Giáo trình chăn nuôi cơ bản - Chương 6

CHƯƠNG VI

CHĂN NI TRÂU BỊ
Do u c u c a ñ i tư ng ph c v và khuôn kh c a giáo trình, chương Chăn ni
trâu bị so n cho sinh viên ngành kinh t ch nh m:
- Giúp sinh viên nh n bi t ñư c ñ c đi m m t s gi ng trâu, bị chính nuôi nư c ta.
- Trang b nh ng ki n th c cơ b n nh t v các bi n pháp k thu t chăn nuôi hi n nay và th i
gian s p t i ñ i v i:
+ bê, nghé
+ trâu, bò sinh s n
+ trâu, bò s a
+ trâu, bị cày kéo

I . Chăn ni bê nghé
1.1. M t s ñ c ñi m sinh lý c a bê nghé
1.1.1. ð c ñi m v sinh trư ng - phát d c
Bê nghé có t c ñ sinh trư ng tương ñ i nhanh, m c tăng tr ng có th đ t 400 - 1200
g/ngày. Kh năng tăng tr ng ph thu c vào: gi ng, ch đ ni dư ng, chăm sóc... Ví d : bê
lai Sind tăng tr ng 400 - 500 g/ngày, bê Hà Lan: 600 - 700 g/ngày.
1.1.2. S phát tri n c a cơ quan tiêu hoá
Khi m i sinh bê nghé môi trên và môi dư i b ng nhau, d n d n môi trên phát tri n
nhanh hơn mơi dư i và chìa ra. Bê sơ sinh có 6 - 8 răng c a, cịn nghé m c răng ch m hơn:
sau khi ñ 3 - 7 ngày răng m i b t ñ u m c, cho ñ n 2 - 3 tháng tu i m i m c đ 8 cái răng.
Bình thư ng sau khi đ sau khi đã khơ lơng, bê nghé t tìm vú c a con m đ bú.
Khi bê nghé bú nh có ph n x co rãnh th c qu n, rãnh th c qu n co l i t o thành
hình ng n i li n th c qu n và d lá sách, do đó s a ch y theo rãnh th c qu n vào th ng d lá
sách. N u cho bê bú nhân t o khơng đúng k thu t, s a có th tràn vào d c và b lên men
th i.
bê nghé sơ sinh dung tích d múi kh g p 2 l n dung tích d c . Khi bê nghé bi t ăn
th c ăn th c v t (6-8 tu n tu i tr ñi), d c và d lá sách phát tri n m nh ñ phù h p d n v i
lo i th c ăn m i: th c ăn th c v t. Kh năng tiêu hố b t đư ng c a bê nghé kém, khi 2 tháng

tu i tá tràng m i xu t hi n men amilaza và lactaza, nhưng ho t l c cịn th p. Do đó bê nghé
sơ sinh khơng có kh năng tiêu hố th c ăn tinh b t, ch có kh năng tiêu hố đư ng s a.Vi c
b sung th c ăn b t ñư ng dư i d ng cháo loãng s m là khơng phù h p v i đ c đi m sinh lý
tiêu hoá c a bê. D ch v c a bê nghé phân ti t liên t c, lúc ăn cũng như lúc đói. D ch d múi
kh có men lipaza, nhưng nó ch tiêu hố đư c m
d ng nhũ hoá. Kh năng tiêu hoá m
gi m d n: 10-20 ngày tu i tiêu hố đư c 8 - 9 g m /kg kh i lư ng cơ th , 2 tháng tu i ch tiêu
hố đư c 6-7 g m /kg kh i lư ng cơ th .

- 187 -


1.1.3. S phát tri n c a h th ng b o v cơ th
Tác d ng phòng ch ng b nh t t c a gan bê sơ sinh r t h n ch , r t nhi u ñ c t và vi
trùng không ñư c phân gi i ho c gi
gan, mà đi vào tu n hồn l n gây tác h i ñ n cơ th .
Hàm lư ng γ-globulin trong máu c a bê sơ sinh r t th p, do đó kh năng đ kháng c a bê
trong giai ño n này r t kém. Sau này hàm lư ng γ-globulin trong máu c a bê d n d n tăng lên
và s c ñ kháng c a bê cũng tăng d n.
1.1.4. Kh năng đi u hồ thân nhi t
Khi m i sinh thân nhi t c a bê nghé cao hơn thân nhi t c a trâu bò trư ng thành (t
0
1,0-1,5 C). Trung khu đi u hồ thân nhi t c a bê nghé ho t ñ ng chưa t t, trao ñ i ch t c a bê
nghé m nh, nên thân nhi t cao hơn so v i giai ño n trư ng thành.
1.2. K thu t nuôi dư ng bê nghé
1.2.1. Ni dư ng và chăm sóc bê nghé trong giai ño n bú s a ñ u
Khi bê nghé m i đ ra có s thay đ i l n v môi trư ng s ng: trong cơ th m thai
đư c b o v và ni dư ng đ c bi t, cịn khi đ ra bê nghé ph i ch i s tác ñ ng c a môi
trư ng và ngu n cung c p dinh dư ng cũng thay ñ i.
Th c ăn c a bê nghé khi m i ñ là s a đ u. Sũa đ u có đ c tính sinh h c và hoá h c

khác h n so v i s a thư ng. S a đ u có giá tr dinh dư ng cao hơn s a thư ng và gi m d n
sau khi ñ . V hàm lư ng v t ch t khô:
- Sau khi ñ 4 h gi m còn 24,5 %
- Sau khi ñ 8 h gi m còn 21,0 %
- Sau khi ñ 12 h gi m còn 19,0 %
- Sau khi ñ 24 h gi m còn 15,6 %
V hàm lư ng protein: Sau khi ñ hàm lư ng protein là 20%, sau 12 h gi m còn 12%,
sau 24 h ch còn 7,2 %.
So sánh v giá tr dinh dư ng gi a s a ñ u và s a thư ng
Ch t dinh dư ng

S añ u

S a thư ng

Protein (%)
Albumin (%)
Globulin (%)
Vitamin A (mg/l)

18 - 20
2-3
7 - 12
6 000

3-4
0,5 - 0,6
0,1
600

ð chua c a s a ñ u: 48 - 50 0T, s a thư ng: 18 - 20 0T. ð c bi t trong s a ñ u có
hàm lư ng γ-globulin cao và có kh năng th m th u nguyên v n vào máu. Kh năng th m
th u nguyên v n c a γ-globulin gi m d n sau khi ñ , ngư i ta th y r ng: 60 h sau khi ñ
γ-globulin h t kh năng th m th u. Trong s a đ u cịn có MgSO4 , đây là m t ch t t y nh , có
tác d ng v sinh đư ng tiêu hố. ð chua c a s a đ u cao có tác d ng h n ch s ho t ñ ng
cu vi khu n trong ñư ng ru t, ñ c bi t là E. Coli.
Vì v y cho bê nghé bú s a ñ u càng s m càng t t. Ngư i ta th y r ng: cho bú s a ñ u
s m có tác d ng gi m t l măc b nh bê nghé. N u cho bú sau khi ñ 1 gi t l m c b nh
5 - 6 %, n u cho bú sau khi ñ 7 gi t l m c b nh 24 - 28 %.
- 188 -


Lư ng s a cho bú không nên vư t q 8 % so v i khơí lư ng cơ th . N u lư ng s a
cho bú quá 8% so v i khơí lư ng cơ th s a s tràn vào d c , trong khi đó dung tích d c
nh , l i khơng co bóp nên s a b gi l i d c và lên men th i, làm cho bê nghé b tiêu ch y.
Ph i cho bê nghé bú t t ñ s a ch y xu ng d múi kh . M i l n nu t bê có th nu t 30 ml
s a, do đó khi cho bú nhân t o thì đư ng kính l c a đ u vú cao su kho ng 1 - 2 mm là v a.
N u l quá to lư ng s a xu ng quá nhi u s tràn qua rãnh th c qu n, rơi xu ng d c và lên
men th i.
Cho bê bú ñúng gi , kho ng cách gi a các l n cho bú ñ u nhau, s thu n l i cho q
trình tiêu hố c a bê.
Trong giai ño n m i ñ (trong kho ng 1 tháng tu i) ngư i ta thư ng ni bê trên cũi
nh m đ m b o v sinh, tránh s xâm nh p c a các vi khu n.
1.2.2. K thu t nuôi bê nghé trong giai ño n bú s a (t 7 ngày tu i ñ n cai s a)
1.2.2.1. Xác ñ nh tiêu chu n ăn
Hi n nay có r t nhi u phương pháp xác ñ nh tiêu chu n ăn nhưng phương pháp thư ng
dùng là căn c vào nhu c u duy trì và nhu c u s n xu t.
Nhu c u duy trì ph thu c vào kh i lư ng cơ th , nhu c u s n xu t ph thu c vào kh năng
tăng tr ng.
Tiêu chu n ăn = nhu c u duy trì + nhu c u s n xu t

B ng 6.1: Nhu c u duy trì c a bê
P (kg)
25
30
35
40
50

ðơn v TĂ
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1

P (kg)
60
70
80
90
100

ðơn v TĂ
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6

P (kg)

120
140
160
180
200

ðơn v TĂ
1,7
2,0
2,2
2,4
2,6

B ng 6.2: Nhu c u cho tăng tr ng c a bê t sơ sinh ñ n 24 tháng tu i

Tháng
tu i
1
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6
6-7
7-8
8-9

300

400

500

0,7
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,1
1,2

0,9
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
1,4
1,5
1,6

Tăng tr ng hàng ngày (g)
600
700
800 900
1000
ðơn v th c ăn
1,1
1,3

1,4
1,6
1,8
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
1,3
1,5
1,8
2,0
2,2
1,4
1,6
1,8
2,1
2,3
1,5
1,8
2,0
2,3
2,5
1,6
1,8
2,1
2,5
2,6
1,7
2,0

2,2
2,5
2,8
1,7
2,1
2,3
2,6
2,9
1,9
2,2
2,5
2,8
3,1

- 189 -

1100

1200

2,0
2,2
2,4
2,5
2,7
2,9
3,1
3,2
3,4

2,2
2,4
2,6
2,8
3,0
3,2
3,4
3,5
3,7


M i đơn v th c ăn c n có 125-90 g protein tiêu hố: giai đo n 1-6 tháng tu i:
125-110 g, t 6 tháng tu i tr ñi: 100-90 g. M i đơn v c n có 7-8 g Ca, 4-5 g P, c 100 kg
kh i lư ng cơ th cung c p 15 g NaCl.
Các lo i th c ăn cho bê
+ S a nguyên: Là lo i th c ăn ch y u c a bê, s a là lo i th c ăn d tiêu hố và có s
cân b ng các ch t dinh dư ng. N u như thi u s a nguyên bê s ch m sinh trư ng, còi c c và
d m c b nh. Lu ng s a nguyên cho bê bú vào kho ng 200 - 700 kg, tuỳ thu c vào: gi ng,
yêu c u tăng tr ng, m c đích c a ngư i chăn ni. Trong đi u ki n khơng có s a thay th
lư ng s a cho bú c a t ng lo i bê như sau: bê Vi t Nam: 300 lít cho bú 3- 4 tháng, bê lai
Sind: 420 lít cho bú 4 -5 tháng, bê Hà Lan: 600 lít cho bú 6 tháng, bê đ c làm gi ng cho bú
720 lít.
+ S a thay th : S a thay th là m t lo i th c ăn có th thay th m t ph n s a nguyên.
S a thay th ph i ñ m b o ñ y ñ các ch t dinh dư ng như s a ngun, d tiêu hố, đ m b o
đ các axit amin khơng thay th . S a thay th có th s d ng 10 - 15 ngày tu i.
+ Th c ăn tinh h n h p: Lư ng protein trong th c ăn tinh h n h p c n ñ m b o 16 18 %. T p cho bê ăn th c ăn tinh h n h p t 15 - 20 ngày tu i và cho ăn d ng ñ c. Lư ng
th c ăn t p ăn 0,1 kg/con/ngày, sau đó tăng d n theo tu i.
+ C khô: C khô là loai th c ăn t p ăn quan tr ng cho bê, nó có tác d ng khích thích
s phát tri n d c . Có th t p cho bê ăn t 10 ngày tu i. C khô ph i ñ m b o ch t lư ng t t,
thơm, ngon.

+ C tươi: Có th t p cho bê ăn c tươi 20 ngày tu i (sau khi t p cho ăn c khô).
Lư ng c tươi cung c p cho bê nghé vào kho ng 7 - 8 % so v i kh i lư ng cơ th .
+ Th c ăn c qu : ðây là lo i th c ăn giàu tinh b t và ñư ng. Vì v y cho bê nghé ăn
quá nhi u s gây a ch y. Thư ng cho bê nghé ăn vào tháng th 2.
• Các hình th c nuôi dư ng, qu n lý bê nghé:
+ Nuôi bê nghé theo m : là hình th c cho bê nghe bú tr c ti p và luôn luôn theo m .
Hình th c này thư ng đư c áp d ng trong chăn ni trâu bị cày kéo, trâu bị th t, trâu bị sinh
s n. Như c đi m c a hình th c này là khơng xác ñ nh ñư c lư ng s a bú ñư c c a bê, do đó
vi c b sung th c ăn s khó khăn.
+ Ni bê nghé tách m : Là hình th c tách h n bê nghé kh i con m t sơ sinh và cho
bú gián ti p b ng bình có đ u vú cao su. Hình th c này địi h i đ u tư và trình đ k thu t
cao. Hình th c này kh c ph c ñư c như c ñi m c a hình th c trên và có th áp d ng đư c cơ
gi i hố, chun mơn hố. Ngồi 2 hình th c trên ngư i ta có th áp d ng hình th c ni bê
nghé tách m khơng hồn tồn và ni bê b o m u.
1.2.3. K thu t nuôi dư ng bê t 7 - 24 tháng tu i
Giai ño n này kh năng thích ng c a bê nghé đã khá cao, song c n ni dư ng chăm
sóc t t đ ñ m b o bê nghé sinh trư ng t t và ñúng hư ng s n xu t. Tuỳ theo m c đích s
d ng, u c u tăng tr ng ñ cung c p lư ng th c ăn và thành ph n c a kh u ph n khác nhau.
ð i v i bê gây gi ng cho ăn nhi u th c ăn tinh, yêu c u tăng tr ng 700-800 g/ngày. ð i v i
bê cái ñ khai thác s a sau này c n cung c p nhi u th c ăn xanh, yêu c u tăng tr ng 600-700
g/ngày. V kh u ph n: ñ i v i bê 7-12 tháng tu i cung c p 55-75 % tính theo s đơn v th c
- 190 -


ăn là th c ăn thơ xanh, đ i v i bê 12-24 tháng tu i cung c p 80-90 % tính theo s đơn v th c
ăn là th c ăn thơ xanh.
Khi bê nghé đã ăn đư c nhi u c nên chăn th bê nghé ngồi đ ng c . Bê cái có th
đ ng d c vào kho ng 12-16 tháng tu i, do đó c n theo dõi đ có th ph i gi ng vào tu i thích
h p.

II. Chăn ni trâu bị cái sinh s n
2.1. C u t o cơ quan sinh d c c a bò cái
Cơ quan sinh d c c a bò cái bao g m các b ph n ch y u sau: bu ng tr ng, ng d n
tr ng, t cung, âm ñ o...
2.1.1. Bu ng tr ng
Bu ng tr ng hình b u d c, khi sơ sinh ch n ng kho ng 0,3 g, khi trư ng thành bu ng
tr ng r ng kho ng 0,8 - 1,5 cm, dài 2 - 3 cm. Bu ng tr ng v a có ch c năng n i ti t, v a có
ch c năng ngo i ti t.
Bu ng tr ng g m l p tu và l p v ngoài cùng. L p v g m có nhi u nỗn bào các
giai đo n phát tri n khác nhau, t ng ngoài c a l p v là nh ng noãn bào sơ c p nh , tâng
trong là nh ng noãn bao th c p đang sinh trư ng, khi nỗn bao chín l i n i d n ra ngoài. ð n
m t giai đo n nh t đ nh nỗn bao s v ra, tr ng r ng và rơi vào ng d n tr ng, nơi tr ng
r ng s hình thành th vàng. N u gia súc khơng ch a th vàng s t n t i 10 - 15 ngày, sau đó
s tiêu bi n đi.
L p tu g m các s i chun, có nhi u m ch máu và dây th n kinh.
2.1.2. ng d n tr ng
ng d n tr ng dài kho ng 10 - 30 cm, n m g n trong màng treo t cung. C u t o c a
ng d n tr ng g m 3 l p: màng nh y, màng cơ và màng tương.
2.1.3. T cung
T cung c a bị là t cung đơn, có 2 s ng, t trong ra ngoài g m 3 l p: màng nh y,
màng cơ và màng tương. Thai thư ng c ñ nh s ng t cung ña s
s ng t cung phía bên
ph i.
2.1.4. Âm đ o
Âm đ o g m 3 l p: màng nh y, l p cơ và l p màng ngoài.
2.2. Th n kinh và th d ch trong q trình ho t đ ng sinh d c c a bị cái
Khi trâu bị cái đã đ n tu i thành th c v tính, tuy n n, tuy n sinh d c đã hồn thi n,
do s tác ñ ng c a ngo i c nh như: ánh sáng, nhi t ñ , mùi v c a con ñ c... tác ñ ng lên cơ
quan nh n c m c a con cái, t đó truy n vào v ñ i não, vào vùng dư i ñ i (Hypothalamus),
vùng du i ñ i s ti t ra y u t gi i phóng, kích thích tuy n yên ti t ra FSH và LH.

FSH tác ñ ng lên bu ng tr ng, kích thích nỗn bào phát tri n, nỗn bào s ti t ra kích
t estrogen làm con cái ñ ng d c. Khi lư ng estrogen ñ t ñ n m c ñ nh t ñ nh s c ch l i
vùng dư i ñ i, c ch tuy n Yên phân ti t FSH, LH chi m ưu th . LH tác ñ ng lên nỗn bào
đã chín làm tr ng r ng và hình thành th vàng, dư i tác d ng c a LTH (Luteotropinhormon)
th vàng phân ti t progesteron, progesteron c ch tuy n Yên phân ti t FSH và LH, làm gia
súc ng ng ñ ng d c.
- 191 -


Thân kinh có vai trị quan tr ng trong q trình ho t đ ng sinh d c c a trâu bị cái. Tác
đ ng xoa bóp cũng gây hưng ph n th n kinh và ho t ñ ng c a cơ quan sinh d c. Xoa bóp c
t cung, bu ng tr ng có th kích thích trâu bị cái đ ng d c. Chăn th chung con ñ c và con
cái có th nâng cao t l ñ ng d c. Ngo i c nh có nh hư ng đ n q trình đ ng d c: các
nư c ơn đ i v mùa đơng do thi u ánh sáng, sinh s n c a trâu bò kém, các nư c nhi t ñ i v
mùa hè t l ñ ng d c c a trâu r t th p.
Cơ ch ñi u ti t ho t ñ ng sinh d c là cơ ch th n kinh - th d ch.
2.3. Tu i thành th c c a trâu bò cái
Tu i thành th c v tính thư ng s m hơn tu i thành th c v th vóc. Thành th c s m
hay mu n tuỳ thu c vào gi ng, cá th , m c ñ dinh dư ng, th i ti t, khí h u...
Các gi ng bị đã đư c c i t o như: bò Hà Lan, bò Jec xây ( Jersey) thư ng thành th c
s m hơn các gi ng bị đ a phương. Thí d : bị Hà Lan t 293 đ n 594 ngày, bị Jec xây t 234
đ n 554 ngày, bị Phi châu t 569 ñ n 808 ngày. Ph m vi chêch l ch có th t 6 đ n 24 tháng
tu i.
M c ñ dinh dư ng nh hư ng ñ n tu i thành th c v tính. Dinh dư ng cao thành
th c 440,1 ngày, dinh dư ng th p thành th c 710,7 ngày (Jonbert).
Tu i thành th c v tính c a bị vàng Vi t Nam thư ng kho ng 12 - 18 tháng tu i.Tu i
ñ ñ u tiên c a bò lai Sind là 35 tháng, bò Lang-Tr ng-ðen dư i 33 tháng, trâu Vi t Nam 41
tháng.
2.4. Chu kỳ ñ ng d c
Chu kỳ ñ ng d c tính t lúc b t ñ u ñ ng d c cao ñ c a l n ñ ng d c này ñ n ñ ng

d c cao ñ c a l n sau.
Th i gian c a m t chu kỳ t 18 - 24 ngày, trung bình là 21 ngày. Tri u tr ng ñ ng d c
bi u hi n khác nhau ph thu c vào t ng giai ño n:
- Giai ño n đ u; Tính t lúc có hi n tư ng ñ ng d c xu t hi n ra bên ngồi đ n lúc
ch i đ c. Lúc này bao nỗn đã sinh trư ng m nh, d ch bào ñã nhi u, estrogen ñã b t ñ u kích
thích cơ quan sinh d c và th n kinh hưng ph n, làm cho cơ quan sinh d c tăng sinh, xung
huy t, ti t d ch nh n trong su t, âm mơn hơi bóng, c t cung hé m . Con cái thư ng nh y
lên lưng con khác, kém ăn, ch y nh y, kêu. Th i gian này bò kéo dài 6 - 10 h.
- Giai đo n gi a: Bị đ ng d c cao ñ , các bi u hi n rõ r t hơn: c t cung m to, niêm
d ch n a trong n a đ c, bị cái ch i ñ c, giai ño n này kéo dài 10 - 15 h. ðây là giai ño n
ph i gi ng thích h p.
- Giai đo n cu i: Tính t lúc bị cái khơng ch i đ c n a ñ n khi cơ quan sinh d c tr
l i tr ng thái bình thư ng, giai đo n này niêm d ch tr thành bã ñ u, tr ng thư ng r ng vào
ñ u giai ño n này.
+ ð c ñi m ñ ng d c c a trâu.
Bi u hi n ñ ng d c c a trâu khơng rõ như bị ( đ ng d c th m l ng). Chu kỳ ñ ng
d c c a trâu thư ng dài hơn bị, bình thư ng 18 - 36 ngày, có th kéo dài t i 60 - 90 ngày và
có khi đ ng d c theo mùa v .

- 192 -


2.5. K thu t ph i gi ng cho trâu bị
2.5.1. Tu i b t đ u ph i
Tu i b t đ u ph i gi ng thích h p cho bò cái sinh s n kho ng 18 - 22 tháng tu i. Kh i
lư ng b t ñ u ph i ph i ñ t 65 - 70 % so v i kh i lư ng khi trư ng thành Tu i b t ñ u ph i
gi ng thích h p cho trâu cái kho ng 30 tháng tu i.
2.5.2. Các hình th c ph i gi ng
- Ph i t nhiên: Chăn th trâu bò ñ c và cái chung trong m t ñàn, cho chúng t giao
ph i v i nhau. Hình th c này có ưu đi m là khơng t n cơng, t l th thai cao. H n ch là

không theo dõi, qu n lý ñư c, d lây lan d ch b nh.
- Ph i có hư ng d n: ti n hành chăn th ñ c cái riêng, khi con cái ñ ng d c tăng
cư ng theo dõi và cho ñ c ph i vào th i ñi m thích h p. Hình th c này có ưu ñi m là n m
ñư c ngày ph i t ñó xác ñ nh ñư c tháng có thai và có ch đ ni dư ng h p lý. đ ng th i
ch ñ ng ñi u khi n sinh s n theo mùa v , h n ch s lây lan b nh t t, ti t ki m ñư c ñ c
gi ng.
- Th tinh nhân t o: áp d ng cho nh ng nơi g n cơ s ni đ c gi ng và trong cơng
tác lai t o.
T l đ c/cái thích h p cho ph i tr c ti p: bò 1/40 - 1/50, trâu 1/20- 1/30.
2.5.3. K thu t ph i gi ng
Tr ng r ng và di chuy n t bu ng tr ng đ n v trí 1/3 ng d n tr ng phía trên, c n 6 12 h, đó cũng là th i gian có kh năng th thai, N u tr ng đã di chuy n xu ng phía dư i,
tr ng đã già đi và có màng albumin bao b c gây khó khăn cho q trình th tinh. Tinh trùng
đ n v trí 1/3 ng d n tr ng phía trên c n 10 - 14 gi . Căn c vào ñ c ñi m di chuy n c a
tr ng và tinh trùng, th i gian tr ng r ng, chúng ta có th ph i gi ng vào cu i giai ño n 2 ho c
ñ u giai ño n 3. T c là lúc bu ng tr ng có nỗn bào chín vàs p r ng tr ng, c t cung m to,
niêm d ch tr ng ñ c, con cái ch u ñ c cao ñ .
N u phát hi n ñ ng d c vào bu i sáng, chi u cho ph i l n th nh t, sáng hôm sau ph i
l n th hai.
2.5.4. Mùa v ph i gi ng
Do ñ c ñi m khí h u th i ti t c a nư c ta, ñ c ñi m ho t đ ng nơng nghi p, ngu n
th c ăn có tính ch t mùa v , trong m t năm khi vào th i v cày b a, khi rét, khi thi u c là
nh ng th i đi m khơng thích h p cho trâu bị sinh s n. Khơng nên ph i cho bị vào các tháng
3, 4, 5, 9, 10, 11 và trâu vào các tháng 1, 2, 3, 7, 8, 9. N u ph i vào các tháng đã nói trên trâu
bị s đ vào các tháng khơng thích h p.
2.6. Ni dư ng qu n lý trâu bò cái sinh s n
2.6.1. Xác ñ nh nhu c u dinh dư ng
Nhu c u dinh dư ng c a trâu bò cái sinh s n bao g m: nhu c u duy trì, nhu c u cho
phát tri n thai, n u trong th i gian mang thai trâu bò ph i làm vi c thì ph i c ng thêm nhu c u
làm vi c.
Nhu c u duy trì ph thu c vào kh i lư ng cơ th c a trâu bò.

- 193 -


B ng nhu c u duy trì c a trâu bò
Kh i lương (kg)
275
300
325
350
370
400

ðơn v TĂ
3,3
3,3
3,5
3,7
3,8
4,0

Kh i lư ng (kg)
425
450
475
500
550
600

ðơn v TĂ

4,1
4,5
4,5
4,7
4,9
5,1

Nhu c u dinh dư ng cho thai ph thu c vào tháng có thai, t khi có thai tháng th 3
ñ n tháng th 6 c ng thêm 0,5-1,0 ðVTĂ, t tháng th 7 ñ n tháng th 9 c ng thêm 1,0-2,0
ðVTĂ. M i ñơn v th c ăn c n có 90-100 g protein tiêu hố, 7-8 g Ca, 4-5 g P, c 100 kg
kh i lư ng cơ th b sung 8-10 g mu i ăn. Khi ph i h p kh u ph n c n chú ý đ n tháng có
ch a: th i kỳ ch a ñ u (b t ñ u - tháng th 6) cho ăn ch y u th c ăn xanh, th i kỳ ch a cu i
c n b sung th c ăn tinh h n h p d tiêu.
2.6.2. Chăm sóc qu n lý trâu bị cái sinh s n
- ð nh ch ñ làm vi c: Trong 6 tháng ch a đ u có th cho trâu bò cái làm vi c v a
ph i, tránh các công vi c năng nh c. T tháng th 7 tr đi cho trâu bị ngh làm vi c.
- ð phịng x y thai do tác đ ng cơ gi i: Chu ng tr i ñ m b o khô ráo, bãi chăn th
r ng rãi, b ng ph ng. Khơng chăn th theo đàn q đơng.
- Chăm sóc khi trâu bị đ : Trư c khi trâu bị đ c n chu n b chu ng ni s ch s , có
rơm đ n chu ng. Bi u hi n c a trâu bị s p đ : b ng sa xu ng, s t hông, âm ñ o xưng to và
nhão, niêm d ch nhi u nhưng lỗng, vú m ng. đ u tiên màng i v , trâu bị răn m nh đ đ y
thai ra. Tư th c a thai bình thư ng: 2 chân trư c ra trư c, móng úp s p ho c 2 chân sau ra
trư c móng ng a. N u tư th c a thai khơng bình thư ng c n ñi u ch nh thai ñúng tư th .
Sau khi ñ 4 - 6 h nhau thai s ra. N u sau 10 - 12 h nhau thai khơng ra là khơng bình
thư ng, c n ph i can thi p. Sau khi ñ c n r a s ch ph n thân sau, ñ u vú, cơ quan sinh d c
b ng thu c tím 0,1 % ho c nư c mu i 10 % r i m i cho bê nghé bú. Sau khi trâu bị đ 10-15
phút c n cho u ng nư c mu i có pha thêm ít cám (10 kg nư c + 10 kg cám + 50 g mu i).
Ngày th nh t sau khi đ cho ăn c khơ và nư c cháo lỗng.

III. Chăn ni trâu bị đ c gi ng

3.1. ð c ñi m c u t o cơ quan sinh d c
3.1.1. Âm nang
Âm nang gi ng như cái túi gi a hai đùi, trong đó có tinh hồn ph , tinh hồn... C u
t o âm nang g m 3 l p: ngoài cùng là l p da, gi a là l p cơ và bên trong giáp v i tinh hoàn là
l p tương m c.Dư i da có l p màng gân g n ch t v i da, khi s i cơ c a l p này co l i, l p da
cũng nheo l i. Dư i l p màng gân là l p cơ g m nh ng s i cơ vân g n ch t v i màng tương
m c c a tinh hoàn. N u nh ng s i cơ trên co l i thì c tinh hồn cũng co lên. Do âm nang có
c u t o như v y nên có tác d ng đi u ti t nhi t cho tinh hồn, nhi t đ c a tinh hồn ln th p
hơn thân nhi t 3 - 4 0C.

- 194 -


3.1.2. Tinh hoàn
Tinh hoàn là nơi s n sinh ra tinh trùng và kích t sinh d c đ c. L p màng ngoài c a
tinh hoàn là màng tr ng, m t trong c a nó phát ra các b c ngăn chia tinh hồn thành nhi u ơ.
Trong m i ơ có kho ng 2 - 3 ng sinh tinh nh v i ñ dài kho ng 50 - 60 cm. Các ng sinh
tinh nh t các ô t p trung l i th hygmor, hình thành lư i ng sinh tinh th ng. Trong ng
sinh tinh có hai lo i t bào: t bào sinh d c ñ s n sinh ra tinh trùng, t bào sertoli có tác d ng
dinh dư ng. Xung quanh ng sinh tinh nh là t ch c gian ch t g m m ch máu, lâm ba và t
bào k .
Tinh hồn bị đ c trư ng thành dài 8-12 cm, r ng 4-6 cm, n ng kho ng 300-500 g.
3.1.3. D ch hồn ph
D ch hồn ph là nơi hình thành cu i cùng và nơi d tr tinh trùng. Ngoài là l p v ,
trong g m nhi u ng c a tinh hoàn và c a d ch hồn ph đ tích tr tinh trùng và d n tinh
trùng ñ n ng d n tinh.
3.1.4. ng b n
ng b n là c a thông giưã xoang b ng dư i và d ch hồn ph đ cho th n kinh, m ch
máu, ng d n tinh thông qua mà ngưòi ta g i chung là th ng d ch hoàn.

3.1.5. Tuy n ph
Tuy n sinh d c ph ti t ra tinh thanh trong khi giao ph i. Tuy n sinh d c ph g m:
Tuy n ni u ñ o, tuy n ti n li t, túi tinh.
3.1.6. Dương v t
Dương v t là ñư ng ni u ñ o, ñ ng th i cũng là cơ quan giao ph i, g m 3 ph n: ñ u,
mình và g c.

- 195 -


3.1.7. Bao bì
Bao bì là b ph n cu i c a cơ quan sinh d c, dài và h p, phía sau r n, chung quanh
có lơng. Nó có tác d ng b o v quy ñ u, phân ti t d ch nh n và ñưa dương v t vào âm ñ o.
3.2. Th n kinh th d ch trong q trình ho t đ ng c a ñ c gi ng
Khi ñ c gi ng ñ n tu i thành th c v tính, ch c năng các tuy n n i ti t, tuy n sinh d c
hồn thiên. Dư i tác đ ng c a các nhân t ngo i c nh, kích thích đư c truy n vào vùng dưói
đ i (hypothalamus), xu ng tuy n yên. Tuy n yên ti t ra FSH, LH. FSH có tác d ng kích thích
q trình hình thành tinh trùng, LH có tác d ng kích thích t bào k ti t ra kích t sinh d c
đ c testosteron. Testosteron ho t hố t bào thư ng bì ng sinh tinh, m n c m v i kích thích
c a FSH đ s n sinh ra tinh trùng. Testosteron cịn có tác d ng xúc ti n s phát tri n t ch c
cơ năng c a các tuy n ph , duy trì s c s ng c a tinh trùng và kh năng th thai c a tinh trùng.
Testosteron cũng có tác d ng nh t ñ nh ñ i v i s phát tri n cơ th và hình thành đ c đi m
th c p con ñ c.
3.3. Tu i thành th c v tính c a trâu bị đ c gi ng
Thành th c v tính c a trâu bị đ c gi ng tính t khi trong tinh hồn xu t hi n tinh
trùng. Gi ng, tu i, kh i lư ng, dinh dư ng và nhi u nhân t khác đ u có nh hư ng đ n tu i
thành th c v tính. Bê đ c gi ng sinh trư ng t t, 32 - 36 tu n tu i đã có tinh trùng trong ng
sinh tinh, 39 tu n tu i có tính hăng và trên 39 tu n tu i có th xu t tinh l n đ u. Nói chung
tu i thành th c c a bị đ c gi ng t 6 - 11 tháng tu i. Các gi ng chín s m, m c dinh dư ng
t t, có s tác đ ng kích thích nh t đ nh.. s thành th c s m và l y tinh l n ñ u s m.

Tu i s d ng l n ñ u liên xơ quy đ nh t 14 - 18 tháng tu i. Kh i lư ng khi b t ñ u
s d ng ph i ñ t 60 - 70 % so v i kh i lư ng khi trư ng thành. Trong ñi u ki n nư c ta có
th cho ph i 18 - 24 tháng tu i. Trâu ñ c c n cho ph i mu n hơn.
3.4. Ph m ch t tinh d ch
Lư ng tinh d ch tuỳ thu c vào gi ng, tu i, cá th , dinh dư ng... có khác nhau. Bình
qn kho ng 5 - 6 ml, bi n ñ ng t 1 - 15 ml.
M t đ tinh trùng có th t 0 - 3.109 , trung bình kho ng 2 - 2,2 .109 tinh trùng trong
m t ml tinh d ch. Mùa hè khi tr i nóng b c, ni dư ng kém, n ng đ tinh trùng gi m xu ng
nhi u.
pH tinh d ch thư ng là 6,6 - 6,9, th c ăn, s c kho , cách l y tinh, cách b o qu n... ñ u
có nh hư ng đ n đ pH.
Lư ng ch t khơ trong tinh d ch cũng bi n đ i theo gi ng, tu i và ñi u ki n ni
dư ng, ph m vi bi n đ ng t 3 - 10 %. H s tương quan gi a s lư ng tinh trùng và hàm
lư ng ch t khơ là 0,48.
Lư ng đư ng fructose trong tinh d ch r t cao. Có th t 376 - 1062, bình quân là
683 mg/100 ml tinh d ch .
Axit lactic n m trong kho ng 510 - 1100 mg/100 ml tinh d ch. Hàm lư ng axit lactic
nhi u hay ít ph thu c vào s ho t đ ng c a tinh trùng sau khi l y tinh. N u dùng bi n pháp
c ch t t s ho t đ ng c a tinh trùng thì hàm lư ng axit lactic s th p.
Trong tinh d ch cũng như trong tinh trùng có r t nhi u axit amin c n thi t, trong đó
hàm lư ng arginin là cao nh t, sau đó là: lizin, glyxin, glutamin.
- 196 -


Hàm lư ng ph tpho trong tinh d ch bò tương ñ i cao, ñ t 128,9 mg/ 100 ml tinh dich.
Hàm lư ng ph tpho càng cao thì s lư ng tinh trùng càng l n ( r = 0,88).
Ngồi ra trong tinh d ch cịn có m t s ch t khác như: vitamin, men và m t s kích t .
3.5. Nh ng nhân t nh hư ng ñ n ph m ch t tinh d ch
3.5.1. Gi ng
Tuỳ t ng gi ng, t m vóc to hay nh , cư ng ñ trao ñ i ch t m nh hay y u, kh năng

thích nghi v i đi u ki n th i ti t, khí h u t t hay kém s có ch t lư ng tinh d ch khác nhau.
Lư ng tinh d ch bị đ c ngo i có th đ t 10 - 15 ml trong 1 l n l y tinh, bò Vi t Nam
kho ng 3 - 5 ml, trâu càng ít hơn.
3.5.2. Th c ăn
Th c ăn là m t trong nh ng nhân t cơ b n nh hư ng ñ n ch t lư ng tinh d ch. Trao
đ i ch t c a bị đ c gi ng cao hơn bò thư ng t 10 - 12%, khi giao ph i cư ng ñ trao ñ i
ch t tăng t 10 - 12 %, thành ph n tinh d ch cũng ñ c bi t hơn các s n ph m khác, vì v y th c
ăn c a bị đ c gi ng địi h i c v s lư ng và ch t lư ng. Nhi u thí nhi m đã ch ng minh
r ng: giá tr sinh h c c a protein trong th c ăn có nh hư ng rõ r t ñ n ch t lư ng tinh d ch.
Vitamin cũng r t quan tr ng ñ i v i bị đ c gi ng, thi u vitamin E và vitamin A làm d ch
hoàn kém phát tri n, ph n x v tính kém.
Ph tpho là m t nguyên t khống quan tr ng đ i v i bị ñ c gi ng, thi u ph tpho thì
quá trình hình thành tinh trùng gi m, t l th thai con cái th p.
Lo i hình th c ăn cũng có nh hư ng rõ r t đ n ch t lư ng tinh d ch, nên s d ng th c
ăn toan tính đ i v i bị đ c gi ng.
3.5.3. Chăm sóc
Th c ăn, gi ng t t nhưng n u chăm sóc khơng t t cũng nh hư ng ñ n ch t lư ng tinh
d ch. M t con bị đ c gi ng có th s ng 15 - 20 năm, nhưng th i gian s d ng trung bình
trong kho ng 5 - 8 năm, th m chí ch 2 - 3 năm. Berker đã nghiên c u 2 254 con bị b lo i
th i, trong đó ch có 10 % do kh năng di truy n cho ñ i sau kém b lo i th i, còn l i do nhi u
nguyên nhân khác.
3.5.4. Khí h u, th i ti t
các nư c ơn đ i ch t lư ng tinh d ch kém nh t v mùa đơng, t t nh t v mùa h và
mùa thu, nguyên nhân ch y u là do thi u ánh sáng. Trong ñi u ki n nư c ta c n chú ý đ n
nhân t nóng, m.
Ngồi ra cịn nhi u nhân t nh hư ng ñ n ch t lư ng tinh d ch như: ch ñ l y tinh,
tu i, m c ñ ñ ng huy t b nh t t..

IV. Chăn ni bị s a
4.1. C u t o tuy n s a

Tuy n s a là cơ quan s n xu t s a trâu bò cái. C u t o c a tuy n s a bao g m: t
ch c liên k t, m ch máu, dây th n kinh, tuy n th , h th ng d n s a. Tuy n s a g m 2 ph n
chính: Ph n phân ti t g m các tuy n bào; ph n d n s a g m có các ng d n s a l n và các
ng d n nh .

- 197 -


- H th ng phân ti t: H th ng phân ti t bao g m các bao tuy n, các bao tuy n có ch c năng
t ng h p s a. M i bao tuy n ñư c c u t o b i các t bào thư ng bì đơn, các t bào này liên
k t v i nhau và t o ra xoang bao tuy n. Xoang bao tuy n đư c thơng ra ngồi b i ng d n s a
nh . Trong th i kỳ ti t s a m nh, các t bào tích tr nhi u d ch phân ti t. Chung quanh bao
tuy n là m t l p t ch c liên k t m ng, có nhi u vi ti huy t qu n, th n kinh, lâm ba và cơ
thư ng bì.
- Ph n d n s a g m r t nhi u ng d n s a nh t các tuy n bào ñi ra , n i v i nhau thành ng
d n nh , ñ n ng d n l n, ti p ñ n là b s a và ng ti t s a.
Ngồi t ch c trên cịn có 4 t ng cơ r t dày g m: cơ d c, cơ vòng, cơ h n h p và cơ tia.
B s a chia làm 2 ph n: ph n trên g i là b tuy n, ph n dư i g i là b ñ u vú.
4.2. Thành ph n c a s a và quá trình hình thành s a
4.2.1. Thành ph n c a s a
Thành ph n c a s a bao g m có nư c, m s a, protit, đư ng s a, khống, vitamin và
men. Hàm lư ng các ch t trong s a c a m i gi ng bị khơng gi ng nhau, ngay trong cùng m t
gi ng tuỳ theo ñi u ki n nuôi dư ng, k thu t v t s a hàm lư ng các ch t trong s a cũng khác
nhau.
`
Thành ph n s a c a m t s gi ng trâu bò
Lo i s a
Bò Thanh Hố
Bị lai Sind
Bị Hà Lan

Trâu Vi t Nam

Nư c
82,83
81,71
87,50
79,9

M
4,69
5,65
3,80
8,50

Thành ph n (%)
Protit
ðư ng
6,75
4,91
6,35
4,65
3,30
4,70
5,70
4,97

Khoáng
0,84
0,79
0,70

0,87

(Ngu n: Vi n v sinh d ch t )
M : khác v i các lo i m khác, m trong s a g m nhi u axit béo có tr ng lư ng phân
t th p (C4 - C8 ) chi m t i 33-36 % trong t ng s axit béo trong m , vì th nên m s a d
tiêu. ðư ng kính c a h t m : 2-3 µm, 1 ml s a có kho ng 20 - 50 t h t m .Trong s a tươi,
h t m khó liên k t v i nhau, do xung quanh h t m có l p albumin bao b c. Khi ñ lâu hay
l c m nh l p albumin s b phân hu , h t m k t h p v i nhau n i lên trên.
Protit: Protit trong s a tươi g m: cazein, albumin, globulin, galactalbumin,
galactglobulin. Cazein chi m 2- 8%, albumin chi m 0,5%, globulin chi m 0,1%. Cazein g m
có: C, O, N, H, P, S, khơng tan trong nư c và rư u. Dư i tác d ng c a mu i, axit y u và men
tiêu hố cazeinogen k t t a l i.
Albumin: Albumin khơng có P, có th hồ tan trong nư c, dư i tác d ng c a tiêu hoá
và axit albumin khơng l ng xu ng, đun nóng nhi t đ 800C thì l ng xu ng. Albumin d tiêu
hố do phân t nh và có tác d ng l n trong vi c duy trì áp su t th m th u c a m ch máu.
Globulin: Khi đun nóng globulin không ngưng k t, globulin là m t ch t kháng th r t
c n thi t cho bê nghé sơ sinh. S a thư ng ch có 0,1 %, nhưng s a đ u có t i 12 %.

- 198 -


ðư ng s a (lactose): Có màu tr ng, k t tinh, khơng hồ tan trong rư u và trong ete,
lactose d lên men dư i tác d ng c a vi khu n lactic. S a thư ng ñư ng chi m 4 -5 %, nhưng
trong s a ñ u l i gi m xu ng ñ tránh lên men.
Vitamin: trong s a có đ y đ các lo i vitamin, tuỳ theo ñi u ki n th c ăn và ni
dư ng hàm lư ng có thay đ i vitamin A v i hàm lư ng cao nh t là 1 000 - 6 000 mg/kg trong
s a ñ u, gi m xu ng còn 6 mg/kg trong s a thư ng. Vitamin C có kho ng 15 mg/kg s a, d
b oxy hoá, v t s a vào ban đêm mùa đơng nhi u vitamin C hơn v t s a vào ban trưa, chi u
và mùa hè có nhi u ánh n ng. Vitamin C d b nhi t phân hu . Ngồi ra cịn có vitamin E, D,
B, vitamin E có kh năng ch u nhi t cao.

Khí th : Trong s a cịn hồ tan m t s khí th , 1lít s a có 57-87 ml khí th . Khi m i
v t s a lư ng khí th r t cao, khi đ lâu hay đun sơi khí th bay ra h t.
Men: Trong s a cịn có m t s men (peroxydaza, dehydraza, catalaza). Ngư i ta l i
d ng nh ng ñ c ñi m c a men ñ ki m nghi m s a r t có hi u qu .
4.2.2. Quá trình hình thành s a
Tuy n s a ti p nh n nguyên li u t máu ñưa ñ n, ch ñ ng chuy n hoá thành s a v i
đ c tính, thành ph n khác h n máu. Trong s a ñư ng g p 90 l n trong máu, m g p 9 l n,
protit ít hơn 2 l n, K nhi u g p 5 l n, Ca g p 13 l n, P g p 10 l n, Na ít hơn 7 l n... Qua
nghiên c u ngư i ta th y: đ hình thành 1 lít s a c n có 400 - 500 lít máu ch y qua tuy n s a.
M s a: Ch y u do các axit béo t o nên. ðư ng s a: g m 2 phân t glucose và
galactose k t h p v i nhau t o thành. galactose m t ph n ñư c t o thành t glucose, m t ph n
t axit béo.
Protit: Cazein và globulin ñư c tuy n s a t ng h p t các axit amin do máu ch t i,
zactalbumin và lactglobulin do tuy n vú t ng h p. Tuy n s a l i d ng albumin có s n trong
máu đ t o albumin s a. Kháng th trong sũa do máu ñưa t i.
Trong quá trình hình thành s a các kích t c a tuy n Yên, tuy n Giáp, bu ng tr ng...
có tác d ng nh t đ nh kích thích q trình t o s a, trong đó tuy n n đóng vai trị quan
tr ng.
4.2.3. Tác d ng c a th n kinh và th d ch trong quá trình bài ti t s a
Tác d ng c a th n kinh: Nhi u thí nghi m và th c ti n ñã ch ng minh th n kinh có tác
d ng r t l n trong quá trình bài ti t s a. ð ng tác xoa bóp có tác d ng kích thích tuy n yên
phân ti t prolactin, m t khác th n kinh tr c ti p kích thích các cơ thư ng bì co bóp làm cho
s a xu ng b s a. Xoa bóp b u vú s n lư ng s a có th tăng 10-12%, t l m tăng 0,2-0,4%.
Tác d ng c a th d ch: Quá trình bài ti t s a b nh hư ng c a quá trình th n kinh th d ch. Dư i tác d ng c a th n kinh thuỳ sau tuy n Yên phân ti t ra oxytoxin, vasopressin
làm cho các t bào thư ng bì, các t ng l p cơ tuy n bào,
ng d n s a co bóp có th t đ
đ y s a ra ngoài.
4.3. Nh ng nhân t nh hư ng t i s n lư ng s a
4.3.1. Gi ng và cá th
Gi ng là y u t cơ b n, khơng có gi ng t t thì nh t đ nh khơng có s n lư ng s a cao.

Các gi ng bị đ a phương hi n nay do chưa c i t o nên s n lư ng s a th p. Trong cùng m t
gi ng cùng ñi u ki n nuôi dư ng, s n lư ng s a cũng khơng gi ng nhau, có con cao con th p,
- 199 -


do quá trình sinh trư ng phát d c, k t c u v gi i ph u, t ch c c a các cơ quan, ñ c bi t là
tuy n vú khác nhau. S khác nhau gi a các cá th t o ñi u ki n cho chúng ta ti n hành ch n
l c.
4.3.2. Th c ăn
Trong khi ti t s a kh n trương n u thi u th c ăn, bò s a s huy ñ ng ngu n dinh
dư ng trong cơ th cho q trình t o s a, nhưng khơng đư c lâu, cơ th s g y sút và nh
hư ng ñ n th i gian s d ng sau này. N u th c ăn quá dư th a, bị s a s béo lên. Lo i hình
th c ăn cũng có tác d ng rõ r t ví d th c ăn xanh, c qu , bã bia... là lo i th c ăn tăng s a r t
t t. M c ñ protein trong kh u ph n c a bò s a cũng nh hư ng ñ n s n lư ng s a. Lư ng
protein cao ho c th p q đ u khơng t t.
nh hư ng c a m c protein trên 1kg s a
T l s a gi m trong
10 tu n (%)
19,2
16,9
15,4
19,1
20,6

Lư ng protein (g)
40,3
50,7
59,4
69,8
79,0

ð i v i lo i s a có t l m 3,4 - 3,8 %, m i kg s a c n cung c p 60 g protein. C n
cung c p ñ y ñ vitamin, khống và nư c u ng cho bị s a.
4.3.3. Chăm sóc qu n lý
Bị s a r t m n c m v i s chăm sóc qu n lý. Chăm sóc qu n lý khơng nh ng nh
hư ng ñ n s n lư ng s a, mà cịn nh hư ng đ n b nh t t, t l sinh s n, tính tình...t t c đ u
nh hư ng tr c ti p ho c gián ti p ñ n s n lư ng s a.
4.3.4. Kỳ cho s a
Trong m t kỳ cho s a, thư ng tháng th 2 có s n lư ng cao nh t sau đó s n lư ng s a
gi m d n. Trong m t đ i bị s a, lu ng s a ñ t cao nh t lúc 4 - 8 năm tu i.
Ngồi ra cịn nhi u y u t nh hư ng t i s n lư ng s a như: K thu t v t s a, tu i ñ
l a ñ u, tháng có thai, t m vóc c a bị s a, ñ ng d c, t l ñ , s y thai. nh hư ng c a vi c
dùng thu c...
4.4. Ni dư ng chăm sóc và qu n lý bị s a
4.4.1. Xác đ nh nhu c u dinh dư ng
Nhu c u dinh dư ng c a trâu bị s a đư c xác đ nh trên cơ s nhu c u duy trì và nhu
c u s n xu t. Nhu c u duy trì ph thu c vào kh i lư ng cơ th , nhu c u s n xu t ph thu c
vào s n lư ng s a, ngồi ra cịn nhu c u cho thai phát tri n và nhu c u cho s ph c h i , phát
tri n cơ th .
+ Nhu c u cho s n xu t s a: Nhu c u cho s n xu t s a ph thu c vào s n lư ng s a,
4 % m ( s a tiêu chu n). Cách tính lư ng s a tiêu chu n:
M = ( M’ x 0,4 ) + (15 x F )
- 200 -


M; là lư ng s a tiêu chu n có t l m 4 %.
M’: là lư ng s a th c t v t ñư c.
0,4: là t l m 4%.
F: là lư ng m th c t tính theo lư ng s a v t ñư c.
15: là h s .

M i kg s a 4 % c n cung c p 0,5 ñơn v th c ăn.
+ Nhu c u cho thai phát tri n: Nhu c u cho thai phát tri n ph thu c vào tháng có thai.
N u ch a 5 tháng thì b sung thêm 0,4 ñơn v th c ăn
N u ch a 6 tháng thì b sung thêm 0,7 đơn v th c ăn
N u ch a 7 tháng thì b sung thêm 0,9 ñơn v th c ăn
N u ch a 8 tháng thì b sung thêm 1,2 đơn v th c ăn
N u ch a 9 tháng thì b sung thêm 1,5 ñơn v th c ăn.
+ Nhu c u cho s phát tri n cơ th ; Nhu c u cho s phát tri n cơ th ph thu c vào
tu i c a trâu bò s a.
N u trâu bò s a 3 năm tu i c n b sung 0,4 ñơn v th c ăn.
N u trâu bò s a 4 năm tu i c n b sung 0,3 ñơn v th c ăn.
N u trâu bò s a 5 năm tu i c n b sung 0,2 ñơn v th c ăn.
+ Nhu c u cho s ph c h i cơ th : Khi c n s a ñ i v i nh ng trâu bị g y sút, đ tăng
tr ng 200 g/ngày c n b sung 1 ñơn v th c ăn.
M i đơn v th c ăn c n có 100-110 g protein tiêu hoá, 6-7 g Ca, 4-5 g P, 6-7 g NaCl.
Khi ph i h p kh u ph n cho trâu bò s a c n chú ý các lo i th c ăn trong kh u ph n.
4.4.2. Chăm sóc qu n lý
ð i v i trâu bị s a cơng tác chăm sóc qu n lý ñòi h i s c n th n, ch t ch và chu
đáo. ð i v i trâu bị v t s a c n chú ý m t s ñi m sau:
- Thái ñ ph i hoà nhã, nh t là khi v t s a. Ngư i v t s a ph i n m v ng ñ c đi m,
tính tình c a t ng con trâu, bò s a.
- Thư ng xuyên t m ch i và v sinh chu ng tr i s ch s .
- Th c ăn ph i ñ m b o s ch s . C 10 ngày m t l n, căn c vào s n lư ng s a ñ
ñi u ch nh kh u ph n cho thích h p. Ph i chú ý ñ m b o cung c p ñ nư c u ng s ch. M t
con bị có năng su t s a 6-7 kg/ngày c n cung c p 40 kg nư c vào mùa đơng, 60 kg nư c vào
mùa hè.
C n chú ý phịng và đi u tr b nh k p th i cho trâu bò s a, nh t là b nh viêm vú.
4.4.3. K thu t v t s a
4.4.3.1. V sinh
Trư c khi v t s a c n ti n hành tráng d ng c ñ ng s a b ng nư c sôi. Sau khi v t

s a ph i g t s ch v i l c, khăn m t bông và r a s ch, kh trùng d ng c ñ ng s a b ng nư c
sôi.
Ti n hành v sinh chu ng s ch s trư c khi v t s a. Trâu bò s a trư c khi v t s a ph i
r a s ch mông và b u vú. Dùng nư c nóng 40 - 450C đ r a b u vú. Khi r a k t h p v i vi c
xoa bóp b u vú, thao tác như sau: xoa t trên xu ng dư i, t trư c ra sau. Khi v t g n h t s a
c n ngh v t và ti n hành xoa bóp t ng núm vú đ khai thác tri t ñ s a.
- 201 -


4.4.3.2. V t s a
Trong th c t hi n nay thư ng s d ng cách v t s a b ng tay và v t s a b ng máy.
+ V t s a b ng tay.
- V t n m: c 2 tay n m vào ng ñ u vú và co các ngón tay l i theo th t t trên
xu ng dư i: ñ u tiên là ngón tay tr , ti p đ n là ngón gi a, ngón nh n, cu i cùng là ngón út.
- V t vu t: dùng ngón tay cái và ngón tay tr k p ch t ng đ u vú phía trên, sau đó
vu t xu ng.
Khi v t ph i chú ý tránh tai n n.
+ V t s a b ng máy
Trư c khi v t s a c n v sinh máy và chu n b t t các bư c c n thi t trư c khi l p c c
v t s a v ng đ u vú. T n s bóp c a c c v t s a t 40 - 45 l n/phút là v a.
+ S l n v t s a trong ngày.
S l n v t s a trong ngày ph thu c vào s n lư ng s a c a t ng con.
N u s n lư ng s a 10 - 15 kg/ ngày, v t 2 l n/ ngày.
N u s n lư ng s a 15 - 20 kg/ ngày, v t 3 - 4 l n/ ngày.
+ Th i gian v t s a.
N u v t 2 l n/ngày: sáng 3 h - 4 h 30’
chi u 15h - 16 h.
N u v t 3 l n/ ngày: sáng 3 h - 4 h 30’.
trưa 10 h - 11 h
chi u 17 h - 18 h.

4.5. Bi n pháp nâng cao kh năng cho s a
4.5.1. Gi ng
Gi ng là nhân t cơ b n nh t và lâu dài nh t ñ nâng cao kh năng cho s a. Ch t
lư ng gi ng c a đàn bị s a c a nư c ta còn th p, t l bị v t s a trong đàn cịn quá ít. Hơn
n a khí h u c a nư c ta đa s khơng phù h p v i các gi ng bị s a ơn đ i. Nhu c u v s a ñ
c i thi n ñ i s ng c a nhân dân ngày càng tăng, năng su t lao ñ ng ngày càng ph i nâng cao,
do đó cơng tác gi ng càng tr nên c p bách,
Hi n nay chúng ta ñang tăng cư ng xây d ng tr i nhân gi ng, ch n l c các t nh, tr i
nhân gi ng thu n các vùng có khí h u t t như: M c Châu - Sơn La, ð c Tr ng - Lâm ñ ng.
4.5.2. Th c ăn
Th c ăn là y u t quan tr ng ñ ñ m b o và nâng cao ch t lư ng gi ng. Hi n nay
nhi u nơi do khơng ch đ ng s n xu t, d tr ñ y ñ th c ăn, nên bị tơ ch m đ ng d c, bị
cái g y y u, s a ít. Gi ng không t t, th c ăn l i thi u nên s n lư ng s a l i càng th p, khơng
phát huy đư c kh năng c a đàn bị hi n có và nâng cao ch t lư ng gi ng v sau.
4.5.3. Chăm sóc, qu n lý
Mu n có gi ng t t, s n lư ng s a cao, ngoài bi n pháp gi i quy t t t th c ăn c n ph i
có bi n pháp chăm sóc và qu n lý t t. N u chăm sóc khơng t t, qu n lý không ch t s không
th ti n hành đư c cơng tác gi ng, s c kho c a con v t khơng đư c đ m b o. Cơng tác qu n
lý chăm sóc địi h i t m , lâu dài, thư ng xuyên do đó ph i có s kiên trì và tinh th n trách
nhi m cao.
- 202 -


4.5.4. Nâng cao t l đ
Bê tơ khơng ch a đ s khơng có s a, bị cái khơng ch a ñ th i gian c n s a s kéo
dài, khơng nh ng khơng v t đư c s a mà cịn khơng có bê đ b sung cho đàn bị s a.

V. Chăn ni trâu bị cày kéo
5.1. S c kéo c a trâu bò
5.1.1. Hư ng s d ng s c kéo c a trâu bò

S c kéo c a trâu bị đư c s d ng ch y u trong s n xu t nông nghi p, lâm nghi p,
chuyên ch hàng hoá dư i m t s hình th c sau:
- Cày b a: ðây là công vi c quan tr ng trong s n xu t tr ng tr t. Bò kéo cày kém hơn trâu
nh t là ru ng nư c, nhưng nh ng vùng ñ ng màu, v i ñ c ñi m là đ t cát nh bị đư c
dùng ph bi n hơn, vì bị có kh năng ch i nóng, ch i rét hơn trâu. Khi s d ng các cơng c
kéo nh , bị có t c đ nhanh hơn trâu.
- Kéo xe: Bị lai Sind đư c s d ng ph bi n ñ kéo xe trên các tuy n đư ng ng n, cịn trâu
kéo xe kho hơn nhưng t c ñ ch m nên thư ng ñư c s d ng ñ kéo xe, kéo g
nh ng
vùng trung du, mi n núi.
- Th : Hình th c th hàng thư ng ñư c áp d ng cho ng a các vùng núi cao.
M t s nơi cịn dùng trâu bị đ ép mía, nghi n th c ăn cho gia súc. Nhìn chung trong
đi u ki n th c t c a s n xu t nông nghi p nư c ta hi n nay, l i d ng s c c a trâu bò ñ nâng
cao s c lao ñ ng và gi i phóng đơi vai cịn khá ph bi n.
5.1.2. Nh ng y u t nh hư ng t i s c kéo c a trâu bò
5.1.2.1. Gi ng
Gi ng là y u t cơ b n nh hư ng t i s c kéo. Nh ng gi ng có t m vóc càng l n, càng
có kh năng cày kéo t t. Nh ng gi ng có kh năng ch i đư c khí h u nóng m, cũng như
thích nghi đư c cơng vi c cày kéo thì có s c kéo t t. Trong thưc t hi n nay bị lai Sind có
s c kéo t t hơn bị Vi t Nam. Các gi ng bị ơn đ i tuy to l n, nhưng khơng thích nghi v i
cơng vi c cày kéo.
5.1.2.2. Cá th
Trong cùng m t gi ng, các cá th có t m vóc, ngoai hình, th ch t , tính tình khác
nhau, do đó s c kéo cũng khác nhau. Nh ng cá th có tính tình hi n lành nhưng nhanh nh n,
khơng gan lì , d t n cũng khơng q nhút nhát là nh ng cá th có s c kéo t t, d đi u khi n.
Nh ng cá th có t m vóc l n thì có s c kéo l n. Nh ng cá th có ngo i hình phù h p v i
hư ng cày kéo, th ch t thơ săn thì có s c kéo t t.
5.1.2.3. Tính bi t và tu i
Thơng thư ng con đ c có s c kéo kho hơn so v i con cái. Con cái tính tình hi n, s c
kéo y u nên dùng ñ cày b a nơi ñ t nh .

Trong giai ño n trư ng thành (3 - 6 tu i) là giai đo n trâu bị cho s c kéo t t nh t.
5.1.2.4. Nuôi dư ng chăm sóc
Trâu bị đư c ni dư ng t t, chăm sóc , qu n lý và s d ng h p lý s có kh năng
b o v và nâng cao ñư c s c kéo.

- 203 -


5.1.2.5. Ch ñ s d ng h p lý
Trong quá trình khai thác s c kéo c n có ch ñ s d ng h p lý. Quan h gi a s c
kéo, th i gian làm vi c và v n t c theo công th c sau:
P' V ' T '
+ + =3
P V T
Trong đó P, V, T là s c kéo trung bình, t c đ và th i gian làm vi c phù h p v i kh
năng c a trâu bò, P', V', T' là s c kéo, t c ñ và th i gian làm vi c thay ñ i ñ phù h p v i
kh năng c a trâu bị.
Ví d : M t con bị n ng 300 kg, có s c kéo trung bình 50 KG N, kéo xe v i t c ñ 0,7
m/s, làm vi c 8 h/ngày. N u s c kéo địi h i là 60 KG N, t c ñ kéo xe là 0,7 m/s, H i th i
gian làm vi c là bao nhiêu thì thích h p?
  60 
  P ' V ' 
T ' = T 3 −  +  = 83 −  + 1 = 8(3 − 2,2 ) = 6h 24
  50 
  P V 

5.1.2.6. Cơng c và trình đ s d ng
Xe và cày b a khơng t t đ u nh hư ng ñ n năng su t làm vi c c a gia súc. V i xe
bánh s t không có bi ch kéo đư c 5 - 7 t , n u xe có bánh l p và có bi có th kéo đư c
17 - 20 t .

Ngư i cày b a thành th o có năng su t cao hơn so v i ngư i không thành th o.
5.1.2.7. Tính ch t c a m t đư ng, m t ru ng
S c kéo không nh ng ph th c vào tr ng t i, mà còn ph thu c vào h s ma sát c a
m t đư ng. N u trâu bị kéo xe trên ñư ng b ng thì m i quan h gi a tr ng t i, s c kéo và h
s ma sát v i m t ñư ng ñư c bi u th b ng cơng th c:
P
W =
C
Trong đó W là tr ng t i, P là s c kéo, C là h s ma sát v i m t ñư ng. Như v y n u
tr ng t i l n thì địi h i s c kéo l n, h s ma sát càng nh thì tr ng t i càng l n. N u trâu bò
kéo xe trên đư ng d c thì địi h i s c kéo ph i l n hơn.
S c kéo khi lên d c = S c kéo trung bình + s c kéo ph
S c kéo ph là s c kéo gi cho trâu bị và xe đ ng ñư c trên d c.
S c kéo ph = (kh i lư ng xe + kh i lư ng bò + tr ng t i). sin α
Trong đó α là đ d c.
Ví d : M t con bị n ng 350 kg, kéo m t chi c xe có kh i lư ng 200 kg, tr ng t i c a xe là
1000 kg, leo lên d c có ñ d c là 70, s c kéo trung bình khi ñi trên ñư ng b ng là 50 KG N và
khi lên d c s c kéo s là:
S c kéo lên d c = 50 + { ( 200 + 350 + 1000 ) sin 70 }
= 50 + ( 1550 x 0,12) = 236 KG N
Như v y khi kéo xe lên d c, v i ñ d c 70, bò ph i s n ra m t s c kéo g p g n 5 l n so
v i khi không lên d c.
Khi cày b a ru ng l y th t năng su t gi m 30 - 40 % so v i khi cày b a ru ng c n.

- 204 -


5.1.2.8. Th i ti t khí h u
Khi th i ti t khí h u q nóng, q rét đ u nh hư ng t i s c kéo c a trâu bị. Nư c ta
có 2 v chính là v chiêm và v mùa, khi cày b a cho v mùa thì th i ti t q nóng, ngư c l i

khi cày b a cho v chiêm thì th i ti t l i quá rét.

5.2. Nuôi dư ng và qu n lý trâu bò cày kéo
5.2.1. Xác ñ nh nhu c u dinh dư ng cho trâu bò cày kéo
Tiêu chu n ăn = nhu c u duy trì + nhu c u s n xu t
Nhu c u s n xu t ph thu c vào s c kéo.
A = P. L
Trong đó: A là cơng (Nm)
P là s c kéo (N)
L là ñ dài ñư ng đi (m)
5.2.2. Chăm sóc và qu n lý trâu bị cày kéo
5.2.2.1. Ch ng nóng
Trong khi làm vi c trâu bò s n sinh ra m t lư ng nhi t r t l n, n u trâu bò làm vi c
trong đi u ki n nóng b c thì kh năng to nhi t s b h n ch . Quá trình to nhi t c a cơ th
theo nhi u con ñư ng khác nhau: qua da, qua q trình hơ h p, qua con đư ng bài ti t.
Quá trình to nhi t c a cơ th theo nhi u phương th c: truy n nhi t, b c x nhi t,
khu ch tán nhi t và b c hơi nư c. Các phương th c truy n nhi t, b c x nhi t, khu ch tán
nhi t ñ u r t h n ch khi nhi t đ mơi trư ng cao, hơn n a trâu bị ít tuy n m hơi nên kh
năng to nhi t qua phương th c b c hơi nư c h n ch . Do đó ch ng nóng cho trâu bị là r t
c n thi t. ð ch ng nóng nên cho trâu bị làm vi c vào th i ñi m mát m trong ngày, cho trâu
đ m t m thư ng xun. Trâu bị có t m vóc nh , màu da sáng có kh năng ch u nóng t t hơn.
5.2.2.2 . Ch ng rét
Vào mùa đơng nhi t đ mơi trư ng th p, th c ăn kém s làm cho trâu bị ki t s c, d
b đ ngã khi làm vi c n ng. C n ch ng rét cho trâu bị trong v đơng - xn b ng cách: ñ m
b o chu ng m áp, khô ráo, tránh gió lùa, nh ng ngày quá rét c n có áo m cho trâu bị.
Khơng s d ng q s c trâu bị khi làm vi c, khơng đi làm quá s m. Tăng thêm lư ng th c ăn
cho trâu bị khi q rét.

VI. Chăn ni trâu, bị th t
Chăn ni trâu bị th t thì giai đo n ni th t thư ng b t đ u t khi cai s a ñ n 24

tháng tu i r i gi t th t.
Thư ng trâu bò th t g m c tươi ngoài bãi chăn th m i ngày thu ñư c kho ng 10 kg
th c ăn. V y ph i cho ăn thêm m t s lo i th c ăn t i chu ng như c tươi, c khô, c
chua,
rơm, c , qu …
- Cu i kì khi gi t th t trâu bị thư ng ñ t trên dư i 300 kg, nên c n t ch c nuôi v béo
kho ng 3 tháng (t tháng th 22 - 24).
- Trong giai ño n ni v béo thì ngồi th c ăn thơ cịn cho ăn thêm 1 kg th c ăn tinh
m i ngày.
- Th c ăn tinh và c , qu cho ăn m i ngày 2 l n trư c khi ăn c tươi.
- C khơ ln có trong máng đ cho trâu bò ăn t do.
- 205 -


- Lư ng c tươi cho trâu bò ăn bu i sáng ít hơn bu i chi u t 30-40% vì đêm trâu bị
s có th i gian đ nhai l i.
- Thư ng xuyên t m vào mùa hè, ch i vào mùa đơng cho lơng, da s ch s (hai ngày
m t l n).
- Chu ng tr i c n quét d n s ch s , tránh ru i mu i đ t trâu bị, t o ñi u ki n cho trâu
bò ăn và ngh yên tĩnh.
- Trong chu ng c n cung c p ñ nư c s ch đ trâu bị u ng t do.
6.1. Th c ăn thơ
Cung c p cho trâu bị thư ng có hàm lư ng ch t xơ trên 18%.
6.1.1. Th c ăn xanh
Bao g m các lo i rau c thiên nhiên mà trâu bò s d ng lúc tươi xanh như c voi, c
h ñ u, ng n mía…
6.1.2. Th c ăn khơ
Bao g m các lo i như rơm, c khô, cây ngô phơi khô…
6.1.3. Th c ăn c , qu
Bao g m các lo i như khoai lang, b u, bí…

6.1.4. Th c ăn ph ph ph m
Bao g m các lo i như hèm bia, bã ñ u, r m t ñư ng…
6.2. Th c ăn tinh
Là th c ăn có hàm lư ng protein, ñư ng, m cao.
6.2.1. Th c ăn c , qu
Bao g m các lo i như: khoai, ngô, t m, cám…
6.2.2. Th c ăn b sung ñ m
- G m các lo i như b t cá, b t th t.
- Urê tr n ñ u vào th c ăn tinh cho trâu, bò ăn d n d n ho c hồ vào nư c r i phun
đ u vào c khơ ho c rơm cho trâu bị ăn.
6.2.3. Th c ăn b sung khoáng, vitamin
- Như s d ng ñá li m.
- Các bánh dinh dư ng ñư c ch bi n t khoáng, vitamin, r m t ñư ng.

Câu h i ôn t p chương VI
1/ ð c đi m ngo i hình, s c s n xu t c a m t s gi ng bò ñang nuôi Vi t Nam?
2/ ð c ñi m tiêu hóa c a bê, nghé? T đó đ xu t các bi n pháp nuôi dư ng h p lý?
3/ Các phương th c nuôi dư ng bê, nghé? Ưu như c ñi m c a t ng phương th c?
4/ Bi n pháp nâng cao kh năng sinh s n c a đàn trâu bị nư c ta?
5/ K thu t ph i gi ng cho trâu bò v a cày kéo, v a sinh s n (tu i, hình th c, mùa v ph i
gi ng)?
6/ Thành ph n c a s a? Các nhân t nh hư ng đ n s n lư ng s a?
7/ Bị c n s a là gì (m c đích, ý nghĩa, nguyên t c và phương pháp c n s a)?
8/ Nh ng nhân t nh hư ng ñ n s c kéo c a trâu, bò?
9/ M i quan h gi a s c kéo (P), v n t c (V) và th i gian (t)? ng d ng trong vi c s d ng
trâu bò cày kéo?
- 206 -


Tài li u tham kh o

1.
2.
3.
4.
5.

T p chí Khoa h c k thu t nông nghi p. Trư ng ðHNN I Hà N i. 2000-2001
Các chun đ chăn ni. NXB Khoa h c và K thu t
T p chí Khoa h c k thu t nông nghi p. Trư ng ðHNN I Hà N i. 2000-2001
Tr n C - Cù Xuân D n - Lê Th Minh. Sinh lý h c gia súc. NXB Nông Thôn. 1975
Nguy n Xuân T nh - Ti t H ng Ngân - Nguy n Bá Mùi - Lê M ng Loan. Sinh lý h c gia
súc. NXB Nông Nghi p. 1996
6. N.V. Kurilov - A.P. Krotkova. Sinh lý và hoá sinh tiêu hoá c a ñ ng v t nhai l i. NXB
Khoa h c và K thu t. 1979
7. Tr n ðình Miên. Ch n gi ng và nhân gi ng gia súc. NXB Nơng nghi p. 1977
8. ð ng Vũ Bình - ðinh Văn Ch nh - Nguy n H i Quân - Ngơ Th ðoan Trinh. Giáo trình
ch n gi ng và nhân gi ng v t nuôi. 1995
9. Vũ Duy Gi ng - Nguy n Th Lương H ng - Tôn Th t Sơn. Dinh dư ng và th c ăn gia
súc. NXB Nông Nghi p. 1999
10. Vi n chăn nuôi qu c gia. Thành ph n và giá tr dinh dư ng th c ăn gia súc, gia c m Vi t
Nam. NXB Nông Nghi p. 1995
11. H i ñ ng nghiên c u qu c gia Hoa Kỳ. Nhu c u dinh dư ng c a l n. NXB Nông Nghi p.
2000
12. ðào Tr ng ð t - Phan Thanh Phương. B nh gia súc non. NXB Nông Nghi p. 1986
13. Lê Văn Tri - Nguy n Ng c Doãn. Sinh h c vitamin. NXB Khoa h c và K thu t. 1987
14. GS-TS A.Henning. Ch t khoáng trong ni dư ng đ ng v t nơng nghi p. NXB Khoa h c
và K thu t. 1984
15. P.E Xondachencop. Trao ñ i ch t và năng su t ñ ng v t nhai l i. NXB Nông Nghi p.
1984
16. Lê Xuân Cương. Năng su t sinh s n c a l n nái. NXB Khoa h c và K thu t. 1986

17. US Feed Grasin Council. C m nang chăn nuôi l n công nghi p. 1996
18. Tài li u t p hu n "K thu t chăn nuôi l n ngo i”. C c khuy n nông - B Nông nghi p và
Công nghi p th c ph m
19. Nhu c u dinh dư ng c a l n. H i ñ ng nghiên c u qu c gia Hoa Kỳ. NXB Nơng Nghi p.
1998
20. Giáo trình chăn nuôi l n ðHNN I. NXB Nông Nghi p. 1999
21. Nguy n Tr ng Ti n - Nguy n Xuân Tr ch - Mai Th Thơm - Lê Văn Ban. Giáo trình chăn
ni trâu bị ðHNN I. 1991
22. Các tài li u c a các hãng nươc ngoài hư ng d n nuôi các t h p gà th t: Hybro, BE,
Hubbard, ISA vedette, Sasso…
23. Các tài li u c a các hãng nư c ngoài hư ng d n nuôi các t h p gà tr ng: ISa Brown; Hyline Brown; Goldline 54
24. Giáo trình p tr ng nhân t o - Trư ng công nhân k thu t nuôi gia c m. 1993
25. Nguy n M nh Hùng, Hoàng Thanh, Nguy n Th Mai, Bùi H u ðồn: Giáo trình chăn
ni gia c m. Nhà xu t b n nông nghiêp. Hà n i 1994

- 207 -


26. Quy trình K thu t chăn ni gà cơng nghi p (tiêu chu n ngành) Nhà xu t b n Nông
nghi p - Hà N i 1991
27. Võ Bá Th - K thu t nuôi gà công nghi p Nhà xu t b n Nông nghi p Thành ph H Chí
Minh 1996
28. Milos Satava a kolektive - Chov drubeze (velka zootechnika)-statni zemedelske
nakladatelsvi. Praha 1984

- 208 -


M cl c
Bài m ñ u

MSc. Ph m Quang Hùng
I. T m quan tr ng c a ngành chăn nuôi ............................................................................1
II. Tình hình chăn ni trong nư c và trên th gi i ...........................................................2

Chương I. Sinh lý gia súc, gia c m
MSc. Ph m Quang Hùng
I. Sinh lý tiêu hoá.............................................................................................................12
II. Sinh lý n i ti t ..............................................................................................................26
III. Sinh lý sinh d c ............................................................................................................31
IV. Cơ quan sinh s n c a gia c m ......................................................................................42
V. S th tinh ...................................................................................................................44
VI. Sinh lý ch a ñ c a gia súc ..........................................................................................45

Chương II. Gi ng v t ni
I.
II.
III.
IV.
V.

GS.TS. ð ng Vũ Bình
M t s khái ni m cơ b n v v t nuôi ...........................................................................49
Các phương pháp ch n gi ng v t nuôi.........................................................................58
Nhân gi ng v t nuôi .....................................................................................................60
H th ng t ch c trong công tác gi ng v t nuôi ..........................................................68
Gi i thi u m t s gi ng v t nuôi ph bi n nư c ta ..................................................70

Chương III. Dinh dư ng và th c ăn v t nuôi
I.
II.

III.
IV.

ThS. Nguy n Văn Th ng
Vai trò c a các ch t dinh dư ng ..................................................................................87
Các phương pháp ñánh giá giá tr dinh dư ng c a th c ăn .......................................107
Ch bi n và d tr th c ăn ........................................................................................113
Tiêu chu n và kh u ph n ăn ......................................................................................117

Chương IV. Chăn nuôi l n
I.
II.
III.
IV.

Chăn nuôi l
Chăn nuôi l
Chăn nuôi l
Chăn nuôi l

MSc. Ph m Quang Hùng
n ñ c gi ng ............................................................................................124
n cái gi ng .............................................................................................130
n con ......................................................................................................143
n th t.......................................................................................................148

Chương V. Chăn nuôi gia c m
I.
II.
III.

IV.

S
K
K
K

ThS. Nguy n Th Tú
c s n xu t tr ng......................................................................................................155
thu t p tr ng........................................................................................................163
thu t chăn nuôi gà th t .........................................................................................169
thu t chăn ni gà đ ...........................................................................................172
- 209 -


Chương VI. Chăn ni trâu bị
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

ThS. ðồn Liên
Chăn ni bê nghé......................................................................................................185
Chăn ni trâu bị cái sinh s n ...................................................................................189
Chăn ni trâu bị đ c gi ng .....................................................................................192
Chăn ni bị s a........................................................................................................195
Chăn ni trâu bị cày kéo..........................................................................................201
Chăn ni trâu bị th t ................................................................................................203

- 210 -