Tài liệu ôn tập môn Ngữ văn 9

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>A. PHẦN LÍ THUYẾT </b>

<b>Cách làm đoạn văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí </b>
<b>I. </b> <b>KHÁI NIỆM </b>

Nghị luận xã hội có phạm vi rất rộng: từ bày tỏ thái độ trước một sự việc, hiện
tượng trong đời sống đến bàn luận vế những vấn đề chính trị, tư tưởng; từ những
biểu hiện nhỏ liên quan tới vấn đề lối sống, cách ứng xử đến những vấn đề lớn như
tư tưởng, đạo đức, triết lí sống.

Trong chương trình Tập làm vãn lớp 9, các em HS được tiếp cận hai dạng nghị
luận xã hội: nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống và nghị luận vê một vấn
đề tư tưởng, đạo lí.

Trong chuyên đề này, thầy tập trung hướng dẫn các em về cách làm đoạn văn
nghị luận về một tư tưởng đạo lí. Nghị luận về một tư tưởng đạo lí là sử dụng các
thao tác lập luận để làm sáng tỏ các vấn đề liên quan đến đạo đức, tư tưởng, lối sống,
cách sống của con người trong xã hội.

Ví dụ một số đề bài mẫu nghị luận về tư tưởng đạo lí như sau:

Đề 1. Suy nghĩ của em về câu nói: “Học, học nữa, học mãi” của Lênin

Đề 2. Trình bày những suy nghĩ của em về truyền thống “Lá lành đùm lá rách/ lá
<i>rách ít đùm lá rách nhiều” của dân tộc ta. </i>

Em nghĩ gì về sự vô cảm, thờ ơ trong xã hội hiện đại ngày nay?

Suy nghĩ của em về ý thức tự giác của mọi người trong việc chung tay phòng chống
dịch Covid 19 hiện nay.

…………..

Nhìn chung, một số vấn đề về tư tưởng đạo lí bao gồm: Lí tưởng – lẽ sống, Quan
hệ xã hội, Đạo đức – tâm hồn, Quan hệ gia đình và Cách ứng xử

<b>II. PHƯƠNG PHÁP LÀM BÀI </b>
<b>1. Thế nào là đoạn văn? </b>

Đoạn văn là bộ phận của văn bản, có chủ đề thống nhất, có kết cấu hoàn chỉnh
được đánh dấu từ chỗ viết hoa lùi đầu dòng đến chỗ chấm xuống dịng.
Có thể thấy về mặt nội dung, đoạn văn là một ý hoàn chỉnh ở một mức độ nhất định
nào đó về logic ngữ nghĩa, có thể nắm bắt được một cách tương đối dễ dàng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Mỗi đoạn văn bản khi tách ra vẫn có tính độc lập tương đối của nó: nội dung
của đoạn tương đối hoàn chỉnh, hình thức của đoạn có một kết cấu nhất định.
Về mặt hình thức, đoạn văn ln ln hồn chỉnh. Sự hồn chỉnh đó thể hiện
ở những điểm sau: mỗi đoạn văn bao gồm một số câu văn nằm giữa hai dấu chấm
xuống dịng, có liên kết với nhau về mặt hình thức, thể hiện bằng các phép liên kết;
mỗi đoạn văn khi mở đầu, chữ cái đầu đoạn bao giờ cũng được viết hoa và viết lùi
vào so với các dòng chữ khác trong đoạn.

<b>2. Các kiểu đoạn văn thường gặp </b>

<i>Đầu tiên chúng ta sẽ tìm hiểu về 5 kiểu đoạn văn nghị luận xã hội bao gồm </i>
<i>diễn dịch, quy nạp, tổng phân hợp, móc xích, song hành. </i>

<i><b>Phương pháp diễn dịch: Là cách trình bày đi từ ý khái quát đến ý cụ thể. Câu </b></i>
mang ý khái quát (câu chủ đề) đứng ở đầu đoạn văn. Những câu còn lại trong đoạn
làm nhiệm vụ triển khai, làm sáng rõ ý của câu chủ đề

<i><b>Phương pháp quy nạp: Là cách trình bày đi từ những ý cụ thể, ý nhỏ để rút </b></i>
ra ý tổng quát, ý lớn. Câu mang ý khái quát (câu chủ đề) đứng ở cuối đoạn văn, chốt
lại nội dung chính của tồn đoạn. Những câu bên trên làm nhiệm vụ triển khai nội
dung.

<i><b>Phương pháp tổng – phân – hợp: Là cách trình bày đi từ ý chung đến ý cụ </b></i>
thể và được kết lại bằng một câu mang tính khái quát cao. Câu mở đoạn làm nhiệm
vụ dẫn dắt, giới thiệu nội dung, những câu tiếp sẽ triển khai cụ thể nội dung và câu
kết đoạn là chốt lại vấn đề. Đây là các kiểu đoạn văn nghị luận xã hội lớp 9 thường
gặp nhất trong các đề thi tuyển sinh vào lớp 10.

<i>Phương pháp móc xích: Là cách trình bày ý nọ có sự móc nối ý nọ với ý kia, </i>
câu sau phát triển, giải thích ý của câu trước. Câu sau liên kết, móc nối với câu trước
qua việc lặp lại một vài từ ngữ của câu trước

<i>Phương pháp song hành: Là cách trình bày các câu ngang nhau, khơng có câu </i>
nào bao chứa câu nào. Các câu trong đoạn văn sẽ cùng phối hợp với nhau để làm
sáng tỏ nội dung cần truyền đạt

<b>3. Cách làm đoạn văn nghị luận xã hội về một vấn đề tư tưởng đạo lí </b>
<i><b>theo cơng thức 4 bước </b></i>

<i><b>Bước 1: Giải thích từ ngữ trọng tâm: Khái niệm, nghĩa đen, nghĩa bóng (nếu có). </b></i>
Giải thích ý nghĩa tổng quát có trong câu nói, nhận định, câu chuyện mà đề bài nêu
lên

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

luận bác bỏ thì các em cũng lần lượt bàn luận, phân tích, phê phán các mặt trái của
vấn đề, sau đó chỉ ra những thực trạng, tác hại và hậu quả của vấn đề đó đến các mặt
của đời sống hay con người,…

<i><b>Bước 3: Mở rộng vấn đề cần nghị luận bằng cách giải thích, chứng minh. Mở rộng </b></i>
bằng cách đào sâu vào vấn đề đang phân tích, những khía cạnh liên quan. Hoặc mở
rộng bằng cách lật ngược lại vấn đề, đặt những giả thiết đối lập để đem lại một góc
nhìn khác cho vấn đề cần nghị luận.

<i><b>Bước 4: Bước cuối cùng, học sinh phải rút ra bài học cho bản thân. Đặc biệt, các </b></i>
em phải thể hiện rõ ràng quan điểm cá nhân của chính mình: nếu là những biểu
hiện tốt thì nêu rõ sự ngợi ca, suy tơn. Cịn nếu là những biểu hiện xấu thì phải cực
lực lên ác, bác bỏ, phê phán.

<b>B. ĐỀ LUYỆN TẬP KÈM LỜI GIẢI MẪU </b>

<i>“Người ta bảo ở bên Palestine có hai biển hồ. Biển hồ thứ nhất gọi là biển </i>
<i>Chết. Đúng như tên gọi, không có sự sống nào bên trong cũng như xung quanh biển </i>
<i>hồ này. Nước trong hồ khơng có một loại cá nào có thể sống nổi mà người uống </i>
<i>cũng bị bệnh. Khơng một ai muốn sống ở gần đó. Biển hồ thứ hai là Galilê. Đây là </i>
<i>biển hồ thu hút khách du lịch nhiều nhất. Nước ở biển hồ lúc nào cũng trong xanh </i>
<i>mát rượi, con người có thể uống được mà cá cũng có thể sống được. Nhà cửa được </i>
<i>xây cất rất nhiều ở nơi đây. Vườn cây ở đây tốt tươi nhờ nguồn nước này. </i>

<i>Nhưng điều kỳ lạ là cả hai biển hồ này đều được đón nhận nguồn nước từ </i>
<i>sơng Jordan. Nước sơng Jordan chảy vào biển Chết. Biển chết đón nhận và giữ lại </i>
<i>riêng cho mình mà khơng chia sẻ, nên nước trong biển Chết trở nên mặn chát. Biển </i>
<i>hồ Galile cũng đón nhận nguồn nước từ sơng Jordan rồi từ đó mà tràn qua các các </i>
<i>hồ nhỏ và sông lạch, nhờ vậy nước trong biển hồ này luôn sạch và mang lại sự sống </i>
<i>cho cây cối, muông thú và con người.” </i>

<i> (Hai biển hồ – Trích Bài học làm người – NXB Giáo dục) </i>
Em hãy viết một đoạn văn khoảng 200 từ về bài học cuộc sống mà mình rút
ra qua câu chuyện “Hai biển hồ” ở trên.

Đáp án tham khảo từ tuyển tập những bài văn nghị luận xã hội đạt giải quốc gia
<i>Bước 1: Giải thích ý nghĩa câu chuyện </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

các hồ nhỏ và sông lạch, nhờ vậy nước trong hồ này luôn sạch và mang lại sự sống
cho cây cối, muông thú và con người

Nghĩa ẩn dụ: Biển Chết là ẩn dụ cho những người ích kỉ, thiếu lịng vị tha, chỉ
biết sống cho riêng mình cịn biển Galile biểu tượng cho mẫu người giàu lòng vị tha,
biết sống vì người khác, ln mở rộng vịng tay cho và nhận. Thơng qua hai hình
ảnh trên chúng ta rút ra được bài học cuộc sống: Trong cuộc sống con người biết cho
đi thì sẽ nhận lại được.

<i>Bước 2: Phân tích </i>

Cho đi là san sẻ yêu thương, giúp đỡ người khác từ tấm lòng khi họ gặp khó
khăn, hoạn nạn. Cịn nhận là được sự quan tâm, giúp đỡ, chia sẻ từ người khác. Sự
quan tâm, giúp đỡ, chia sẻ đó nhiều khi xuất phát từ những gì ta cho đi. Nhưng ta
cho đi khơng phải mong nhận lại những thứ đó mà chủ yếu là sẽ mang lại niềm
vui, sự thanh thản và hạnh phúc cho con người

Vì sao trong cuộc sống thì nên cho đi? Cuộc sống khơng phải bao giờ cũng
bằng phẳng, nên con người cần đến sự giúp đỡ của người khác. Vì thế sự cho đi sẽ
giúp những con người khó khăn, hoạn nạn, cần chia sẻ để vượt qua được giai đoạn
khó khăn, thử thách, giúp họ vững tin và hạnh phúc hơn trong cuộc sống

Cuối cùng, con người sống trong một cộng đồng nên phải biết chia sẻ, gắn
kết. Sự cho đi sẽ tạo nên mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người, giúp
con người tồn tại và phát triển tốt hơn

<i>Bước 3: Mở rộng vấn đề </i>

Ta mở rộng vấn đề bằng cách đặt ra câu hỏi Làm thế nào để cho đi? Ta cho
đi bằng cách biết quan tâm, yêu thương người khác, biết sống bao dung, rộng
lượng. Ta rèn giũa bản thân cẩn thận để có thể sống cho đi nhiều hơn

<i>Bước 4: Kết thúc </i>

Cho đi là một lối sống đầy nhân ái, văn minh mà con người nên có trong
cuộc sống. Để cuộc sống trở nên tốt đẹp và ý nghĩa hơn, mỗi con người đều nên
biết cách sống cho đi.

C. BÀI TẬP VẬN DỤNG
<i><b>1. </b><b>Đề bài </b></i>

Em hãy viết đoạn văn nghị luận khơng q 200 chữ trình bày suy nghĩ của
em về sự vô cảm, thờ ơ trong xã hội hiện đại ngày nay?

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

+ Tìm ý và lập dàn ý theo 4 bước (làm ra giấy nháp).
+ Viết hoàn chỉnh đoạn văn (làm vào giấy kiểm tra)

</div>

<!--links-->