Viêm màng não do “giun lươn”

Viêm màng não do “giun lươn”

Bệnh viêm màng não tăng bạch cầu ái toan do giống
Angiostrongylus gây nên. Giống giun này gồm trên 20
loài, ký sinh chủ yếu ở chuột, trong đó có 2 loài gây
bệnh ở người. Bệnh viêm màng não tăng bạch cầu ái
toan do Angiostrongylus gây nên càng ngày càng gặp
nhiều ở Việt Nam nhưng chúng ta chưa quan tâm nhiều
đến nguyên nhân gây bệnh nên còn bỏ sót.
Những bệnh nhân được phát hiện ở Việt Nam
Bệnh viêm màng não tăng bạch cầu ái toan do
Angiostrongylus cantonensis đã gặp ở Việt Nam và được
gọi tên là “giun lươn não”. Năm 1976 có 2 bệnh nhi (3 tuổi
và 7 tuổi) với các triệu chứng sốt, nôn; giật chân, đau cẳng
chân, liệt chân, hội chứng màng não dương tính, bạch cầu
ái toan tăng cao trong máu (29-59%). Năm 2001 có một
trường hợp giun Angiostrongylus cantonensis ký sinh ở
mắt (trong dịch kính). Từ năm 1995 - 2000, tại Bệnh viện
Nhi Trung ương có 15 bệnh nhân viêm màng não tăng bạch
cầu ái toan do A.cantonensis được điều trị. Trong số đó có
5/15 bệnh nhân ở Hà Nội, có 3 bệnh nhân dưới 1 tuổi và 3
bệnh nhân 12-15 tuổi. Biểu hiện của các bệnh nhân này hầu
hết là đau đầu (15/15), 12/15 có sốt, 11/15 có nôn, 8/15 có
cổ cứng, thóp phồng với cháu nhỏ có trường hợp li bì, hôn
mê, tăng trương lực cơ và nôn ra giun. Bạch cầu ái toan
trong nước não tủy trung bình 31,5-48,5% và trong máu
ngoại vi trung bình 7,8-21,2%.
Năm 2004, phát hiện 5 bệnh nhân (từ 19 tháng đến 10 tuổi)
với các triệu chứng sốt, đau đầu, nôn; giật chân, rối loạn
phản xạ đầu gối (1 tăng, 4 giảm), liệt chân, hội chứng màng
não (+), bạch cầu ái toan tăng cao trong máu (19-30%) và

nước não tủy (62-71%), 3/5 trường hợp có dịch não tủy đục
và dịch trong; xét nghiệm Elisa với kháng nguyên
Angiostrongylus đều dương tính (hiệu giá 1/400 đến
1/3.200. Trong đó có 1 bệnh nhi khi chọc nước não tủy thu
được một con giun.

Năm 2007, tại TP. Hồ Chí Minh thông báo 1 bệnh nhi nam
5 tuổi với chẩn đoán viêm màng não tăng bạch cầu ái toan
(90%), nước não tủy trong và hút bắt được một con giun
kích thước 15 mm; xét nghiệm Elisa với kháng nguyên
Angiostrongylus dương tính. Đặc biệt, năm 2008, đã phát
hiện có 4 bệnh nhân (5-9 tuổi) cùng vào Bệnh viện Nhi
Trung ương trong cùng một thời gian từ 26-28 tháng 7, đặc
biệt có 3 cháu ở cùng một thôn (xã Hùng Vương, thị xã Phú
Thọ, tỉnh Phú Thọ), cùng chơi với nhau hàng ngày và cùng
xuất hiện triệu chứng viêm màng não trong một thời điểm.
Các triệu chứng bao gồm: sốt, đau đầu, nôn có (3/4 cháu);
hội chứng màng não (+), bạch cầu ái toan tăng cao trong
máu (17,3-73%) và tăng cao trong nước não tủy (64-70%),
nước não tủy trong; xét nghiệm ELISA với kháng nguyên
Angiostrongylus đều dương tính. Tại địa phương này đã xét
nghiệm ốc sên phát hiện rất nhiều ấu trùng, về hình thái học
nghĩ đến ấu trùng Angiostrongylus và sẽ thẩm định loài
bằng sinh học phân tử. Cũng năm 2008, tại Khoa thần kinh
Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội chúng tôi gặp bệnh nhân 56
tuổi (quê ở Hà Nam) bị viêm màng não có tăng bạch cầu ái
toan và có ELISA dương tính với Angiostrongylus. Điều trị
đặc hiệu “giun lươn não”, có kết quả bạch cầu trong nước
não tủy giảm từ 500 xuống còn 50/mm3 và tiến triển lâm
sàng tốt.

Angiostrongylus phát triển như thế nào?
Giun trưởng thành ký sinh trong phổi chuột, đẻ trứng và
trứng nở ấu trùng theo phế quản và khí quản lên hầu rồi
xuống ruột và theo phân ra ngoài môi trường. Vật chủ trung
gian là ốc ăn phải ấu trùng hoặc tự ấu trùng xâm nhập vào
ốc để phát triển. Khi vật chủ chính là chuột ăn phải vật chủ
trung gian có ấu trùng, ấu trùng này sẽ xuyên qua thành
ruột vào máu và mạch bạch huyết để di chuyển lên não, có
thể phát triển trưởng thành tại đó và rời não để tới phổi phát
triển, đẻ trứng và trứng nở ấu trùng để tiếp tục chu kỳ phát
triển mới. Do đó có tên là “giun phổi chuột”. Thời gian từ
khi nhiễm ấu trùng tới khi có giun trưởng thành mất
khoảng 40 ngày. Một số vật chủ như ếch, tôm, cua ăn phải
ốc hoặc rau có ấu trùng, các ấu trùng này cư trú trong cơ và
tổ chức của vật chủ mà không phát triển thành giun trưởng
thành (đây gọi là vật chủ chứa = paratenic host), giun non
này có khả năng gây nhiễm cho vật chủ chính thích hợp
khác. Người nhiễm Angiostrongylus do ăn phải ấu trùng
trong ốc hoặc rau hoặc vật chủ chứa.
Biểu hiện bệnh: Ở người, giun vào não và gây viêm màng
não tăng bạch cầu ái toan với các triệu chứng sốt, đau đầu
dữ dội, kèm nôn và buồn nôn, cứng gáy, co giật, liệt nhẹ,
song thị, hoặc lác mắt là các triệu chứng thường gặp. Giun
không chỉ xuất hiện trong dịch não tủy mà có thể có ở trong
tiền phòng hay thủy tinh thể của mắt và có thể ở trong động
mạch phổi. Đặc biệt bạch cầu ái toan tăng cao trong máu
ngoại vi và trong dịch não tủy.