Ảnh hưởng của các chất điều hòa sinh trưởng đến quá trình nuôi cấy In Vitro

1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM
BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC
***000***





KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP




ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC CHẤT ĐIỀU HÕA SINH TRƢỞNG
ĐẾN QUÁ TRÌNH NUÔI CẤY IN VITRO CỦA HAI
GIỐNG LAN DENDROBIUM VÀ CYMBIDIUM







Giáo viên hƣớng dẫn Sinh viên thực hiện
TS. TRẦN THỊ DUNG TRẦN QUANG HOÀNG

Thành Phố Hồ Chí Minh
- 09 / 2005 -
2
LỜI CẢM TẠ


Để hoàn thành cuốn luận văn này tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn tận tình, sự
góp ý, giúp đỡ của các thầy cô, gia đình và bạn bè. Nay tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết
ơn sâu sắc đến:

 Cha và Mẹ đã suốt đời tận tụy vì con để có đƣợc ngày hôm nay.

 Các Thầy – Cô Khoa Công Nghệ Sinh Học Trƣờng Đại Học Nông Lâm TP.
Hồ Chí Minh.

 TS. TRẦN THỊ DUNG, Bộ môn Công Nghệ Sinh Học Trƣờng Đại Học
Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh.

 KS. NGUYỄN THỊ THU HẰNG, Trung tâm Công Nghệ Sinh Học Trƣờng
Đại Học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh.

 Xin gởi lời cảm ơn đến toàn thể tập thể lớp Công Nghệ Sinh Học 27 đã
nhiệt tình giúp đỡ tôi trong thời gian qua.

3
TÓM TẮT KHOÁ LUẬN

TRẦN QUANG HOÀNG, Đại Học Nông Lâm Tp.Hồ Chí Minh. Tháng 08/2005.
"ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC CHẤT ĐIỀU HOÀ SINH TRƢỞNG ĐẾN QUÁ
TRÌNH NUÔI CẤY IN VITRO CỦA 2 GIỐNG LAN DENDROBIUM VÀ
CYMBIDIUM"
* Giáo viên hƣớng dẫn:
Ts. Trần Thị Dung

Đề tài đƣợc tiến hành từ ngày 15/03/2005 đến ngày 15/06/2005, tại phòng nuôi cấy
mô - Bộ Môn Công Nghệ Sinh Học - Trƣờng Đại Học Nông Lâm TP.HCM.
Đối tƣợng nghiên cứu:
- Là 2 giống lan Dendrobium và Cymbidium. Đây là những giống lan đƣợc trồng
nhiều ở Việt Nam và đem lại lợi nhuận kinh tế cao.
Mục đích nghiên cứu:
- Sử dụng các chất kích thích sinh trƣởng BA, TDZ, NAA ở các nồng độ khác
nhau bổ sung vào môi trƣờng nuôi cấy nhằm xác định tỉ lệ thích hợp nhất để đạt đƣợc
kết quả nhân giống in vitro cao trên 2 giống lan Dendrobium và Cymbidium.
Phƣơng pháp nghiên cứu:
- Trên mỗi giống lan thực hiện 2 thí nghiệm, các thí nghiệm đƣợc bố trí theo kiểu
hoàn toàn ngẫu nhiên, 3 lần gặp lại.
Kết quả đạt đƣợc:
- Môi trƣờng nuôi cấy có bổ sung 1mg/l TDZ và 0.5mg/l NAA cho thấy khả
năng hình thành phôi soma, protocorm và chồi cao nhất trên cả 2 giống lan.
- Môi trƣờng nuôi cấy có kết hợp giữa chất điều hoà sinh trƣởng BA và NAA
hoặc TDZ và NAA cho thấy kết quả hình thành phôi soma, protocorm và chồi cao hơn
so với sử dụng riêng lẽ chất điều hoà sinh trƣởng sinh trƣởng BA hoặc TDZ.

4
MỤC LỤC

Nội dung ............................................................................................................... Trang
Trang tựa ......................................................................................................................... i
Lời cảm tạ ....................................................................................................................... ii
Tóm tắt nội dung ........................................................................................................... iii
Mục lục .......................................................................................................................... iv
Danh sách các bảng ...................................................................................................... vii
Danh sách các biểu đồ ................................................................................................. viii
Danh sách các hình ảnh ................................................................................................. ix
Danh sách các chữ viết tắt ............................................................................................. xi
PHẦN 1: MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1.1. Đặt vấn đề ............................................................................................................. 1
1.2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 2
1.3. Yêu cầu ................................................................................................................. 2
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................................. 3
2.1 Giới thiệu chung về cây hoa lan ............................................................................ 3
2.1.1 Tình hình sản xuất lan trên thế giới và ở Việt Nam ........................................ 3
2.1.1.1. Tình hình sản xuất lan trên thế giới .......................................................... 3
2.1.1.2. Tình hình sản xuất lan ở Việt Nam ........................................................... 3
2.1.2. Giới thiệu chung về giống lan Cymbidium ..................................................... 5
2.1.2.1. Phân loại .................................................................................................. 5
2.1.2.2. Đặc điểm hình thái .................................................................................... 5
2.1.2.3. Điều kiện sinh thái .................................................................................... 6
2.1.3. Giới thiệu chung về giống lan Dendrobium ................................................... 7

2.1.3.1. Phân loại ................................................................................................... 7
2.1.3.2. Đặc điểm hình thái ..................................................................................... 7
2.1.3.3. Điều kiện sinh thái .................................................................................... 8
2.2. Các kỹ thuật nhân giống trên cây lan ................................................................. 11
2.2.1. Giao phấn ...................................................................................................... 11
2.2.2 Phƣơng pháp chiết tách ................................................................................. 11
5
2.2.3. Kỹ thuật nhân giống in vitro ....................................................................................11
2.2.3.1. Lịch sử .................................................................................................... 11
2.2.3.2. Các kỹ thuật nhân giống in vitro ............................................................. 12
2.2.3.3. Tiến trình nhân giống in vitro ................................................................. 14
2.2.3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến nhân giống in vitro ....................................... 14
2.2.3.5. Ứng dụng của kỹ thuật nuôi cấy mô ....................................................... 15
2.3. Vai trò các chất điều hòa sinh trƣởng ................................................................. 16
2.3.1. Auxin ............................................................................................................ 16
2.3.1.1. Lịch sử phát hiện ra auxin ....................................................................... 16
2.3.1.2. Giới thiệu về NAA .................................................................................. 17
2.3.1.3. Vai trò của auxins ................................................................................... 17
2.3.2. Cytokinin ...................................................................................................... 18
2.3.2.1. Lịch sử phát hiện ra cytokinin ................................................................ 18
2.3.2.2. Giới thiệu về BA ..................................................................................... 18
2.3.2.3. Giới thiệu về TDZ ................................................................................... 19
2.3.2.4. Vai trò của cytokinin .............................................................................. 19
2.4. Những nghiên cứu về nuôi cấy in vitro trên 2 giống lan Dendrobium và
Cymbidium ................................................................................................................... 19
2.4.1. Giống lan Cymbidium ................................................................................... 19
2.4.2. Giống lan Dendrobium ................................................................................. 20
2.5. Giới thiệu về phôi soma và protocorm ............................................................... 21
2.5.1. Giới thiệu về phôi soma ................................................................................ 21
2.5.1.1. Khái niệm ................................................................................................ 21

2.5.1.2. Đặc điểm ................................................................................................. 21
2.5.1.3. Phân loại ................................................................................................. 21
2.5.1.4. Các loại phôi ........................................................................................... 21
2.5.1.5. Vai trò ..................................................................................................... 22
2.5.2. Giới thiệu về protocorm ............................................................................... 22
2.5.2.1. Khái niệm ................................................................................................ 22
2.5.2.2. Đặc điểm ................................................................................................. 22
2.5.2.3. Vai trò ..................................................................................................... 23
6
PHẦN 3: VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................ 24
3.1. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................................ 24
3.2. Phƣơng pháp ....................................................................................................... 25
3.2.1. Bố trí thí nghiệm ........................................................................................... 25
3.2.1.1. Nội dung 1: Trên giống lan Cymbidium ................................................. 25
3.2.1.2. Nội dung 2: Trên giống lan Dendrobium ............................................... 27
3.3.2. Các chỉ tiêu theo dõi .................................................................................. 28
3.3.2.1. Sau 60 ngày nuôi cấy .............................................................................. 28
3.3.2.2. Sau 90 ngày nuôi cấy .............................................................................. 29
3.2.4. Phân tích thống kê ........................................................................................ 29
PHẦN 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ..................................................................... 30
4.1. Giống lan Cymbidium ......................................................................................... 30
4.1.1. Thí nghiệm 1: Ảnh hƣởng của BA và NAA lên quá trình nuôi cấy in vitro
của giống lan Cymbidium ............................................................................................. 30
4.1.2. Thí nghiệm 2: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA lên quá trình nuôi cấy in vitro
của lan Cymbidium ....................................................................................................... 35
4.2. Lan Dendrobium ................................................................................................. 40
4.2.1. Thí nghiệm 1: Ảnh hƣởng của BA và NAA lên quá trình nuôi cấy in vitro
của cây lan Dendrobium ............................................................................................... 40
4.2.2. Thí nghiệm 2: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA lên quá trình nuôi cấy in vitro
của cây lan Dendrobium ............................................................................................... 45

4.3. Nhận xét chung ................................................................................................... 51
4.3.1. So sánh giữa các môi trƣờng nuôi cấy in vitro lên sự hình thành phôi soma,
protocorm và chồi trên 2 giống lan Dendrobium và Cymbidium .................................. 51
4.3.2. So sánh khả năng hình thành phôi soma, protocorm và chồi giữa 2 giống lan
Dendrobium và Cymbidium ......................................................................................... 52
PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .......................................................................... 55
5.1. Kết luận .............................................................................................................. 55
5.2. Đề nghị ............................................................................................................... 55
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 56
PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 58

7
DANH SÁCH CÁC BẢNG

Bảng ...................................................................................................................... Trang
Bảng 4.1: Ảnh hƣởng của BA và NAA đến khả năng phát sinh phôi soma,
tạo protocorm và hình thành chồi của cây lan Cymbidium
sau 60 ngày nuôi cấy in vitro ........................................................................ 30
Bảng 4.2: Ảnh hƣởng của BA và NAA đến sự sinh trƣởng và phát triển
của chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro .............................. 33
Bảng 4.3: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA đến khả năng phát sinh phôi soma,
tạo protocorm và hình thành chồi lan Cymbidium sau 60 ngày nuôi
cấy in vitro ................................................................................................... 35
Bảng 4.4: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA đến sự sinh trƣởng và phát triển
chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro ..................................... 38
Bảng 4.5: Ảnh hƣởng của BA và NAA đến khả năng phát sinh phôi soma,
tạo protocorm và hình thành chồi của cây lan Dendrobium
sau 60 ngày nuôi cấy in vitro ....................................................................... 40
Bảng 4.6: Ảnh hƣởng của BA và NAA đến sự sinh trƣởng và phát triển
chồi lan Dendrobium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro ................................... 43

Bảng 4.7: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA đến khả năng phát sinh phôi soma,
tạo protocorm và hình thành chồi của cây lan Dendrobium
sau 60 ngày nuôi cấy in vitro ....................................................................... 46
Bảng 4.8: Ảnh hƣởng của TDZ và NAA đến sự sinh trƣởng và phát triển
chồi lan Dendrobium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro ................................... 49












8
DANH SÁCH BIỂU ĐỒ

Biểu đồ Trang
Biểu đồ 4.1: So sánh khả năng hình thành phôi soma, protocorm và chồi
giữa các môi trƣờng nuôi cấy trên giống lan Cymbidium ........................ 51
Biểu đồ 4.2: So sánh khả năng hình thành phôi soma, protocorm và chồi
giữa các môi trƣờng nuôi cấy trên giống lan Dendrobium ...................... 51
Biểu đồ 4.3: So sánh khả năng hình thành phôi soma giữa 2 giống lan
Dendrobium và Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro ...................... 52
Biểu đồ 4.4: So sánh khả năng hình thành protocorm giữa 2 giống lan
Dendrobium và Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro ...................... 53
Biểu đồ 4.5: So sánh khả năng hình thành chồi giữa 2 giống lan Dendrobium và

Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro ................................................ 53
Biểu đồ 4.6: So sánh sự phát triển chiều cao giữa 2 giống lan Dendrobium và
Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro ................................................ 54






















9

DANH SÁCH CÁC HÌNH

Hình ................................................................................................................. Trang

Hình 2.1: Hai giống lan Cymbidium và Dendrobium thực hiện trong đề tài ................. 8
Hình 2.2: Một số loại hoa lan Dendrobium ................................................................... 9
Hình 2.3: Một số loại hoa lan Cymbidium ................................................................... 10
Hình 2.4: Các loại phôi soma ....................................................................................... 21
Hình 2.5: Phôi soma của 2 giống lan Dendrobium và Cymbidium .............................. 22
Hình 2.6: Protocorm của 2 giống lan Dendrobium và Cymbidium .............................. 23
Hình 4.1: Chồi lan Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA ................................................................... 32
Hình 4.2: Chồi lan Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA và NAA .................................................... 32
Hình 4.3: Chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA ................................................................... 34
Hình 4.4: Chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA và NAA .................................................... 34
Hình 4.5: Chồi lan Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ ................................................................. 37
Hình 4.6: Chồi lan Cymbidium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ và NAA .................................................. 37
Hình 4.7: Chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ ................................................................. 39
Hình 4.8: Chồi lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ và NAA .................................................. 39
Hình 4.9: Chồi lan Dendrobium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA ................................................................... 42
Hình 4.10: Chồi lan Dendrobium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA và NAA .................................................... 43

10
Hình 4.11: Cây lan Cymbidium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA ................................................................... 44

Hình 4.12: Cây lan Dendrobium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung BA và NAA .................................................... 45
Hình 4.13: Cây lan Dendrobium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ ................................................................. 48
Hình 4.14: Cây lan Dendrobium sau 60 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ và NAA .................................................. 48
Hình 4.15: Cây lan Dendrobium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ ................................................................. 50
Hình 4.16: Cây lan Dendrobium sau 90 ngày nuôi cấy in vitro
trên môi trƣờng có bổ sung TDZ và NAA .................................................. 50

11
DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT



BA 6-benzylaminopurine
NAA - naphthaleneacetic acid
MS Murashige và Skoog (1962)
TDZ 1 - phenyl 1 - 3 - (1,2,3 - thiadiazol - 5 - yl) - urea
ABA Acid Abscisic
DNA Deoxyribonucleotide acid
RNA Ribonucleotide acid
GA
3
Gibberellin

12
PHẦN 1: MỞ ĐẦU

1.1. Đặt vấn đề
Ngày nay hoa kiểng không những đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh
thần mà còn ảnh hƣởng sâu xa đến tâm hồn con ngƣời và làm đẹp cho cảnh quan môi
trƣờng, do đó quan tâm phát triển hoa kiểng là vấn đề cần thiết. Bên cạnh đó lan là
một trong những loại hoa đƣợc ƣa chuộng nhất vì hình dáng, màu sắc, kích thƣớc
phong phú và đa dạng nên chúng đƣợc sản xuất khá phổ biến.
Hiện nay nhu cầu về hoa lan trên thị trƣờng thế giới rất lớn, ngày càng tăng.
Các nƣớc có truyền thống sản xuất hoa lan nhƣ Anh, Pháp, Mỹ, Thái Lan, Đài Loan...,
hàng năm thu đƣợc hàng chục triệu đô la Mỹ từ nguồn xuất khẩu hoa lan. Ở Việt Nam
hoa lan là một nghề cho tỷ suất lợi nhuận cao.
Việt Nam là một quốc gia thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có đủ điều
kiện thuận lợi cho cây lan phát triển nhƣ: ẩm độ, nhiệt độ, cƣờng độ ánh sáng…., đặc
biệt là thích hợp đối với các nhóm lan: Dendrobium, Cymbidium, Oncidium,…. .Nên
vừa qua sở Nông nghiệp-Phát triển Nông thôn Thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức hội
thảo về hiện trạng và hƣớng phát triển hoa lan trên địa bàn, nhằm đƣa cây hoa lan
thành cây chủ lực trong cơ cấu nông nghiệp của thành phố (ĐCSVN, 27/6/2005).
Việc sản xuất hoa lan ở nƣớc ta hiện nay chỉ mới đáp ứng đƣợc nhu cầu thấp
chủ yếu phải nhập từ các nƣớc khác nhƣ: Thái Lan, Đài Loan….Trƣớc tình hình trên
và cũng nhằm đƣa tiến bộ của kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào vào công tác giống, góp

phần phát triển nghề trồng lan trên qui mô rộng, việc ứng dụng nhân giống in vitro
trên cây lan là điều cần thiết hiện nay ở nƣớc ta. Do đó chúng tôi thực hiện đề tài:
"Ảnh hƣởng của các chất điều hòa sinh trƣởng đến quá trình nuôi cấy in vitro của hai
giống lan Dendrobium và Cymbidium"






13
1.2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của đề tài là xác định môi trƣờng nuôi cấy thích hợp để đạt đƣợc kết
quả nhân giống in vitro cao nhất trên 2 giống lan Cymbidium và Dendrobium.
1.3. Yêu cầu
Quan sát sự phát sinh phôi soma, protocorm và chồi của 2 giống lan
Dendrobium và Cymbidium.
Quan sát sự sinh trƣởng và phát triển của chồi lan in vitro.

14
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1 Giới thiệu chung về cây hoa lan
2.1.1 Tình hình sản xuất lan trên thế giới và ở Việt Nam
2.1.1.1. Tình hình sản xuất lan trên thế giới
Hiện nay nhu cầu về hoa lan trên thị trƣờng thế giới rất lớn, ngày càng tăng và
đã mang lại lợi nhuận kinh tế cao:
*Ở Châu Âu:
- Năm 1994, Mỹ nhập từ Thái Lan 16,4 triệu cành, từ Singapore 289.000 cành
lan Dendrobium.
- Holland là một quốc gia duy nhất ở Châu Âu có công nghiệp trồng lan xuất
khẩu, do trồng trong nhà kính nên Holland có thể xuất khẩu hoa quanh năm nhất là
Cymbidium.
- Italia là quốc gia nhập khẩu hoa lan lớn nhất Châu Âu. Năm 1993, nhập
75,3 triệu cành, chủ yếu từ các nƣớc: Thái Lan, Holland , Singapore ….
- Đức và Pháp là hai quốc gia nhập khẩu lan đứng thứ 2 và thứ 3 Châu Âu.
*Ở Châu Á:
- Nhật là quốc gia nhập khẩu đứng đầu thế giới. Theo thống kê, tại Thái Lan,

Singapore, Malaysia dành 600 ha đất trồng lan để xuất khẩu sang Nhật, chủ yếu là
Dendrobium, Oncidium, Cymbidium, Phalaenopsis,…..
- Thái Lan là nƣớc xuất khẩu lan đứng đầu thế giới, chủ yếu là lan
Dendrobium, xuất khẩu hơn 50 quốc gia trên thế giới với giá 1 - 3 USD / cành, có khi
8 - 10 USD / cành, những giống quý có thể lên đến hàng trăm USD.
Ngày nay, bằng nhiều kỹ thuật khác nhau ngƣời ta đã tạo ra đƣợc nhiều giống
lan mới nhƣ: Dendrobium ayaka, Dendrobium edians beauty, Dendrobium sungould
(Trích Nguyễn Thị Hồng Nhật, 2004).
2.1.1.2. Tình hình sản xuất lan ở Việt Nam
- Tại Việt Nam ngành sản xuất kinh doanh hoa kiểng nói chung và lan nói
riêng trong vòng 10 năm trở lại đây rất phát triển, với nhiều chủng loại. Tham gia sản
xuất gồm nhiều thành phần kinh tế (cá thể, tập thể, nhà nƣớc, liên doanh hoặc100%
vốn đầu tƣ nƣớc ngoài). Tuy nhiên sản xuất còn chƣa đƣợc áp dụng khoa học kỹ thuật
15
nên mặc dù đa dạng nhƣng không đạt về tiêu chuẩn, số lƣợng và chất lƣợng do đó tính
cạnh tranh còn thấp.
*Tại TP.HCM:
- Trong các chủng loại sản phẩm hoa kiểng, hoa lan xem là nhóm hoa có giá
trị kinh tế cao, trong đó lan cắt cành đem lại lợi nhuận khá cao
(có thể đạt 500 triệu – 1 tỉ đồng / ha / năm) nhƣng vốn đầu tƣ ban đầu vẫn còn cao
(600 – 800 triệu đồng / ha), chủ yếu là phần vốn đầu tƣ cho cây giống. Trong đó nhóm
Mokara và Dendrobium đƣợc trồng nhiều nhất.
- Theo Trung tâm Nghiên cứu khoa học kỹ thuật và khuyến nông TP.HCM,
trong thời gian qua diện tích trồng hoa lan trong thành phố tăng nhanh, từ 20 ha năm
2003 lên 50 ha năm 2004 và khoảng 80 ha năm 2005.
- Để đƣa hoa lan trở thành một trong những cây chủ lực trong cơ cấu kinh tế
nông nghiệp trong những năm tới, TP.HCM đề ra mục tiêu phát triển diện tích trồng
hoa lan lên 200 ha vào năm 2010 và một số giải pháp chính về giống, khoa học kỹ
thuật, thị trƣờng tiêu thụ, đào tạo nguồn nhân lực, chính sách hỗ trợ
(ĐCSVN, 27/6/2005).

*Tại Đà Lạt:
- Cây lan Cymbidium đã đƣợc nuôi trồng tại Đà Lạt từ rất lâu, chủ yếu để tiêu
khiển. Tại đây, ngoài những loài tự nhiên, các biến chủng, còn có nhiều giống nhập
nội nuôi trồng.
- Từ năm 1977, sau khi thành lập tổ Hoa Lan Xuất Khẩu, phong trào trồng lan
đã đƣợc phát triển mạnh.
- Đến năm 1985, đã xuất khẩu đƣợc trên 15.000 cành hoa Cymbidium.
- Hiện nay nhu cầu hoa lan đang tăng nhanh, trong khi đó mức độ phát triển
còn hạn chế. Đó là do chƣa có những đầu tƣ nghiên cứu về đối tƣợng này nhƣ: vấn đề
khoa học, chọn tạo giống và kỹ thuật nuôi trồng…do đó không thể hiểu rõ và đánh giá
đúng đắn tiềm năng và triển vọng nguồn lợi này.
- Xu hƣớng hiện nay đang tập trung vào các giống nhập nội, còn lại các loại
lan nội địa ít đƣợc chú ý. Mặc dù các loài biến chủng nội địa có giá trị rất cao, có thể
đáp ứng đƣợc nhu cầu xuất khẩu. Nhƣ vậy cơ sở để phát triển nghề trồng lan xuất
khẩu vẫn phải chú trọng vào cây lan nội địa, nhất là chọn tạo giống mới từ cây lan nội
(Trích Dƣơng Ngọc Bích Quyên, 2002).
16
2.1.2. Giới thiệu chung về giống lan Cymbidium
2.1.2.1. Phân loại
Trong hệ thống phân loại thực vật của thế giới ngày nay, ngƣời ta đã xếp riêng
Cymbidium vào một chi (Otto Swartz, 1799). Trong khóa phân loại của
Lindley - Bentham - Brieger năm 1983, chi Cymbidium thuộc tông phụ Cymbidinae,
tông Dendreae, phân họ Orchidoideae.
Theo tài liệu về thực vật ở Đông Dƣơng, từ năm 1932, Henri Lecompte cho
rằng chi này có 120 loài. Gần đây, năm 1978 Jean Carmard sắp xếp lại và xác định có
khoảng 60 loài.
Theo những nhà phân loại học Việt Nam nhƣ Phạm Hoàng Hộ, Võ Văn Chi...
đã giới thiệu ở nƣớc ta có khoảng 12 loài:
- Cymbidium aloifolium Swartz (lan lô hội).
- Cymbidium cyperifolium (thanh lan).

- Cymbidium dayanum Reichb. f (xích ngọc).
- Cymbidium devonianum Paxt. (gấm ngũ hồ).
- Cymbidium eburneum Reichb (bạch lan).
- Cymbidium ensifolium Swartz (mặc lan).
- Cymbidium erythrostylum Lindl. (bạch hồng).
- Cymbidium giganteum Wall. (hoàng lan).
- Cymbidium insigne Rolfe (hồng lan).
- Cymbidium lancifolium Hook. f.
- Cymbidium polanei Gagn (tử cán).
- Cymbidium munronianum King. et plant.

2.1.2.2. Đặc điểm hình thái
- Lan Cymbidium là loài thân thảo, đa niên, đẻ nhánh hàng năm tạo thành
những bụi nhỏ.
- Rễ: mọc bám trên vỏ cây, mặt đất hoặc ăn sâu trong bọng cây, trong đất mùn.
Rễ mới thƣờng chỉ mọc ở cây con, cây mẹ khó ra rễ mới mà chỉ thấy phân nhánh từ củ
rễ.
- Thân (căn hành): thƣờng ngắn, nối những củ lan với nhau. Các củ lan thực
chất là những cành ngắn của căn hành. Củ già, khi bị tách khỏi căn hành cũ, có thể
17
mọc ra đoạn căn hành mới, từ đó mọc lên những cây con. Do đó ngƣời ta xếp
Cymbidium vào nhóm lan đa thân (sympodial).
- Củ lan (giả hành): thƣờng có dạng con quay hay dạng hột xoài, đƣờng kính từ
1 cm đến 15 cm, củ thƣờng tƣơi và đƣợc bọc trong các bẹ lá.
- Lá: thƣờng có hai dạng: dạng vảy đính theo một đoạn căn hành và dạng thực
đính trên giả hành.
- Chồi hoa: thƣờng xuất hiện bên dƣới giả hành, trong các nách lá, tách các bẹ
già, đâm ra bên ngoài. Thông thƣờng, mỗi giả hành chỉ cho hoa một lần.
- Cọng phát hoa: không phân nhánh, dựng đứng hay buông thõng. Chiều dài
của phát hoa từ 10 đến hơn 100 cm. Cành hoa mang từ vài đến vài chục búp hoa xếp

luôn phiên theo đƣờng xoắn ốc.
- Hoa Cymbidium lƣỡng tính, nhị đực và nhụy cái cùng gắn chung trên một trụ
gọi là trục hợp nhụy, hình bán trụ hơi cong về phía trƣớc. Nhị ở trên cùng, mang
2 khối phấn màu vàng, có gót dính nhƣ keo. Khối phấn đƣợc đậy bởi một nắp màu
trắng ngà dễ mở rời, cấu trúc này bắt buộc trong tự nhiên do hoa Cymbidium chỉ thụ
phấn đƣợc nhờ côn trùng.
- Sau khi thụ phấn, hoa xoay dần về vị trí cũ, bầu noãn phình lên tạo thành quả.
Quả lan là một nang có 3 góc, bên trong có chứa hàng trăm ngàn hạt. Khi chín, quả
mở theo 3 đƣờng góc và gieo vào không khí những hạt nhƣ bụi phấn màu vàng lụa.
Khi rơi vào nơi có điều kiện ẩm độ, ánh sáng thích hợp và có nấm cộng sinh tham gia,
hạt sẽ nẩy mầm phát triển thành cây mới.

2.1.2.3. Điều kiện sinh thái
Cymbidium có những tính chất rất đặc biệt: thời gian ra hoa dài (trung bình 12
tháng), khả năng phát triển rất mạnh, có hình dáng, màu sắc, kích thƣớc phong phú và
đa dạng.
Các loài Cymbidium sống trong môi trƣờng mát cây cần nhiều ánh sáng trong
suốt thời gian trong năm, nhƣng cây không chịu đƣợc ánh sáng trực xạ nên phải che
bóng để giữ độ chiếu sáng thích hợp.
Cymbidium cần nhiều nƣớc trong mùa sinh trƣởng, cần tƣới nƣớc nhẹ nhàng và
thƣờng xuyên bón phân đầy đủ, từ lúc cây phát triển cũng nhƣ lúc ra hoa và phân chia
các khóm giả hành.
18
Về nhiệt độ: loài lan này sống trong môi trƣờng lạnh nên có chế độ nhiệt rất
đặc biệt: 15
0
C vào mùa đông và 20
0
C vào mùa hè, biên độ ngày và đêm từ 6 - 7
0

C cần
cho ra hoa. Khi các giả hành phát triển, nhiệt độ về đêm phải từ 6 - 12
0
C liên tục từ
3 - 4 tuần.
Về ẩm độ: bộ rễ của Cymbidium khác xa bộ rễ của các loài lan ký sinh
(epiphyte). Chúng đòi hỏi rễ luôn luôn ẩm nên phải tƣới trong mọi thời gian trong
năm, chỉ cho giá thể vừa kịp khô giữa hai lần tƣới. Ẩm độ thích hợp từ 60-70%
(Trích Phan Thị Tuyết Hằng, 2005).
2.1.3. Giới thiệu chung về giống lan Dendrobium
2.1.3.1. Phân loại
Phong lan có vùng phân bố rộng lớn, trải dài từ đƣờng xích đạo cho đến Bắc
cực, từ đồng bằng cho đến các vùng núi băng tuyết. Họ phong lan (Orchidaceae) với
750 chi và hơn 25000 loài là họ lớn thứ hai sau họ cúc (Asteraceae) trong ngành hạt
kín (Angiospermae) và cũng là họ lớn nhất trong lớp một lá mầm.
Việc phân loại phong lan khá phức tạp. Theo truyền thống cổ điển các nhà
khoa học trƣớc đây phân loại Dendrobium thuộc tông Epidendreae, họ phụ Epiden
droideae, phân họ Orchidaceae (Trích Nguyễn Thị Hồng Nhật, 2004).
Theo Nguyễn Xuân Linh (1998) phân loại lan Dendrobium nhƣ sau:
- Dendrobium crassinode (Hoàng thảo u lồi).
- Dendrobium draconis (Hoàng thảo nhất điểm hồng).
- Dendrobium farmeri (Hoàng thảo thủy tiên).
- Dendrobium hercoglossum (Hoàng thảo tím huế).
- Dendrobium heterocrrpun (Hoàng thảo nhất điểm hoàng).
- Dendrobium (Hoàng thảo dẹt).
- Dendrobium parciflorum (Hoàng thảo xƣơng cá).
- Dendrobium parisshii (Hoàng thảo tím hồng).
- Dendrobium parishii (Hoàng thảo hạc vĩ).
- Dendrobium primulim (Hoàng thảo long tu).
- Dendrobium pumilum (Hoàng thảo phù dung).

2.1.3.2. Đặc điểm hình thái
- Rễ: thuộc loại rễ bì sinh, chung quanh rễ thật đƣợc bao bọc bởi một lớp mô
xốp (màng) giúp cây dễ dàng hút nƣớc, muối khoáng và ngăn chặn ánh sáng mặt trời
19
gay gắt. Chóp rễ có màu xanh lá cây, ở phần rễ có các sắc lạp không bị ngăn bởi mô
xốp nên có thể giúp cây quang hợp.
- Thân: lan Dendrobium thuộc loài đa thân có giả hành rất dài, hình trụ, hình
múi hay hình dẹt, có nhiều đốt thân. Thân có dạng mọc thẳng hoặc rũ xuống.
- Lá: xếp thành hai dãy đối nhau trên thân (lá đối), lá có hình xoang và các gân
lá chính chạy song song các khe lõm xuống, lá lan có thể sống dai hay dễ rụng.
- Các cụm hoa: mọc từ thân thành từng chùm, trên một cành hoa có những
chiếc hoa đơn xếp theo hình xoắn ốc, các hoa đơn liền cành nhờ cuống. Cuống kéo dài
cho tới bầu hoa tạo ra ba lá noãn (bầu hoa đƣợc tạo thành bởi 3 lá đài, 3 cánh hoa và 1
trụ hoa). Cột nhị nhụy ngắn.

2.1.3.3. Điều kiện sinh thái
Cây lan Dendrobium có biên độ nhiệt độ rất rộng, ngƣời ta chia làm 2 hai nhóm
chính:
- Nhóm ƣa lạnh: nhiệt độ lý tƣởng là 15
0
C sống chủ yếu ở vùng cao nguyên
trên 1000m. Những loài lan này có thể ra hoa ở nhiệt độ cao.
- Nhóm lan ƣa nóng: nhiệt độ thích hợp nhất là 25
0
C. Ngoài ra còn có giống lan
thích hợp ở nhiệt độ 20
0
C có thể ra hoa ở vùng nóng và vùng lạnh.
- Ẩm độ: thích hợp ở ẩm độ 50 - 70%
- Ánh sáng: có thể nói Dendrobium là loài ƣa sáng (60 - 70%), có những loài

yêu cầu ánh sáng tới 80 - 90%.









Hình 2.1: Hai giống lan Cymbidium và Dendrobium thực hiện trong đề tài.

20

Hình 2.2: Một số loại hoa lan Dendrobium.

21

Hình 2.3: Một số loại hoa lan Cymbidium.

22
2.2. Các kỹ thuật nhân giống trên cây lan
2.2.1. Giao phấn
Nhƣ đã nói, giao phấn trong tự nhiên là hiện tƣợng thông thƣờng, gần nhƣ bắt
buộc đối với hầu hết các loài lan. Đó là nguyên nhân vì sao họ lan có số lƣợng chủng
loại rất phong phú. Đó cũng là phƣơng thức tồn tại, phát triển và tiến hoá ƣu thế hơn
cả của họ thực vật này trong hƣớng thụ phấn nhờ côn trùng.
Việc giao phấn đều tạo ra những giống mới, qua chọn lọc, có những đặc tính
hơn hẳn cây bố mẹ.

2.2.2 Phƣơng pháp chiết tách
- Phƣơng pháp này dùng để tách các chậu lan quá đầy, đồng thời làm tăng số
lƣợng cây mới.
- Các giả hành già đƣợc tách ra khi hoa đã tàn và chỉ tách khi đã trồng đƣợc
từ 2 - 3 năm. Giả hành già đƣợc ƣơm lại trên giá thể ẩm để tạo chồi con, các chồi con
đƣợc nuôi cùng với giả hành cho đến lúc đã tạo ra rễ mới, đủ sức phát triển mới tách
lần thứ hai. Từ một giả hành có thể cho mỗi đợt 1 - 2 cây con.
- Phƣơng pháp chiết tách đảm bảo đƣợc tính chất di truyền của cây bố mẹ
nhƣng lại cho một thế hệ cây con sinh trƣởng không đồng đều nên khó cung cấp một
số lƣợng cây con lớn để phục vụ cho nuôi trồng với quy mô lớn.

2.2.3. Kỹ thuật nhân giống in vitro
2.2.3.1. Lịch sử
- Năm 1838, hai nhà sinh học ngƣời Đức Schleiden và Schwann đã đề xƣớng
thuyết tế bào và nêu rõ: mọi cơ thể sinh vật phức tạp đều gồm nhiều đơn vị nhỏ, các tế
bào hợp thành. Các tế bào đã phân hoá đều mang các thông tin di truyền có trong tế
bào đầu tiên, đó là trứng sau khi thụ tinh, và là những đơn vị độc lập, từ đó có thể xây

dựng lại toàn bộ cơ thể.
- Năm 1902, Haberlandt là ngƣời đầu tiên đƣa các giả thuyết của Schleiden
và Schwann vào thực nghiệm. Tuy ông đã gặp thất bại trong nuôi cấy các tế bào đã
phân hoá tách từ lá một số cây một lá mầm: Erythronium, Ornithogalum,
Tradescantia (do cây một lá mầm là đối tƣợng rất khó nuôi cấy, hơn nữa ông dùng các
tế bào mất khả năng tái sinh).
23
- Năm 1922, Kotte (học trò của Haberlandt) và Robbins đã thành công trong
việc lặp lại thí nghiệm của Haberlandt với đỉnh sinh trƣởng tách từ rễ của một cây hoà
thảo trong môi trƣờng lỏng chứa muối khoáng và glucose. Tuy nhiên sự sinh truởng
chỉ tồn tại một thời gian, sau đó chậm dần và ngừng lại mặc dù tác giả chuyển qua
môi trƣờng mới.
- Năm 1934, White J.P thông báo nuôi cấy thành công trong một thời gian
dài đầu rễ cà chua (Lycopersicum esculentum) trong môi trƣờng lỏng chứa muối
khoáng và glucose và nƣớc chiết nấm men. Sau đó cũng chính White chứng minh có
thể thay thế nƣớc chiết nấm men bằng hổn hợp loại vitamin B: Thiamin (B1),
Pyridoxin (B6), Nicotinic acid. Đồng thời trong thời gian này, R.J. Gautheret (ở Pháp)
đã tiến hành nuôi cấy môi tƣợng tầng một số cây gỗ (cây liễu) khi đƣa auxin vào môi
trƣờng nuôi cấy. Tuy nhiên sự sinh sản các tế bào đầu tiên không vƣợt quá 8 tháng.
- Năm 1939, Gautheret thông báo kết quả đầu tiên của ông với Viện Hàn
Lâm Khoa Học Pháp về việc nuôi cấy các mô vô hạn của cây cà rốt (Daucus carote ).
- Sau thế chiến thứ hai, lĩnh vực này đặc biệt phát triển nhanh và nhiều kết
quả nghiên cứu quan trọng trong nông nghiệp đƣơc công bố.

2.2.3.2. Các kỹ thuật nhân giống in vitro
*Nhân giống bằng chồi nách
Chồi nách nhô từ vị trí bình thƣờng trong nách lá mang đỉnh sinh trƣởng phụ có
khả năng mọc thành chồi giống nhƣ thân chính. Khi các mẫu cấy là chồi đƣợc giảm
ƣu thế ngọn sẽ dẫn tới sự tự sản xuất chồi nách ở mỗi lá hay ở cả nách lá.
Trong nhiều loại cây trồng, chồi nách xuất hiện tùy vào sự cung cấp cytokinin,

chồi nách thƣờng xuất hiện sớm và phát triển thành chồi bậc hai, bậc ba …. . Khi các
cụm chồi này phát triển chúng ta có thể phân tách để cấy chuyền trong môi trƣờng
mới.
Nói chung kỹ thuật tăng sinh bằng chồi nách đƣợc áp dụng cho bất kỳ cây cây
trồng sản xuất chồi nách bình thƣờng và phản ứng với cytokinin nhƣ: BAP, Zip &
Zeatin (Mantell, Mathew & Mackee).



24
*Nhân giống bằng chồi đỉnh
Sự thành công trong nuôi cấy đỉnh chồi thay đổi tùy theo mẫu cấy sử dụng và
việc áp dụng kích thích tố riêng biệt. Kích thƣớc đỉnh chồi nhỏ (0.1 mm – 0.5 mm)
thƣờng khó cắt và cho tỉ lệ sống thấp, nhƣng nó lại quan trọng trong việc phát triển
nguyên liệu gốc sạch bệnh. Những kích thƣớc đỉnh chồi từ 0.5 mm – 2 mm thì thông
dụng hơn và thích hợp trong việc nhân giống (Hartmann & Kester, 1983).
Thƣờng nuôi cấy đỉnh chồi trong môi trƣờng có chứa auxin kết hợp với
cytokinin, nồng độ cytokinin sẽ tăng lên trong những lần cấy chuyền .
*Nhân giống bằng chồi bất định
Chồi bất định là một cấu trúc thân và lá mọc lên một cách tự nhiên trên mô cây
trồng, ở vị trí khác với nách lá bình thƣờng. Một số các nguyên liệu nuôi cấy gồm: lá,
vẩy, cuống lá ……
Mặc khác các chồi mới có thể phát triển gián tiếp từ callus hình thành trên mặt
cắt của mẫu cấy. Chồi nhô lên từ ngoại biên của callus và không liên hệ trực tiếp tới
mô mạch của mẫu cấy. Tuy nhiên chồi bất định có thể làm tăng tỉ lệ cây bị biến dị.
*Nhân giống qua nuôi cấy callus
Nuôi cấy mô hay tế bào sẽ sinh ra mô sẹo (qua sự cảm ứng phát sinh cơ quan
hay phôi) là phƣơng pháp nhân giống in vitro có khuynh hƣớng cho giá trị thấp. Nuôi
cấy callus và tế bào đơn cho tần số biến dị cao hơn so với nuôi cấy chồi đỉnh.
*Nhân giống bằng các đoạn giả hành

Chọn những cây lan in vitro từ 5-6 tháng tuổi, sau đó cắt giả hành thành những
đoạn có chiều dài khoảng 5mm và đem nuôi cấy trên những môi trƣờng có bổ sung
các chất điều hoà sinh trƣởng.
*Nuôi cấy hạt lai:
Khi đã dự đoán kết quả của một phép lai, ngƣời ta mạnh dạn nhân giống hỗn
hợp giữa vô tính và hữu tính để rút ngắn thời gian và tạo một số lƣợng cây giống lớn.
*Dung hợp tế bào trần:
Việc tạo giống vô tính theo các phƣơng pháp lai tế bào đã đƣợc tiến hành ở một
số phòng thí nghiệm, còn gọi là phƣơng pháp dung hợp tế bào trần.
Một hƣớng khác là gây đột biến trong ống nghiệm bằng các tác nhân vật lý và
hóa học. Đây cũng là một hƣớng tạo giống hiện đại và tốn kém.
25
Đơn giản hơn, ngƣời ta có thể tạo ra những giống mới nhờ việc nhân cấy đỉnh
sinh trƣởng và tạo ra những điều kiện để gây ra những thay đổi đặc điểm di truyền của
các tế bào cơ thể bình thƣờng (đột biến soma) nhƣ: các dạng đột biến sinh lý, đa bội.
Trong việc nhân giống vô tính, nhƣợc điểm lớn nhất là cây mẹ có thể bị nhiễm
các dạng bệnh virus. Nếu không đƣợc tuyển chọn và kiểm tra kỹ lƣỡng sẽ cho ra đời
hàng loạt cây con có chứa mầm bệnh.

2.2.3.3. Tiến trình nhân giống in vitro
Gồm các giai đoạn sau:
*Giai đoạn 1: Thiết lập sự nuôi cấy vô trùng
Giai đoạn này thƣờng kéo dài từ 4 – 6 tuần, mẫu cấy mọc thành cây con cao
khoảng 1cm.
*Giai đoạn 2: Nhân giống vô tính in vitro
Mẫu cấy đƣợc cắt chia ra và cây mầm đƣợc cấy chuyền vào môi trƣờng mới.
Sự nhân giống này tuỳ thuộc vào việc tiếp tục sản xuất chồi nách hoặc từ những khối
giống nhƣ callus ở gốc chồi.
*Giai đoạn 3: Chuyển cây ra vƣờn ƣơm
Cây con đƣợc tái sinh hoàn chỉnh chuẩn bị cho việc cấy trồng và môi trƣờng

bên ngoài đƣợc thiết lập để thuần hoá cây in vitro.
*Giai đoạn 4: trồng cây in vitro ngoài đồng ruộng
Cây con đƣợc tiếp tục nhân giống trên luống ƣơm và đƣợc cấy vào bầu đất rồi
chuyển ra trồng trên đồng ruộng.

2.2.3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến nhân giống in vitro
*Sự lựa chọn mẫu cấy
Mẫu cấy phải cạnh tranh sinh lý để sống sót trong môi trƣờng nuôi cấy sơ khởi
và tạo phản ứng thích hợp. Mẫu cấy còn non sẽ tái sinh tốt hơn mẫu già.
Mẫu thích hợp nhất cho nuôi cấy mô phải có tỉ lệ mô phân sinh hiện diện hay
những tế bào có khả năng biểu hiện tính toàn năng.
*Môi trƣờng nuôi cấy
Thông thƣờng là môi trƣờng Murashige & Skoog là thích hợp cho phần lớn các
trƣờng hợp. Để hình thành chồi nách yêu cầu nồng độ thấp của auxin và cytokinin, để