Tài liệu giảng dạy phương pháp dạy học âm nhạc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA VĂN HĨA NGHỆ THUẬT
BỘ MƠN ÂM NHẠC

_______________

Tài liệu giảng dạy

TÀI LIỆU DÀNH CHO SINH VIÊN HỆ ĐẠI HỌC VÀ CAO ĐẲNG
NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC

Biên soạn: ƠNG HUỲNH HUY HỒNG

2008


LỜI NÓI ĐẦU
Tài liệu giảng dạy Phương pháp dạy học âm nhạc được biên soạn theo chương
trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo dành cho sinh viên hệ Đại học và Cao đẳng ngành
Giáo dục tiểu học.
Âm nhạc là mơn học chính thức ở trường tiểu học. Dạy học âm nhạc ở trường
tiểu học phải phục vụ mục tiêu giáo dục chung của cấp học, bậc học. Âm nhạc trong
nhà trường tiểu học không dành riêng dạy cho những em có năng khiếu mà phải dạy
cho tất cả học sinh, để cung cấp cho các em có một số kiến thức mang tính văn hóa âm
nhạc, góp phần cùng với các mơn học khác tạo thành một trình độ học vấn bậc tiểu
học. Chính vì thế nội dung chương trình dạy học âm nhạc ở trường tiểu học được xây
dựng theo một định hướng riêng. Theo đó là phương pháp và cách thức dạy học tương
ứng.
Để tạo điều kiện cho sinh viên học tập và rèn luyện về nghiệp vụ sư phạm âm
nhạc, việc chia nhóm thảo luận, tập giảng và góp ý kiến xây dựng bài giảng là công
việc phải được thực hiện thường xuyên. Qua các buổi thảo luận, tập giảng, rút kinh

nghiệm sẽ giúp sinh viên củng cố kiến thức, thành thạo các kỹ năng thực hành âm nhạc
và nghiệp vụ sư phạm.
Phương pháp dạy học âm nhạc trong trường tiểu học đang mở ra nhiều hướng
nghiên cứu để ngày càng hoàn thiện và phong phú hơn. Việc này cần phải có sự quan
tâm của các đồng nghiệp, các giáo viên đã và đang giảng dạy âm nhạc trong và ngồi
trường tiểu học.
Chúng tơi rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp, xây dựng của đồng
nghiệp, giáo viên và các bạn sinh viên quan tâm tới lĩnh vực sư phạm âm nhạc khi sử
dụng tài liệu này.

TÁC GIẢ

2


MỤC LỤC
Lời nói đầu ....................................................................................................................... 2
Chương I. Những vấn đề chung ..................................................................................... 3
I. Vai trò giáo dục của âm nhạc đối với học sinh tiểu học ................................. 3
II. Đặc điểm khả năng âm nhạc của học sinh tiểu học ......................................... 5
III. Chương trình, sách giáo khoa âm nhạc tiểu học ........................................... 10
IV. Cấu trúc bài học và tiết học âm nhạc ............................................................ 18
V. Các nguyên tắc dạy học âm nhạc .................................................................. 19
Chương II. Phương pháp dạy học âm nhạc ................................................................ 25
A. Phương pháp chung .......................................................................................... 25
I. Khái niệm chung về phương pháp ................................................................ 25
II. Các phương pháp dạy học âm nhạc............................................................... 26
B. Phương pháp dạy các hoạt động âm nhạc ...................................................... 32
I. Phương pháp dạy học hát ................................................................................. 32
1. Mục đích - yêu cầu .................................................................................. 33

2. Các kỹ năng hát và phương pháp rèn luyện ............................................ 33
3. Các bước dạy hát ..................................................................................... 36
4 Sử dụng phương tiện và các hoạt động kết hợp trong dạy hát ................ 43
5. Thực hành soạn giảng ............................................................................. 47
II. Phương pháp dạy phát triển khả năng âm nhạc .............................................. 49
1. Mục đích - yêu cầu .................................................................................. 49
2. Các bước dạy học sinh nghe nhạc ........................................................... 49
3. Các bước dạy các nội dung khác ............................................................. 51
4. Sử dụng phương tiện trong dạy phát triển khả năng âm nhạc ................. 52
5. Thực hành soạn giảng ............................................................................. 52
III. Phương pháp dạy tập đọc nhạc...................................................................... 53
1. Mục đích - yêu cầu .................................................................................. 53
2. Các kỹ năng đọc nhạc cơ bản và phương pháp rèn luyện ....................... 54
3. Các bước dạy tập đọc nhạc...................................................................... 58
4. Sử dụng phương tiện và các hoạt động kết hợp trong dạy tập đọc nhạc . 61
5. Thực hành soạn giảng ............................................................................. 61
Chương III. Thực hành soạn giáo án dạy học âm nhạc............................................. 66
I. Những điều cần biết của giáo viên chuẩn bị lên lớp ..................................... 66
II. Xây dựng giáo án .......................................................................................... 67
III. Thực hành tập giảng theo nhóm .................................................................... 70
Phụ lục ............................................................................................................................ 73
1. Bài soạn tham khảo ......................................................................................... 73
2. Điều chỉnh nội dung dạy học môn âm nhạc cho học sinh tiểu học ................. 79
3. Phiếu đánh giá tiết dạy .................................................................................... 82
4. Trò chơi âm nhạc ............................................................................................. 84
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 86


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng

__________________________________________________________________________________________________________

CHƢƠNG I

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
Âm nhạc là một nhu cầu trong đời sống tinh thần của trẻ. Trẻ em tham gia ca hát
là được tự hoạt động để nhận thức thế giới xung quanh và bản thân mình. Những hình
tượng âm thanh của bài hát, bản nhạc tác động vào cảm xúc của các em, giúp cho việc
phát triển trí tuệ, óc tưởng tượng và có tác dụng giáo dục tình cảm, đạo đức… rất tốt.
Âm nhạc là môn năng khiếu. Tuy nhiên, việc dạy nhạc ở trường tiểu học không
nhằm đào tạo các em trở thành những người hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp, những
người làm nghề âm nhạc sau này (việc đó dành cho các trường âm nhạc chuyên nghiệp).
Dạy âm nhạc ở trường tiểu học nhằm trang bị cho các em một trình độ văn hóa
âm nhạc. Trình độ văn hóa âm nhạc là một bộ phận nhỏ để tạo thành một trình độ văn
hóa chung ở mỗi cấp học, bậc học. Trình độ văn hóa âm nhạc được tạo nên bởi một quá
trình tập hát, nghe nhạc và những hiểu biết mang tính phổ thơng về âm nhạc. Người có
trình độ văn hóa âm nhạc nhất định khơng địi hỏi phải hát hay, đàn giỏi mà chủ yếu căn
cứ vào năng lực cảm thụ, tiếp thu âm nhạc và tích cực tham gia những hoạt động âm
nhạc như nghe - xem, tập đàn, tập hát và biết rung động trước thế giới âm nhạc. Tất cả
những cái đó sẽ tạo thành một trình độ văn hóa âm nhạc tối thiểu để góp phần cùng các
môn học khác giáo dục nhân cách, làm cho các nội dung học tập ở nhà trường phổ thơng
có tính tồn diện, làm thăng bằng, hài hịa các hoạt động học tập của trẻ em.

I. VAI TRÒ GIÁO DỤC CỦA ÂM NHẠC ĐỐI VỚI HỌC SINH TIỂU HỌC
Về tác dụng của âm nhạc đối với học sinh trong nhà trường có lẽ ai cũng biết.
Mỗi bài hát, bản nhạc gợi mở bao điều mới lạ, dẫn dắt các em tới sự tưởng tượng phong
phú, nó làm giàu tâm hồn, trí tuệ các em. Những bài hát phù hợp với việc giáo dục đạo
đức cho học sinh tiểu học phải có nội dung như:
-

Các tác phẩm âm nhạc ca ngợi thiên nhiên, đất nước, con người…

-

Những bài ca truyền thống.

- Những bài hát dân ca nước ngoài, những tác phẩm âm nhạc của các nhạc sĩ nổi
tiếng thế giới…
-

Các bài dân ca các vùng miền của các dân tộc Việt Nam.

-

Các bài hát tập thể.

Qua âm nhạc để giáo dục tình cảm đạo đức, giáo dục thẩm mỹ, phát triển trí tuệ,
phát triển thể chất và góp phần hình thành nhân cách trẻ em như các nhà giáo dục
thường nói. Bởi lẽ những tác phẩm âm nhạc bao giờ cũng chứa đựng tư tưởng, giá trị
chân thực và chiều sâu của nội dung và hình thức, khơng chỉ trong âm nhạc có lời mà cả
trong âm nhạc do các loại nhạc cụ diễn tấu. Lịch sử đã chứng minh, trong các cuộc
chiến tranh cách mạng, âm nhạc là vũ khí để thúc giục, động viên, cổ vũ con người đầy
tính hiệu lực.
Việc dạy và học âm nhạc ở trường tiểu học nhằm góp phần thực hiện được mục
tiêu giáo dục của nhà trường là đào tạo con người toàn diện về Đức - Trí - Thể - Mỹ.

3


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc

Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Trong đó, vai trị giáo dục của âm nhạc góp phần tích cực để thực hiện nhiệm vụ giáo
dục về tình cảm đạo đức, giáo dục thẩm mỹ, phát triển trí tuệ và phát triển thể chất.
Về giáo dục đạo đức
Khi có sự tác động của âm nhạc, những tình cảm đạo đức được hình thành ở học
sinh tiểu học như:
- Tình yêu quê hương, Tổ quốc, lòng biết ơn cha mẹ, những người thân trong gia
đình.
- Tự hào về ý chí quật cường của dân tộc ta trong các cuộc chiến tranh chống
ngoại xâm.
- Mở mang kiến thức, khơi dậy trong các em tình hữu nghị, đoàn kết giữa các dân
tộc trên thế giới, thái độ sống khiêm tốn, hịa nhập trong cộng đồng.
- Tơ đậm trong các em ý thức về bản sắc dân tộc, lịng tự hào về văn hóa dân tộc,
u thích và mong muốn tìm hiểu về âm nhạc Việt Nam.
- Tiết học âm nhạc cịn có ảnh hưởng tới thái độ ứng xử của học sinh. Những hoạt
động âm nhạc cịn giúp các em khắc phục tình trạng nhút nhát, thiếu tự tin… mạnh dạn
hơn trong hoạt động, hòa nhập với cộng đồng.
Về giáo dục thẩm mỹ
Giáo dục âm nhạc trong nhà trường nhằm phát triển ở học sinh khả năng lĩnh
hội, hiểu và cảm thụ cái đẹp, phân biệt được cái hay cái dở trong âm nhạc.
Giáo dục thẩm mỹ thông qua bộ môn Âm nhạc cần đảm bảo sự phát triển thẩm
mỹ toàn diện nhân cách học sinh gắn với các yêu cầu:
- Làm giàu nhân cách bằng trình độ thẩm mỹ nghệ thuật ở việc hiểu và cảm thụ
tác phẩm âm nhạc.
-

Giáo dục tình cảm thẩm mỹ.

-

Hình thành ý thức thẩm mỹ đúng đắn.
Về phát triển trí tuệ
Vai trò của âm nhạc đối với sự phát triển trí tuệ của học sinh được thể hiện:

- Trong khi tập hát, tập đọc nhạc, học sinh có được những khả năng: Nhận biết
đường nét giai điệu và âm hình tiết tấu âm nhạc; trí nhớ âm nhạc của các em được rèn
luyện thông qua việc học thuộc các bài hát, bài tập đọc nhạc; biết so sánh sự giống và
khác nhau về tiết tấu và cao độ giữa các câu nhạc.
- Trong khi tham gia các hoạt động âm nhạc, học sinh được tăng cường thêm khả
năng quan sát nhạy bén, khả năng cảm nhận những rung động tinh tế và hiểu được
những trạng thái tình cảm khác nhau được thể hiện qua âm nhạc như vui, buồn, hân
hoan, tự hào, tha thiết…
- Âm nhạc cũng giúp cho học sinh có khả năng nhận thức ở các mặt: Nhiều hiện
tượng của đời sống, sự vật; quan hệ giữa con người và thiên nhiên; có hiểu biết về
những trạng thái tình cảm trong con người; làm phong phú thêm sự hiểu biết của học
sinh về xã hội, thiên nhiên.

4


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Về phát triển thể chất
-

Âm nhạc có tác động tới q trình phát triển của cơ thể con người.

- Hoạt động hát gắn liền với sự phát triển sinh lý, thể chất của học sinh, thúc đẩy
sự phát triển của các cơ quan phát thanh, cơ quan hô hấp làm cho giọng hát của các em
dần ổn định, chính xác và mở rộng tầm cữ giọng.
Ngày nay, trong quá trình hội nhập với thế giới, văn hóa - nghệ thuật mang bản
sắc dân tộc và truyền thống văn hóa là những giá trị khơng thể thiếu trong hành trang
của con người Việt Nam hiện đại. Do vậy, nội dung giáo dục âm nhạc ở trường tiểu học
cũng góp phần làm nhiệm vụ đó.
Qua các giờ học hát, nghe nhạc và hoạt động ngoại khóa, âm nhạc mang đến cho
các em tính lạc quan, tích cực, sự hoạt bát, lanh lợi, ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần tập
thể và đặc biệt thông qua các yếu tố cơ bản của ngôn ngữ âm nhạc (giai điệu, tiết tấu,
điệu thức, hòa âm, cường độ, âm sắc, nhịp độ…), học sinh được bồi dưỡng về trí tuệ,
tính nhạy cảm, trí thơng minh, sáng tạo, khả năng tư duy trừu tượng, trí nhớ, sự tưởng
tượng, tính chính xác khoa học… Ngồi ra, âm nhạc cịn hỗ trợ cho việc học tập tốt hơn
các môn học khác.
Các hoạt động âm nhạc diễn ra trong trường tiểu học tạo điều kiện cho các học
sinh có năng khiếu nổi trội được phát hiện và bồi dưỡng phát triển bước đầu. Các nhân
tố của phong trào văn nghệ của các trường học chính là nguồn cung cấp cho các trường
đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp để có những nghệ sĩ tài năng cho đất nước. Muốn trau
dồi kiến thức âm nhạc phổ thông có nhiều con đường: học ở trường, ở câu lạc bộ, nhà
thiếu nhi, qua đài phát thanh, truyền hình, qua băng, đĩa nhạc, tự học… Tùy mục đích,
đối tượng học, ở mỗi nơi sẽ có một phương pháp tương ứng. Không thể đem phương
pháp dạy ở Nhạc viện dạy cho học sinh tiểu học và ngược lại. Đối với học sinh tiểu học,
các em học âm nhạc không phải để làm nghề âm nhạc, không hoạt động âm nhạc
chuyên nghiệp. Cịn với học sinh Nhạc viện, trường Văn hóa nghệ thuật học âm nhạc
nhằm mục đích làm nghề âm nhạc và hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp.
Như vậy, mục đích của môn âm nhạc ở tiểu học là: Thông qua môn học Âm
nhạc mà trẻ em được hoạt động, được nhận thức, được cảm thụ âm nhạc… và trang bị
cho các em có một số kiến thức về văn hóa âm nhạc phổ thơng, góp phần cùng các mơn
học khác giáo dục nhân cách cho học sinh.

II. ĐẶC ĐIỂM KHẢ NĂNG ÂM NHẠC CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC
1. Một vài đặc điểm sinh lý, tâm lý lứa tuổi học sinh tiểu học liên quan đến việc
dạy học âm nhạc ở trƣờng tiểu học
Kết thúc giai đoạn ở trường mầm non, các em bước vào giai đoạn học ở trường
tiểu học. So với lứa tuổi mầm non, các em học sinh tiểu học có những sự biến đổi khá
khác biệt. Ở lứa tuổi này, trẻ em kết hợp trong nó những nét của tuổi mẫu giáo với
những đặc điểm của người học sinh cả trong hành vi lẫn trong ý thức dưới dạng những
kết hợp phức tạp. Hoạt động cơ bản và chủ yếu là hoạt động học tập. Trò chơi mất dần
vai trò hàng đầu trong đời sống trẻ, mặc dù nó vẫn tiếp tục giữ một vị trí quan trọng
trong đời sống đó. Hoạt động học tập khơng chỉ địi hỏi trẻ căng thẳng về trí tuệ mà cịn
địi hỏi trẻ sức chịu đựng lớn về mặt thể lực. Lúc này, trẻ có những biến đổi lớn trong cơ
thể, trong hoạt động cũng như mối quan hệ đối với xung quanh.

5


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Nhận thức được những đặc điểm và biến đổi này cho phép người giáo viên
chuẩn bị có kết quả hơn để giúp trẻ học tập, tham gia vào các hoạt động ca hát.
1.1. Về mặt sinh lý
So với các cháu mẫu giáo, các em học sinh tiểu học hơn hẳn về chiều cao. Ưu
điểm đặc biệt là tai nghe các em khá tinh. Tay và cơ thể các em mềm dẻo và rất linh
hoạt.
Các em có thể nghe hát và bắt giọng nhanh, phân biệt được hướng âm thanh, độ
vang mạnh, nhẹ… Mặc dù sự phát triển này còn chưa đầy đủ. Cá biệt các em còn chưa
nghe thấy hết được các âm trong câu, phải nhìn theo miệng giáo viên hoặc bạn ngồi bên

để dựa theo, rõ nhất là những âm đầu câu và những âm cuối.
Sự phát triển cơ bắp, dây chằng cùng với bộ xương nhất là q trình cốt hóa các
đốt ngón tay (kết thúc ở 9 đến 11 tuổi) và các cổ tay (kết thúc ở 10 đến 12 tuổi) làm cho
bàn tay của các em trở nên đặc biệt mềm dẻo, linh hoạt, rất thuận lợi cho việc học tập ca
hát, luyện tập nhạc cụ, vận động theo nhạc, múa, thể dục, nghệ thuật… Nhưng nếu nhận
thức và những điều kiện giáo dục bình thường, khơng được đầy đủ cũng có thể dẫn đến
những hậu quả tiêu cực đáng tiếc. Trong ca hát, yêu cầu chú trọng về tư thế khi đứng
hát, ngồi hát, khẩu hình, động tác hít thở, vận động… đều có liên quan đến sự biến đổi
của cơ thể.
Đối với bộ máy hô hấp, phát thanh, ở lứa tuổi này phát triển còn chậm.
Dây thanh hay còn gọi là thanh đới, thực ra là những gờ thịt rắn chắc, nhưng có
khả năng đàn hồi, giữa chúng có thể tách ra thành khe gọi là khe thanh. Khe này bình
thường khép kín, khi nói hay hát, do tác động đưa luồng hơi từ phổi đẩy lên, nó mới mở
ra, đóng vào, tạo ra sự rung động của dây thanh, sinh ra âm tiếng. Từ lứa tuổi 6 đến 11,
dây thanh các em còn non nớt, mảnh, nhỏ.
Dung lượng khơng khí chứa đựng trong phổi các em khơng lớn. Sự điều tiết hơi
thở mà trong ca hát vẫn thường gọi là khống chế ghìm hơi có ý nghĩa đặc biệt quan
trọng đối với các em không thể dễ dàng làm được. Các cơ hơ hấp của các em cịn chưa
linh hoạt. Việc điều khiển cơ bắp ở vùng thắt lưng và hồnh cách mơ dãn ra nhanh
chóng để nhận hơi vào, sau đó nén hơi giữ lại, phân bố đúng mức khi hát là một yêu cầu
khó khăn. Ở tuổi các em lớp 1, 2, 3, thanh đới chỉ rung ở rìa bên ngồi, đến lớp 4, 5 các
em có giọng hát trầm thì thấy có thêm sự rung ở toàn bộ độ dày thanh đới.
Với đặc điểm trên, việc ca hát đúng sẽ có tác động tích cực cho sự biến đổi các
cơ quan này. Ca hát không đúng sẽ có hại đến bộ máy phát thanh.
Sự phát triển cơ tim, các động mạch có đường kính lớn hơn trước đã làm cho tim
có khả năng chịu đựng khá, não nhận được đầy đủ máu, năng lực hoạt động của não
cùng với trọng lượng của nó tăng lên rõ rệt sau 6 tuổi cho phép các em học sinh tiểu học
có sự chú ý, trí nhớ, trí tưởng tượng và tư duy tốt hơn.
Quá trình ức chế (cơ sở của sự kìm chế, tự kiểm tra) so với trẻ mẫu giáo trở nên
rõ rệt. Tuy nhiên hưng phấn vẫn cịn rất lớn. Đó là cơ sở nảy sinh của tính hiếu động mà

ca hát và việc tổ chức một cách chặt chẽ, hợp lý quá trình giáo dục âm nhạc của người
giáo viên tiểu học là điều kiện bên ngồi cần thiết để hình thành ở trẻ mối quan hệ qua
lại bình thường của quá trình hưng phấn và ức chế.

6


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

1.2. Về mặt tâm lý
Các em học sinh tiểu học rất ham hiểu biết, mong muốn nhận thức tất cả những
cái mới, chưa biết, chưa cảm nhận vào bất cứ lúc nào và bất cứ ở đâu. Có thể nói: hầu
như khơng có một đứa trẻ nào thờ ơ về sự hiểu biết.
Đặc điểm này là cơ sở đầu tiên thúc đẩy các em hăng hái đến trường, mong mỏi
tìm thấy ở đó điều gì khác thường so với ở nhà và ở vườn trẻ. Các em có thể chấp nhận
nhanh chóng những yêu cầu của giáo viên liên quan đến những quy tắc, hành vi học tập
của chúng.
Ca hát vốn là nhu cầu không thể thiếu được đối với các em, xuất phát từ đặc
điểm tâm lý kể trên, đồng thời cũng từ khả năng đa dạng phong phú chứa đựng trong
nghệ thuật này.
Sự hấp dẫn của nó đã dẫn các em đến các hoạt động ca hát một cách tự do ở
ngoài nhà trường, chờ đợi khát khao các hoạt động ca hát cần thiết. Những yêu cầu này
càng được xác định rõ ràng, làm cho các em cảm thấy tính độc đáo thì các em càng hăng
hái tích cực thực hiện. Nó khơng phải là những yêu cầu chuẩn mực khắt khe mà là điều
kiện cần thiết tổ chức các hoạt động ca hát phù hợp với tâm thế riêng của lứa tuổi này.
Ở đây các em không chỉ thỏa mãn nhu cầu hoạt động trực tiếp với nhiều hình thức biểu
hiện ca hát khác nhau mà còn tiếp nhận ở đây một cách hệ thống những kinh nghiệm
chân thực, có ích đã lựa chọn trái với hoạt động nhận thức ca hát trước khi đến trường

bao gồm cả những kinh nghiệm sai trái có hại, liên quan đến việc đào tạo con người,
phát triển nghệ thuật.
Tính hưng phấn cao về mặt xúc cảm cũng là đặc điểm quan trọng của tuổi các
em học sinh tiểu học liên quan đến việc dạy học ca hát.
Các bài hát giáo viên hát cho các em nghe, các bài hát giáo viên dạy cho các em
hát, nếu được chuẩn bị, hướng dẫn một cách đúng đắn, sẽ lôi cuốn các em, mang lại cho
các em những xúc cảm nghe thấy một cách mạnh mẽ, có khả năng giúp cho các em tri
giác nhiều mặt, phong phú.
Tri giác bằng cảm xúc, nhờ tác động của quá trình ca hát là tiền đề thuận lợi
hình thành các năng lực ca hát, tình cảm thẩm mỹ, khát vọng vượt qua khó khăn để tái
tạo nên vẻ đẹp trong nghệ thuật cũng như trong cuộc sống.
Tính kiên trì trong cơng việc của học sinh tiểu học là đặc điểm thuận lợi cho việc
dạy học ca hát. Khơng có em nào hồn tồn khơng có năng lực học tập, tuy nhiên không
phải bao giờ sự hứng thú, năng lực, tốc độ, trình độ tiếp thu và thái độ học tập ca hát của
các em trong cùng một lớp đều hoàn toàn giống nhau. Khi dạy lớp, để khỏi phá vỡ tổ
chức học tập ở mức độ chung không thể dựa vào những khác biệt cá nhân, mặc dù
những cá biệt này vẫn cần quan tâm giải quyết nếu như chúng ta thực sự muốn tiến hành
giáo dục ca hát trên cơ sở những phẩm chất và tính chất có thực của các em. Trong yêu
cầu chung, cần giáo dục cho các em nhiệm vụ ca hát cụ thể, được đề ra một cách hệ
thống, có thực hiện kiểm tra chất lượng, có khuyến khích những thành tích đã đạt, và
trong khuyến khích, cùng với giáo viên, nên có cả sự tán thành của các bạn cùng lứa
tuổi, của Sao Nhi đồng, của Đội Thiếu niên, điều đó sẽ có tác dụng lớn kích thích cơng
việc học tập mà các em đang tiến hành.
Trường hợp cá biệt có những khó khăn, điều quan trọng là phải biết xác định
một cách đúng đắn xem bằng biện pháp nào, với những chậm trễ và khó khăn nào mỗi
em học sinh có thể tiến dần đến trình độ được chương trình quy định. Khơng có những

7

Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

tiền đề thống nhất cho sự thành công trong học tập đối với tất cả các em. Hơn nữa, trong
ca hát khơng thể địi hỏi ở các em học sinh cái không thể làm được.
Các em học sinh tiểu học cịn có nhu cầu to lớn trong việc giao tiếp với người
lớn và với bạn bè. Điểm nổi bật này là các em dễ bị ảnh hưởng bởi sự tác động của
người khác. Trong đó, đối với các em, giáo viên là người có uy tín nhất. Điều này mở ra
khả năng gần như khơng có giới hạn để gây cho các em những ảnh hưởng của những
quan điểm, tình cảm, thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh trong sáng, những phong cách nghệ
thuật đẹp, những phương pháp biểu hiện phong phú, khoa học, đồng thời cũng đặt cho
người giáo viên một trách nhiệm lớn lao nhằm xây dựng mối quan hệ qua lại của mình
với các em, và bằng cách đó, giáo dục các em một cách đúng đắn.
Trong nhu cầu hoạt động cùng nhau, hoạt động ca hát đầy tính hấp dẫn, hài hịa,
với những yêu cầu nghệ thuật của nó cũng tạo ra những khả năng thuận lợi, để hình
thành nên tính tập thể, tình bạn, sự phối hợp tổ chức và hoạt động chung.
2. Đặc điểm giọng hát của học sinh tiểu học
Sự biến đổi giọng hát của học sinh nói chung có thể chia ra làm bốn giai đoạn.
-

Giai đoạn 1: Giai đoạn các em ở nhà trẻ, mẫu giáo (trước 6 tuổi).

Giọng hát các em còn thanh mảnh. Khi hát thanh đới chỉ rung ở phần rìa ngồi,
khơng rung tồn phần, cho nên âm thanh nhỏ, yếu, các cơ hô hấp chưa phát triển bao
nhiêu.
-

Giai đoạn 2: Giai đoạn trước lúc vỡ giọng (khoảng từ 6 đến 11 tuổi).

Bộ máy phát thanh phát triển còn chậm cho đến khoảng 10 tuổi, dung lượng
khơng khí chứa đựng trong phổi ở các em nam và nữ tương đương nhau. Ở các em có
giọng trầm, ngồi sự rung động ở rìa thanh đới, cịn có thêm sự rung động của tồn bộ
độ dày thanh đới. Hơi thở càng sâu hơn, tầm cữ giọng hát các em nam và nữ gần giống
nhau.
-

Giai đoạn 3: Giai đoạn vỡ giọng (khoảng từ 11 đến 15 tuổi).

Các bộ phận của bộ máy phát thanh phát triển nhanh, nhưng khơng đồng đều. Từ
khoảng 14 tuổi, dung lượng khơng khí của phổi các em trai lớn hơn các em gái. Thanh
quản ở các em trai vào thời kỳ này phát triển nhanh hơn các em gái (trong khoảng 1
năm đến 1 năm rưỡi), thanh quản của các em trai to lên khoảng 1 lần rưỡi, còn các em
gái chỉ tăng lên khoảng 1/3. Những bộ phận khác của bộ máy phát thanh như phổi, khí
quản, vịm mồm, vịm mũi và các xoang ở mũi, ở trán… cũng phát triển dần, nhưng khó
nhận thấy. Vào giai đoạn này, nếu được hướng dẫn một cách chu đáo, sẽ giúp đỡ nhiều
cho sự phát triển hài hòa bộ máy phát thanh.
-

Giai đoạn 4: Giai đoạn sau vỡ giọng (khoảng từ 15 đến 18 tuổi).

Giọng hát các em yếu đi, bộ máy phát thanh dễ bị tổn thương, cho đến khi nào
tất cả các bộ phận của nó đạt đến mức phát triển đều cả về hình thức lẫn về chức năng,
sự tương quan giữa các bộ phận, tức là cho đến khi bước vào tuổi thành niên.
Giọng hát các em học sinh tiểu học thuộc loại giọng hát ở giai đoạn 2 (giai đoạn
trước khi vỡ giọng). Người ta xếp giọng các em thành hai giọng cơ bản là: giọng cao và
giọng thấp.

8

Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Giọng cao

Giọng thấp

3. Về phẩm chất giọng hát các em có thể tạm chia các loại
-

Giọng vang, sáng, khỏe, đơi khi hơi chói.

-

Giọng vang, êm, nhẹ, có nhạc cảm, âm sắc dễ chịu.

-

Giọng tối, mờ, nhỏ, hơi rung.

-

Giọng rè, khàn, kém chuẩn xác.

Loại đầu nếu được luyện tập tốt, có thể trở thành đơn ca, lĩnh xướng, các loại sau
phù hợp với yêu cầu hát tập thể (riêng loại thứ tư tuy để trong thành phần hát tập thể,
nhưng vẫn có thể có những khó khăn, tùy tình hình mà có hướng dẫn sát hơn để có thể
hịa vào việc giáo dục thẩm mỹ chung trong quá trình tham gia ca hát ở lớp).

Một nhược điểm chung, trước khi đến trường, các em còn chưa biết hát là gì.
Nếu có hát đó là hồn tồn do bản năng, nhiều em hát bằng giọng mũi, giọng cổ… do
đó dẫn đến những sai lệch cần phải được quan tâm sửa chữa.
4. Về tầm cữ giọng hát
Tầm cữ giọng hát của các em rất hẹp, tầm cữ chung là:

-

Giọng các em học sinh lớp 1, 2

Với tầm cữ này, hợp xướng các em thường xếp một bè với cách hát nhắc lại (hát
đuổi).
-

Giọng các em học sinh lớp 3, 4, 5

Có thể tiếp tục hình thức hợp xướng nói trên nhưng cũng có thể hát 2, 3 bè chủ
điệu (tùy theo điều kiện cụ thể).

9


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

III. CHƢƠNG TRÌNH, SÁCH GIÁO KHOA ÂM NHẠC TIỂU HỌC
Môn học Âm nhạc ở trường tiểu học hiện nay nằm trong Chương trình đã được
Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành kèm theo Quyết định số 43/2001/QĐ-BGD&ĐT ngày
9/11/2001.

Phân bố thời gian như sau:
-

Tiểu học (từ lớp 1 đến lớp 5) bao gồm có 35 tuần trong một năm học.

-

Mỗi tuần học một tiết âm nhạc và một tiết là 35 phút.

1. Mục tiêu
1.1. Lớp 1, 2, 3
- Cung cấp cho học sinh những kiến thức ban đầu về âm nhạc. Bước đầu hình
thành các kỹ năng cần thiết để các em hoàn thành được bài tập theo chương trình.
- Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh, giúp các em cảm nhận và vận dụng cái hay, cái
đẹp của nghệ thuật âm nhạc vào học tập, sinh hoạt hằng ngày.
- Phát triển trí tuệ, phát huy trí tưởng tượng, sáng tạo, góp phần hình thành nhân
cách cho học sinh.
1.2. Lớp 4, 5
-

Hình thành một trình độ văn hóa âm nhạc tối thiểu cho học sinh.

- Bước đầu giúp cho các em làm quen một số kỹ năng đơn giản về ca hát và thói
quen tập hát đúng.
- Tạo cho học sinh hứng thú, niềm vui khi học hát, nghe ca nhạc. Giáo dục năng
lực cảm thụ âm nhạc, kích thích tiềm năng nghệ thuật, làm cho đời sống tinh thần của
trẻ thêm phong phú. Góp phần giáo dục tính tập thể, tính kỷ luật, tính chính xác, khoa
học.
- Phát triển trí tuệ, bồi dưỡng tình cảm trong sáng, lành mạnh, hướng tới cái tốt,
cái đẹp. Góp phần làm thư giãn đầu óc trẻ em, làm cân bằng các nội dung học tập khác

ở tiểu học.
2. Nội dung chƣơng trình âm nhạc tiểu học
2.1. Nội dung cơ bản
Ở tiểu học, từ lớp 1 đến lớp 3 theo Chương trình đã được ban hành thì âm nhạc
nằm trong môn Nghệ thuật (bao gồm các phần: Âm nhạc, Mỹ thuật và Thủ cơng).
Chương trình các lớp 1, 2, 3 quy định dạy các nội dung sau đây:
- Học hát: Học sinh học các bài hát quy định và một số bài có thể bổ sung thay
thế. Đây là nội dung quan trọng của chương trình.
- Phát triển khả năng âm nhạc: Học sinh được nghe những bài hát chọn lọc, những
trích đoạn nhạc khơng lời. Nghe và phân biệt những âm thanh cao - thấp, dài - ngắn.
Tập sử dụng một vài nhạc cụ gõ với các tiết tấu đơn giản, nghe và nhận biết được màu
sắc âm thanh, hình dáng một vài nhạc cụ dân tộc. Ngồi ra, học sinh còn được nghe
những câu chuyện kể về âm nhạc, những bài viết về âm nhạc với đời sống…

10


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Ở lớp 4 và lớp 5, âm nhạc được tách ra thành một môn học độc lập với tên gọi
“Âm nhạc 4”, “Âm nhạc 5”. Chương trình các lớp 4, 5 quy định dạy các nội dung sau
đây:
- Học hát: Vẫn học hát các bài theo quy định và một số bài có thể thay thế, đồng
thời tiếp tục rèn luyện kỹ năng ca hát phổ thông.
- Phát triển khả năng âm nhạc: Nghe các bài hát chọn lọc, những bài dân ca và
một số trích đoạn nhạc không lời. Giới thiệu tác giả, tác phẩm, các loại nhạc cụ, các
hình thức biểu diễn âm nhạc, một số sinh hoạt âm nhạc truyền thống và những bài viết
về âm nhạc với đời sống.

-

Tập đọc nhạc: Nhận biết các ký hiệu ghi chép nhạc thông dụng và luyện đọc các
1

2

bài nhạc ngắn gọn, dễ thể hiện trong phạm vi cao độ từ Đô đến Đô của giọng Đô
trưởng ở các loại nhịp thông dụng như , . Các bài tập đọc nhạc thường có 5 nốt (Đơ
- Rê - Mi - Sol - La) hoặc có 7 nốt (Đô - Rê - Mi - Fa - Sol - La - Si).
2.2. Nội dung chƣơng trình từng lớp
LỚP MỘT
(35 tiết/ 35 tuần)
I. Học hát
-

Học 12 bài hát ngắn gọn, dễ hát, dễ nhớ, tầm cữ giọng trong quãng 8 với nhịp
là chủ yếu. Nội dung bài hát gần gũi với độ tuổi lớp 1, trong các bài hát chọn 2
bài dân ca Việt Nam, 1 - 2 bài nước ngoài.

-

Tập tư thế ngồi hoặc đứng hát. Bước đầu tập bắt đúng giọng, tập hát đúng cao
độ, trường độ. Tập hát mạnh dạn, tự nhiên, nhẹ nhàng. Kết hợp hát với vận động
phụ họa, múa đơn giản hoặc trò chơi âm nhạc.
II. Phát triển khả năng âm nhạc

-

Nghe một số bài hát (Quốc ca Việt Nam, dân ca, bài hát thiếu nhi chọn lọc) và

một vài trích đoạn nhạc không lời.

-

Đọc một truyện kể về âm nhạc với đời sống.

-

Tập phân biệt âm thanh cao - thấp, dài - ngắn với tốc độ khác nhau.

-

Tập nghe để nhận ra hướng đi của âm thanh: đi lên, đi xuống, đi ngang.

-

Tập một vài nhạc cụ gõ với các tiết tấu đơn giản. Dùng nhạc cụ gõ đệm theo bài
hát.

LỚP HAI
(35 tiết/ 35 tuần)
I. Học hát
-

Học 12 bài hát ngắn gọn, trong đó chọn 2 bài dân ca Việt Nam, 2 bài hát nước
ngoài và các bài hát thiếu nhi Việt Nam, tầm cữ giọng trong quãng 8 với các
nhịp , .

11

Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

-

Bước đầu tập các kỹ năng ca hát (lấy hơi, bắt giọng, vào bài…). Tập hát rõ lời,
giọng hát nhẹ nhàng, tự nhiên.

-

Kết hợp hát với vận động phụ họa, múa đơn giản hoặc trò chơi âm nhạc.
II. Phát triển khả năng âm nhạc

-

Nghe một số bài hát (Quốc ca Việt Nam, dân ca, bài hát thiếu nhi chọn lọc) và
một vài trích đoạn nhạc khơng lời.

-

Đọc 1 - 2 truyện kể về âm nhạc.

-

Tiếp tục tập phân biệt âm thanh cao - thấp, dài - ngắn, nhanh - chậm, hướng đi
của âm thanh (đi lên, đi xuống, đi ngang, âm thanh lượn sóng …)

-

Tập một vài nhạc cụ gõ với các tiết tấu đơn giản. Dùng nhạc cụ gõ đệm theo bài
hát.
LỚP BA
(35 tiết/ 35 tuần)
I. Học hát

-

Học Quốc ca Việt Nam. Học 10 bài hát ngắn gọn gồm 2 bài dân ca, một bài hát
nước ngoài và các bài hát thiếu nhi, tầm cữ giọng chủ yếu trong quãng 9.

-

Tiếp tục học các kỹ năng ca hát đã học. Tập hát ngân giọng. Bước đầu tập hát
diễn cảm theo tốc độ và sắc thái tình cảm của bài. Tập đánh nhịp .

-

Tiếp tục tập hát kết hợp với vận động phụ họa, múa đơn giản hoặc trò chơi âm
nhạc.
II. Phát triển khả năng âm nhạc

-

Giới thiệu hình dáng một vài nhạc cụ dân tộc phổ biến như đàn bầu, đàn nguyệt
(đàn kìm), đàn thập lục (đàn tranh). Nghe âm sắc qua băng các trích đoạn nhạc
được diễn tấu bằng các loại đàn nói trên.

-

Đọc 2 truyện kể về âm nhạc.

-

Tập nhận biết tên nốt nhạc, vị trí các nốt nhạc trên khng qua các trị chơi âm
nhạc.

-

Tập nhận biết hình nốt nhạc: đen, trắng, móc đơn, móc kép và các dấu lặng đen,
lặng đơn. Tập nói tên các nốt nhạc trên khng (bao gồm tên nốt, hình nốt).
LỚP BỐN
(35 tiết/ 35 tuần)
I. Học hát

12

-

Củng cố ôn tập một số bài hát đã học (Quốc ca Việt Nam, bài hát thiếu nhi …).

-

Học 10 bài hát ngắn, trong đó chọn 3 bài dân ca Việt Nam, một bài hát nước
ngoài, tầm cữ giọng trong quãng 9 (có thể lướt qua quãng 10).

-

Tập hát rõ lời, phát âm gọn tiếng, rõ ràng. Tập giữ hơi để hát những câu hát dài

liền mạch. Tập hát đúng những tiếng có luyến 2, 3 âm.

-

Tập thể hiện tính chất mạnh mẽ, hùng tráng với những bài hành khúc.

-

Tập diễn cảm đúng với tốc độ, sắc thái của bài hát.


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

II. Phát triển khả năng âm nhạc
-

Giới thiệu và nghe 4 - 5 bài gồm: Dân ca, bài hát mới hoặc nhạc khơng lời.

-

Giới thiệu hình dáng một vài nhạc cụ dân tộc. Nghe âm sắc qua băng các trích
đoạn nhạc được diễn tấu bằng các loại nhạc cụ này.

-

Đọc 2 truyện kể về âm nhạc.
III. Tập đọc nhạc

-

Làm quen với các bài tập đọc nhạc nhịp , gồm 5 nốt: Đồ, Rê, Mi, Sol, La (lần
lượt xuất hiện các hình nốt đen, nốt trắng, nốt móc đơn, dấu lặng đen).

-

Làm quen với các bài tập đọc nhạc gồm 7 nốt: Đồ, Rê, Mi, Fa, Sol, La, Si với
các hình nốt và dấu lặng như trên.
* Ghi chú: Các bài tập đọc nhạc đều có lời ca.
LỚP NĂM
(35 tiết/ 35 tuần)
I. Học hát

-

Học 10 bài hát (trong đó có 2 bài dân ca Việt Nam, một bài hát nước ngồi) tầm
cữ giọng trong qng 9 (có thể lướt qua quãng 10).

-

Củng cố các kỹ năng hát như tư thế, cách thở, lấy hơi, giữ hơi, tập phát âm rõ
lời, tập hát diễn cảm, hòa giọng cùng tập thể, tập hát cá nhân, mạnh dạn, tự tin.
II. Phát triển khả năng âm nhạc

-

Giới thiệu hình dáng và âm sắc một vài nhạc cụ phương Tây phổ biến.

-

Giới thiệu và nghe 4 - 5 bài gồm: dân ca, ca khúc mới hoặc nhạc không lời.

-

Qua một số tác phẩm cụ thể giới thiệu một số nhạc sĩ nổi tiếng trong nước và thế
giới.

-

Đọc 2 truyện kể về âm nhạc.
III. Tập đọc nhạc

-

Làm quen với các bài tập đọc nhạc nhịp
đen chấm), tập đánh nhịp .

, (trong đó có sử dụng thêm hình nốt

-

Làm quen với các bài tập đọc nhạc nhịp
(trong đó có sử dụng thêm hình nốt
trắng chấm), tập đánh nhịp . Các bài tập đọc nhạc dùng 5 âm: Đồ, Rê, Mi, Sol,
La hoặc 7 âm: Đồ, Rê, Mi, Fa, Sol, La, Si.
* Ghi chú: Các bài tập đọc nhạc đều có lời ca, khơng dài q 8 nhịp

,

.

2.3. Giải thích - hƣớng dẫn chƣơng trình
2.3.1. Lớp 1, 2, 3
- Dạy học môn âm nhạc ở các lớp 1, 2 và 3 chủ yếu là tổ chức cho học sinh học
hát. Học sinh được học các bài hát ngắn gọn, phù hợp lứa tuổi kết hợp với trò chơi, vận

13


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

động phụ họa hoặc múa đơn giản. Ngoài ra, học sinh lớp 3 bước đầu được làm quen với
các ký hiệu ghi nhạc đơn giản.
- Đặc trưng của việc dạy học môn âm nhạc là các hoạt động thực hành. Hoạt động
thực hành chiếm phần lớn thời gian của bài học. Thông qua thực hành, học sinh nắm
được kiến thức và rèn luyện được một số kỹ năng về ca hát. Để dạy và học tốt môn âm
nhạc, giáo viên cần phối hợp linh hoạt các phương pháp dạy học, trong đó chú trọng
phương pháp trực quan, thực hành, biểu diễn, các hoạt động theo nhóm và cá nhân…
Trong giờ học, giáo viên cần tạo không khí học tập thoải mái, nhẹ nhàng, sinh động,
phát huy tính tích cực của học sinh. Ngồi các hoạt động dạy học trên lớp, giáo viên có
thể tổ chức cho học sinh học tập ở ngoài trời, đi tham quan, xem biểu diễn…
- Giáo viên cần sử dụng các phương tiện dạy học như: băng nhạc, băng hình, nhạc
cụ, tranh ảnh… phù hợp với nội dung mỗi bài học.
- Kết quả học tập của học sinh trong các giờ học âm nhạc được đánh giá qua thành
tích và thái độ học tập của các em. Giáo viên cần khích lệ, khen ngợi các em có nhiều
cố gắng, sáng tạo để hoàn thành nhiệm vụ bài học và động viên, giúp đỡ các em còn
yếu, chưa đạt.

2.3.2. Lớp 4, 5
- Đến lớp 4, lớp 5, học sinh không chỉ học hát mà còn được học một số ký hiệu
ghi chép nhạc và tập đọc nhạc đơn giản.
- Học sinh tiếp tục được học các bài hát mới với yêu cầu hát đúng giai điệu và
hiểu nội dung lời ca, học một vài kỹ năng ca hát thông thường để hát chuẩn xác hơn và
bước đầu tập hát diễn cảm.
- Dạy âm nhạc ở lớp 4, lớp 5 luôn phải kết hợp 2 hoặc 3 nội dung trong một tiết
học. Về phương pháp, tránh dạy lý thuyết âm nhạc đơn thuần, phải đặc biệt chú trọng
thực hành (khi dạy các ký hiệu ghi cao độ, trường độ cùng với các loại nhịp phải ứng
dụng ngay trên các bài tập đọc nhạc). Dạy tập đọc nhạc theo phương pháp cho học sinh
nghe đàn để tập hát tên nốt nhạc, sau đó tập ghép giai điệu với lời ca. Chú trọng cho học
sinh tập biểu diễn tốp ca, đồng ca ở trong lớp và ngoài lớp. Khi tập hát nên kết hợp các
động tác vận động phụ họa (hoặc múa đơn giản).
- Để đánh giá kết quả học tập âm nhạc của học sinh, phải tăng cường kiểm tra
thực hành theo nhóm và cá nhân, hạn chế kiểm tra viết. Giáo viên nhận xét, khen ngợi,
khuyến khích những em có tinh thần thái độ học tập tốt, có thành tích trong việc tiếp thu
kiến thức và thực hành. Giúp đỡ, động viên các em chưa hồn thành bài học theo u
cầu.
- Cần có giáo viên chuyên trách dạy âm nhạc. Nơi có điều kiện phải có phịng học
bộ mơn. Giáo viên cần sử dụng các phương tiện như nhạc cụ, băng nhạc và tranh ảnh
phục vụ cho bài học.
3. Sách giáo khoa âm nhạc tiểu học
Các lớp 1, 2, 3 khơng có sách giáo khoa, chỉ có sách giáo viên với tên gọi “Nghệ
thuật 1”, “Nghệ thuật 2”, “Nghệ thuật 3” gồm 3 môn in chung là Âm nhạc, Mỹ thuật
và Thủ công. Học sinh có một tập bài hát để học hát.

14


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc

Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

TẬP BÀI HÁT LỚP 1
(12 bài hát)
1/ Quê hương tươi đẹp - Dân ca Nùng, Đặt lời: Anh Hoàng
2/ Mời bạn vui múa ca - Nhạc và lời: Phạm Tuyên
3/ Tìm bạn thân - Nhạc và lời: Việt Anh
4/ Lý cây xanh - Dân ca Nam Bộ
5/ Đàn gà con - Nhạc: Phi-líp-pen-co, Lời: Việt Anh
6/ Sắp đến tết rồi - Nhạc và lời: Hoàng Vân
7/ Bầu trời xanh - Nhạc và lời: Nguyễn Văn Quỳ
8/ Tập tầm vông - Nhạc: Lê Hữu Lộc, Lời: Theo đồng dao
9/ Quả - Nhạc và lời: Xanh Xanh
10/ Hòa bình cho bé - Nhạc và lời: Huy Trân
11/ Đi tới trường - Nhạc: Đức Bằng, Lời: Theo học vần lớp 1 (cũ)
12/ Năm ngón tay ngoan - Nhạc và lời: Trần Văn Thụ
Ngoài 12 bài hát trên, trong tập bài hát lớp 1 cịn có một số bài hát có thể bổ
sung, thay thế được in ở phần phụ lục hoặc bài hát do địa phương tự chọn.

TẬP BÀI HÁT LỚP 2
(12 bài hát)
1/ Thật là hay - Nhạc và lời: Hồng Lân
2/ Xịe hoa - Dân ca Thái, Lời mới: Phan Duy
3/ Múa vui - Nhạc và lời: Lưu Hữu Phước
4/ Chúc mừng sinh nhật - Nhạc Anh
5/ Cộc cách tùng cheng - Nhạc và lời: Phan Trần Bảng
6/ Chiến sĩ tí hon - Theo bài Cùng nhau đi Hồng binh
Nhạc: Đinh Nhu, Lời mới: Việt Anh
7/ Trên con đường đến trường - Nhạc và lời: Ngô Mạnh Thu

8/ Hoa lá mùa xuân - Nhạc và lời: Hoàng Hà
9/ Chú chim nhỏ dễ thương - Nhạc Pháp, Lời: Hồng Anh
10/ Chim chích bơng - Nhạc: Văn Dung, Lời thơ: Nguyễn Viết Bình
11/ Chú ếch con - Nhạc và lời: Phan Nhân
12/ Bắc kim thang - Dân ca Nam Bộ
Ngoài 12 bài hát trên, trong tập bài hát lớp 2 cịn có một số bài hát có thể bổ
sung, thay thế được in ở phần phụ lục hoặc bài hát do địa phương tự chọn.

15


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

TẬP BÀI HÁT LỚP 3
(11 bài hát)
1/ Quốc ca Việt Nam - Nhạc và lời: Văn Cao
2/ Bài ca đi học - Nhạc và lời: Phan Trần Bảng
3/ Đếm sao - Nhạc và lời: Văn Chung
4/ Gà gáy - Dân ca Cống (Lai Châu), Lời mới: Huy Trân
5/ Lớp chúng ta đoàn kết - Nhạc và lời: Mộng Lân
6/ Con chim non - Dân ca Pháp
7/ Ngày mùa vui - Dân ca Thái, Lời mới: Hoàng Lân
8/ Em yêu trường em - Nhạc và lời: Hoàng Vân
9/ Cùng múa hát dưới trăng - Nhạc và lời: Hoàng Lân
10/ Chị Ong Nâu và em bé - Nhạc và lời: Tân Huyền
11/ Tiếng hát bạn bè mình - Nhạc và lời: Lê Hoàng Minh
Ngoài 11 bài hát trên, trong tập bài hát lớp 3 cịn có một số bài hát có thể bổ
sung, thay thế được in ở phần phụ lục hoặc bài hát do địa phương tự chọn.

Đến lớp 4, 5 mới có sách giáo khoa dành riêng cho học sinh có tên gọi là “Âm
nhạc 4”, “Âm nhạc 5” và kèm theo là sách hướng dẫn cho giáo viên (sách giáo viên).
SGK ÂM NHẠC LỚP 4
I. Học hát (10 bài)
1/ Em u hịa bình - Nhạc và lời: Nguyễn Đức Toàn
2/ Bạn ơi lắng nghe - Dân ca Ba-na, Sưu tầm và dịch lời: Tô Ngọc Thanh
3/ Trên ngựa ta phi nhanh - Nhạc và lời: Phong Nhã
4/ Khăn quàng thắm mãi vai em - Nhạc và lời: Ngơ Ngọc Báu
5/ Cị lả - Dân ca đồng bằng Bắc Bộ
6/ Chúc mừng - Nhạc Nga, Lời Việt: Hồng Lân
7/ Bàn tay mẹ - Nhạc: Bùi Đình Thảo, Lời: Tạ Hữu Yên
8/ Chim sáo - Dân ca Khmer (Nam Bộ), Sưu tầm: Đặng Nguyễn
9/ Chú voi con ở Bản Đôn - Nhạc và lời: Phạm Tuyên
10/ Thiếu nhi thế giới liên hoan - Nhạc và lời: Lưu Hữu Phước
Ngoài 10 bài hát trên, trong sách giáo khoa cịn có một số bài hát có thể bổ sung,
thay thế được in ở phần phụ lục hoặc bài hát do địa phương tự chọn.
II. Phát triển khả năng âm nhạc
-

16

Hướng dẫn học sinh nghe nhạc: Trống cơm (Dân ca Quan họ Bắc Ninh), Ru em
(Dân ca Xơ-đăng, Tây Nguyên), Lý cây bông (Dân ca Nam Bộ) và một số bài hát
đã học trong chương trình.


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

-

Giới thiệu bốn nhạc cụ dân tộc: Đàn nhị, đàn tam, đàn tứ và đàn tỳ bà. Giới
thiệu một số hình thức trình bày bài hát như đơn ca, song ca, tam ca và tốp ca.
Kể chuyện âm nhạc Tiếng hát Đào Thị Huệ.

-

Ngồi ra cịn có các bài đọc thêm: Năng khiếu kỳ diệu của loài chim, Tiếng sáo
của người tù, Thời niên thiếu của Chopin (Sô-panh), Nghệ sĩ nhân dân Đặng
Thái Sơn.
III. Tập đọc nhạc

-

Giới thiệu hình nốt trắng và các bài tập tiết tấu.

-

Tập đọc nhạc gồm có 8 bài: Sol La Sol, Nắng vàng, Cùng bước đều, Con chim
ri, Hoa bé ngoan (có dấu luyến), Múa vui, Đồng lúa bên sơng, Bầu trời xanh.
Các bài đọc nhạc chủ yếu ở giọng Đô 5 âm áp dụng nhịp , với trường độ gồm:
nốt đen, nốt trắng và nốt móc đơn.

SGK ÂM NHẠC LỚP 5
I. Học hát (10 bài)
1/ Reo vang bình minh - Nhạc và lời: Lưu Hữu Phước
2/ Hãy giữ cho em bầu trời xanh - Nhạc và lời: Huy Trân
3/ Con chim hay hót - Nhạc: Phan Huỳnh Điểu, Lời: Theo đồng dao
4/ Những bông hoa những bài ca - Nhạc và lời: Hoàng Long

5/ Ước mơ - Nhạc Trung Quốc, Lời Việt: An Hòa
6/ Hát mừng - Dân ca Hrê (Tây Nguyên), Đặt lời: Lê Toàn Hùng
7/ Tre ngà bên lăng Bác - Nhạc và lời: Hàn Ngọc Bích
8/ Màu xanh quê hương - Theo điệu Sa-ri-ăng, Dân ca Khmer (Nam Bộ)
Đặt lời mới: Nam Anh
9/ Em vẫn nhớ trường xưa - Nhạc và lời: Thanh Sơn
10/ Dàn đồng ca mùa hạ - Nhạc: Lê Minh Châu
Lời: phỏng thơ Nguyễn Minh Nguyên
Ngoài 10 bài hát trên, trong sách giáo khoa cịn có một số bài hát có thể bổ sung,
thay thế được in ở phần phụ lục hoặc bài hát do địa phương tự chọn.
II. Phát triển khả năng âm nhạc
-

Hướng dẫn học sinh nghe nhạc với các bài hát thiếu nhi, dân ca hay trích đoạn
nhạc khơng lời do giáo viên tự chọn.

-

Giới thiệu bốn nhạc cụ nước ngoài như Saxophone, Trompette, Flute, Clarinette.
Kể chuyện âm nhạc: Nghệ sĩ Cao Văn Lầu và bài Dạ cổ hoài lang, Khúc nhạc
dưới trăng và giới thiệu sơ lược về Nhạc sĩ Beethoven (Bét-tơ-ven).

-

Ngồi ra cịn có các bài đọc thêm như Bác Hồ với bài hát Kết đoàn, Chiếc cồng
của nữ thần A-tê-na, Người bạn thân thiết của chúng ta.

17

Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

III. Tập đọc nhạc
-

Giới thiệu hình nốt trắng có chấm, hình nốt đen có chấm và bài tập tiết tấu. Giới
thiệu sơ đồ và thực hành áp dụng đánh nhịp , .

-

Tập đọc nhạc gồm có 8 bài: Cùng vui chơi, Mặt trời lên, Tôi hát Sol La Sol, Nhớ
ơn Bác, Năm cánh sao vui, Chú bộ đội, Em tập lái ô tô, Mây chiều. Các bài đọc
nhạc chủ yếu ở giọng Đô 5 âm, Đô 7 âm áp dụng nhịp , có thêm hình nốt
trắng có chấm, nốt đen có chấm và dấu lặng đen.

4. Sách giáo viên
Sách giáo viên là tài liệu chính thức hướng dẫn soạn giảng theo phân phối
chương trình Âm nhạc tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Cấu trúc của sách giáo
viên gồm có hai phần:
-

Phần thứ nhất: Giới thiệu những vấn đề chung về dạy học âm nhạc.

- Phần thứ hai: Hướng dẫn cụ thể soạn giảng 35 tiết theo phân phối chương trình
của từng lớp.
Sách giáo viên chỉ gợi ý theo mặt bằng trình độ chung của cả nước. Do đó khi
soạn giảng, giáo viên cần vận dụng sáng tạo cho phù hợp với đặc thù hoàn cảnh ở địa
phương, khả năng của giáo viên và trình độ học sinh.

IV. CẤU TRÚC BÀI HỌC VÀ TIẾT HỌC ÂM NHẠC
1. Bài học âm nhạc
Theo thiết kế của chương trình, bài học âm nhạc được cấu trúc theo lối tổng hợp
như sau:
- Mỗi bài hát được dạy trong 2 tiết (một tiết dạy hát và một tiết ôn tập). Sau hai
hoặc ba bài hát có một tiết ơn các bài hát đã học.
- Nội dung Tập đọc nhạc và Phát triển khả năng âm nhạc được kết hợp trong từng
tiết. Sau một hoặc hai bài tập đọc nhạc có một tiết ơn các bài tập đọc nhạc kết hợp với
ôn bài hát hoặc kết hợp với nội dung Phát triển khả năng âm nhạc.
2. Tiết học âm nhạc
Mỗi tiết học là một nội dung học hát hoặc 2 - 3 nội dung kết hợp giữa học hát,
tập đọc nhạc và phát triển khả năng âm nhạc. Sự kết hợp như vậy làm cho tiết học có
nội dung phong phú, hấp dẫn trẻ hơn. Quan điểm tích hợp các nội dung học tập âm nhạc
trong một tiết học cần được thường xuyên vận dụng để tạo cho học sinh luôn được làm
quen với các hoạt động: nghe, hát và rèn luyện tiết tấu.
Ví dụ:
-

Tiết 26, lớp 3 có hai nội dung gồm:
Ôn tập bài hát: Chị Ong Nâu và em bé
Nghe nhạc: Dân ca, bài hát thiếu nhi hoặc trích đoạn nhạc khơng lời

18


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

-

Tiết 6, sách giáo khoa âm nhạc 4 có hai nội dung gồm:
Tập đọc nhạc: TĐN số 1 Sol La Sol
Giới thiệu một vài nhạc cụ dân tộc: Đàn nhị, đàn tam, đàn tứ, đàn tỳ bà.

-

Tiết 10, sách giáo khoa âm nhạc 4 có một nội dung.
Học hát: Khăn quàng thắm mãi vai em - Nhạc và lời: Ngô Ngọc Báu.

-

Tiết 15, sách giáo khoa âm nhạc 5 có hai nội dung gồm:
Ơn tập TĐN số 3, số 4
Kể chuyện âm nhạc: Nghệ sĩ Cao Văn Lầu
* Để phát huy tính tích cực của học sinh trong tiết học, giáo viên cần lưu ý:

-

Động viên tất cả học sinh đều làm việc.

-

Tìm nhiều biện pháp để thu hút sự chú ý của học sinh.

-

Học âm nhạc với tinh thần học vui - vui học.

- Tận dụng âm thanh của tiếng đàn, giọng hát; chú trọng tổ chức cho học sinh thực
hành.

V. CÁC NGUYÊN TẮC DẠY HỌC ÂM NHẠC
1. Nguyên tắc đảm bảo tính trực quan
Quan sát các hiện tượng và sự vật cụ thể rồi khái quát để đi đến cái chung, cái
trừu tượng hoặc đi từ cái chung, cái trừu tượng đến cụ thể, đó là quy luật của nhận thức.
Con đường nhận thức thế giới trước hết là quan sát và tri giác trực tiếp các sự vật hiện
tượng. Con đường này có vai trị rất quan trọng trong q trình nhận thức, đặc biệt đối
với học sinh. Vì vậy, tính trực quan có ý nghĩa vơ cùng to lớn đối với việc tiếp thu kiến
thức của trẻ em nói chung, đặc biệt đối với học sinh tiểu học.
Trực quan nghĩa là đưa ra những cái cụ thể để học sinh quan sát, bản thân tự nó
đã gợi lên tính tích cực cho học sinh, như thế công việc của giáo viên là rất cần phải có
những phương tiện trực quan để học sinh quan sát (bản nhạc, bài hát vang lên, tranh ảnh
minh họa, nhạc cụ, băng đĩa khi dạy nhạc). Để học sinh có thể quan sát một cách tích
cực và tự giác, giáo viên phải kết hợp giữa đàm thoại, diễn giải và các phương pháp
dùng lời khác.
Trong giờ dạy âm nhạc, nguyên tắc trực quan là hết sức cần thiết đối với quá
trình tiếp thu những kiến thức trừu tượng. Nếu chỉ có lời nói mà khơng có những dẫn
chứng cụ thể bằng âm thanh sinh động qua tiếng đàn, giọng hát thì học sinh rất khó tiếp
thu kiến thức âm nhạc. Nói đến một tác phẩm âm nhạc, tốt nhất là giáo viên đàn hoặc
hát lên. Nếu có điều kiện dùng máy nghe, băng, đĩa để trích dẫn âm nhạc sẽ tránh được
tình trạng gọi là dạy chay, một lối dạy vẫn tồn tại mà khơng ít giáo viên chưa khắc phục
được.
2. Nguyên tắc đảm bảo việc rèn luyện thực hành
Quá trình học sinh tiếp thu âm nhạc cần phải có thời gian thực hành thỏa đáng
như thực hành ca hát, thực hành tập đọc nhạc, thực hành nghe nhạc, vận động phụ
họa… Phải xem thực hành là trọng tâm trong giờ học âm nhạc ở tiểu học. Chỉ có thể
qua thực hành các kỹ năng âm nhạc mới được hình thành.

19


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Rèn luyện thực hành là một u cầu khơng được xem nhẹ trong q trình lên lớp
một giờ âm nhạc. Lý thuyết phải qua thực hành, học sinh mới có thể nhớ và vận dụng
vào thực tiễn.
Ví dụ: Giới thiệu về hình nốt đen, hình nốt móc đơn thì học sinh chỉ biết đơn
thuần về ký hiệu và hình nốt đen bằng hai hình nốt móc đơn. Dạy về độ cao của âm
thanh mà học sinh chỉ gọi tên nốt, nói tên nốt, khơng được nghe độ cao cụ thể của âm
thanh vang lên trong mối quan hệ cao thấp, so sánh giữa chúng thì đó là lý thuyết về ký
hiệu ghi nhạc. Cần phải luyện tập thực hành, có các bài tập Luyện tập tiết tấu, Luyện tập
cao độ như vỗ tay, gõ phách, đọc nhạc… và bố trí thời gian thực hành thích đáng trong
giờ học để giúp học sinh hiểu ý nghĩa đích thực thế nào là độ cao, độ dài của âm thanh.
Chính vì vậy, giáo viên khơng nên sa đà giải thích dài dịng về lý thuyết cho học sinh
tiểu học.
Cần nhấn mạnh rằng, thực hành phải được thực hiện sao không làm cho phức
tạp, lộn xộn hệ thống tri thức học sinh đã nắm được, mà càng làm cho nó chặt chẽ, rõ
ràng bền vững hơn. Thực hành trong các giờ học âm nhạc ở tiểu học chính là việc luyện
tập để hình thành các kỹ năng hát, kỹ năng đọc nhạc, nghe nhạc. Trong giảng dạy âm
nhạc trước đây, đã có lúc, có nơi người ta chỉ dạy chút ít nhạc lý và cho rằng người học
như thế đã biết âm nhạc. Đó là một sai lầm khơng thể chấp nhận. Ngày nay, các phương
tiện dạy học đã có nhiều thay đổi thuận lợi, cho học sinh thực hành với sự hỗ trợ của các
thiết bị dạy học hiện đại chắc chắn giúp cho việc thực hành nghe, đọc, luyện tập âm
nhạc có kết quả rất nhiều. Các phương tiện hỗ trợ trong thực hành là một trong những
đặc điểm của nhà trường hiện đại. Qua thực hành, hứng thú nhận thức của học sinh
được kích thích, đức tính kiên trì, cẩn thân, tính chính xác được rèn luyện. Để có thể

thực hành, nhà trường cũng phải tạo điều kiện về trang bị cơ sở vật chất (phòng học
nhạc, nhạc cụ, máy nghe), có kế hoạch hoạt động ngoại khóa để tạo mơi trường cho các
em thực hành âm nhạc.
Tóm lại, bản chất của nguyên tắc này là làm sao xây dựng được mối quan hệ tối
ưu giữa thầy và trị trong các hoạt động để học sinh hồn toàn nắm được tri thức một
cách tự giác, hứng thú và sáng tạo.
3. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển
Việc dạy học và giáo dục, người ta hay nói đến cụm từ “hình thành” và “phát
triển”. Hai thuật ngữ này thường đi liền với nhau, không tách rời. Muốn “phát triển”
phải dựa trên cơ sở “hình thành”. Chỉ sau “hình thành” mới có thể “phát triển”. Như vậy
nguyên tắc dạy học đảm bảo tính phát triển có tính tất yếu của nó. Dạy học đảm bảo tính
phát triển giống như khi gieo vào trí tuệ học sinh những hạt giống bé nhỏ nhưng có khả
năng nảy nở phát triển thành những cây cối xanh tốt ngày mai.
Ví dụ: Qua nội dung Học hát, hình thành kỹ năng ca hát, nhưng đồng thời phải
nghĩ đến việc phát triển giọng hát, phát triển khả năng cảm thụ, phát triển khả năng
thẩm mỹ âm nhạc. Việc dạy Tập đọc nhạc để hình thành bước đầu kỹ năng đọc nhạc,
nhưng đồng thời cũng là phát triển tai nghe, phát triển khả năng thẩm âm… Trong khi
hướng dẫn nghe nhạc thì chủ yếu là phát triển khả năng thưởng thức, phát triển nhạc
cảm…
Đối với giáo viên, khi đưa ra một kiến thức nào đó, khơng nên và khơng chỉ nhìn
thấy trước mắt là cho học sinh tiếp thu bằng được kiến thức đó, mà phải thấy đằng sau
kiến thức đó nhằm để đạt tới cái gì.

20


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Ví dụ: Một trị chơi âm nhạc, một vài động tác vận động phụ họa cho một bài
hát… Cần phải hiểu rằng, việc vận động theo nhạc như vậy là giáo dục ý thức về nhịp
điệu và tiết tấu, để kiến thức đó ngấm vào cơ thể học sinh, ngoài việc tiếp thu bằng mắt,
bằng tai thông qua bộ não. Giới thiệu một tác giả, một tác phẩm… không chỉ đơn thuần
là để học sinh biết về người nhạc sĩ, biết về tác phẩm ấy mà cịn mang ẩn ý sâu xa là sự
cảm phục trí sáng tạo và ước muốn sáng tạo của học sinh sẽ nảy nở.
Ngồi ra, trong q trình dạy học âm nhạc giáo viên giúp cho học sinh có thính
giác âm nhạc ngày một tinh tế hơn. Nghe nhạc có giải thích, nghe có chủ định đều là
những con đường dẫn trẻ em đến với âm nhạc. Không chỉ trong thời gian nghe nhạc học
sinh mới được phát triển tai nghe, mà ngay trong lúc học hát, đọc bài tập đọc nhạc, giáo
viên cũng phải luôn chú ý đánh đàn hoặc hát mẫu để học sinh theo dõi những bộ phận
nhỏ trong bài tập đọc nhạc hoặc bài hát được vang lên như thế nào. Nghe và nhắc lại
cũng nhằm phát triển tai nghe. Nghe âm đúng và nghe âm chưa đúng, rồi giáo viên gợi ý
cho các em phân biệt cũng là một cách luyện tai nghe.
Rèn luyện tai nghe còn gắn liền với cảm xúc và sự thưởng thức những tác phẩm
âm nhạc hay trong quá trình giáo viên giới thiệu tác phẩm. Giáo viên cần hỏi cảm tưởng
của học sinh sau khi nghe một đoạn nhạc giáo viên trình bày hoặc nghe qua băng đĩa.
Nhận xét giọng hát của bạn, phát biểu nhận xét trong đĩa nhạc vừa được nghe sử dụng
những nhạc cụ gì.
Tóm lại, ngun tắc đảm bảo tính phát triển là một trong những nguyên tắc cần
được quán triệt trong suốt quá trình dạy học âm nhạc. Mục đích cuối cùng là rèn luyện
để học sinh có khả năng thưởng thức âm nhạc tốt và có những hiểu biết nhất định về cái
hay, cái đẹp của nghệ thuật âm nhạc.
4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống
Những tri thức cung cấp cho học sinh là một loại kiến thức khác nhau nhưng
phải đảm bảo một cách hệ thống. Dạy học cái gì trước, cái gì sau, cái dễ đến cái khó, cái
đơn giản đến cái phức tạp, cái đã biết đến cái chưa biết… Chỉ có như vậy mới tránh
được sự rời rạc về kiến thức cung cấp cho người học. Trường hợp cung cấp hoặc tiếp
thu một cách rời rạc đó, người ta thường gọi là kiến thức thiếu tính hệ thống, đầu óc
chất đầy những kiến thức rời rạc, tản mạn, giống như một kho chứa hàng lộn xộn,

không ngăn nắp mà bản thân người chủ cũng khó tìm thấy gì trong đó vì sự khơng rành
mạch.
Tính hệ thống thường được xun suốt từ chương trình đến sách giáo khoa, đến
các bài dạy, các tiết dạy theo một trình tự. Vấn đề tưởng dễ nhưng lại khá phức tạp.
Việc cân đo đong đếm từng số lượng, đơn vị kiến thức trong một bài dạy, tiết dạy và so
sánh chúng với nhau thật không đơn giản. Trong giờ dạy âm nhạc, ta có thể dễ nhìn thấy
bài hát này, bài tập đọc nhạc này khó hơn bài hát kia, bài tập đọc nhạc kia. Đây là một
thách thức đối với người giáo viên trong một tiết dạy cụ thể.
Cần có cách dẫn dắt hợp lý, cần những thủ thuật tinh tế và những thủ pháp sáng
tạo, bởi vì khơng giờ dạy học nào hồn tồn giống nhau. Chính người dạy phải nắm thật
chắc các tri thức mới có thể đưa học sinh vào thế giới nhận thức một cách hệ thống.
5. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức
Vốn kiến thức của nhà chun mơn và của giáo viên thường phong phú gấp bội
so với trình độ học sinh, đó là điều tất nhiên. Nhưng khi lên lớp, nhiều giáo viên (đặc

21


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

biệt là giáo viên trẻ, mới ra trường) lại rất ham đưa ra những hiểu biết của mình dồn hết
vào bài giảng, cố nhồi nhét cho học sinh đầy ắp cả những điều mà học sinh chưa cần
phải hiểu, phải biết. Điều đó dẫn đến sự quá tải, không phù hợp với khả năng tiếp thu
của học sinh. Bởi vậy, đảm bảo tính vừa sức trong chương trình cấp học, lớp học, cũng
như trong từng bài giảng, từng tiết học là điều mỗi giáo viên cần phải hết sức lưu ý khi
tiến hành dạy học.
Cơ sở để đảm bảo tính vừa sức phải căn cứ vào thực tế nhà trường, dựa vào điều
kiện học tập cụ thể của mỗi nơi, mỗi vùng miền, dựa vào trình độ chung của học sinh.

Đối với dạy âm nhạc, học sinh thành phố, thị xã có điều kiện tiếp xúc với âm nhạc thuận
lợi hơn học sinh ở nông thôn, các vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Khơng nên hạ thấp
yêu cầu mỗi bài dạy, mỗi tiết dạy nhưng cũng khơng thể địi hỏi học sinh vùng sâu,
vùng khó khăn phải tiếp thu nhanh, nhạy, linh hoạt, đầy đủ như học sinh thành phố, thị
xã. Vấn đề hoàn toàn phụ thuộc vào tài năng sư phạm của giáo viên. Ngun tắc đảm
bảo tính vừa sức có liên quan mật thiết với việc đảm bảo tính khoa học, với việc đánh
giá học sinh nhằm động viên, khích lệ mọi trình độ học sinh trong lớp cùng tiếp thu bài
giảng một cách hứng thú, chủ động.
6. Nguyên tắc đảm bảo tính bền vững của tri thức
Trong thực tế dạy học những năm qua, học sinh được học nhiều nhưng không
nhớ và khả năng vận dụng rất hạn chế. Để kiến thức được bền vững, các tài liệu bài
giảng phải có cấu trúc chặt chẽ, việc ôn luyện, tái hiện phải được thực hiện thường
xuyên tạo cho học sinh nhớ lâu và vận dụng có hiệu quả. Chỗ cần nhớ phải có kết luận
ngắn gọn, chính xác. Ngun tắc này có liên quan về mặt rèn luyện trí nhớ, nhớ một
cách máy móc hoặc nhớ có chủ định, khơng có chủ định. Trong q trình dạy học, giáo
viên khơng nhất thiết giới thiệu toàn bộ kiến thức ngay lập tức mà thường chỉ giới thiệu
những vấn đề cơ bản, cốt lõi, để học sinh nắm vững, sau đó củng cố, bổ sung, mở rộng
dần khối lượng tri thức bằng cách đưa ra những ví dụ mới, những vấn đề có tính khái
qt, làm rõ những khái niệm và lý thuyết trừu tượng.
Muốn đảm bảo tính bền vững của tri thức, tránh học trước quên sau, nhất thiết
phải thường xuyên luyện tập, ôn tập và vận dụng cái đã biết để giải quyết những vấn đề
mới nảy sinh trong điều kiện mới. Các bài ôn tập sẽ mang lại hiệu quả sư phạm cao, nếu
chúng kích thích tư duy tích cực và tự giác của học sinh khi các em tự nhận thấy kết quả
rõ ràng và không phức tạp.
7. Nguyên tắc đảm bảo tính giáo dục
Dạy học khơng chỉ là dạy kiến thức, dạy chữ nghĩa mà còn gắn với việc dạy làm
người. Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để làm người. Chính vì thế,
từ lâu giáo dục chúng ta vẫn có câu: “dạy chữ, dạy người”, điều đó được xem như một
nguyên tắc hàng đầu mà các nhà giáo dục đều thừa nhận. Tính giáo dục được hiểu theo
nghĩa rộng, đó là hình thành cho học sinh những tình cảm đạo đức tốt đẹp. Với ý nghĩa

là rèn luyện cho con người những phẩm chất như tính cẩn thận, thật thà, cần cù, chính
xác, kiên nhẫn… Các giờ học âm nhạc đều có khả năng thực hiện đảm bảo nguyên tắc
này rất tốt vì bản thân nghệ thuật âm nhạc đã có trong đó chức năng giáo dục. Học một
bài hát về chủ đề quê hương đất nước hoặc chủ đề hịa bình, trước hết dạy cho học sinh
hát thật đúng, phải hiểu tác phẩm và rung cảm với nội dung của nó. Nhưng đằng sau sự
ẩn chứa trong tác phẩm đó là giáo dục tình cảm u thương làng xóm, q hương, u
mến hịa bình, chán ghét chiến tranh. Qua mỗi bài Tập đọc nhạc, qua nội dung Phát

22


Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

triển khả năng âm nhạc cịn rèn luyện cho học sinh một điều gì đó: sự biểu đạt chính
xác, sự tập trung chú ý, khả năng thưởng thức, cảm xúc trước vẻ đẹp của tác phẩm…
Ví dụ: Bài Em u hịa bình của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn (Sách giáo khoa Âm
nhạc 4), với giai điệu đẹp, mượt mà và ca từ gần gũi với học sinh tiểu học thì ý nghĩa
giáo dục về tình cảm, tình u q hương, làng xóm thanh bình trở nên vô cùng sâu sắc
và hiệu quả. Qua câu chuyện Nghệ sĩ Cao Văn Lầu và nghe bài Dạ cổ hoài lang thì giáo
dục học sinh có ý thức phấn đấu trong học tập và trân trọng những sáng tác nghệ thuật
của tác giả…
Do vậy, vận dụng nguyên tắc đảm bảo tính giáo dục thì mơn Âm nhạc ở trường
tiểu học là một trong các mơn học thực hiện có hiệu quả nhất, nó được gắn kết xuyên
suốt qua từng bài dạy, từng tiết học dù là dạy Hát hay Tập đọc nhạc hoặc Phát triển khả
năng âm nhạc.
8. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh
Trong những năm gần đây, tư tưởng dạy học tích cực là một chủ trương quan
trọng của ngành giáo dục nước ta. Vấn đề này các nhà giáo dục, nhà sư phạm cũng đã

bàn luận nhiều và đến nay vẫn là những vấn đề nóng hổi mang tính thời sự của việc giáo
dục - dạy học.
Có thể xem khái niệm dạy học tích cực là chuyển vị trí người học từ thụ động
sang chủ động, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
Những biểu hiện của tính tích cực, đó là: Các em có chú ý học tập hay khơng?
Có hăng hái phát biểu ý kiến trong lớp hay khơng? Có hứng thú học tập hay cảm thấy
bắt buộc? Có đọc thêm, làm thêm các bài tập khác khơng?...
Muốn phát huy được tính tích cực của học sinh, người giáo viên phải quan tâm
đến hứng thú của học sinh và tìm cách để gây được hứng thú học tập trong từng yếu tố
của quá trình dạy học: nội dung bài phải hấp dẫn, phương pháp cần linh hoạt, phương
tiện dạy học phong phú, quan hệ thầy trò thực sự cởi mở…, nói cách khác là phải hấp
dẫn, thu hút học sinh vào bài giảng. Đó là nghệ thuật sư phạm vơ cùng tế nhị và phong
phú, trong đó có cả việc động viên, khuyến khích, nhận xét kịp thời…
Tính tích cực của học sinh có mặt tự giác và mặt tự phát. Tự phát là những yếu
tố tiềm ẩn, bẩm sinh như tính hiếu kỳ, hiếu động, tính tò mò, tùy mức độ khác nhau học
sinh nào cũng có. Khía cạnh tự giác của tính tích cực là trạng thái tâm lý có mục đích,
có đối tượng rõ rệt.
Dạy âm nhạc nếu biết vận dụng khéo léo các phương pháp, các phương tiện dạy
học, có cách gợi mở hấp dẫn, sử dụng ngôn ngữ thuần thục và biết cách tạo tình huống
có vấn đề dễ gây được hứng thú và kích thích hứng thú đối với học sinh. Trong khi nghe
nhạc, hát, tập đọc nhạc có thể kích thích óc quan sát, tính phê phán, nhu cầu giao lưu
văn hóa, tập cho học sinh nhận xét đánh giá bạn của mình và tự biểu hiện mình, đó cũng
là cách phát huy tính tích cực.
Trong giảng dạy âm nhạc, giáo viên phải biết tơn trọng những cá tính sáng tạo
và biết khơi gợi, phát huy sáng tạo của mỗi học sinh.
Ví dụ: Khuyến khích học sinh có thói quen sáng tạo các động tác vận động theo
nhạc, bài hát… hoặc với một chủ đề, giáo viên khuyến khích học sinh đặt lời ca cho một
bài dân ca, bài tập đọc nhạc…

23

Tài liệu giảng dạy: Phương pháp dạy học âm nhạc
Biên soạn: Ơng Huỳnh Huy Hồng
__________________________________________________________________________________________________________

Tính tích cực, tính độc lập, tính sáng tạo thường gắn bó với nhau. Học sinh nào
tích cực thường có tính độc lập và tính sáng tạo, dù ít hay nhiều. Em nào có tính sáng
tạo cũng thường là những em có tính độc lập cao và tích cực hoạt động. Đảm bảo
nguyên tắc này trong q trình dạy học là một vấn đề mang tính thực tiễn và tính lý luận
khơng phải một lúc có thể giải đáp đầy đủ. Cần phải thông qua các bài giảng, tiết học cụ
thể và tự rút kinh nghiệm sau từng giờ học. Sự nghiêm túc, khiêm tốn học tập qua nhiều
giờ dạy của đồng nghiệp cũng giúp cho giáo viên có thể thấm nhuần đầy đủ ý nghĩa của
nguyên tắc dạy học này.

CÂU HỎI CHƢƠNG I
1. Mục đích của mơn âm nhạc ở trường tiểu học là gì?
2. Hãy nêu ý kiến của mình về sự lựa chọn những bài hát có nội dung như thế nào sẽ
phù hợp cho việc giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học?
3. Hãy trình bày những nhận định của mình về vai trò giáo dục của âm nhạc đối với học
sinh tiểu học được thể hiện ở những mặt nào?
4. Khả năng âm nhạc của học sinh tiểu học có những vấn đề gì cần lưu ý?
5. Việc nắm vững các đặc điểm về khả năng âm nhạc và giọng hát của học sinh tiểu
học đối với bạn có quan trọng khơng? Tại sao?
6. Dựa vào những tiêu chí nào để bạn có thể đánh giá một học sinh có giọng hát tốt hay
không?
7. Bạn hãy lựa chọn một bài hát để có thể sử dụng dạy hát cho học sinh tiểu học, hát
cho tập thể lớp nghe và phân tích, giải thích những cơ sở mà bạn căn cứ vào đó để
lựa chọn bài hát.
8. Bạn hãy nêu tên 10 bài hát trong chương trình học âm nhạc của học sinh tiểu học mà

bạn biết và hãy hát một bài trong số đó.
9. Những nội dung chính phải dạy trong chương trình mơn âm nhạc ở tiểu học là gì?
Hãy so sánh nội dung dạy học âm nhạc ở các lớp 1, 2, 3 với các lớp 4, 5 có những
điểm gì giống và khác nhau?
10. Các bài dạy có từ hai đến ba nội dung thì theo bạn khi dạy nên bố trí thời gian cho
từng phần như thế nào là hợp lý?
11. Hãy nêu những nhận xét của mình về sự sắp xếp các bài học trong sách giáo khoa
theo thứ tự của chương trình.
12. Bạn hãy nêu ra danh mục 5 bài hát (có cả bài hát thiếu nhi và bài dân ca) của địa
phương mình mà theo ý bạn có thể chọn một trong số các bài hát đó để sử dụng cùng
với các bài hát đã có trong sách giáo khoa.
13. Vận dụng các nguyên tắc dạy học nói chung vào dạy học âm nhạc ở trường tiểu học
như thế nào?

24