Phương pháp dạy - học truyền thuyết lớp 10 THPT

MỤC LỤC
 MỤC 

TRANG

I.
 
LƠÌ
 
GIƠÍ
................................................................................

THIÊU
̣  

 

03
05

II. TÊN SANG KIÊN .............................................................................
́
́

05

III. TAC GIA SANG KIÊN ....................................................................
́
̉
́
́

06

IV.   CHỦ   ĐÂU
̀
  TƯ
KIÊN ............................................
́

06

 

V.   LINH
̃
  VỰC   AP
́
KIÊN ................................................
́

TAO
̣
 

 

RA

 

DUNG
̣

SANG
́  

 

SANG
́  

VI.   NGAY
̀   SANG
́
  KIÊN
́   ĐƯỢC   AP
́   DUNG
̣
  LÂN
̀  
ĐÂU .......................
̀

06
06
07
07

VII. MÔ TA SANG KIÊN ......................................................................
̉

́
́

07

CHƯƠNG
 
I.
 
CƠ
 
LUÂN
̣  ...........................................................

09

SỞ

 

LÝ 

09

        1. Cơ sở pháp lý...............................................................................

09

 
 

 
 
 
 
 
  2.   Cơ   sở   lý 
luận. ..............................................................................

09

                3.   Cơ   sở   lý   luận   khoa   học   và   đời  
sống. ...........................................

10

3.1. Khai niêm truyên thuyêt
́ ̣
̀
́. .....................................................
3.2.
 
Đặc
 
trưng
thuyêt. .................................................
́

 

của

 

truyêǹ  

 
 
 
 
 
  3.2.1.   Về   hệ  
tài....................................................................
 
 
 
 
  3.2.2.
năng..................................................................

 

Về

 

09

12
12

đề  

12

chức  

13
13

     3.2.3. Về thi pháp.....................................................................
CHƯƠNG   II.   THỰC   TRANG
̣
  DAY
̣   HOC
̣   TRUYÊN
̀   THUYÊT
́ 
TRONG   CHƯƠNG   TRINH
̀
  THPT   LƠP
́ 

14
1


14

10 .......................................                     
 

 
 
 
 
 
 
 1.
 Về
dạy. ..............................................................................

 

giảng 

1.1.   Đồng   nhất   giữa  truyêǹ   thuyêt́  và   truyện   hiện 
đại .................
1.2. Khuynh hướng xóa nhịa ranh giới giữa trun thut – văn
̀
́
 
học   dân   gian   với   các   khoa   học   liên 
quan ................................................     
1.3. Khuynh hướng diễn xuôi truyên thuyêt. ...........................
̀
́

16
16
17
17

17
18
19

1.4.   Một   số   giáo   viên   có   trình   độ,   có   kinh   nghiệm   đã   dạy 
truyêǹ   thuyêt́   như   nó   vốn   có   trong   đời   sống   thực   của   dân 
gian.........................

20

                2.   Về   học   tập   truyêǹ   thuyêt́   của   học 
sinh........................................

21

        3. Nguyên nhân ...............................................................................
                 3.1. Đối với giáo viên: ...........................................................
                  3.2. Đối với học sinh: ...........................................................
                                    3.3.   Đối   với   cha   mẹ   học  
sinh: ...............................................
                                    3.4.   Đối   với   cơ   sở   vật  
chất: ...................................................

20

22
24
24
24
25

25
25

CHƯƠNG III. GIAI PHAP. .................................................................
̉
́
                1.   Dạy   học   truyêǹ   thuyêt́   gắn   liền   với   đặc   trưng 
Folklor.................
                2.   Dạy   học   truyêǹ   thuyêt́   gắn   liền   với   đặc   trưng   kết  
cấu.................

26
27
28

         3. Dạy học truyên thuyêt g
̀
́ ắn liền với đặc trưng thời gian và  
không gian nghệ thuật...........................................................................
       4. Day hoc truyên thuyêt theo h
̣
̣
̀
́
ướng tiêp cân bôn b
́ ̣
́ ước cơ ban ....
̉
CHƯƠNG IV. KÊT QUA
́

̉ ....................................................................
2


KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ. ..................................................................
1.
 
luận ...............................................................................................

Kết 

2. Kiến nghị ............................................................................................
VIII.   NHƯNG
̃
  THÔNG   TIN   CÂN
̀   ĐƯỢC   BAO
̉  
MÂT .........................
̣
IX. CAC ĐIÊU KIÊN CÂN THIÊT ĐÊ AP DUNG SANG KIÊN ......
́
̀
̣
̀
́
̉ ́
̣
́
́
X. ĐANH GIA VIÊC AP DUNG SANG KIÊN ...................................

́
́
̣
́
̣
́
́
XI. DANH SACH NH
́
ƯNG TƠ CH
̃
̉
ỨC/CA NHÂN ĐA THAM GIA
́
̃
 
AP DUNG TH
́
̣
Ử VA AP DUNG SANG KIÊN LÂN ĐÂU ............ 
̀ ́
̣
́
́
̀
̀
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO. ..........................................
BAI SOAN GIAO AN MÂU ............................................................... 
̀
̣

́ ́
̃

I. LƠI GI
̀ ƠI THIÊU
́
̣
Văn học dân gian là bộ phận chính của nền văn học và văn hóa của mỗi  
dân tộc. Văn học dân gian rất phong phú với nhiều loại thể như: Tục ngữ, câu  
đố, thần thoại, truyện cổ tích, trun thut, ca dao dân ca... Trong đó, trun
̀
́
̀ 
thut là m
́
ột bộ  phận quan trọng nhất của văn học dân gian nói chung và  
trong các thể loại tự sự dân gian nói riêng. Trun thut là m
̀
́
ột di sản văn hóa 
tinh thần rất phong phú, có giá trị, tồn tại lâu dài trong lịch sử  hình thành và 
phát triển của dân tộc Việt Nam. Trun thut la nh
̀
́ ̀ ưng trun dân gian vê
̃
̣
̀ 
lich s
̣
ử, no khơng phai chinh s

́
̉
́ ử ma la da s
̀ ̀ ̃ ử, la lich s
̀ ̣
ử dân gian. Trun thut
̀
́ 
la văn hoc ch
̀
̣
ứ khơng phai lich s
̉ ̣
ử. Trun thut th
̀
́ ể hiện tập trung và sáng tỏ 
thế  giới quan và nhân sinh quan của nhân dân lao động trong cuộc đấu tranh  
chông xâm l
́
ược, dựng nươc va gi
́ ̀ ữ nươc. Đo la quan điêm đanh gia lich s
́
́ ̀
̉
́
́ ̣
ử 
cua nhân dân, la tâm t
̉
̀

ư, tinh cam, mong 
̀
̉
ươc thâm kin cua nhân dân trong môi
́
̀
́ ̉
̃ 
thơi ky lich s
̀ ̀ ̣
ử  qua cach nhân vât kê lai cac s
́
̣
̉ ̣
́ ự  kiên, tâp trung ca ng
̣
̣
ợi nhưng
̃  
ngươi co công v
̀ ́
ới dân với nước, khơi dây long t
̣
̀ ự hao dân tôc va nhăc nh
̀
̣
̀ ́ ở con  
3

chau đ
́ ừng phu cơng 
̣
ơn cua thê hê cha ơng. Do đó, trun thut góp ph
̉
́ ̣
̀
́
ần giáo  
dục học sinh giá trị nhân văn và những phẩm chất tốt đẹp trong truyền thống 
văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam.
Văn học dân gian nói chung, trun thut nói riêng đ
̀
́
ược lưu truyền và 
gìn giữ  cho đến nay đã chứng tỏ  sức sống đặc biệt của thể  loại trước thử 
thách của thời gian. Văn học dân gian phản ánh chân thật, giản dị  và trong 
sáng những đức tính tốt đẹp trong truyền thống dân tộc. Đó là những giá trị 
tinh thần làm cho nhân dân ta ln tự hào về truyền thống bất khuất trong đấu 
tranh để  bảo vệ  cuộc sống tươi đẹp của đất nước. Đồng thời, văn học dân  
gian có thể  xem là khởi ngun của nền văn học dân tộc Việt Nam và đem  
đến nhiều cảm hứng cho nền văn học viết mà các nghệ  sĩ nhà văn, nhà thơ 
Việt Nam, các thế  hệ  trẻ  ln ln tìm thấy những giá trị  và sức mạnh mới  
trong sáng tạo nghệ thuật.
Văn học dân gian phản ánh chân thật hài hịa hiện thực cuộc sống và 
ước mơ  lý tưởng của nhân dân lao động, nó phản ánh trình độ  tư  duy và trí 
tưởng tượng phong phú kì vĩ trong sáng tạo nghệ thuật của nhân dân. Vì thế,  
khi tiếp xúc với trun thut, h
̀
́ ọc sinh cũng được ni dưỡng và phát triển 

nhân cách, khả năng thẩm mỹ trong những sáng tạo tuyệt vời bằng trí tưởng 
tượng táo bạo và nên thơ của trun thut.
̀
́
Trong chương trình THPT đưa văn học dân gian vào dạy học đã được  
bố  trí số  giờ  đúng mức. Nhưng hiện nay, so với lý luận về  dạy học văn học 
viết thì lý luận về  dạy học văn học dân gian trong nhà trường chưa được  
quan tâm nhiều. Riêng trun thut là th
̀
́
ể loại được học từ  trung học cơ sở 
nhưng số  bài viết có tính chất lý luận về  phương pháp dạy học vẫn cịn ít,  
nhất là những bài viết theo quan điểm mới dựa trên những thành tựu của thi 
pháp thê loai trun thut. Cho đ
̉
̣
̀
́
ến nay chỉ có một số tác giả đề cập tới vấn 
đề  tiếp cận, tiếp nhận tác phẩm văn học dân gian theo đặc trưng thể  loại,  
như: Mấy vấn đề  phương pháp giảng dạy, nghiên cứu văn học dân gian của 
Hồng Tiến Tựu, Văn học dân gian Việt Nam của Đỗ Bình Trị.
Từ  việc thiếu lý luận về  phương pháp dẫn đến việc dạy học thê loai
̉
̣ 
trun thut 
̀
́ ở trường THPT chưa cao. Giáo viên chưa nắm được thi pháp thể  
loai trun thut nên ch
̣

̀
́
ưa có phương pháp dạy học đúng. Vì vậy, cho đến 
nay hầu như  việc dạy học trun trun thut v
̣
̀
́ ẫn theo lối cũ, nghĩa là dạy 
học trun thut nh
̀
́ ư dạy học truyện hiện đại như tác giả Nguyễn Xn Lạc 
đã chỉ ra: Giáo viên đồng nhất dạy học trun
̣  trun thut v
̀
́ ới văn học viết, 
4


thậm chí một số giáo viên cịn coi nhẹ thể loại này, cho rằng nó ít có giá trị, 
khơng quan trọng. Điều đó đã  ảnh hưởng đến chất lượng dạy học trun
̣  
trun thut.
̀
́
Bởi vậy xây dựng hệ  thống lý luận về  phương pháp dạy học trun
̣  
trun thut 
̀
́ ở  THPT là điều cần thiết. Chính vì vậy, nên tơi chọn đề  tài  
nghiên cứu: “Phương pháp dạy ­ học trun thut l
̀

́ ớp 10 THPT”, nhằm 
góp phần nâng cao hiệu quả dạy học trun trun thut.
̣
̀
́
Với đề tài “Phương pháp dạy ­ học trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT”, tơi 
hy vọng sẽ  đóng góp vào việc xây dựng một số  luận điểm về  phương pháp 
dạy học trun trun thut l
̣
̀
́ ớp 10 THPT theo quan điểm khoa học, bám sát 
các đặc trưng cơ  bản của thi pháp trun trun thut phù h
̣
̀
́
ợp với u cầu  
hiện đại hóa về phương pháp dạy học và thực tiễn trong nhà trường THPT.
Từ  mục đích và ý nghĩa trên, tơi hy vọng rằng học sinh sẽ  u thích 
mơn Ngữ văn nói chung, trun trun thut nói riêng,
̣
̀
́
 làm cho giờ học diễn 
ra sơi nổi hơn, học sinh ham học hơn, khơng cịn cảm thấy mệt mỏi, nặng nề 
khi đến tiết học Ngữ văn. Từ đó giúp cho giờ học đạt hiệu quả cao hơn, đáp 
ứng được u cầu của phương pháp dạy học đổi mới và khẳng định đúng 
đắn vai trị của bộ mơn Ngữ văn trong nhà trường THPT.
Điểm mới của sáng kiến là tập trung thiết kế và sử dụng phương pháp 

dạy học  truyêṇ   truyên thuyêt
̀
́  lớp 10 THPT  nhằm  nâng  cao  hiệu  quả  chất 
lượng  dạy  học  mơn  Ngữ  văn  ở  trường THPT.  Sáng kiến kinh nghiệm có 
nhiệm vụ tìm hiểu:
­ Cơ sở lí luận.
­ Thực trạng dạy học trun thut trong ch
̀
́
ương trình THPT lớp 10.
­ Xác định một số phương pháp dạy học theo thể loại trun thut.
̀
́
Tơi đã kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
1. Nhóm nghiên cứu lý thuyết: Thơng qua tài liệu, sách giáo khoa, giáo 
án để hệ thống hóa cơ sở lý luận phục vụ đề tài.
2. Nhóm nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát về  thực trạng dạy học truǹ  
thut trong nhà tr
́
ường THPT hiện nay, trên cơ  sở  đó đề  ra những phương 
pháp dạy học truyên 
̣ truyên thuyêt theo thi pháp
̀
́
 truyên thuyêt.
̀
́

5

3. Nhóm phương pháp xử  lý thơng tin: Thống kê số  liệu qua khảo sát, 
trắc nghiệm một số học sinh lớp 10 để nắm được mức độ, khả năng cảm thụ 
của học sinh về việc học trun 
̣ trun thut hi
̀
́ ện nay.
Dựa trên kết quả  thu được, tơi sẽ  tổng hợp, đánh giá thực trạng việc 
dạy học trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT hiện nay. Từ đó đề ra những phương pháp  
dạy học trun 
̣ trun thut theo thi pháp
̀
́
 trun thut.
̀
́
Sáng kiến  góp  phần  khẳng  định  tầm  quan  trọng  của  của  các  phương 
pháp dạy học tích cực nói chung và phương pháp dạy học trun 
̣ trun thut
̀
́ 
nói  riêng.  Phương  pháp  dạy học  trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT  là  một  phương 
pháp dạy học góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ  mơn Ngữ  văn. Từ 
đó, nó góp phần phát triển các năng lực cho học sinh trong q trình học tập.
Đồng thời, sáng kiến phác họa đơi nét về thực trạng dạy học Ngữ văn ở 
trường THPT hiện nay nói chung và việc sử dụng các phương pháp dạy học 

tích cực trong giảng dạy bộ mơn Ngữ văn. Sáng kiến cịn xác định được tác 
dụng và hiệu quả của phương pháp dạy học trun 
̣ trun thut
̀
́. Từ đó, sáng 
kiến xây dựng và sử dụng phương pháp dạy học trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT 
để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy mơn Ngữ văn ở trường THPT.
II. TÊN SANG KIÊN
́
́
Phương phap day hoc trun thut l
́ ̣
̣
̀
́ ớp 10 THPT
III. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
Họ và tên: NGUYỄN LÊ HỒN.
Địa chỉ: Trường THPT Phạm Cơng Bình – n Lạc – Vĩnh Phúc.
Điện thoại: 0395667999; E­mail: nguyenlehoanpcb@ gmail.com.
IV. CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN
Tác giả.
V. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Phương pháp dạy học trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT.
VI. NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU TIÊN
Thời gian áp dụng lần đầu tiên: 10/10/2019.
Địa điểm: Trường THPT Phạm Cơng Bình – Huyện n Lạc – Tỉnh  

Vĩnh Phúc.
6


VII. MƠ TẢ SÁNG KIẾN

CHƯƠNG  I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Cơ sở pháp lý
Mơn Ngữ  văn trong trường THPT nói chung, thể loại  trun thut nói
̀
́
 
riêng có vai trị rất quan trọng vì mơn học này hướng đến các nhiệm vụ  chủ 
yếu sau:
1.1 Giúp học sinh biết đọc, biết viết.
1.2 Giúp học sinh nhận thức rõ Ngữ  văn có các chức năng: chức năng 
nhận thức, chức năng thẩm mỹ, chức năng giáo dục.
1.3 Giúp học sinh thấy được cái hay, cái đẹp và biết thưởng thức cái 
hay cái đẹp của văn chương nghệ thuật. Từ đó mở  mang tri thức, hình thành 
7


nhân cách của học sinh. Hơn thế  nữa mơn học này cịn giúp cho các em sự 
hiểu biết phong phú về  mọi mặt của cuộc sống con người, xã hội và đất 
nước. Bồi dưỡng cho các em một cuộc sống tâm hồn tươi đẹp, phong phú, 
rộng mở. Từ  đó khơi dậy niềm tự  hào, tình u đối với đất nước, dân tộc 
mình và tình u cuộc sống.
2. Cơ sở lý luận
Dạy học văn học dân gian nói chung, trun 
̣ trun thut nói riêng theo

̀
́
 
quan điểm thi pháp thể loại hiện nay được rất nhiều người quan tâm, từ  các 
nhà nghiên cứu đến những người trực tiếp đứng lớp giảng dạy, cho nên, có 
nhiều cơng trình, nhiều bài viết về  thi pháp thể  loại văn học dân gian, đặc 
biệt là thi pháp trun 
̣ trun thut.
̀
́
Ở  Việt Nam, người đầu tiên quan tâm đến lĩnh vực phương pháp dạy 
học văn học dân gian nói chung, trun 
̣ trun thut nói riêng là Hồng Ti
̀
́
ến 
Tựu với cơng trình: Mấy vấn đề phương pháp giảng dạy nghiên cứu văn học  
dân gian trong đó có một chương nêu lên: Vấn đề giảng dạy truyện dân gian. 
Tiếp đó là cuốn Bình giảng truyện dân gian trong đó có 25 trang viết về cơng 
việc bình giảng truyện dân gian, cịn lại là phần bình giảng những tác phẩm  
truyện dân gian cụ thể. Hai cuốn sách này có nhiều gợi ý tốt về phương pháp 
tiếp cận, giảng dạy truyện dân gian, trong đó có  truṇ  trun thut. Tuy
̀
́
 
nhiên, tác giả  vẫn nghiêng về  phương pháp tiếp cận, giảng dạy truyện dân 
gian nói chung hơn là đề tài lý luận về phương pháp dạy học truyện dân gian 
trong nhà trường THPT. Cả hai cuốn sách chỉ mới dừng lại ở:  mấy vấn đề và 
một  số  cơng việc cụ  thể  chưa phát triển thành một hệ  thống lý luận về 
phương pháp dạy học truyện dân gian nói chung và trun 

̣ trun thut nói
̀
́
 
riêng.
Cuốn Văn học dân gian trong nhà trường của Nguyễn Xn Lạc, trong 
đó có phần viết: Giảng dạy văn học dân gian theo thi pháp dân gian. Ở phần 
này, tác giả  đã giới thiệu một số  thi pháp dân gian vào việc giảng dạy văn 
học dân gian trong nhà trường và đã có phần vận dụng những quan điểm đó 
trong việc phân tích, bình giảng một số  tác phẩm cụ  thể  trong chương trình 
Ngữ văn lớp 10 THPT.
Hai tác giả  Đỗ  Bình Trị  và Lê Trường Phát trong hai cuốn Những đặc  
điểm thi pháp các thể loại văn học dân gian, Thi pháp văn học dân gian, đã đề 
cập đến những đặc trưng cơ  bản về  thi pháp thể  loại và những cơng việc 
8


phân tích cụ thể tác phẩm theo từng bước. Những cuốn sách này là tài liệu bổ 
ích, thiết thực, có thể giúp ích cho giáo viên nâng cao trình độ nghiệp vụ của 
mình về dạy học truyện dân gian.
Gần đây, trên các báo Văn nghệ, Giáo dục và thời đại, Tạp chí văn học  
dân gian đã có nhiều bài phân tích, bình giảng văn học dân gian theo quan  
điểm tiếp cận văn học dân gian như là tính chất một tác phẩm Folklor – Văn 
hóa dân gian.
Những cơng trình, bài viết nói trên, đều có những ý kiến đóng góp hữu  
ích cho việc dạy học văn học dân gian. Cụ thể, các tác giả đã nói lên sự khác  
biệt giữa văn học dân gian và văn học viết như sau:
­ Văn học dân gian, trong đó có  truṇ  trun thut là s
̀
́

ản phẩm, là 
tiếng nói chung của cộng đồng dân tộc, là sáng tác tập thể  bằng nghệ  thuật 
ngơn từ. Cịn văn học viết là sản phẩm, là tiếng nói cá thể mang dấu ấn riêng 
của từng cá nhân nghệ sĩ.
­ Tác phẩm văn học dân gian, trong đó có trun 
̣ trun thut tr
̀
́ ước hết 
được làm ra bởi nhu cầu sinh hoạt và tồn tại xã hội, mang chức năng sinh  
hoạt thực hành. Cịn tác phẩm văn học viết được sáng tạo bởi nhu cầu cá 
nhân, là kết quả lao động nghệ thuật của nhà văn.
­ Tác phẩm văn học dân gian, trong đó có trun 
̣ trun thut nhi
̀
́
ều khi 
hình thức hiện ra của nó ở trạng thái mở, do được truyền miệng nên khơng có 
tính ổn định, sinh ra dị bản. Cịn tác phẩm văn học viết là một chỉnh thể ngơn  
ngữ hồn chỉnh, khép kín, ổn định.
Do vậy, thi pháp văn học dân gian, trong đó có trun 
̣ trun thut và
̀
́  
thi pháp văn học viết có những điểm giao nhau, song chúng có những đặc  
điểm khác biệt như ngơn ngữ, kết cấu, khơng gian và thời gian nghệ thuật. Vì 
vậy khi phân tích văn học dân gian, trong đó có  truṇ  trun thut khơng
̀
́
 
được đồng nhất với văn học viết. Nên, khi dạy học trun thut ta ph

̀
́
ải có  
cách giải  mã riêng, và đó là cách giải mã theo thi pháp  truṇ  trun thut
̀
́ 
như nhiều nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh. 
3. Cơ sở lý luận khoa học và đời sống  
Một giờ  dạy  truṇ  trun thut thành cơng c
̀
́
ần có rất nhiều yếu tố 
tác động. Nhưng điều quan trọng nhất để  giờ  dạy đó thành cơng thì địi hỏi 
mỗi người giáo viên bên cạnh chuẩn về  chun mơn nghiệp vụ, cịn cần có 
một sự chuẩn bị kỹ về phương pháp dạy học trong giờ dạy.
9


Thế nào là “Phương pháp dạy ­ học truyên thuyêt l
̀
́ ớp 10 THPT”?
Theo tôi, giáo viên cần nắm được: 
3.1. Khai niêm
́ ̣  truyên thuyêt.
̀
́
Truyên thuyêt la môt thê loai trong loai hinh t
̀
́ ̀ ̣
̉

̣
̣ ̀ ự  sự  dân gian phan anh
̉ ́  
nhưng s
̃ ự kiên, nhân vât lich s
̣
̣ ̣
ử  hay di tich canh vât đia ph
́
̉
̣ ̣
ương thơng qua sự 
hư câu nghê tht thân ky
́
̣
̣
̀ ̀
3.2. Đặc trưng của trun thut.
̀
́
3.2.1. Về hệ đề tài.
Theo sách giáo khoa Ngữ  văn lớp 10 tập 1 thì trun thut đ
̀
́ ược phân 
thành ba loại sau:
­ Trun thut lich s
̀
́ ̣
ử
­ Trun thut anh hung

̀
́
̀
­ Trun thut vê cac danh nhân văn hoa
̀
́ ̀ ́
́
3.2.2. Về chức năng.
Truyên thuyêt kê vê nh
̀
́ ̉ ̀ ững nhân vât va s
̣
̀ ự kiên lich s
̣ ̣
ử co thât ngoai đ
́ ̣
̀ ời, 
xuât phat t
́
́ ừ quyên l
̀ ợi, nguyên vong, t
̣
̣
ư  tưởng tinh cam cua minh. Truyên
̀
̉
̉
̀
̀ 
thuyêt tai tao lich s

́ ́ ̣ ̣
ử trên cơ sở côt loi lich s
́ ̃ ̣
ử rôi tiên hanh săp xêp lai đê d
̀ ́ ̀
́ ́ ̣ ̉ ựng  
lên tâm voc cua s
̀
́ ̉ ự kiên nhân vât, giao duc long yêu n
̣
̣
́ ̣
̀
ước, tinh thân dân tôc; la
̀
̣
̀ 
cơ  sở  cho cac nha s
́
̀ ử  hoc tham khao vê cac giai đoan lich s
̣
̉
̀ ́
̣ ̣
ử  dân tơc va la
̣
̀ ̀ 
ngn cam h
̀ ̉
ưng cho cac nha văn nha th

́
́
̀
̀ ơ  sang tac; đ
́
́ ồng thời giúp chúng ta 
biết q trọng, kế  thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹp của ơng cha 
ta, từ đó tạo nên những sức mạnh mới để hồn thành nhiệm vụ trong thời đại 
mới.   
3.2.3. Về thi pháp.
Cách tạo cốt truyện: Cơt trun cua trun thut th
́
̣
̉
̀
́ ường đơn gian, it
̉ ́ 
tinh tiêt, dê nh
̀
́ ̃ ớ. Truyên thuyêt đ
̀
́ ược xây dựng trên cơ sở môt côt loi lich s
̣ ́ ̃ ̣
ử và 
được chăp thêm đôi canh th
́
́
ơ  va mông ­ s
̀ ̣
ự  hư  câu hoang đ

́
ường. Thê gi
́ ới 
truyên thuyêt hiên lên qua ve đep nhân vât va s
̀
́
̣
̉ ̣
̣
̀ ự  kiên lich s
̣ ̣
ử  được tai tao lai
́ ̣
̣ 
qua sự ly t
́ ưởng hoa va long ng
́ ̀ ̀
ương mô, yêu mên cua nhân dân. Truyên thuyêt
̃
̣
́ ̉
̀
́ 
xoay quanh nhiêu nhân vât, co truyên co hai hê thông nhân vât đôi lâp nhau nh
̀
̣
́
̣
́
̣

́
̣
́ ̣
ư 
Truyên An D
̣
ương Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉:  Môt bên la an D
̣
̀
ương 
Vương, thân Kim Quy, My Châu; môt bên la Triêu Đa, Trong Thuy, con tinh
̀
̣
̣
̀
̣
̀
̣
̉
 
10


Ga Trăng. Côt truyên gôm ba phân: Hoan canh xuât hiên nhân vât chinh, s
̀ ́
́
̣

̀
̀
̀ ̉
́
̣
̣
́
ự  
nghiêp cua nhân vât chinh, kêt cuc thân thê cua nhân vât. Truyên thuyêt th
̣
̉
̣
́
́ ̣
́ ̉
̣
̀
́ ường  
co yêu tô phi côt truyên ­ nh
́ ́ ́
́
̣
ưng yêu tô năm ngoai côt truyên, do ng
̃
́ ́ ̀
̀ ́
̣
ười kê hoăc
̉
̣  

ngươi s
̀ ưu tâm, ghi chep thêm vao theo quan niêm va s
̀
́
̀
̣
̀ ự  nhân th
̣
ức cua ho.
̉
̣ 
Truyên An D
̣
ương Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉  co chi tiêt ng
́
́ ươi đ
̀ ời sau 
mo ngoc trai 
̀ ̣
ở biên Đông r
̉
ửa vao n
̀ ươc giêng 
́
́ ở thanh Cô Loa, n
̀
̉

ơi Trong Thuy
̣
̉ 
tự tử, thi thây ngoc trai sang h
̀ ́
̣
́ ơn. Qua đo, xet quan niêm va cach hiêu tac phâm
́ ́
̣
̀ ́
̉ ́
̉  
cua ng
̉
ươi kê hoăc ng
̀ ̉
̣
ười ghi truyên. 
̣
Không gian nghệ  thuật: La không gian đ
̀
ời thương, không gian chiên
̀
́ 
trương va không gian xa hôi, đât n
̀
̀
̃ ̣
́ ước. 
Thời gian nghệ  thuật  trong truyên thuyêt la th

̀
́ ̀ ơi gian qua kh
̀
́ ứ ­ xać  
đinh. Truyên thuyêt nao cung kê vê chuyên đa xây ra rôi va vao môt th
̣
̀
́ ̀ ̃
̉ ̀
̣
̃ ̉
̀ ̀ ̀
̣ ời ky lich
̀ ̣  
sử nhât đinh nao đo nh
́ ̣
̀ ́ ư: Thơi đai Vua Hung, th
̀ ̣
̀
ơi đai An D
̀ ̣
ương Vương, Hai  
Ba tr
̀ ưng thê ky th
́ ̉ ứ I, ba Triêu thê ky th
̀
̣
́ ̉ ứ III, Lê Lợi thê ky XV... Nh
́ ̉
ưng, 

khơng thê đoan đinh khoang cach gi
̉
́ ̣
̉
́
ưa th
̃ ơi gian s
̀
ự kiên va th
̣
̀ ời gian sang tao
́
̣  
tac phâm.
́
̉
Mơ típ nhân vật: Truyền thuyết là sự nhào nặn lịch sử bằng cách hình 
tượng hóa và kì  ảo hóa các nhân vật theo quan điểm  lịch sử  của nhân dân. 
Cảm quan lịch sử đã chi phối nghệ thuật xây dựng hình tượng truyền thuyết. 
Họ  dù có là hư  cấu hay đích thực thì cũng đều có tên tuổi, gốc gác…nói 
chung, có một lí lịch rõ ràng gắn với địa phương hay thời đại. Nhóm nhân vật 
của truyền thuyết thời Văn Lang – Âu Lạc mang đậm màu sắc thần thoại. Họ 
là những  anh hùng được nhào nặn, thần thánh hóa, vũ trụ  hóa qua trí tưởng  
tương bay bổng của nhân dân mà trở  thành thần thánh. Thế  giới quan thần 
thoại và niềm tự  hào dân tộc chính là cơ  sở  sáng tạo nên những hình tượng 
nghệ thuật như Thánh Gióng, Sơn Tinh, Cao Lỗ, An Dương Vương…
Phương thức diễn xướng: Truyện được kể kết hợp với các động tác, 
nét mặt. Nhiều khi lời kể và động tác được diễn theo vai từng nhân vật có sự 
tham gia của người nghe.
Yếu tố kỳ diệu: Hoang đường, hư cấu là thủ pháp nghệ thuật gắn với 

nội dung trun thut.
̀
́
Kết cấu của truyền thuyết:  Truyền thuyết có kết cấu theo khuynh 
hướng chung của các loại tự  sự  dân gian. Cốt truyện thường có ba chặng: 
Chặng 1: Hồn cảnh xuất hiện và đặc điểm của nhân vật. Chặng 2: Hành 
11


trạng và chiến cơng của nhân vật. Chặng 3: Nhân vật hóa và hiển linh, âm 
phù (mơ típ về  sự  hóa thân, sự  hiển linh của nhân vật  thể  hiện sự  ngưỡng  
mộ, tơn sùng của dân gian vơi các anh hùng.)
Ngơn ngữ trun thut
̀
́: Cơ đong, it miêu ta, chu u chi tht lai hanh
̣
́
̉
̉ ́
̉
̣ ̣
̀  
đơng cua nhân vât, chu y kê nh
̣
̉
̣
́ ́ ̉ ững chi tiêt vê hoan canh xuât thân, bôi canh cua
́ ̀ ̀ ̉
́
́ ̉

̉  
câu chuyên, nh
̣
ưng l
̃ ơi thoai nhân vât môt cach cô đong. Nh
̀
̣
̣
̣ ́
̣
ững lơi thoai nhân
̀
̣
 
vât đ
̣ ược chu y kê la l
́ ́ ̉ ̀ ơi thê hiên khi thai, long nhiêt huyêt cua nhân vât đôi v
̀ ̉ ̣
́ ́ ̀
̣
́ ̉
̣
́ ới 
đât n
́ ươc trong hoan canh lâm nguy, nh
́
̀ ̉
ư: Lơi kê cua Thanh Dong noi v
̀ ̉ ̉
́

́
́ ơi s
́ ư ́
gia vua Hung, l
̉
̀
ơi khang khai cua ba Triêu 
̀
̉
́ ̉
̀
̣ Tôi muôn c
́ ươi c
̃ ơn gio manh, đap
́ ̣
̣  
luông song d
̀
́ ư, chem ca kinh 
̃
́
́ ̀ ở biên kh
̉
ơi, đanh đuôi qua Ngô, gianh lai giang
́
̉
̀
̣
 
sơn, cởi ach nô lê, ch

́
̣ ứ không chiu khom l
̣
ưng lam ty thiêp ng
̀ ̀ ́ ười. Chuyên kê về
̣
̉  
nhân vât lich s
̣ ̣
ử  mang đâm yêu tô thân tich, truyên thuyêt dân gian, ngôn ng
̣
́ ́ ̀ ́
̀
́
ư ̃
mang chât t
́ ưởng tượng tươi mat, bay bông ma vân môc mac chât dân gian.
́
̉
̀ ̃
̣
̣
́
Truyên thuyêt th
̀
́ ương găn v
̀
́ ới cac di tich
́
́  vât chât nh

̣
́ ư: go, đơi, sơng,
̀ ̀
 
si; cac di tich văn hoa nh
́ ́
́
́ ư: đên th
̀ ờ, thap, chua, t
́
̀ ượng; cac phong tuc va lê
́
̣
̀ ̃ 
hơi nh
̣
ư: hơi Giong, hơi Kiêp Bac, giơ trân Đơng Đa...
̣
́
̣
́
̣
̃ ̣
́

CHƯƠNG II. THỰC TRẠNG DẠY HỌC TRUN THUT
̀
́ 
TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT LỚP 10
1. Về giảng dạy

Văn học dân gian được coi là cội nguồn của văn hóa, văn học dân tộc. 
Nhưng thời lượng dành cho bộ  phận văn học này khơng nhiều (khoảng trên  
dưới 15 tiết). Mặt khác, nhiều giáo viên ít chú trọng đến bộ  phận văn học  
này. Vì thế, đa phần là giảng dạy có tính chất qua loa đại khái, khơng bám sát 
12


đặc trưng của văn học dân gian, chưa truyền lửa đến cho học sinh u thích 
những tác phẩm này. 
Nói đến thực trạng của việc giảng dạy là nói đến những khuynh hướng 
và cách dạy trun thut ph
̀
́ ổ  biến hiện nay. Có những khuynh hướng sau 
đây:
 
1.1. Đồng nhất giữa trun thut và truy
̀
́
ện hiện đại, dạy trun thut
̀
́ 
như  dạy truyện hiện đại, tiếp cận trun thut b
̀
́ ằng thi pháp truyện hiện 
đại­ văn học viết.
Với cách dạy này, giáo viên thường chỉ phân tích trun thut m
̀
́ ột cách 
cơ lập trên văn bản ngơn từ mà khơng chú ý đến các yếu tố Folklor nằm ngồi  
văn bản, khơng đặt trun thut vào mơi tr

̀
́
ường văn hóa dân gian, thời điểm  
phát sinh và lưu truyền của nó trong đời sống nhân dân để khai thác. Khi khai 
thác văn bản ngơn từ trun thut, giáo viên ch
̀
́
ỉ dựa vào thi pháp của văn học 
viết chứ khơng dựa vào thi pháp trun thut nh
̀
́ ư: Phân tích các yếu tố nghệ 
thuật của trun thut v
̀
́ ề  ngơn ngữ, kết cấu, thời gian, khơng gian nghệ 
thuật giống như  phân tích các yếu tố  đó của truyện hiện đại. Như  vậy, đã 
hiện đại hóa trun thut, làm m
̀
́
ất đi sắc thái Folklor – vốn là vẻ  đẹp độc 
đáo ­ và ý vị nhất của trun thut. Trong khi đó các y
̀
́
ếu tố  nghệ thuật của  
trun thut v
̀
́ ề  bản chất rất khác so với các yếu tố  nghệ  thuật của truyện  
hiện đại.
Qua khảo sát một số  giáo án khi dạy truyên thuyêt
̀
́  Truyên An D

̣
ương  
Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉ tôi thấy đa phần chỉ là:
An Dương Vương la vua n
̀
ươc Âu Lac
́
̣
An Dương Vương co công xây thanh, nh
́
̀
ờ co no thân ma thăng Triêu Đa
́ ̉
̀
̀ ́
̣
̀ 
sang xâm lược, vi chu quan dân đên n
̀ ̉
̃ ́ ước mât nha tan
́
̀
Kết luận: An Dương Vương vưa co cơng v
̀ ́
ừa co tơi.
́ ̣
Qua ví dụ trên cho thấy giáo viên đó dạy bỏ qua nhiều yếu tố thi pháp  

thể  loại trun thut, phân tích nhân v
̀
́
ật An Dương Vương như  một nhân 
vật trong tác phẩm  hiện đại.
1.2. Khuynh hướng xóa nhịa ranh giới giữa trun thut – văn h
̀
́
ọc dân 
gian với các khoa học liên quan như: dân tộc học, lịch sử, xã hội học, văn hóa  
học.

13


Người dạy coi trun thut ch
̀
́ ỉ  là điểm xuất phát, là cái cớ  để  giải  
thích các vấn đề xã hội, lịch sử và dân tộc. Trong khi đó dạy học trun thut
̀
́ 
phải đi sâu tìm hiểu rõ nguồn gốc, mơi trường diễn xướng của tác phẩm.  
Nhưng do khơng nắm được thi pháp thể loại trun thut, nên ng
̀
́
ười dạy khi  
dạy học trun thut đã l
̀
́
ấy cái bên ngồi để  lơi cuốn, liên tưởng, hấp dẫn, 

mở rộng, dẫn dắt học sinh đến những vấn đề khác ngồi tác phẩm chứ khơng 
phải bản thân tác phẩm.
Khuynh hướng này thể  hiện sự  thốt ly tác phẩm, biến giờ  dạy Ngữ 
văn thành bài dạy xã hội học, lich s
̣
ử  hoc, làm cho gi
̣
ờ  dạy mất đi những 
thơng tin thẩm mỹ và chỉ cịn lại bức tranh xã hội khơ cứng. 
Chẳng hạn như khi dạy học trun thut 
̀
́ Trun An D
̣
ương Vương và 
Mi Châu, Trong Thuy, 
̣
̣
̉ giáo viên dẫn dắt học sinh đi lan man ra ngồi tác phẩm  
q nhiều như  giới thiệu, miêu tả  cảnh xây thanh, c
̀
ảnh từ biêt cua Trong
̣
̉
̣  
Thuy va My Châu, hay c
̉ ̀ ̣
ảnh giêng n
́ ươc ngoc trai. Nh
́
̣

ưng rút cục, điều cốt lõi 
là giá trị  nhân văn và thẩm mỹ  của câu chuyện:  Ngun nhân mât n
́ ươc Âu
́
 
Lac, bai hoc lich s
̣
̀ ̣ ̣
ử  thì lại khơng được nhấn mạnh.
Khuynh hướng này thường thấy  ở  giáo viên có vốn kiến thức chung,  
nhưng chưa nắm được, chưa vận dụng phương pháp dạy học Ngữ văn – đặc 
biệt là phương pháp dạy học trun thut.
̀
́
1.3. Khuynh hướng diễn xi trun thut.
̀
́
Người dạy đã nhìn trun thut m
̀
́ ột cách giản đơn, coi nó như là một  
tác phẩm mộc mạc khơng có gì khó khăn, khơng có gì độc đáo để  giảng tâm 
huyết. Vì vậy, khi dạy, giáo viên đã diễn xi trun thut m
̀
́ ột cách rất nhạt 
nhẽo, rồi sau đó giải thích từng câu một, rời rạc, cứng nhắc. Cách dạy này đã 
làm mất đi chất văn của trun thut và làm cho h
̀
́
ọc sinh khơng thấy được 
vẻ  đẹp của thi pháp Folklor. Cách dạy này rất phổ  biến, thường được giáo 

viên áp dụng, nhất là những giáo viên mới vào nghề, chưa có nhiều kinh  
nghiệm dạy học.
1.4. Một số  giáo viên có trình độ, có kinh nghiệm đã dạy trun thut
̀
́ 
như nó vốn có trong đời sống thực của dân gian.
Người dạy đã ít nhiều nắm bắt được thi pháp dạy học  trun thut
̀
́, và 
đã có cố  gắng vận dụng thi pháp thể  loại vào việc dạy học từng tac phâm
́
̉  
trun thut 
̀
́ cụ thể. Nhưng số này rất ít, vì vậy chưa phát huy được tác dụng  
14


của mình trong đội ngũ giáo viên dạy học  trun thut
̀
́  lớp 10 THPT hiện 
nay.
2. Về học tập trun thut
̀
́ của học sinh
2.1. Một thực trạng hiện nay là học sinh ngày càng xa rời với mơn  Ngữ 
văn, đặc biệt là với thê loai 
̉ ̣ trun thut. Ph
̀
́

ải chăng do bộ phận văn học này 
khơng nằm trong chương trình thi đại học hay do xu hướng cơng nghiệp hóa  
và hiện đại hóa trên tồn cầu đã và đang in rất đậm dấu ấn của nó trong tâm  
lý và tính cách của học sinh. Tầm vóc văn hóa cũng như  năng lực tư duy của  
học sinh càng ngày càng hiện đại, và chịu  ảnh hưởng rất lớn của nền cơng 
nghiệp. Lối tư  duy cũ của nền văn minh cây lúa nước, văn minh lũy tre làng 
phải nhường bước cho lối tư duy điện tử, điện tốn.
Điều này được thể hiện khá rõ qua kết quả điều tra mà tơi đã tiến hành ở 
trường THPT Phạm Cơng Bình năm học 2019 ­ 2020 (Lớp khơng dạy học theo  
thi pháp trun thut
̀
́).
Lớp

Số học 
sinh

Mức độ cảm thụ
1 (20%)

2 (40%)

3 (60%)

4 (80%)

5 (100%)

10A1

40

17

14

7

2

0

10A3

45

15

25

10

5

1

Cộng

85

32

39

17

7

1

Câu hỏi: Sau giờ học trun thut
̀
́ Trun An D
̣
ương Vương va M
̀ ị Châu,  
Trong Thuy
̣
̉  em cảm thụ  được bao nhiêu phần trăm giá trị  nội dung và nghệ 
thuật của tác phẩm?
 Nhận xét :   Qua bảng số  liệu trên tơi thấy có 32 học sinh cảm thụ  được 
20% giá trị nội dung và nghệ thuật tác phẩm; 39 học sinh cảm thụ được 40%  
giá trị nội dung và nghệ thuật tác phẩm; 17 học sinh cảm thụ được 60% giá trị 
nội dung và nghệ  thuật tác phẩm; 7 học sinh cảm thụ  được 80% giá trị  nội 
dung và nghệ thuật tác phẩm và chỉ 1 học sinh cảm thụ được 100% giá trị nội 
dung và nghệ  thuật tác phẩm  Truyên An D
̣
ương Vương va M
̀ ị  Châu, Trong
̣  

Thuỷ.

15


2.2. Một số  học sinh cịn có tâm lý coi thường  trun thut
̀
́, cho rằng 
trun thut
̀
́ rất đơn giản, khơng hay bằng truyện hiện đại, khơng thực tế, 
hoặc nói những chuyện q xa xơi, cao siêu. 
Qua việc điều tra bằng phỏng vấn, tơi thu được kết quả như sau:
Lớp

Số học 
sinh

Thể loại nào 
hay?

Thích học thể 
loại nào?

Khơng thích học 
thể loại nào?

Trun
̀   Truyệ Trun
̀   Truyệ Trun

̀   Truyện 
thut́  n hiện  thut́  n hiện  thut́ 
hiện 
đại
đại
đại
10A1

40

17

40

15

40

25

1

10A3

45

15

45

15

45

30

2

Cộng

85

32

85

30

85

55

3

Nhận xét:  Tất cả  học sinh đều cho rằng truyện hiện đại hay và đều 
thích học. Như vậy, về mặt tâm lý tiếp nhận nghệ thuật, thì xu thế chung của 
học sinh là thích hoc truy
̣
ện hiện đại hơn trun thut.
̀

́
2.3. Thế  hệ  học sinh có khoảng cách khá xa về  nhiều mặt với thế  giới  
của trun thut
̀
́. Các em chưa hiểu được đặc trưng, vai trị của trun thut
̀
́ 
vì thế  các em học trun thut 
̀
́ với tâm thế  của việc học văn học viết. Dẫn 
đến việc các em có nhiều suy diễn khơng hợp lý về  tác phẩm trun thut.
̀
́ 
Nhiều em có thái độ xem nhẹ bộ phận trun thut, h
̀
́ ọc theo kiểu cưỡi ngựa 
xem hoa.
2.4. Kết quả học tập của học sinh: Thơng qua sổ điểm của giáo viên, tơi  
có kết quả khảo sát điểm bài viết số 2 (Đề kiểm tra về trun thut) c
̀
́ ủa lớp  
10A1. Kết quả như sau:
Lớp

Sĩ số

Điểm
Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu kém

10A1

40

0

5

25

10

Phần %

100%

0%

12,5%

62,5%

25%

16

Nhận xét: Với kết quả như trên cho thấy chất lượng học sinh cịn thấp,  
điểm giỏi khơng có, điểm trung bình và điểm yếu kém chiếm tỷ lệ cao.
Như  vậy, cả  việc giảng dạy và học tập trun thut 
̀
́ ở  lớp 10 THPT 
về cơ bản vẫn theo phương pháp cũ nên hiệu quả cịn thấp, chất lượng chưa  
cao. Vì vậy, chúng ta cần đổi mới phương pháp dạy học trun thut d
̀
́ ựa  
theo thi pháp trun thut.
̀
́
3. Ngun nhân
3.1. Đối với giáo viên: 
Đa số  đều có tình u nghề, tận tụy với cơng tác giảng dạy, chăm lo  
quan tâm đến học sinh. Tuy nhiên, vẫn cịn những mặt hạn chế sau:
Dạy trun thut địi h
̀
́
ỏi phải có năng khiếu, có phương pháp. Giáo 
viên dạy khơng hay, khơng say mê, nhiệt tình, khơng dạy theo thi pháp thể 
loại thì khó mà làm cho học sinh thích trun thut. M
̀
́ ột số  tiết dạy bình 
thường giáo viên lại quay về  phương pháp cũ, tức là cung cấp cho học sinh  
từng kiến thức, thậm chí đọc chép cho học sinh. Điều này cũng do ngun  
nhân giáo viên chưa tin vào năng lực giảng dạy của mình, nhất là đối với học 
sinh yếu kém. Giáo viên thường ghi câu chữ, hình ảnh, biện pháp tu từ sau đó 

đánh mũi tên sang ngang, ghi tác dụng, ý nghĩa một cách máy móc giản đơn. 
Điều đó vừa làm mất đi tính tồn vẹn của tác phẩm trun thut, v
̀
́ ừa gây  
khó khăn cho học sinh khi học bài ở nhà.     
Thao tác vào bài mới của giáo viên thường là nhắc lại tên bài học trước,  
nêu tên bài học hơm nay. Kiểu dẫn dắt đơn điệu này khơng kích thích được 
hứng thú học tập của học sinh.           
Thao tác tìm hiểu bài cịn hạn chế  là: Câu hỏi q dễ  hoặc quá khó,  
diễn giảng vụn vặt sau câu trả  lời của học sinh, bỏ  qua chỗ  diễn giảng cao  
trào để bổ sung, nâng cao, mở rộng cách hiểu cho học sinh.
Do điều kiện khách quan nên việc sử  dụng đồ  dùng dạy học, phương 
pháp  trực quan vào tiết học hạn chế,  ảnh hưởng đến tâm thế  học và chất 
lượng tiếp thu bài của học sinh .
        Khơng có khả năng tái hiện lại hồn cảnh diễn xướng của văn học dân 
gian cho học sinh tiếp cận sát hợp với đặc trưng của trun thut
̀
́.

17


3.2. Đối với học sinh:
Ở  vùng nơng thơn dân vùng bãi, mặt bằng dân trí thấp, học sinh đa  
phần là con em nơng dân, thời gian dành cho tự học ở nhà của học sinh khơng  
nhiều, sách vở  tham khảo hạn chế. Phần lớn học sinh cố hồn thành nhiệm 
vụ  của giáo viên giao là chính, ít chịu đào sau suy nghĩ, khả  năng tư  duy độc  
lập, sự  sáng tạo rất ít được chú ý. Từ  đó, khi đến lớp học sinh tỏ  ra ngao  
ngán, khơng cần và cũng rất khó theo kịp kiến thức bài học.
Một số  học sinh vì lười học, chán học mải chơi, hổng kiến thức nên  

kết quả thấp.
Chữ  viết, cách dùng từ, đặt câu  ở  cấp học dưới ít được học sinh chú 
tâm rèn luyện, khả  năng diễn đạt cịn ngơ nghê, chưa lưu lốt, thơng đạt, … 
dẫn đến học sinh khơng hứng thú đối với học trun thut.   
̀
́
Nhiều học sinh có điều kiện mua sách tham khảo, sách để  học tốt để 
đối phó và tự tin cho rằng kiến thức bài học đó mình đã biết và đủ để  trả bài 
cho giáo viên, nên khơng cần quan tâm,  ỷ  lại. Đây là dạng học sinh học đối 
phó, kiếm điểm chứ  khơng ham muốn tìm hiểu tường tận vấn đề  một cách  
khoa học.
3.3. Đối với cha mẹ học sinh:
Đa   số   cha   mẹ   học   sinh   có   ý  hướng   con   em  vào   các   môn  học  thời  
thượng như Tốn, Lí, Hóa, ngoại ngữ, xem nhẹ mơn Ngữ văn, để sau này con  
em mình đi vào các ngành nghề  có thể  kiếm được nhiều tiền. Điều này dễ 
nhận thấy  ở  việc tỉ  lệ  hồ  sơ  học sinh đăng kí xet tun vào Cao đ
́
̉
ẳng­ Đại  
học khối A, A1, B càng ngày càng lấn át khối C.
3.4. Đối với cơ sở vật chất:
Cơ  sở  vật chất, tài liệu minh họa, đồ  dùng dạy học để  phục vụ  giảng 
dạy và bổ sung kiến thức học tập mơn Ngữ văn nghèo nàn, đơn điệu, chủ yếu  
là một số tranh ảnh và sách tham khảo. Từ đó dẫn đến việc giáo viên dạy chay,  
cịn học sinh thì lúng túng khơng biết chọn lựa sách nào để đọc cho phù hợp. 
Những hoạt động ngoại khố để  khắc sâu, mở  rộng kiến thức, gây 
hứng thú học tập trun thut cho h
̀
́
ọc sinh rất ít được tổ  chức vì tốn kém,  

mất nhiều thời gian và cơng sức.

18


CHƯƠNG III. GIẢI PHÁP
Trong chương trình giảng dạy trun thut các nhà so
̀
́
ạn sách đã dành  
một tiết để học sinh nắm được những đặc trưng của văn học dân gian, cũng  
như những giá trị cơ bản của nó. Tuy nhiên với thời lượng đó giáo viên khó có 
thể  chỉ  ra hết được những đặc trưng cũng như  giá trị  của bộ  phận văn học 
này. Ở đây tơi chỉ nhắc lại và nhấn mạnh đến đặc trưng, bản chất của truǹ  
thut. Đ
́ ể  giáo viên có cái nhìn đúng về  tri thức cần truyền đạt này. Bởi có  
nắm được đặt trưng của trun thut thì ta m
̀
́
ới có phương thức tiếp cận  
giảng dạy thích hợp được. Đặc trưng cơ bản của trun thut là tính truy
̀
́
ền  
miệng và tính vơ danh tập thể, gắn bó với sinh hoạt cộng đồng. Điều này  
hồn tồn khác với văn học viết. Một bên là sáng tác và lưu truyền bằng con  
đường truyền miệng, một bên là bằng chữ  viết. Một bên là tiếng nói chung 
của cộng đồng dân tộc, một bên là tiếng nói cá thể  mang sắc thái riêng của 
từng người nghệ sĩ; một bên được tạo thành khơng phải bởi lý do nghệ thuật  
mà bởi lí do xã hội, mang chức năng sinh hoạt cộng đồng, một bên được sáng 

tác trước hết có lý do nghệ  thuật là kết quả  lao động cơng phu của nhà văn 
tạo ra tính thẩm mĩ. Bởi thế dạy trun thut khơng th
̀
́
ể giống và đồng nhất 
với thi pháp của văn học viết. Khơng thể khai thác trun thut nh
̀
́ ư khai thác 
truyện hiện đại, khơng thể phân tích trun thut nh
̀
́ ư  phân tích truyện hiện 
đại.
Trun thut là thành t
̀
́
ố  quan trọng cấu tạo nên văn hóa dân tộc là cái  
nơi ni dưỡng văn học viết. Trun thut là n
̀
́
ơi lưu giữ vốn cổ, những giá 
trị văn hóa phi vật thể của dân tộc. Tiếp cận với trun thut ng
̀
́ ười học sẽ 
hiểu được ngọn nguồn và mọi giá trị bản sắc của văn hóa dân tộc. Vì thế dạy  
trun thut là d
̀
́
ạy bản sắc của dân tộc. Trun thut là ngu
̀
́

ồn suối mát 
lành, là dịng sơng mang nặng phù sa bồi đắp cho tâm hồn Việt, tính cách 
Việt, bai hoc lich s
̀ ̣ ̣
ử  Viêt đâm chât văn ch
̣
̣
́
ương. Khơng chỉ  có vai trị quan 
trọng   trong văn hóa mà trun thut cịn la
̀
́
̀ mảnh đất tốt tươi trên đó sản  
sinh và lớn lên nền văn học nghệ thuật cổ điển và hiện đại Việt Nam  ( Hồi 
Thanh). 
Văn hoc dân gian, trong đó có trun thut gi
̀
́ ống như  kho trí thức tổng 
hợp. Có nhìn nhận như vậy mới thấy được giá trị  của văn học dân gian, của 
trun thut. Th
̀
́
ấy được giá trị của trun thut, vì th
̀
́
ế cần có phương pháp 
tiếp cận, giảng dạy trun thut sao cho h
̀
́
ợp lí, có sức thu hút đối với học  

19


sinh đó là trăn trở của rất nhiều giáo viên. Sau đây tơi xin đưa ra một cách tiếp  
cận,  phương pháp dạy học trun thut theo h
̀
́
ướng thi pháp thể loại. 
1. Dạy học trun thut g
̀
́ ắn liền với đặc trưng Folklor
Dạy học trun thut là d
̀
́
ạy một loại hình nghệ thuật, vì vậy phải khám 
phá thế giới nghệ thuật đó bằng những quy luật nghệ thuật của chính nó. Tác 
phẩm trun thut v
̀
́ ề  bản chất khác hẳn với tác phẩm văn học viết . Dạy  
học trun thut theo thi pháp th
̀
́
ể loại là phải có sự kết hợp giữa các yếu tố 
trong văn bản và các yếu tố  ngồi văn bản để  khai thác được vẻ  đẹp tồn 
diện của tác phẩm, nghĩa là khi dạy, giáo viên khơng chỉ chú ý trên mặt ngơn 
từ  mà cần phải lưu ý đến đời sống thực của sáng tác trun thut. C
̀
́ ụ  thể, 
giờ dạy học trun thut theo thi pháp trun thut, ng

̀
́
̀
́ ười dạy phải bám sát  
vào văn bản ngơn từ  để  khai thác. Song song với việc làm đó là phải đặt  
trun thut vào trong mơi tr
̀
́
ường thực của nó. Chẳng hạn như  khi dạy  
trun thut 
̀
́ Trun An D
̣
ương Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉  đoạn kê v
̉ ề 
An Dương Vương xây thanh, ga con gai cho Trong Thuy, ch
̀
̉
́
̣
̉
ơi cơ, cung con
̀ ̀
 
gai c
́ ươi ng
̃ ựa chay ra biên Đông, chăt đâu con gai, am th

̣
̉
̣
̀
́
ờ tượng My Châu
̣
 
không đâu, giêng n
̀
́ ước thanh Cô Loa găn v
̀
̉
́ ới cac lê hôi.
́ ̃ ̣
Để thấy được hơi thở của cuộc sống  ở truyên thuyêt 
̀
́ Truyên An D
̣
ương  
Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉  người dạy nhất thiết phải tái hiện lại môi 
trường diễn xướng bằng cách thể hiện cảnh xây thanh, chiên trân, canh thanh
̀
́ ̣
̉
̀  
bi mât, canh phân ly t

̣
́ ̉
ử  biêt. T
̣ ất cả  những âm thanh, hình  ảnh  ấy được tạo  
nên bức tranh phong cảnh mà ơng cha ta đã tự  hào về  cuộc sống của q  
hương xứ sở mình.
Ngồi việc dùng lời, giọng văn mang chất dân gian phù hợp để  tái hiện  
mơi trường diễn xướng, giáo viên nên dùng tranh ảnh để minh họa nhằm giúp  
cho người học tưởng tượng cảnh trí sinh hoạt, lễ  hội. Chẳng hạn như  với  
trun thut 
̀
́ Trun An D
̣
ương Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉, giáo viên có 
thể dùng tranh ảnh vẽ, chụp, đặc biệt khuyến khích học sinh tự vẽ ở nhà để 
trực quan hóa nhằm lột tả được bức tranh sinh động của cuộc sống xưa. Việc 
làm này giúp giờ  học có khơng khí trun thut, giúp h
̀
́
ọc sinh có hứng thú  
tiếp nhận tác phẩm tốt hơn vẻ đẹp tổng thể của nó. 
Hơn nữa, để làm rõ mơi trường sinh hoạt của trun thut, giáo viên c
̀
́
ần  
sử dụng hình thức kể ngay trong tiết học bằng cách cho người học nghe, xem 
20

những đoạn băng hoặc clip về những vở cải lương, chèo, kịch hoặc gọi học 
sinh nào có năng khiếu kể nhập vai thì lúc ấy học sinh sẽ hiểu và cảm nhận  
được vẻ đẹp của trun thut m
̀
́ ột cách tường minh.
Giáo viên mà chỉ dựa vào ngơn từ thì rất khó làm nổi bật được vẻ đẹp, ý 
nghĩa của bức tranh cuộc sống đầy chất nhân sinh quan của nhân dân lao động 
xưa. Vì vậy, cần phải dùng đến việc minh họa mới làm cho học sinh hiểu và 
cảm nhận được ý vị  sâu sa của nó. Cách kể  chuyện, diễn xướng nhiều khi 
quyết định cả  phần lời trong văn bản của tác phẩm. Nếu khơng hình dung, 
khơng khai thác được điểm này thì dù có đọc diễn cảm theo lối đọc truyền 
thống cũng khơng thể đem lại hiệu quả nghệ thuật cao. Bởi vì hình thức diễn 
xướng là đặc điểm nổi bật của trun thut.
̀
́
Điều cần phải lưu ý là khơng khí thể  hiện mơi trường diễn xướng cần 
thể  hiện ngay trong tiết học, như  thế giờ  học sẽ sinh động mang khơng khí 
trun thut, giúp h
̀
́
ọc sinh như  được sống lại thời xưa và điều đó sẽ  kích  
thích trí tưởng tượng, lịng đam mê hứng thú học tập của học sinh. Tuy nhiên,  
cũng khơng nên lạm dụng q mức yếu tố ngồi văn bản, xem nhẹ phần văn  
bản ngơn từ, nếu khơng giờ  học sẽ lan man, khơng đúng trọng tâm tìm ra giá 
trị cốt lõi của tác phẩm.
Như  vậy, để  dạy học trun thut đúng và đ
̀
́

ạt hiệu quả  cần phải dạy 
theo tinh thần Folklor, nghĩa là khơng chỉ chú ý tới mặt ngơn từ  trên văn bản  
mà cịn cần lưu ý đến đời sống thực của tác phẩm trong nhân dân ta xưa qua  
khơng gian, thời gian nghệ thuật, qua các phương thức diễn xướng dân gian.  
Nếu làm được như vậy sẽ giúp người học tiếp nhận và chiếm lĩnh tác phẩm 
trun thut m
̀
́ ột cách tồn diện.
2. Dạy học trun thut g
̀
́ ắn liền với đặc trưng kết cấu
Dạy học kết cấu trun thut là ph
̀
́
ải tìm ra cách phơ diễn dân gian. 
Nghĩa là tính diễn xướng, tính ngun hợp, là cảm hứng cộng đồng trong 
trun thut. Nh
̀
́
ững cảm hứng dân gian làm nên sắc thái riêng biệt của các 
tác phẩm trun thut. Đó là l
̀
́
ối kể  chuyện theo kiểu sự  kiên, chi tiêt, nhân
̣
́
 
vât lich s
̣ ̣
ử, là cái khơng khí dân gian mơ  màng vùa thực vừa hư  … Dạy học  

trun thut là ph
̀
́
ải đưa người học vào thế giới đậm màu sắc dân gian đó. Ở 
đó người học mới thấy được cái diệu kỳ của văn bản ngơn ngữ dân gian.

21


Bên cạnh đó, giáo viên cần đặt trun thut vào h
̀
́
ệ  thống tìm ra đặc  
điểm kết cấu chung, từ đó tìm ra kết cấu riêng, nghĩa là tìm ra cách thể hiện  
độc đáo riêng của kết cấu qua từng trun thut. 
̀
́
3. Dạy học trun thut
̀
́ gắn liền với đặc trưng thời gian và khơng gian 
nghệ thuật
Trong   văn   học,   thời   gian   và   không   gian   nghệ   thuật   được   xem   như 
những yếu tố  của nghệ thuật. Vì vậy thời gian và khơng gian nghệ  thuật có  
những đặc điểm thi pháp riêng. Nên, khi dạy học trun thut c
̀
́ ần phải chú ý 
đến thời gian, khơng gian nghệ  thuật bằng cách u cầu học sinh sưu tầm  
một số trun thut có mơ típ th
̀
́

ời gian, khơng gian nghệ thuật, đồng thời chỉ 
ra dụng ý nghệ thuật được gửi gắm qua trun thut.
̀
́
Đồng thời, khi khám phá yếu tố  thời gian, khơng gian nghệ  thuật của 
trun thut, giáo viên ph
̀
́
ải làm rõ tư duy cộng đồng và cảm hứng cộng đồng 
gửi gắm qua tác phẩm bằng cách so sánh với thời gian, khơng gian nghệ thuật  
trong truyện hiện đại. Chẳng hạn như trong trun thut 
̀
́ Trun An D
̣
ương  
Vương va Mi Châu, Trong Thuy
̀ ̣
̣
̉  thời gian, khơng gian mang tính cu thê  th
̣
̉ ơì 
Âu Lac̣
Như  vậy, thời gian và khơng gian nghệ  thuật tạo ra nét thi pháp độc 
đáo, thú vị  riêng. Vì vậy, khi dạy học trun thut giáo viên c
̀
́
ần nắm được 
thi pháp này để giúp học sinh lĩnh hội tốt trun thut.
̀
́

4. Day hoc trun thut theo h
̣
̣
̀
́
ương tiêp cân bơn b
́
́ ̣
́ ước cơ ban sau:
̉
Bước 1: Tìm hiểu những yếu tố  nằm ngồi văn bản tac phâm trun
́
̉
̀ 
thut:
́
­ Xác định xuất xứ: Thời gian, hồn cảnh xuất hiện; Khơng gian ra đời 
và lưu truyền; Đặc trưng thể loại và tiểu loại.
­ Hệ  thống nhân vât, mơi tr
̣
ường diễn xướng, sinh hoạt văn hóa dân 
gian.
Bước 2: Định hướng thẩm mỹ:
­ Xac đinh cơt trun, nhân vât, s
́ ̣
́
̣
̣ ự kiên.
̣
­ Xac đinh nghê thuât chu yêu cua tac phâm: Yêu tô hiên th

́ ̣
̣
̣
̉ ́ ̉
́
̉
́ ́ ̣
ực, yêu tô
́ ́ 
hoang đương, ki ao.
̀
̀̉
­ Đinh h
̣
ương phân tich nôi dung va nghê thuât.
́
́
̣
̀
̣
̣
22


­ Tim ra y nghia cua trun thut: s
̀
́
̃ ̉
̀
́ ự thât lich s

̣ ̣
ử; y nghia biên hoa hiên
́
̃
́
́ ̣  
thực, ly t
́ ưởng hoa lich s
́ ̣
ử
Bước 3: Giáo viên hướng dẫn học sinh phân tích tac phâm.
́
̉
Bước 4: Giáo viên định hướng cho học sinh tổng hợp chung giá trị  nội  
dung và nghệ thuật bài tac phâm trun thut.
́
̉
̀
́
CHƯƠNG IV. KẾT QUẢ
Việc nắm vững “Phương pháp dạy – học trun thut
̀
́ lớp 10 THPT” là 
một vấn đề hết sức cần thiết. Bởi nó giúp người giáo viên dạy Ngữ văn làm 
tốt hơn thiên chức của mình. Hơn nữa trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiên 
nay, việc làm này cũng đi đúng quỹ  đạo chung của việc cải cách giáo dục;  
quan tâm đến đối tượng trung tâm của q trình dạy và học là học sinh.
Việc nắm vững “Phương pháp dạy – học trun thut l
̀
́ ớp 10 THPT”  

cũng giúp tơi giáo dục tốt hơn học sinh của mình. Tơi mong muốn qua các bài 
giảng, tơi khơng chỉ  dạy học sinh chữ  mà quan trọng là dạy học sinh làm 
người và trong thời đại hiện nay học sinh cịn có các kĩ năng để hội nhập tốt.  
Làm được điều này cũng đồng nghĩa với việc hạn chế  những tác nhân xấu 
đang có nguy cơ   ảnh hưởng nhiều đến học sinh, tránh được tình trạng bạo 
lực học đường hoặc những trị tiêu khiển lơi kéo các em.
Tuy thời gian áp dụng các giải pháp trên chưa nhiều, song tơi nhận thấy 
với phương pháp này, bên cạnh việc thu hút sự  hứng thú học tập, phát huy 
tính tích cực và tự  giác của học sinh thì cịn mang lại hiệu quả  thiết thực 
trong việc giúp các em đạt kết quả cao hơn về chất lượng chung.
Sau khi dạy học trun thut theo thi pháp th
̀
́
ể  loại, kết quả  khảo sát 
thực tế học sinh đạt được kết quả như sau: 
Kiểm tra, theo dõi.

Số lượng

Tỷ lệ

Tổng số được điều tra.

50 học sinh.

Số hoc sinh u thích:
̣

28 học sinh.

56%

Số hoc sinh khơng u thích
̣

8 học sinh.

16%

Số hoc sinh khơng có ý ki
̣
ến

14 học sinh.

28%

Ghi chú

23


Kết quả  chất lượng bài viết số  2 (Về  truyên thuyêt) năm h
̀
́
ọc: 2019 –  
2020 (Lớp chuyên đề không học theo thi pháp thể loại)
Chất 
Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh 
lượng bộ  giỏi

khá
trung bình trên   trung  dưới 
mơn
bình
trung bình
2,5%

17,5%

50%

70%

30%

Kết quả  chất lượng bài viết số  2 (Về  trun thut) năm h
̀
́
ọc: 2019 –  
2020 (Lớp học theo thi pháp thể loại):
Chất 
Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh  Học   sinh 
lượng bộ  giỏi
khá
trung bình trên   trung  dưới 
mơn
bình
trung bình
9%

27%

42%

78%

22%

Tuy kết quả  đạt được chưa cao, nhưng đó là một kết quả  đáng ghi 
nhận  ở  một ngơi trường chuyển đổi từ  hệ  Bán cơng sang hệ  Cơng lập, lại 
nằm  ở  vị  trí địa lí khơng mấy thuận lợi, điều kiện kinh tế  nơng thơn cịn 
nhiều khó khăn. Tơi tin rằng, trong thời gian tới, với những giải pháp này sẽ 
giúp học sinh có được tâm thế tốt hơn trong việc học trun thut
̀
́ và khi đó 
sẽ đạt kết quả chất lượng tốt hơn. 

24


KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kêt ln
́
̣
Việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với bản chất và tìm ra  
những phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng của từng thể  loại nói 
riêng là u cầu cấp thiết đối với việc dạy học trong trường THPT.
Dạy học trun thut
̀
́  theo thi pháp thê loai trun thut

̉
̣
̀
́  tương đối 
khó, vì ngồi việc tiếp cận tác phẩm trên phương diện ngơn từ  cịn cần kết  
hợp các yếu tố Folklor khác ngồi văn bản. Điều này địi hỏi người dạy phải  
cảm thụ  vẻ  đẹp tác phẩm truyện cổ  tích, nhất là khả  năng diễn xướng dân  
gian. Bên cạnh đó, cần phải tổ  chức các hoạt động tham gia các lễ  hội văn  
hóa dân gian để  có thể  đưa trun thut tr
̀
́ ở  về  với mơi trường thực của 
truyện. Các thiết bị  dạy học phục vụ việc dạy học trực quan hóa sinh động 
cũng rất cần được trang bị.
Qua tìm hiểu tơi cũng nhận thấy rằng, có rất nhiều vấn đề  về  nội  
dung, phương pháp dạy học trun thut
̀
́ đang được tranh luận. Để  có được 
các giải pháp hiệu quả hơn nữa chúng ta cần phải có thêm thời gian và cơng 
sức. Tuy nhiên với bản tính ham học hỏi, thích thú với việc được tơn trọng,  
hấp dẫn bởi vừa chơi vừa học, được thể  hiện mình. Bên cạnh sự  nhiệt tình 
tổ  chức hướng dẫn của giáo viên. Tơi tin tưởng rằng những phương pháp đã 
nêu sẽ thành cơng tốt đẹp trong giờ dạy trun trun thut l
̣
̀
́ ớp 10 THPT.
2. Kiên nghi
́
̣
Đề  nghị  Sở  Giáo dục hoặc nhà trường đầu tư  thêm băng hình, tư  liệu, 
tranh ảnh để phục vụ trong q trình giảng dạy truyện trun thut.

̀
́
Mong rằng, trong thời gian tới những nhà quản lý giáo dục cần quan tâm  
và chỉ  đạo sâu sát hơn nữa mang tính vĩ mơ đối với phương pháp dạy học 
truyện trun thut. 
̀
́

25