Những hóa chất nầy có thể bán dưới dạng gel alcool đựng trong những chai nho nhỏ rất
tiện cho chúng ta mang theo trong người mỗi khi ra ngoài.
Kết luận
Mặc dù sống trong một môi trường có vô số mầm bệnh đang ngày đêm lảng vảng xung

quanh ta, nhưng chúng ta có những phương cách đơn giản để đề phòng và giảm thiểu
nguy cơ bị lây nhiễm...Đó là sự rửa tay, một phương cách đã được y giới nhìn nhận từ
gần một thế kỷ nay rồi!
Tham khảo:
- Agence de Santé publique du Canada, Se laver les mains… un geste important pour la
santé. Mars 2006.
- CDC, Hand Hygiene Guidelines Fact Sheet, 2002.
- FDA, Hand Hygiene in Retail & Food Service Establishments. May 2003.
- J.B. Hann, The Source of the Resident flora. The Hands. 1973, 5; 247-252.
- K.J McGinley, Composition and Density of Microflora in the Subungual space of the
Hand. Journal of Clinical Microbiolog 1988, 26, 950-953


Montreal, April 21, 2007

Nguyễn Thượng Chánh, DVM