Về văn hóa doanh nghiệp ở nước ta hiện nay

Về văn hố doanh nghiệp ở nước ta hiện nay
Xây dựng và phát triển văn hố doanh nghiệp của nước ta hiện nay cĩ tác dụng rất
quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp theo
yêu cầu phát triển kinh tế đất nước và hội nhập kinh tế và hội nhập kinh tế quốc
tế. Từ thực tiễn, xin thử gợi ra một số suy nghĩ để cùng trao đổi về vấn đề văn hố
doanh nghiệp trong thể chế kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay.
Văn hố doanh nghiệp: nền tảng của sự phát triển
Văn hố doanh nghiệp là tồn bộ những giá trị tinh thần mà doanh nghiệp tạo ra
trong quá trình sản xuất kinh doanh tác động tới tình cảm, lý trí và hành vi của
các thành viên cũng như sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Văn hố doanh
nghiệp gắn với đặc điểm từng dân tộc, trong từng giai đoạn phát triển cho đến
từng doanh nhân, từng người lao động, do đĩ, rất phong phú, đa dạng. Song Văn
hố doanh nghiệp cũng khơng phải là vơ hình, khĩ nhận biết mà rất hữu hình, thể
hiện rõ một cách vật chất, chẳng những trong hành vi kinh doanh giao tiếp của
cơng nhân, cán bộ trong doanh nghiệp, mà cả trong hàng hố và dịch vụ của
doanh nghiệp, từ mẫu mà, kiểu dáng đến nội dung và chất lượng. Văn hố doanh
nghiệp là cơ sở của tồn bộ các chủ trương, biện pháp cụ thể trong sản xuất kinh
doanh của doanh nghiệp, chi phối kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Chính
vì vậy, cĩ thể nĩi thành cơng hoặc thất bại của các doanh nghiệp đều gắn với việc
cĩ hay khơng cĩ văn hố doanh nghiệp theo đúng nghĩa của khái niệm này.
Ở nước ta nếu chỉ tính trong 100 năm qua, thì trong những năm đất nước bị đơ
hộ, nhiều doanh nhân đã khởi xướng những ý tưởng rất mới trong việc phát triển
cơng thương nghiệp, hình thành những nền mĩng đầu tiên của văn hố doanh
nghiệp nước ta, đĩ là tinh thần dân tộc trong kinh doanh, dũng cảm cạnh tranh với
tư bản Pháp, Hoa lúc đĩ đang làm chủ trên thị trường. Lịch sử đã ghi lại tên tuổi
của những doanh nhân thời đĩ là "tư sản dân tộc" như Bạch Thái Bưởi, được coi


là "vua vận tải Bắc Việt đầu thế kỷ", "bậc anh hùng trong kinh tế giới nước nhà"
(lời nhà học giả Nguyễn Văn Tố), như Nguyễn Sơn Hà, chủ hãng sơn Resistanco

dùng thương hiệu của mình đáng bại nhiều hãng sơn đương thời, như Trần
Chánh Chiếu, đã chủ trì nhiều cơ sở kinh doanh và ra báo, là một trong những
nhân vật quan trọng của phong trào Minh Tân đất Nam Kỳ vào những năm đầu
của thế kỷ XX như Trương Văn Bền với nhãn hiệu xà phịng Cơ Ba nổi tiếng cả
nước. Thời đĩ, phong trào Duy Tân dấy lên rầm rộ từ miền Trung đến miền Bắc,
ngồi việc khuyến khích nâng cao dân trí, canh tân đất nước, đã kích thích nhiều
doanh nhân người Việt lập ra các hiệu buơn, đề cao tinh thần dân tộc trong kinh
doanh. Rồi đây, chúng ta cịn cĩ dịp tổng kết để đánh giá một cách đầy đủ hơn
những bước phát triển của doanh nhân Việt Nam trong lịch sử, nhưng điều cĩ thể
khẳng định là: trên khắp đất nước ta, trong những năm bị đế quốc thống trị, đã cĩ
khơng ít những doanh nhân ý thức được nỗi đau mất nước, luơn luơn đề cao tinh
thần dân tộc trong kinh doanh, - một nội dung cơ bản của văn hố doanh nghiệp.
Trong những năm thực hiện thể chế kế hoạc hố tập chung, do thị trường và các
quy luật của thị trường khơng được cơng nhận, các doanh nghiệp nước ta tiến
hành sản xuất kinh doanh theo chỉ tiêu pháp lệnh được ban hành từ trên, sản
phẩm làm ra được giao nộp lên cấp trên, khơng tính đến nhu cầu thị trường,
khơng hoạch tốn đến giá cả, cộng với tiền lương, tiền thưởng trong doanh nghiệp
khơng gắn với kết quả sản xuất, v.v... Thể chế kế hoạch hố tập trung cũng khơng
bảo đảm trách nhiệm và quyền hạn của doanh nghiệp với tư cách là một thực thể
kinh doanh, hạn chế tính sáng tạo, tinh thần kinh doanh của người quản lý doanh
nghiệp. Tình trạng đĩ đã làm sai lệch bản chất của kinh doanh, cũng cĩ thể gọi đĩ
là "sản xuất mà khơng kinh doanh".
Tuy vậy, cũng trong thời kỳ này, cĩ những cán bộ quản lý doanh nghiệp đã mạnh
dạn tìm tịi, thử nghiệp cách làm ăn mới, tạo ra một số mơ hình kinh doanh cĩ
hiệu quả. Những mơ hình này đã nêu lên một số nét đặc trưng của văn hố doanh


nghiệp thời kỳ đĩ: tinh thần dám nghĩ dám làm, năng động sáng tạo, vươn lên
khắc phục khĩ khăn, thiếu thốn. Truyền thống văn hố đĩ đã cĩ ảnh hưởng tốt đối
với thế hệ doanh nhân ngày nay.

Cơng cuộc đổi mới được khẳng định từ Đại hội tồn quốc lền thứ VI của Đảng
(12-1986) và thể chế kinh tế thị trường được cơng nhận đã mở ra cho các doanh
nghiệp, doanh nhân nước ta những điều kiện mới cĩ ý nghĩa quyết định để từng
bước hình thành văn hố doanh nghiệp phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội ở
nước ta, đĩ là văn hố doanh nghiệp Việt Nam. Cơng cuộc đổi mới đã đem lại sự
giải phĩng các lực lượng sản xuất, quyền tự do kinh doanh của mọi cơng dân
trong những lĩnh vực mà pháp luật khơng cấm. Đĩ cũng là phát huy sức mạnh
của tồn dân tộc cho cơng cuộc trấn hưng đất nước; mọi người được tự do phát
huy tài năng, trí tuệ trong kinh doanh, làm giàu cho mình và cho đất nước,như
Đại hội IX của Đảng đã quyết định. Cĩ thể nĩi đây là sự thể hiện nổi bật nhất của
văn hố lãnh đạo, văn hố quản lý: là sự lãnh đạo phù hợp quy luật phát triển của
thời đại, phù hợp với nguyện vọng của cả dân tộc, một dân tộc gan gĩc đấu tranh
chống ngoại xâm trong hàng thế kỷ, nay khơng cam tâm chịu mãi cảnh nghèo
nàn, lạc hậu. Chính cơng cuộc đổi mới đã mở đường cho sự ra đời và phát triển
các doanh nghiệp dân doanh và đội ngủ doanh nhân mới, mở đường cho sự hình
thành và phát triển văn hố doanh nhân mới, mở đường cho sự hình thành và phát
triển văn hố doanh nghiệp Việt Nam.
Cụ thể, văn hố doanh nghiệp thể hiện trên hai mặt: mục đích kinh doanh và
phương pháp kinh doanh, trong đĩ mục đích kinh doanh là quyết định.
Về mục đích kinh doanh, thường cĩ hai điểm chung như sau:
- Đạt hiệu quả cao, tức là lợi nhuận tối đa cho cá nhân và cho cộng đồng và hiệu
quả xã hội. Điều cần phải coi trọng là mục đích lợi nhuận và hiệu quả cá nhân, vì
đĩ là động lực trực tiếp của mỗi doanh nhân khi tiến hành kinh doanh; nhưng


cũng cĩ trường hợp mục đích lợi nhuận và hiệu quả cá nhân mâu thuẫn với mục
đích và hiệu quả xã hội; muốn đảm bảo sự thống nhất giữa mụ đích cá nhân và
mục đích cộng đồng thì cần phải xác định đúng mức độ của từng mcụ đích và
phương pháp để đạt cả hai phần mục đích.Xác định cho đúng mức độ và phương
pháp, đĩ chính là văn hố doanh nhân.

- Cĩ tính nhân văn, thể hiện về hai mặt: đối với con người và đối với thiên nhiên.
Đối với con người (là quan trọng nhất ) đĩ là đáp ứng đến mức cao nhất nhu cầu
của con người; là tơn trọng phẩm giá, nhân cách con người, loại trừ việc xây
dựng sự giầu cĩ của mình trên sự khánh kiệt của người khác; cũng là khơng chơi
xấu, dùng những thủ đoạn, mánh khoé, cạm bãy để hại nhau trong kinh doanh.
Đối với thiên nhiên, đĩ là gắn kinh doanh với bảo vệ mơi trường sinh thái, khơng
làm ơ nhiễm, huỷ hoại mơi trường cũng tức là bảo đảm sự bền vững của mỗi
doanh nhiệp cũng như của tồn bộ nền kinh tế.
Về phương pháp kinh doanh (phong cách kinh doanh) cũng tức là doanh nghịêp
đạt tới mục đích bằng con đường nào với những nguồn lực nào. Tuy mục đích
kinh doanh là nhân tốa quyết định nhưng phương pháp kinh doanh lại liên quan
chặt chẽ đối với việc thực hiện mục đích, cĩ nghĩa là khơng thể đạt mục đích
băng bất cứ mục đích nào mà phải tuân theo những nguyên tắc luật pháp và đại
đức trong khi thực hiện cac phương pháp kinh doanh, đĩ chính là văn hố trong
phương pháp kinh doanh của doanh nghiệp.
Trong thực tế, cĩ những điểm chung về phương pháp kinh doanh, đĩ là:
- Tuân thủ pháp luật (kể cả pháp luật quốc gia, quốc tế cũng như điều lệ, nội quy
của từng doanh nghiệp); bảo đảm minh bạch, cơng khai trong kinh doanh.
- Chú trọng khoa học quản lý, tuân theo các nguyên lý quản lý khoa học, dựa vào
khoa học mà tổ chức bộ máy quản lý, thực hiện các phương pháp kinh doanh.


- Dựa vào vào khoa học, kỹ thuật, vận dụng cơng nghệ tiên tiến trong điều hành
sản xuất kinh doanh.
- Chú trọng quan hệ con người (đây cũng là một khuynh hướng mới của phương
pháp kinh doanh hiện đại); phát huy năng lực xã hội (cũng cịn gọi là vốn xã hội)
bao gồm năm nhân tố: giới lãnh đạo chính trị, quan chức quản lý, trí thức, doanh
nhân, và người lao động; quan trọng nhất là khơi dậy và phát huy tổng hợp các
tiềm năng, thực hiện sự cố kết của các nhân tố đĩ vì mục tiêu chung.
Cĩ thể coi đĩ là những điểm chung nhất của văn hố doanh nghiệp. Những điểm

chung đĩ được vận dụng cụ thể trong từng thời kỳ nhất định, chịu ảnh hưởng của
chế độ sở hữu , hệ thống thể chế (trong đĩ chủ yếu là thể chế chính trị, thể chế
kinh tế, thể chế hành chính, thể chế văn hố) của từng nước mà cĩ những thay đổi
theo những chiều hướng khác nhau. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là mục đích
kinh doanh quyết định phương pháp kinh doanh; mục đích kinh doanh nĩi lên
tầm vĩc cao, thấp của văn hố doanh nghiệp.
Về văn hĩa doanh nghiệp Việt Nam
Văn hĩa doanh nghiệp Việt Nam được hình thành là một phần quan trọng của văn
hĩa Việt Nam được lưu truyền và bồi đắp từ thế hệ này đến thế hệ khác mà chúng
ta cần gìn giữ và bồi đắp tiếp trong giai đoạn cơng nghiệp hố, hiện đại hố hiện
nay và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Văn hố doanh nghiệp nước ta tiếp thu
những nhân tố văn hố trong kinh doanh hình thành qua nhiều năm của các nền
kinh tế hàng hố trên thế giới, đồng thời tíêp thu và phát huy những tinh hoa văn
hố trong kinh doanh của cha ơng, vận dụng phù hợp với đặc điểm của xã hội
ngày nay, đĩ là hiện đại hố truyền thống đi đơi với sự truyền thống hố hiện đại.
Chỉ cĩ như vậy mới kết hợp được tốt truyền thống và hiện đại, đĩ là sự kết hợp cĩ
chọn lọc và nâng cao, từng bước hình thành văn hố doanh nghiệp mang đặc sắc
Việt Nam.