CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BHXH VÀ QUẢN LÝ CHI TRẢ BHXH

Công tác quản lý chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2007-2010
CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BHXH VÀ QUẢN LÝ CHI TRẢ
BHXH
1.1. Tổng quan về BHXH
1.1.1. Khái niệm
Trong cuộc sống cũng như trong các hoạt động sản xuất hàng ngày, mặc
dù không muốn nhưng người lao động không thể tránh khỏi hết những rủi ro
bất ngờ xảy ra như: ốm đau; bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…
Tất cả những nguyên nhân đó xảy ra đều ít nhiều làm ảnh hưởng đến đời sống
vật chất và tinh thần cho bản thân cũng như gia đình, người thân của họ. Muốn
khắc phục được khó khăn do các rủi ro nêu trên gây ra, người lao động cần
phải được sự bảo trợ của tập thể số đông.Từ đó BHXH được ra đời như một
tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy cần phải
tham gia hệ thống này.
Sự tồn tại của BHXH là một tất yếu khách quan ở bất cứ quốc gia nào
trên thế giới trong điều kiện kinh tế xã hội hiện nay. Điều này được pháp luật
nhiều nước công nhận và đã trở thành một trong những quyền con người được
ghi nhận trong tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948: ''Tất cả mọi người
với tư cách là thành viên của xã hội đều có quyền hưởng BHXH. Quyền đó
được đặt cơ sở trên sự thỏa mãn quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá cần cho
nhân cách và sự tự do phát triển của con người''. Đồng thời, ở cấp độ chung
nhất, mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và BHXH đã được Đảng ta xác định:
''Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện thuận lợi cho phát triển xã hội;
ngược lại, phát triển xã hội là động lực, là mục tiêu cuối cùng của phát triển
kinh tế''; ''Mỗi chính sách kinh tế đều phải nhằm mục tiêu phát triển xã hội;
Mỗi chính sách xã hội đều bao chứa nội dung và ý nghĩa kinh tế, dù trực tiếp
hay gián tiếp, dù trước mắt hay lâu dài''.
Mục tiêu của BHXH là nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu của
người lao động trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập, mất việc làm.
Mục tiêu này đã được tổ chức lao động quốc tế (ILO) cụ thể hoá như sau:
Nguyễn Thị Hương Trang. Đ3- BH4 Khóa luận tốt nghiệp

1
1
Công tác quản lý chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2007-2010
+ Đền bù cho người lao động những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo
nhu cầu sinh sống thiết yếu của họ.
+ Chăm sóc sức khoẻ và chống bệnh tật.
+ Xây dựng điều kiện sống đáp ứng nhu cầu của dân cư và các nhu cầu
đặc biệt cuả người già, người tàn tật và trẻ em.
Xuất phát từ mục tiêu đó ta có thể hiểu:
''BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của
người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn
lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ
sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.''
Như vậy có thể nói rằng, BHXH ra đời là một tất yếu khách quan nhằm
đảm bảo cuộc sống cho người lao động và gia đình họ khi có khó khăn về kinh
tế. Điều đó đã làm cho người lao động yên tâm trong quá trình sản xuất, nâng
cao năng suất lao động góp phần vào việc phát triển và tăng trưởng nền kinh
tế, đảm bảo công bằng xã hội.
1.1.2. Vai trò của BHXH
BHXH có vai trò to lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của con người,
được thể hiện trên các mặt:
+ Đối với người lao động: BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho bản
thân người lao động cũng như gia đình họ khi gặp khó khăn do bị mất hoặc
giảm thu nhập, từ đó tạo ra tâm lý yên tâm ổn định trong cuộc sống cũng như
trong lao động, góp phần nâng cao năng suất lao động cho xã hội.
+ Đối với người sử dụng lao động: BHXH góp phần ổn định sản xuất
kinh doanh, giúp người sử dụng lao động đỡ phải bỏ ra một khoản tiền lớn,
nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với người lao động
khi họ gặp khó khăn trong cuộc sống, từ đó góp phần ổn định môi trường lao
động, ổn định xã hội, nâng cao trách nhiệm của người lao động, nâng cao năng

suất lao động.
+ Đối với Nhà nước: BHXH là công cụ quan trọng giúp Nhà nước thực
hiện chức năng xã hội được tốt hơn nhằm đạt tới mục tiêu công bằng và tiến
bộ xã hội: Thông qua các quy định về BHXH đối với người lao động và người
Nguyễn Thị Hương Trang. Đ3- BH4 Khóa luận tốt nghiệp
2
2
Công tác quản lý chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2007-2010
sử dụng lao động, Nhà nước thực hiện việc điều tiết lợi ích, quyền lợi của các
bên. Nói cách khác, Nhà nước sử dụng pháp luật để can thiệp vào mối quan hệ
chủ- thợ, đảm bảo những quyền lợi xã hội cho người lao động tạo sự công
bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, phân phối lại thu
nhập, từ đó phát huy tốt nhân tố con người, kết hợp tốt giữa tăng trưởng kinh
tế và tiến bộ xã hội.
BHXH không những trợ giúp đắc lực cho Nhà nước phân phối lại thu
nhập, điều tiết lợi ích các bên, mà BHXH còn là kênh huy động vốn có hiệu
quả cung cấp nguồn tiền tệ lớn cho việc đầu tư phát triển đối với nền kinh tế
và cũng chính điều này là sự đảm bảo cho quỹ BHXH được bảo toàn và phát
triển tránh sự trượt giá của đồng tiền theo thời gian.
1.1.3. Hệ thống các chế độ BHXH
Chế độ BHXH là sự cụ thể hóa chính sách BHXH, là hệ thống các quy
định cụ thể và chi tiết, là sự bố trí, sắp xếp các phương tiện để thực hiện
BHXH đối với người lao động; hay đó là hệ thống các quy định được pháp
luật hóa về đối tượng hưởng, nghĩa vụ và mức đóng góp cho từng trường hợp
BHXH cụ thể.
Theo khuyến nghị của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đã nêu trong
Công ước số 102 tháng 6 năm 1952 tại Giơnevơ, hệ thống các chế độ BHXH
bao gồm 9 chế độ trợ cấp:
- Chế độ chăm sóc y tế (1);
- Trợ cấp ốm đau (2);

- Trợ cấp thất nghiệp (3);
- Trợ cấp tuổi già (4);
- Trợ cấp TNLĐ và BNN (5);
- Trợ cấp gia đình (6);
- Trợ cấp sinh đẻ (7);
- Trợ cấp khi tàn phế (8);
- Trợ cấp cho người còn sống (trợ cấp mất người nuôi dưỡng) (9).
Nguyễn Thị Hương Trang. Đ3- BH4 Khóa luận tốt nghiệp
3
3
Công tác quản lý chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2007-2010
Tùy theo điều kiện KT-XH mà mỗi nước tham gia Công ước Giơnevơ
thực hiện khuyến nghị đó ở mức dộ khác nhau, nhưng ít nhất phải thực hiện
được 3 chế độ, trong đó ít nhất phải có 1 trong 5 chế độ:(3);(4);(5);(8);(9).
Ở Việt Nam, chúng ta đang dần hoàn thiện các chế độ BHXH phù hợp với
thực tế phát triển kinh tế- xã hội đất nước. Hiện nay, nước ta đang triển khai
thực hiện các chế độ BHXH, đó là:
- BHXH bắt buộc:
+Ốm đau;
+Thai sản;
+TNLĐ, BNN;
+Hưu trí;
+Tử tuất.
- BHXH tự nguyện:
+Hưu trí;
+Tử tuất.
- Bảo hiểm thất nghiệp:
+Trợ cấp thất nghiệp;
+Hỗ trợ học nghề;
+ Hỗ trợ tìm việc làm.

Nguyễn Thị Hương Trang. Đ3- BH4 Khóa luận tốt nghiệp
4
4
1.1.4 Quỹ BHXH
1.1.4.1. Khái niệm
Quỹ bảo hiểm xã hội là quỹ tài chính độc lập, tập trung nằm ngoài NSNN.
Quỹ BHXH là tập hợp những đóng góp bằng tiền của những người tham gia
BHXH và các nguồn thu hợp pháp khác, hình thành một quỹ tiền tệ tập trung để
chi trả cho ngững người được BHXH và gia đình họ khi họ bị giảm hoặc mất
thu nhập do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm và chi phí cho
các hoạt động nghiệp vụ BHXH.
Quỹ BHXH là một quỹ tiêu dùng, đồng thời là một quỹ dự phòng; nó vừa
mang tính kinh tế vừa mang tính xã hội cao và là điều kiện vật chất quan trọng
đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn tại và phát triển.
Như vậy, có thể hiểu: “Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ tập trung được hình
thành chủ yếu từ sự đóng góp bằng tiền của các bên tham gia BHXH và được sử
dụng để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ theo quy định của pháp luật BHXH.”
1.1.4.2. Đặc điểm
- Hoạt động của quỹ không nhằm mục đích kinh doanh kiếm lời, do đó
nguyên tắc quản lý quỹ là “cân bằng thu – chi”. Bảo tồn giá trị và an toàn về tài
chính đối với quỹ là một vấn đề mang tính nguyên tắc, nó xuất phát từ chức
năng cơ bản nhất của BHXH là bảo đảm an toàn thu nhập cho người lao động,
đến lượt mình quỹ BHXH cũng phải tự bảo vệ mình trước nguy cơ mất an toàn
về tài chính.
- Quỹ BHXH là một thuật ngữ chỉ nội dung vật chất của tài chính BHXH, là
giao điểm của mối quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập và sử dụng
quỹ gắn với 2 nội dung chủ yếu của quỹ là thu và chi.
- Sự ra đời, tồn tại và phát triển của quỹ BHXH phụ thuộc vào trình độ phát
triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia và điều kiện lịch sử trong từng thời kỳ
của đất nước. Khi điều kiện kinh tế phát triển, thu nhập của người lao động

được nâng cao thì người lao động càng có điều kiện tham gia BHXH, quỹ
BHXH càng phát triển.
- Quỹ BHXH được hình thành từ nhiều nguồn, trong đó có các nguồn
chính: người lao động đóng, chủ sử dụng lao động đóng, Nhà nước với tư cách
là người sử dụng lao động của các cơ quan hành chính sự nghiệp…cũng phải
đóng theo mức quy định. Mức đóng BHXH được quy định bằng tỷ lệ % trên
tiền lương hoặc tiền công tùy từng đối tượng.
- Quỹ BHXH có thể chia ra nhiều quỹ nhỏ phù hợp với các nội dung chi của
từng chế độ BHXH. Ở nước ta, tất cả các chế độ BHXH đều do BHXH Việt
Nam thống nhất quản lý. Nhưng để tiện cho việc theo dõi thu chi của các chế
độ, có phân ra các quỹ thành phần như: Quỹ BHXH bắt buộc bao gồm: quỹ ốm
đau và thai sản, quỹ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, quỹ hưu trí và tử
tuất; Quỹ BHXH tự nguyện; Quỹ bảo hiểm thất nghiệp.
- Phân phối của quỹ BHXH vừa mang tính hoàn trả và không hoàn trả. Tính
hàn trả thể hiện ở chỗ, người lao động là đối tượng tham gia đóng góp quỹ đồng
thời cũng là đối tượng được nhận trợ cấp chi trả từ quỹ khi gặp rủi ro.Trong
nhiều trường hợp thì tính hoàn trả của quỹ BHXH cao hơn nhiều lần so với mức
phí đóng góp. Đó là thể hiện tính xã hôi, tính nhân văn của BHXH. Tính không
hoàn trả thể hiện ở chỗ, cùng tham gia đóng góp nhưng có người được hưởng
trợ cấp nhiều lần, nhiều chế độ khác nhau nhưng cũng có người được hưởng ít
lần, ít chế độ, thậm chí không được hưởng.
1.2. Khái niệm, vai trò và nguyên tắc của quản lý chi trả BHXH
1.2.1. Khái niệm
“Chi BHXH là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH cho mục đích chi trả
các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH và đảm
bảo cho các hoạt động của hệ thống BHXH Việt Nam”
Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ
BHXH:
- Phân phối quỹ BHXH là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ
BHXH đến các quỹ thành phần;

- Sử dụng quỹ BHXH là quá trình chi tiền từ quỹ BHXH đến tay đối tượng
thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể.
“Quản lý chi BHXH là sự tác động có tổ chức, có tính pháp lý nhằm điều
chỉnh hoạt động chi BHXH. Sự tác động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp
luật của Nhà nước, bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế nhằm đảm
bảo chi đúng, chi đủ và chi kịp thời”.
1.2.2. Vai trò của quản lý chi trả chế độ BHXH
Quản lý tốt công tác chi trả BHXH, BHYT, BH thất nghiệp nhằm thực hiện
tốt các vai trò chủ yếu sau đây:
- Đối với đối tượng thụ hưởng: Thực hiện tốt công tác quản lý chi là trực
tiếp đảm bảo quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH, BHYT, BH thất
nghiệp. Người lao động khi được chi trả đảm bảo sẽ ý thức được quyền lợi và
trách nhiệm của mình, tạo ra tâm lý yên tâm khi tham gia với đúng đối tượng và
mức thu nhập, điều này cũng gián tiếp ổn định quỹ, giảm khả năng tăng mức
đóng cho người lao động, đồng thời ổn định thu nhập cho họ khi có bất cứ khó
khăn, thay đổi nào trong cuộc sống.
- Đối với người sử dụng lao động: Thực hiện tốt công tác quản lý chi cũng
chính là góp phần đảm bảo ổn định tình hình sản xuất kinh doanh của chính
doanh nghiệp khi mà tâm lý người lao động tin tưởng, nguồn tài chính thuận lợi,
mối quan hệ chủ - thợ thêm bền chặt, uy tín và niềm tin về doanh nghiệp được
củng cố.
- Đối với hệ thống BHXH: Thực hiện tốt công tác quản lý chi là góp phần
đảm bảo quản lý và tăng trưởng quỹ an toàn, không bị thất thoát, từ đó tăng
được niềm tin, thu hút thêm nhiều nguồn đầu tư, tài trợ, viện trợ vào phát triển
quỹ. Đồng thời, cũng góp phần tiết kiệm chi phí quản lý hành chính, chi phí đầu
tư, góp phần cân đối quỹ.
- Đối với hệ thống an sinh xã hội: Thực hiện tốt công tác quản lý chi là góp
phần thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội cơ bản nhất của quốc gia vào phát
triển con người, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển đất nước bền vững.
- Đối với xã hội: Thực hiện tốt quản lý chi góp phần đảm bảo an ninh chính

trị, trật tự an toàn xã hội vì đã đáp ứng được nhu cầu thiết thân nhất của con
người, giúp cân đối ngân sách quốc gia trong trường hợp phải bù thiếu từ đó số
tiền nhàn rỗi trong quỹ và ngân sách sẽ được đầu tư vào những hạng mục thiết
yếu cho sự phát triển KT-XH đất nước.
1.2.3. Nguyên tắc chi trả các chế độ BHXH
Chi trả các chế độ BHXH là một hoạt động phức tạp, lâu dài và có liên
quan đến sự ổn định của cả hệ thống BHXH do vậy công tác chi trả đòi hỏi phải
thực hiện nhất quán các nguyên tắc sau:
- Cân bằng thu – chi: đây là nguyên tắc căn bản nhất để đảm bảo cho sự tồn
tại cũng như phát triển của quỹ BHXH, mức đóng phải cân bằng với mức
hưởng, với nhu cầu BHXH và được điều chỉnh một cách tối ưu nhất:
P = F1+ F2+ F3
Trong đó: P là phí BHXH
F1 là phí thuần túy trợ cấp BHXH
F2 là phí dự phòng
F3 là phí quản lý
F1 là khoản phí dùng để chi trả cho các chế độ trợ cấp ngắn và dài hạn. Với
chế độ ngắn hạn thì số đóng góp BHXH phải bù đắp cho số phát sinh chi trả
trong năm, còn đối với chế độ dài hạn thì quá trình đóng và hưởng trợ cấp
BHXH khá độc lập và diễn ra trong khoảng thời gian dài vì thế ngoài F1 còn
cần phải có F2 là số phí bù đắp sự trượt giá của đồng tiền theo thời gian, ngoài
ra còn cần F3 là phí dùng để duy trì bộ máy hoạt động cơ quan BHXH.
- Đúng đối tượng: Đối tượng được hưởng trợ cấp BHXH thường rất phức
tạp và tương đối đa dạng, do đó công tác chi trả BHXH không được phép xảy ra
sự sai xót đáng tiếc nào, nếu để xảy ra sai xót không những ảnh hưởng tới quyền
lợi của người được hưởng trợ cấp BHXH mà còn ảnh hưởng tới uy tín của
ngành BHXH.
- Đúng chế độ: Chi BHXH là công tác quan trọng không chỉ cho đối tượng
được hưởng BHXH mà còn đảm bảo sự thường xuyên, liên tục của công tác
BHXH, sự nghiệp BHXH do đó xác định đúng chế độ hưởng cho người lao

động là việc hết sức cần thiết.
- Đầy đủ, chính xác: Người lao động tham gia BHXH một cách đầy đủ thì
họ có quyền hưởng đầy đủ lợi ích mà họ đã tham gia khi gặp phải những rủi ro
trong cuộc sống. Nguyên tắc đầy đủ, chính xác ở đây không có nghĩa đóng bao
nhiêu người lao động hưởng lại đúng bấy nhiêu mà còn tùy thuộc vào những rủi
ro mà họ gặp phải. Cơ quan BHXH có trách nhiệm chi trả đầy đủ, chính xác với
mỗi trường hợp thụ hưởng.
- Kịp thời: Chi trả BHXH là góp phần trợ giúp cho người lao động những
lúc họ gặp khó khăn trong cuộc sống vì vậy chi trả nhanh chóng, kịp thời là
nguyên tắc cơ bản để giữ gìn niềm tin của người lao động đối với chế độ BHXH
cũng như hỗ trợ người lao động khi họ khốn khó nhất.
- An toàn: Đây là nguyên tắc hàng đầu trong công tác chi trả BHXH. An
toàn tiền mặt không những góp phần đảm bảo nguồn quỹ chi trả mà còn thể
hiện tính pháp luật cao trong công tác bảo vệ tài sản chung của xã hội.