Nghiên cứu đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến vườn quốc gia xuân thủy và đề xuất các định hướng ứng phó

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

NGUYỄN THỊ SINH

NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI
KHÍ HẬU ĐẾN VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY VÀ
ĐỀ XUẤT CÁC ĐỊNH HƯỚNG ỨNG PHĨ

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Chun ngành: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mã số: Chương trình đào tạo thí điểm

Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. Trương Quang Học

Hà Nội - 2014


LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới giáo viên hướng dẫn khoa
học, Thầy giáo GS.TSKH Trương Quang Học là người đã nhiệt tình hướng dẫn,
góp ý, sửa chữa và động viên tơi trong suốt q trình thực hiện luận văn này.
Tơi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, cán bộ Khoa Sau Đại học,
trường Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giảng dạy, truyền đạt kiến thức, tạo điều
kiện và hướng dẫn tơi hồn thành chương trình học tập và thực hiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các cán bộ, chuyên
gia dự án JICA, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Sở Tài nguyên & Môi trường tỉnh
Nam Định, Lãnh đạo Vườn Quốc gia Xuân Thủy và cộng đồng địa phương 05 xã
vùng đệm Vườn Quốc gia Xuân Thủy, Giao Thủy, Nam Định – những người đã
cung cấp thơng tin giúp tơi hồn thiện luận văn này.
Và sau hết, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè và

những người ln động viên, khích lệ tơi trong q trình thực hiện luận văn.
Hà Nội, tháng 3 năm 2014
Tác giả

Nguyễn Thị Sinh

i


MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN

i

MỤC LỤC

ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

vii

MỞ ĐẦU

1

1.

Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

1

2.

Mục tiêu nghiên cứu

2

3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2

3.1.

Đối tượng nghiên cứu:

2

3.2.

Phạm vi nghiên cứu

2

4.

Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu

2

4.1.

Cách tiếp cận:

2

4.1.1.

Tiếp cận dựa trên hệ sinh thái (Ecosystem based approach):

2

4.1.2.

Tiếp cận dựa vào cộng đồng (community based approach):

3

4.2.

Phương pháp nghiên cứu

4

4.2.1.

Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp số liệu (số liệu thứ cấp)

4

4.2.2.

Phương pháp điều tra khảo sát thực địa (thu thập số liệu sơ cấp)

4

4.2.3.

Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia (PRA)

4

CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÀI LIỆU

6

1.1.

Cơ sở lý luận

6

1.1.1.

Một số khái niệm

6

1.1.2.

Nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu và nước biển dâng

8

1.2.

Tổng quan tài liệu

10

1.2.1.

Nghiên cứu trên thế giới

10

1.2.2.

Nghiên cứu trong nước

12

1.2.3.

Các nghiên cứu tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy

15

ii


CHƯƠNG II. KHÁI QUÁT VỀ VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY

18

2.1.

Khái quát điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu

18

2.1.1.

Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên

18

2.1.2.

Đặc điểm khí tượng thủy văn

20

2.2.

Hiện trạng về đa dạng sinh học và kinh tế - xã hội khu vực Vườn
Quốc gia Xuân Thủy

22

2.2.1.

Hiện trạng đa dạng sinh học ở VQG Xuân Thủy

22

2.2.2.

Hiện trạng kinh tế - xã hội 5 xã vùng đệm

33

CHƯƠNG III. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN
VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY

37

3.1.

Lựa chọn kịch bản biến đổi khí hậu

37

3.1.1.

Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng cho Việt Nam

37

3.1.2.

Kịch bản Biến đổi khí hậu, nước biển dâng cho tỉnh Nam Định

39

3.1.3.

Xu thế biến đổi của các thông số khí hậu chính của tỉnh Nam Định
trong 20 năm qua

3.2.

43

Đánh giá tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu, nước biển dâng đến
Vườn Quốc gia Xuân Thủy

47

3.2.1.

Tác động sinh địa lý đến hệ sinh thái Vườn Quốc gia Xuân Thủy

47

3.2.2.

Đánh giá mức độ xói lở - bồi tụ tại vùng cửa sông Ba Lạt

54

3.2.3.

Biểu hiện và tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng đối với
đa dạng sinh học vùng lõi

3.2.4.

60

Đề xuất chỉ thị đa dạng sinh học cho VQG Xuân Thủy trong bối cảnh
của Biến đổi khí hậu

3.3.

62

Tác động và tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu đến sinh kế cộng
đồng vùng đệm

65

3.3.1.

Các biểu hiện của tác động biến đổi khí hậu tới sinh kế cộng đồng

65

3.3.2.

Nhận thức của cộng đồng về tình trạng gia tăng các hiện tượng thời
tiết, thiên tai và biến đổi khí hậu ở khu vực Vườn quốc gia Xuân Thủy68

3.4.

Đánh giá năng lực ứng phó với Biến đổi khí hậu của cộng đồng dân cư
vùng đệm

74
iii


CHƯƠNG IV. ĐỀ XUẤT CÁC ĐỊNH HƯỚNG ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI
KHÍ HẬU VÀ NƯỚC BIỂN DÂNG CHO VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY 83
4.1.

Tăng bể hấp thụ khí nhà kính

83

4.2.

Giảm phát thải khí nhà kính

84

4.3.

Các biện pháp thích ứng

85

4.4.

Cần quan tâm đến hệ thống quản lý và sử dụng bền vững nguồn lợi
thuỷ sản

86

4.4.1.

Quản lý và sử dụng bền vững nguồn lợi thủy sản

86

4.4.2.

Quản lý khu du lịch bền vững

87

4.4.3.

Chính sách sử dụng không khéo và bền vững tài nguyên đất ngập
nước ở khu vực vùng lõi của Vườn Quốc gia Xuân Thuỷ

4.4.4.

88

Chính sách phát triển kinh tế - xã hội cho cộng đồng dân vùng đệm
của Vườn quốc gia Xn Thuỷ

88

4.4.5.

Chính sách về bảo vệ an ninh quốc phịng

89

4.4.6.

Chính sách về quản lý khu dân cư

89

4.4.7.

Các công nghệ sản xuất ở các xã vùng đệm đã và đang trực tiếp tạo ra
nạn ô nhiễm môi trường và làm suy giảm các chức năng quan trọng

4.4.8.

của hệ sinh thái đất ngập nước ở Vườn Quốc gia.

90

Biện pháp thích ứng đối với từng lĩnh vực

90

KẾT LUẬN

93

TÀI LIỆU THAM KHẢO

96

PHỤ LỤC

iv


DANH MỤC CÁC CHỮ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Tiếng Anh

Tiếng Việt

BĐKH

Biến đổi khí hậu

Bộ NN & PTNT
CBA

Community Based Approach

CDM

Clean Development
Mechanism

COP

Conference of the Parties

Bộ Nông nghiệp và Phát
triển nông thôn
Tiếp cận dựa vào cộng
đồng
Cơ chế phát triển sạch

CN – TTCN

Hội nghị cấp cao Liên hợp
quốc về Biến đổi khí hậu
Công nghiệp – Tiểu thủ
công nghiệp

DLST

Du lịch sinh thái

ĐDSH

Đa dạng sinh học

ĐBBB

Đồng bằng Bắc Bộ

ĐBSCL

Đồng bằng Sông Cửu
Long

ĐBSH

Đồng bằng Sông Hồng

ĐNN

Đất ngập nước

GIS

Geograpic Information
System

Hệ sinh thái

HST
IPCC
IUCN
JICA

Hệ thống thông tin địa lý

Intergovernmental Panel on
Climate Change
International Union for
Conservation of Nature
Japan International
Cooperation Agency

Ủy ban Liên chính phủ về
Biến đổi khí hậu
Tổ chức Bảo tồn Thiên
nhiên Quốc tế
Cơ quan hợp tác quốc tế
Nhật Bản

KNK

Khí nhà kính

KXS

Khơng xương sống

KT-XH

Kinh tế - xã hội

KTTS

Khai thác thủy sản

LHQ

Liên Hợp quốc

v


MONRE
MCD

Ministry of Natural Resources
and Environment
Center for Marinelife
Conservation and Community
Development

Bộ Tài nguyên và Môi
trường
Trung tâm Bảo tồn sinh
vật biển và Phát triển cộng
đồng

SĐVN

Sách Đỏ Việt Nam

TNMT

Tài nguyên và Môi trường

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

UBND

Ủy ban nhân dân

UNDP
UNEP
UNESCO

UNFCCC

United Nations Development
Programme
United Nations Environment

Programme
United Nations Educational,
Scientific and Cultural
Oganization
United Nations Framework
Convention on Climate
Change

Vườn Quốc gia

VQG
WMO

Chương trình phát triển
Liên hợp quốc
Chương trình Mơi trường
Liên Hợp quốc
Tổ chức Giáo dục, Khoa
học và Văn hóa của Liên
hiệp quốc
Công ước khung của Liên
hợp quốc về Biến đổi khí
hậu

World Meteorological
Organization

XTNP

Tổ chức Khí tượng Thế

giới
Vườn Quốc gia Xuân
Thủy

NLTS

Nguồn lực thủy sản

NTTS

Nuôi trồng thủy sản

PRA

Participatory Rural Appraisal

RAMSAR

RNM
WB

Bộ công cụ đánh giá nơng
thơn có sự tham gia
Cơng ước quốc tế về bảo
tồn và sử dụng một cách
hợp lý và thích đáng các
vùng đất ngập nước
Rừng ngập mặn
Ngân hàng Thế giới

World Bank

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG
STT

Tên Bảng

Trang

1.1

Các biểu hiện chính của BĐKH và tác động tới tự nhiên và đời sống

2.1
2.2

xã hội
Các kiểu quần hợp thực vật chủ yếu tại Vườn Quốc gia Xuân Thủy
Các kiểu quần hợp rừng ngập mặn tại Vườn Quốc gia Xn Thủy

9
27
28

2.3
2.4

Các lồi chim có giá trị bảo tồn ở VQG Xuân Thuỷ
Diện tích, dân số và mật độ dân số các xã vùng đệm

32
33

3.1

Mực nước biển dâng so với thời kỳ 1980 – 1999 theo kịch bản phát
thải trung bình (B2)

42

3.2

Ma trận tác động của nước biển dâng đến Vườn Quốc gia Xuân Thuỷ 48

3.3
3.4

Biến động đất đai khu vực VQG Xuân Thuỷ giai đoạn 1989-2003
Biến động đất đai VQG Xuân Thuỷ giai đoạn 2003 - 2007

3.5
3.6
3.7

Diện tích đất đai bồi xói cửa Ba Lạt trong giai đoạn 1989 - 2007
58
Các loài chim sử dụng làm chỉ thị sinh học

64
Các biểu hiện của biến đổi khí hậu xảy ra ở khu vực vùng đệm Vườn
Quốc gia Xuân Thủy trong 5 năm trở lại đây
66

3.8

Nhận thức của cộng đồng về một số giả thuyết nguyên nhân gây gia

3.9
3.10
3.11
3.12
3.13
3.14
3.15
4.1

55
57

tăng các thiên tai và hiện tượng thời tiết cực đoan ở khu vực trong 5
năm gần đây
69
Hồ sơ thiên tai thống kê tại 5 xã vùng đệm
70
Mức độ tác động của biến đổi khí hậu đối với đời sống cộng đồng dân
cư vùng đệm
71
Tổng hợp ý kiến của cộng đồng, các bên liên quan về các tác động và

xu hướng do BĐKH gây ra tại 05 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy
72
Tổng hợp nhận thức của cộng đồngvề các giải pháp thích ứng với tác
động của BĐKH
Các giải pháp chủ động thích ứng với BĐKH của cộng đồng địa
phương tại 05 xã vùng đệm VQG Xuân Thủy
Tổng hợp nhận thức của cộng đồng về các giải pháp mà chính quyền
địa phương có thể làm được để thích ứng với BĐKH
Tổng hợp nhận thức của các bên liên quan về các giải pháp mà chính
quyền địa phương có thể làm được để thích ứng với BĐKH
Cơng nghệ thích nghi của vùng ven biển

vii

76
78
80
81
85


DANH MỤC CÁC HÌNH
Tên Hình

STT

Trang

2.1

Vườn Quốc gia Xn Thủy – Huyện Giao Thủy – tỉnh Nam Định

18

2.2

Các hệ sinh thái ĐNN ở VQG Xuân Thủy

24

3.1

Mức tăng nhiệt độ trung bình năm (0C) so với thời kỳ 1980 - 1999
theo kịch bản phát thải trung bình (B2) ở tỉnh Nam Định

3.2

Nhiệt độ trung bình của tỉnh Nam Định từ năm 2020 – 2100 (0C) so
với thời kỳ 1980 - 1999 theo kịch bản phát thải trung bình (B2)

3.3

40

Lượng mưa trung bình của tỉnh Nam Định từ năm 2020 – 2100 so với
thời kỳ 1980 - 1999 theo kịch bản phát thải trung bình (B2)

3.5

40

Mức thay đổi (%) lượng mưa so với thời kỳ 1980 – 1999 theo kịch
bản phát thải trung bình (B2) địa bàn tỉnh Nam Định

3.4

39

41

Kết quả tính tốn xác định vùng ngập của tỉnh Nam Định với Kịch bản
nước biển dâng (B2)

42

3.6

Nhiệt độ trung bình khu vực Nam Định giai đoạn 1990 – 2009

43

3.7

Tổng lượng mưa trung bình năm khu vực Nam Định giai đoạn
1990-2009

45

3.8

Độ ẩm trung bình khu vực Nam Định giai đoạn 1990-2009

46

3.9

Tổng số giờ nắng trung bình năm khu vực Nam Định giai đoạn
1990-2009

3.10

47

Bằng chứng về tác động của nước biển dâng tại khu vực nhà
Môi trường

50

3.11

Thay đổi độ cao đê Vành Lược do tác động của mực nước biển dâng 51

3.12

Sự thay đổi đường bờ biển tại tỉnh Nam Địnhgiai đoạn 1905 - 1992

52

3.13

Rừng Phi lao cồn Lu chết do ngập nước và nhiễm mặn

53

3.14

Đê Ngự Hàn – Cơng trình quốc gia phịng chống biến đổi khí hậu và
nước biển dâng tỉnh Nam Định

54

3.15

Bản đồ bồi tụ- xói lở cửa Ba Lạt giai đoạn 1989 - 2003

56

3.16

Bản đồ bồi tụ - xói lở cửa Ba Lạt giai đoạn 1989-2007

59

3.17

Bần Myanma trồng thử nghiệm xen lẫn bần chua

61

viii

DANH MỤC HỘP
Tên Hộp

STT

Trang

4.1

Ý kiến của cộng đồng, các bên liên quan về biểu hiện của BĐKH

4.2

Ý kiến của cộng đồng về nhóm đối tượng dễ bị tổn thương dưới tác
động của BĐKH

67

74

ix


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Biến đổi khí hậu đang là mối đe dọa và thách thức lớn lao đối với loài
người chúng ta. Là một Quốc gia có chiều dài đường bờ biển khoảng 3.260 km,
với hơn 75% dân số sống tập trung ở các vùng ven biển, Việt Nam được dự đoán

là một trong những quốc gia chịu hậu quả nặng nề nhất của Biến đổi khí hậu.
Vùng ảnh hưởng nhiều nhất sẽ tập trung ở Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng
sông Cửu Long nơi có địa hình thấp và tương đối bằng phẳng do đó dễ bị tổn
thương do mực nước biển dâng, sự xâm nhập mặn và các hiện tượng thời tiết cực
đoan như dông, bão, áp thấp nhiệt đới. Ở đồng bằng Bắc Bộ, vùng chịu tác động
rõ rệt nhất là các vùng đất ngập nước ven biển, bao gồm cả Vườn Quốc gia Xuân
Thủy thuộc tỉnh Nam Định.
Vườn Quốc gia Xuân Thủy cách Hà Nội khoảng 150 km về hướng Đơng
Nam, diện tích tự nhiên 7.100 ha với nhiều sinh cảnh và các loài động thực vật
hoang dã phong phú và độc đáo. Đây cũng là khu RAMSAR đầu tiên của Việt
Nam cũng như của Đông Nam Á (theo Cơng ước bảo tồn những vùng đất ngập
nước có tầm quan trọng Quốc tế đặc biệt là nơi cư trú của những loài chim nước Ramsar, Iran, 1971). VQG Xuân Thủy cũng còn là Khu Dự trữ sinh quyển Châu
thổ sông Hồng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bên cạnh những tác động
tiêu cực của con người, Vườn Quốc gia Xuân Thủy còn chịu những tác động của
biến đổi khí hậu.
Hiện nay trên phạm vi cả nước, các Bộ, ngành và các địa phương đang
xây dựng và triển khai các kế hoạch hành động thực hiện Chương trình mục tiêu
Quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu (phê duyệt năm 2008) và Chiến lược
Quốc gia về biến đổi khí hậu (phê duyệt năm 2011). Trong bối cảnh đó, chúng
tôi chọn đề tài “Nghiên cứu đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến Vườn
Quốc gia Xuân Thủy và đề xuất các định hướng ứng phó” cho luận văn tốt
nghiệp với hy vọng góp phần nhỏ vào việc triển khai kế hoạch ứng phó với
BĐKH tại khu vực VQG nói riêng cũng như của tỉnh Nam Định nói chung.

1


2. Mục tiêu nghiên cứu
 Đánh giá được diễn biến của thời tiết khí hậu trong vịng 15 năm qua
tại khu vực nghiên cứu.

 Đánh giá được những tác động của biến đổi khí hậu đối với đa dạng
sinh học của Vườn và cuộc sống của cộng đồng địa phương trong vùng đệm.
 Đề xuất được những định hướng/giải pháp thích ứng và giảm nhẹ,
nâng cao tính chống chịu của các HST và tận dụng được những ảnh hưởng tích
cực của BĐKH tại khu vực nghiên cứu.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1.

Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các hợp phần của ĐDSH, KT-XH và

các yếu tố khí hậu.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
-

Phạm vi không gian: Đề tài được thực hiện tại vùng lõi VQG Xuân

Thuỷ và 5 xã vùng đệm là Giao Thiện, Giao An, Giao Lạc, Giao Xuân, Giao Hải.
-

Phạm vi thời gian: Luận văn dự kiến tiến hành từ tháng 12 năm 2012

đến tháng 7 năm 2013, số liệu được hồi cứu trong thời gian 15 năm trở lại đây.
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cách tiếp cận:
4.1.1. Tiếp cận dựa trên hệ sinh thái (Ecosystem based approach):
Tiếp cận dựa trên hệ sinh thái - hệ thống và liên ngành là cách tiếp cận đặc
trưng cho những nghiên cứu về BĐKH và phát triển bền vững hiện nay.
Biến đổi khí hậu mang tính hệ thống vùng, quốc gia, khu vực và toàn cầu.
những nghiên cứu về phát triển bền vững và BĐKH hiện nay. Mối quan hệ giữa

các yếu tố BĐKH với các lĩnh vực khác nhau, các thành phần môi trường tự
nhiên và môi trường xã hội mà nó tác động và khả năng thích ứng của hệ thống
này trong một vùng địa lý cụ thể là một thể thống nhất, có mối quan hệ chặt chẽ
với nhau trong từng hệ thống: hệ thống tự nhiên, hệ thống xã hội và tổng hòa là
hệ thống sinh thái – xã hội.

2


Theo quan niệm hiện đại, con người đã trở thành trung tâm của HST (hệ
sinh thái - xã hội), với hai nghĩa: 1) Con người là nhân tố tác động vào HST một
cách mạnh mẽ nhất, và 2) Các hoạt động bảo tồn HST cuối cùng vẫn phải hướng
tới và đem lại phúc lợi cho con người (MEA, 2005). Vì vậy, cách tiếp cận hệ sinh
thái (do Công ước Đa dạng sinh học đề xuất năm 1998) là một chiến lược quản lý
tổng hợp tài nguyên thiên nhiên (đất, nước và sinh vật); và gần đây, đã được áp
dụng rộng rãi trong phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu (WB,
2010). Cách tiếp cận dựa vào HST trong giảm nhẹ và thích ứng với BĐKH nhằm
mang đến những giải pháp ứng phó có tính bền vững và thích hợp cho từng khu
vực, từng quốc gia, từng địa phương cụ thể (Trương Quang Học, 2012). Đồng
thời, tính chống chịu của hệ xã hội cũng được tăng cường thơng qua các hoạt
động như hồn thiên thể chế, xây dựng nguồn lực (con người, cơ sở hạ tầng, tài
chính), nâng cao nhận thức. Tất cả các hoạt động này nhằm chủ động tăng cường
tính chống chịu (tăng cường khả năng thích ứng, giảm tính dễ bị tổn thương để
giảm rủi ro khi hậu, giảm thiệt hại do BĐKH gây ra cho cộng đồng/hệ sinh thái xã hội.
4.1.2. Tiếp cận dựa vào cộng đồng (community based approach):
BĐKH vừa mang tính tồn cầu lại vừa mang tính đặc thù cho từng vùng,
miền, địa phương mà cộng đồng dân cư là những người chịu ảnh hưởng trực tiếp
và gián tiếp của BĐKH tại đó. Theo các chuyên gia, cộng đồng có vai trị chủ
chốt trong thích ứng và ứng phó với BKH. Cách tiếp cận dựa vào cộng đồng
(CBA) là phương pháp bền vững. CBA dựa trên nguyên tắc “Thực hiện từ cộng

đồng, dựa vào cộng đồng và làm lợi cho cộng đồng” nhằm nâng cao tính chủ
động, tích cực của người dân vào các giải pháp ứng phó với thiên tai và BĐKH.
CBA tạo ra sự linh hoạt, nhạy bén trong thích ứng với BĐKH, tận dụng lực
lượng đơng đảo cũng như huy động phương tiện sẵn có trong cộng đồng. Thích
ứng với BĐKH là việc làm cấp bách và có ý nghĩa, nhưng khơng dễ dàng, địi hỏi
sự tham gia của cộng đồng để có thành cơng nhanh và hiệu quả hơn. Chính vì
vậy, việc nâng cao nhận thức của cộng đồng và các biện pháp ứng phó với
BĐKH cần được thực hiện rộng rãi hơn, thường xuyên hơn...Có như vậy, người

3


dân mới hiểu và có những phản ứng chủ động, có khoa học trước BĐKH (tiếp
cận từ dưới lên kết hợp với tiếp cận từ trên xuống).
4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp số liệu (số liệu thứ cấp)
Thu thập các số liệu thứ cấp: bao gồm các tài liệu đã công bố, các tài liệu,
dữ liệu cơ bản về khí hậu, các kịch bản về BĐKH, các chính sách và chương
trình của Nhà nước liên quan đến BĐKH như Chương trình mục tiêu quốc gia về
ứng phó với BĐKH, Chiến lược quốc gia về Phòng tránh Thiên tai, các hiện
tượng thời tiết cực đoan đến năm 2020 và Kế hoạch thực hiện, Kịch bản về nước
biển dâng và BĐKH của Việt Nam, Sách, báo, các báo cáo Hội nghị khoa học
v.v… Các báo cáo hàng năm về kinh tế - xã hội của chính quyền các cấp, số liệu
thủy văn, điều kiện tự nhiên của địa phương.
Đây là phương pháp khá phổ biến và mang lại hiệu quả cao trong quá
trình nghiên cứu. Trong nghiên cứu này, thông qua việc tiếp xúc, làm việc với
các cơ quan chức năng để thu thập các tài liệu, số liệu liên quan đến nội dung của
luận văn. Tất cả các số liệu, tài liệu sau khi thu thập được thống kê và tổng hợp
để đưa ra bức tranh tổng quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội cũng như
những tác động của BĐKH lên khu vực nghiên cứu.

4.2.2. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa (thu thập số liệu sơ cấp)
Thực hiện các chuyến đi thực địa xuống VQG Xuân Thuỷ nhằm khảo sát
khu vực nghiên cứu, thu thập thông tin và tư liệu ảnh, phỏng vấn một số cán bộ
làm việc tại Ban Quản lý VQG Xuân Thuỷ cũng như đối chiếu những số liệu sẵn
có với thực tế khu vực nghiên cứu.
4.2.3. Phương pháp đánh giá nơng thơn có sự tham gia (PRA)
Nghiên cứu tại thực địa áp dụng phương pháp Đánh giá Nơng thơn có sự
tham gia (PRA) nhằm thu thập các thơng tin định tính cũng như định lượng để qua
đó có thể hiểu rõ hơn những tổn thất và thiệt hại do BĐKH gây ra mà cộng đồng
người dân đã phải hứng chịu, cũng như hiểu được các hành động của dân địa
phương nhằm đối phó với hồn cảnh. Một loạt các cơng cụ của phương pháp PRA
đã được sử dụng như phỏng vấn qua bảng hỏi, lịch mùa vụ, ma trận xếp thứ hạng,
quan sát, thảo luận nhóm...
4


Trước khi tiến hành điều tra, phỏng vấn và thảo luận nhóm tại các thơn
nhóm nghiên cứu đã có một buổi làm việc với lãnh đạo và đại diện các ban ngành
của xã. Trong các buổi làm việc, các thông tin cơ bản về điều kiện tự nhiên, kinh tế
xã hội và một số biểu hiện của sự tác động BĐKH, khả năng của địa phương đã
được tìm hiểu và thu thập. Chúng tôi tiến hành thảo luận với lãnh đạo xã về các
vấn đề liên quan đến hoạt động ứng phó với BĐKH. Tại các buổi thảo luận với
lãnh đạo các xã và các ban ngành liên quan, nhóm nghiên cứu đã lựa chọn ra các
hộ đại diện để tiến hành điều tra, phỏng vấn tại 5 xã vùng đệm: Giao Thiện, Giao
Hải, Giao Xuân, Giao Lạc, Giao An. Phương pháp phỏng vấn bán định hướng
được sử dụng trong q trình trao đổi và thu thập thơng tin. Nhóm nghiên cứu
cũng đã cùng với cộng tác viên tiến hành điều tra, khảo sát. Hộ gia đình được
phỏng vấn đã kể những câu chuyện về việc thiên tai, các hiện tượng thời tiết
cực đoan đã xảy ra như thế nào, các hiện tượng khí hậu cực đoan đã ảnh hưởng
ra sao đến sản xuất và đời sống của họ cũng như họ đã làm thế nào để ứng phó

và phục hồi. Các hộ dân được chính quyền xã lựa chọn sao cho đảm bảo có đại
diện của các loại hộ dân với điều kiện kinh tế khác nhau. Đồng thời nhóm thảo
luận cũng đưa ra những đánh giá về vai trị của chính quyền và các đơn vị địa
phương trong q trình phịng tránh, phục hồi và thích ứng với thiên tai, các
hiện tượng thời tiết cực đoan. Các cuộc họp cũng như phỏng vấn sâu cũng được
tổ chức tại tỉnh và huyện với sự tham gia của các sở và phịng ban có liên quan
nhằm có được bức tranh tổng thể về tình hình BĐKH tại địa phương. Quan sát
hiện trường để phân tích, tìm hiểu và đánh giá vấn đề nghiên cứu.

5


CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm
a. Thời tiết (Weather)
Thời tiết là trạng thái khí quyển tại một thời điểm và một địa điểm nhất
định được xác định bằng một hay tổ hợp các yếu tố: nhiệt độ, áp suất, độ ẩm, tốc
độ gió, mưa, mây, v.v.
b. Khí hậu (Climate)
Theo nghĩa hẹp khí hậu thường được định nghĩa như là thời tiết trung
bình, hoặc nghiêm ngặt hơn, như là mơ tả thống kê về trung bình và sự biến động
của các đại lượng có liên quan trên chu kỳ thời gian từ hàng tháng đến hàng
nghìn hoặc hàng triệu năm. Chu kỳ dùng để lấy trung bình các biến này thường là
30 năm như Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) định nghĩa. Các đại lượng có
liên quan thông thường nhất là các nhiệt độ bề mặt, giáng thủy và gió. Theo
nghĩa rộng khí hậu được hiểu là trạng thái của hệ thống khí hậu bao gồm cả mô
tả thống kê. Trong báo cáo của IPCC chu kỳ lấy trung bình có thể bằng 20 năm.
Nói một cách đơn gian hơn, khí hậu là trung bình theo thời gian của thời tiết.
c. Biến đổi khí hậu (Climate Change)

Biến đổi khí hậu, mà biểu hiện là sự nóng lên toàn cầu và nước biển dâng
đang là một trong những thách thức lớn đối với toàn nhân loại trong thế kỷ XXI.
Biến đổi khí hậu đã thực sự tác động đến mọi lĩnh vực, bao gồm tài nguyên thiên
nhiên, môi trường, kinh tế - xã hội và sức khỏe con người. Thiên tai, các hiện
tượng thời tiết - khí hậu cực đoan như là hệ quả của BĐKH hiện đang hoành
hành ngày càng nhiều và khốc liệt ở khắp mọi nơi trên thế giới. Biến đổi khí hậu
tác động trực tiếp tới các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ và được coi là thách
thức lớn cho phát triển bền vững.
Theo IPCC, biến đổi khí hậu là sự biến đổi về trạng thái của hệ thống khí
hậu, có thể được nhận biết qua sự biến đổi về trung bình và biến động của các
thuộc tính của nó, được duy trì trong một thời gian dài, điển hình là hàng thập kỷ

6


hoặc dài hơn. Biến đổi khí hậu có thể do các q trình tự nhiên bên trong hệ
thống khí hậu hoặc do tác động thường xuyên của con người, đặc biệt tăng hiệu
ứng nhà kính làm thay đổi thành phần cấu tạo của khí quyển [IPCC, 2007].
d. Tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu (Vulnerability)
Khái niệm tính dễ bị tổn thương được hiểu theo nhiều cách khác nhau do
đó cũng được ứng dụng theo các hướng khác nhau. Trong biến đổi khí hậu, IPCC
đã nhiều năm nghiên cứu và phát triển nhằm có được định nghĩa về tính dễ bị tổn
thương đối với BĐKH và NBD một cách chính xác nhất. Ban đầu tính dễ bị tổn
thương được xác định là mức độ khơng có khả năng đối phó với những hậu quả
của BĐKH và NBD [IPCC, 1992]. Tiếp theo, Báo cáo đánh giá lần thứ 2 [IPCC,
1996] đã xác định tính dễ bị tổn thương là mức độ mà BĐKH có thể gây tổn hại
hay bất lợi cho hệ thống; khi đó tính dễ bị tổn thương không chỉ phụ thuộc vào
độ nhạy cảm của hệ thống mà cịn phụ thuộc vào khả năng thích ứng của cộng
đồng với điều kiện khí hậu mới. Khái niệm được ứng dụng rộng rãi nhất là khái
niệm do IPCC (2007) xây dựng: “Tình trạng dễ bị tổn thương là mức độ mà ở đó

một hệ thống dễ bị ảnh hưởng và khơng thể ứng phó với các tác động tiêu cực
của biến đổi khí hậu, gồm các dao động theo quy luật và các thay đổi cực đoan
của khí hậu. Tình trạng dễ bị tổn thương là hàm số của tính chất, cường độ và
mức độ (phạm vi) của các biến đổi và dao động khí hậu, mức độ nhạy cảm và
khả năng thích ứng của hệ thống (IPCC, 2001)”.
Có thể tóm tắt lại rằng, tính dễ bị tổn thương là mức độ mà một hệ thống
(tự nhiên, xã hội, kinh tế) có thể bị tổn thương do BĐKH, hoặc khơng có khả
năng thích ứng với những tác động bất lợi của BĐKH.
e. Ứng phó với biến đổi khí hậu (Response)
Ứng phó với BĐKH là các hoạt động của con người nhằm thích ứng và
giảm nhẹ BĐKH. Như vậy ứng phó với BĐKH gồm hai hợp phần chính là thích
ứng với BĐKH và giảm nhẹ BĐKH.
Thích ứng (Adaptation) với BĐKH là sự điều chỉnh hệ thống tự nhiên
hoặc KT-XH đối với hồn cảnh hoặc mơi trường thay đổi, nhằm mục đích giảm
khả năng bị tổn thương do dao động và BĐKH hiện hữu hoặc tiềm tàng và tận
dụng các cơ hội do nó mang lại.
7


Giảm nhẹ (Mitigation) BĐKH là các hoạt động nhằm giảm mức độ hoặc
cường độ phát thải KNK (Chương trình Mục tiêu quốc gia ứng phó với Biến đổi
khí hậu, 2008).
1.1.2. Nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu và nước biển dâng
Khí hậu Trái đất đã trải qua nhiều lần biến đổi trong quá khứ. Những biến
động khí hậu xảy ra trong thời kỳ địa chất đều do các nguyên nhân tự nhiên,
trong đó chủ yếu là sự chuyển động của Trái đất, các vụ phun trào của núi lửa và
hoạt động của mặt trời. Nhưng BĐKH hiện nay chủ yếu là do nguyên nhân con
người gây ra. Nguyên nhân chính làm biến đổi khí hậu là do sự gia tăng các hoạt
động phát thải khí nhà kính, các hoạt động khai thác quá mức các bể hấp thụ khí
nhà kính như sinh khối, rừng, các hệ sinh thái biển, ven bờ và đất liền khác. Kể

từ thời kỳ tiền công nghiệp (khoảng từ năm 1750), con người đã sử dụng càng
ngày càng nhiều năng lượng, chủ yếu là nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí đốt),
do đó đã thải vào khí quyển ngày càng tăng các chất gây hiệu ứng nhà kính, làm
tăng hiệu ứng nhà kính của khí quyển, dẫn đến nhiệt độ Trái Đất tăng lên. Theo
IPCC, việc tiêu thụ năng lượng do đốt nhiên liệu hóa thạch trong các ngành sản
xuất năng lượng, cơng nghiệp, giao thơng vận tải, xây dựng ... đóng góp khoảng
một nửa (46%) vào sự nóng lên tồn cầu, phá rừng nhiệt đới đóng góp khoảng
18%, sản xuất nơng nghiệp khoảng 9%, các ngành hóa chất (CFC, HCFC)
khoảng 24%, cịn lại là từ các hoạt động khác.
Nước biển dâng là sự dâng mực nước của đại dương trên tồn cầu, trong
đó không bao gồm triều, nước dâng do bão… Nước biển dâng tại một vị trí nào
đó có thể cao hơn hoặc thấp hơn so với trung bình tồn cầu vì có sự khác nhau về
nhiệt độ của đại dương và các yếu tố khác. Mực nước biển tăng phù hợp với xu
thế nóng lên do sự đóng góp của các thành phần chứa nước trên tồn cầu được
ước tính gồm: giãn nở nhiệt của các đại dương, các sông băng trên núi, băng
Greenland, băng Nam cực và các nguồn chứa nước trên đất liền. Các kết quả
nghiên cứu gần đây đưa ra dự báo mực nước biển sẽ cao hơn từ 0,5 – 1,4m vào
cuối thế kỉ XXI.

8


1.1.3. Biểu hiện chính của biến đổi khí hậu
Biểu hiện của BĐKH rất phức tạp, bao gồm các dấu hiệu chính như sau:
- Nhiệt độ trung bình năm tăng, tính biến động và dị thường của thời tiết và
khí hậu tăng lên;
- Mực nước biển dâng lên do sự tan băng ở các Cực và các đỉnh núi cao;
- Các thiên tai và hiện tượng thời tiết cực đoan (nắng nóng, giá rét, bão, lũ lụt,
hạn hán, v.v.) xảy ra với độ bất thường, cường độ, tần suất tăng lên.
Bảng 1.1. Các biểu hiện chính của BĐKH và tác động tới tự nhiên và đời

sống xã hội
Yếu tố Biến đổi khí hậu

Tác động
 Gây ngập lụt ở các vùng thấp;
 Thay đổi dịng chảy của sơng
ngịi và hệ thống thủy lợi;

Nước biển dâng

 Tăng xâm nhập mặn.
 Tăng thiệt hại về người và của;
 Tài sản, nhà cửa, có sở hạ tầng
các lọai, sản xuất nông lâm

Thiên tai và các cực đoan của khí hậu,
thời tiết (áp thấp, bão, lũ lụt, hạn hán,
năng nóng, rét hại) gia tăng

nghiệp, thủy sản các hệ sinh thái
bị ảnh hưởng;
 Gia tăng dịch bệnh (nhất là sau
lũ lụt).
 Ảnh hưởng tới sức khỏe, dịch
bệnh;
 Ảnh hưởng tới tài nguyên nước;

Nhiệt độ và sự bất thường của khí hậu,
thời tiết tăng

 Ảnh hưởng tới sản xuất nông
nghiệp;
 Tăng nguy cơ cháy/ cháy rừng;
 Ảnh hưởng tới các hệ sinh thái
tự nhiên, nhất là các HST nhạy
cảm (ví dụ như: san hơ)…
(Theo Trương Quang Học, 2010)

9


1.2. Tổng quan tài liệu
1.2.1. Nghiên cứu trên thế giới
Năm 1988, khi tổ chức IPCC được ra đời do Tổ chức Khí tượng Thế giới
(WMO) cùng với Chương trình Mơi trường Liên hiệp quốc (UNEP) đồng thành
lập nhằm đánh giá các thông tin khoa học, kỹ thuật và KT - XH nhằm tìm hiểu các
nguy cơ của BĐKH gây ra bởi con người. Từ đó đến nay nhiều tổ chức quốc tế và
các nhà khoa học trên thế giới đã tập trung vào đánh giá tác động của BĐKH tại
các khu vực, vùng lãnh thổ và đặc biệt tại các quốc gia được dự báo là sẽ chịu
nhiều rủi ro nhất do tác động của BĐKH gây ra trong đó có Việt Nam (WB).
Sự ra đời của IPCC đã đánh dấu bước quan trọng về nhận thức và hành
động của toàn thế giới trước thảm họa BĐKH toàn cầu. IPCC đã tổng hợp hàng
loạt các nghiên cứu từ nguyên nhân đến hệ quả (sự tăng nhiệt độ bề mặt trái đất,
sự dâng lên của mực nước biển, cùng với những biến đổi về thời tiết, thủy văn,
hải dương, …), từ tác động của nó đối với tự nhiên, mơi trường, các đối tượng
KT-XH đến việc xây dựng giải pháp thích ứng và chiến lược ứng phó tồn cầu.
Các báo cáo của IPCC là cơ sở cho các hội nghị toàn cầu về BĐKH như Hội nghị
Thượng đỉnh của LHQ về Môi trường và Phát triển ở Rio de Janeiro, 1992; Hội
nghị các bên nước tham gia UNFCCC (từ COP1 đến COP19), v.v. Qua các báo
cáo của IPCC, từ cuối thế kỷ XIX đến nay có thể nhận thấy được xu thế chung là

nhiệt độ trung bình tồn cầu đã tăng lên đáng kể. Nhiệt độ khơng khí trung bình
tồn cầu trong thế kỷ XX đã tăng lên 0,6oC (+/- 0,2oC); trên đất liền, nhiệt độ
tăng nhiều hơn trên biển; thập kỷ 90 là thập kỷ nóng nhất trong thiên niên kỷ vừa
qua (IPCC, 2001).
Chương trình Mơi trường Liên hiệp quốc nhận định, BĐKH được xem
như là một trong những thách thức lớn nhất đối với “an ninh môi trường – phát
triển toàn cầu”. Đến năm 2025, khoảng 5 tỷ người có thể sẽ sống trong những
khu vực có nguy cơ căng thẳng, xung đột liên quan đến nước và lương thực. Đến
năm 2050, khoảng150 triệu người có thể phải rời khỏi khu vực duyên hải do
NBD, bão, lụt hoặc nước ngọt bị nhiễm mặn. Chất lượng sống kém, dân cư quá

10


đơng đúc và tình trạng thiếu nước, mất vệ sinh cũng như không hiệu quả trong
việc quản lý và xử lý rác thải là nguyên nhân gây ra tỉ lệ mắc bệnh ngày một cao.
Ở quy mô địa phương và khu vực, hầu hết các cơng trình nghiên cứu tập
trung phân tích xu thế biến đổi của các đặc trưng yếu tố và hiện tượng khí hậu
trong phạm vi quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong mối quan hệ với BĐKH toàn
cầu. Nguồn số liệu được sử dụng cũng rất đa dạng, chẳng hạn số liệu quan trắc
hàng ngày hoặc từng 6 giờ một được phân tích về lưới điều hòa kinh – vĩ, hoặc
số liệu quan trắc trên mạng lưới khí tượng. Nói chung, khi nghiên cứu BĐKH,
ngồi các nguồn số liệu địa phương được khai thác từ mạng lưới trạm quan trắc,
các tập số liệu phân tích và tái phân tích về nhiệt độ mặt nước biển (SST) và các
trường khí quyển thường được sử dụng.
Đánh giá tác động và những tổn thương của BĐKH đến khu vực đơ thị,
Satterthwaite (2009) nêu ra các tác động chính là: lũ lụt, bão tố, áp lực của việc cấp
nước và các tài nguyên khác; nhiệt độ cao và các sóng nhiệt; các sự cố về sức khỏe
liên quan đến BĐKH và NBD. Trong báo cáo của Shaw (2008) lại quan tâm đến
những tác động tới sinh thái đô thị, việc cung cấp và giá cả lương thực; tăng tần số

và cường độ các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn, bão tố (thiên tai nhìn
thấy); tăng tần số những ngày khô gây áp lực đến hệ thống cấp thốt nước gây ra
hạn dơ thị (thiên tai khơng nhìn thấy); những tác động đến sức khỏe (do các đợt
nóng, các dịch bệnh,…) và tác động tới kinh tế đô thị là hệ quả cuối cùng.
Laboyrie (2010) trong cơng trình “Những biện pháp thích ứng với biến đổi
khí hậu ở Hà Lan” để ứng phó với BĐKH đã đề xuất xây dựng hệ thống cơng
trình chống lũ Delta Work dọc bờ biển và cải tạo hệ thống đê nhằm: chống lũ,
tăng cường cấp nước cho nông nghiệp; cải thiện cân bằng nước; hỗ trợ giao
thông thủy nội địa. Nếu chỉ nâng đê là không khả thi, cần phải thay đổi phương
thức quản lý nước truyền thống. Tháng 9/2007, sau 57 năm thành lập Ủy ban
Châu thổ lần 1, Chính phủ Hà Lan quyết định thành lập Ủy ban Châu thổ lần 2
nhằm đưa ra những kiến nghị bảo vệ Hà Lan khỏi biến đổi khí hậu. Ủy ban đưa
ra 12 kiến nghị cho các lĩnh vực và cho từng vùng của Hà Lan trong giai đoạn
ngắn hạn và trung hạn nhằm chuẩn bị ứng phó với biến đổi khí hậu. Chính phủ

11


đề ra các chính sách mới ưu tiên tạo các vùng chứa lũ tạm thời và quyết định
thực hiện chương trình quốc gia về chứa tạm thời “Room for water program”.
Như vậy có thể nói hiện nay việc nghiên cứu, đánh giá BĐKH, tác động của
BĐKh cũng như đề xuất các giải pháp, chiến lược và kế hoạch ứng phó với BĐKH
đã trở thành vấn đề mang tính tồn cầu. BĐKH đang là một vấn đề được quan tâm
hàng đầu trên các diễn đàn khoa học quốc tế và thu hút được rất nhiều các nhà
nghiên cứu tham gia. Tuy vậy, vẫn còn nhiều vấn đề cần được thảo luận để có được
sự đồng thuận chẳng hạn như trong việc xây dựng được một bộ chỉ số tốt trong lĩnh
vực thích ứng với BĐKH.
1.2.2. Nghiên cứu trong nước
Tháng 6 năm 1992, để chuẩn bị tham gia Hội nghị Môi trường và Phát
triển bền vững của Liên Hiệp Quốc tại Rio de Janeiro, Brazin, 1992, các nhà

khoa học Việt Nam thực hiện và cơng bố báo cáo “Biến đổi khí hậu và tác động
của chúng ở Việt Nam”. Năm 1994 các nhà khoa học Nguyễn Đức Ngữ, Nguyễn
Trọng Hiệu, …tham gia thực hiện dự án “Biến đổi khí hậu ở Châu Á” do ADB
tài trợ, Bộ Thủy lợi chủ trì đã hoàn thành một số báo cáo về: 1) Biến đổi khí hậu
ở Việt Nam trong 100 năm qua; 2) Tác động của BĐKH đến NBD và một số
ngành kinh tế quốc dân; 3) Kiểm kê quốc gia KNK năm 1990 ở Việt Nam.
Liên quan đến vấn đề thích ứng với BĐKH trong lĩnh vực tài nguyên nước
và phòng chống thiên tai lũ lụt trong các công bố của Trần Thục (2001), Trần
Hồng Thái (2009), Nguyễn Thanh Sơn (2011), …Từ năm 1994 đến 1998,
Nguyễn Đức Ngữ và nnk., đã hoàn thành kiểm kê quốc gia KNK đến năm 1993,
xây dựng các phương án giảm KNK ở Việt Nam, đánh giá tác động của BĐKH
đến các lĩnh vực KT-XH, xây dựng kịch bản BĐKH ở Việt Nam cho các năm
2020, 2050, 2070 và 2100.
Từ năm 1998 đến năm 2003, Bộ TNMT đã hồn thành thơng báo đầu tiên
của Việt Nam cho UNFCCC trong đó tổng kết BĐKH của Việt Nam trong 100
năm gần đây, kiểm kê quốc gia KNK 1993 và ước lượng KNK các năm 2020,
2050, đánh giá tác động của nó đến các lĩnh vực KT-XH chủ yếu, xây dựng kịch
bản BĐKH, kiến nghị các giải pháp giảm nhẹ và thích ứng với BĐKH ở Việt
Nam (Bộ TNMT, 2003).
12


Ngày 02/12/2008, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số
158/2008/QĐ – TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến
đổi khí hậu (NTP-RCC) với mục tiêu chiến lược của Chương trình là nhằm nâng
cao khả năng ứng phó với BĐKH của Việt Nam trong từng giai đoạn cụ thể; bảo
đảm sự phát triển bền vững của đất nước, ổn định cuộc sống của nhân dân. Kể từ
đó, nhiều hoạt động nghiên cứu, ứng dụng đã được triển khai. Một số cơ quan,
ban ngành chuyên phụ trách về vấn đề BĐKH cũng đã được thành lập nhằm nâng
cao nhận thức cho cộng đồng về BĐKH và tác động của nó. Nhiều dự án do nước

ngồi tài trợ được triển khai nhằm đánh giá tác động của BĐKH và tăng cường
năng lực, tăng cường khả năng chống chịu của cộng đồng trước những tác động
của BĐKH. Đặc biệt, trong khn khổ Chương trình mục tiêu Quốc gia ứng phó
với BĐKH, nhiều đề tài, dự án cũng đã và đang được triển khai. Những hoạt
động trên đã đem lại những hiệu quả nhất định trong vấn đề nâng cao nhận thức
của cộng đồng về BĐKH ở Việt Nam.
Kể từ khi ký kết UNFCCC năm 1994, Chính phủ Việt Nam đã có rất
nhiều nỗ lực, thơng qua cơng tác xây dựng chính sách và luật pháp và đã có một
số sáng kiến thích ứng và giảm nhẹ để ứng phó với những mối đe dọa từ BĐKH.
Một đánh giá quan trọng về mơi trường chính sách hiện hành liên quan đến thích
ứng với BĐKH được đưa bao gồm:
Chương trình Mục tiêu Quốc gia ứng phó với BĐKH (NTP-RCC) (2008),
Định hướng Chiến lược Phát triển Bền vững ở Việt Nam (Chương trình Nghị sự
21) (2004);
Thơng báo Quốc gia lần thứ nhất cho UNFCCC (2003) đã đưa ra đánh
giá tính dễ bị tổn thương và thích ứng đối với những tác động của BĐKH dựa
trên những mơ hình đang sử dụng tại thời điểm đó và đưa ra những phương án
giảm nhẹ KNK. Thông báo Quốc gia lần thứ hai cho UNFCCC được hoàn
thành năm 2010, bao gồm các phát hiện của các đánh giá sâu hơn về tính dễ bị
tổn thương và thích ứng cũng như đưa ra một số khung chính sách thực hiện
những ứng phó mang tính chiến lược (Bộ TNMT, 2010).

13


Viện Khoa học Khí tượng, Thủy văn và Mơi trường (IMHEN) đã thực
hiện rất nhiều các cơng trình, dự án liên quan đến BĐKH, như: Dự án
“UNDP/UNITAR/GEF – CC: TRAIN (giai đoạn 1)” (1994 – 1996) với mục tiêu
là giúp các nước xây dựng chính sách về BĐKH để thực hiện UNFCCC; Dự án
“Chiến lược giảm nhẹ khí nhà kính với chi phí thấp nhất ở châu Á” (ALGAS)

(1995-1997); Dự án “Kinh tế trong hạn chế phát thải khí nhà kính, Pha 1: Xây
dựng phương pháp luận cho việc đánh giá giảm nhẹ biến đổi khí hậu” (1999), …
Đồng thời, Viện được Bộ TNMT giao nhiệm vụ xây dựng kịch bản BĐKH cho
Việt Nam (2009) và kịch bản cập nhật (2012).
Đồng bằng Sông Cửu Long được đánh giá là một trong ba đồng bằng trên
thế giới dễ bị tổn thương nhất bởi nước biển dâng (WB, 2007; Bộ TNMT, 2008,
2009, 2011). Do vậy, đã có rất nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu về BĐKH
cho khu vực này. Chẳng hạn như dự án “Đánh giá sơ bộ tác động của nước biển
dâng tại khu vực Đồng bằng sông Hồng, khu vực duyên hải miền Trung, đồng
bằng sông Cửu Long” do Viện Quy hoạch Thủy lợi và Viện Khoa học Thủy lợi
Việt Nam thực hiện năm 2008. Năm 1009, Trung tâm START vùng Đông Nam
Á (Đại học Chulalongkorn, Thái Lan) và Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu –
Đại học Cần Thơ đã phối hợp chạy mơ hình khí hậu vùng PRECIS với kịch bản
A2 và B2, dựa vào chuỗi số liệu khí hậu giai đoạn 1980 – 2000 để phỏng đốn
giai đoạn 2030 – 2040.
Ngồi ra cũng phải kể đến những nghiên cứu của Nguyễn Hồng Trí,
(2010) trong tham luận “Vai trò của các khu dự trữ sinh quyển trong bối cảnh
BĐKH” – Tuyển tập Hội thảo Quốc gia “Phục hồi và quản lý HST rừng ngập
mặn trong bối cảnh BĐKH”, Cần Giờ - Tp. Hồ Chí Minh, 23-25/11/2010; Bùi
Đình Cam (2010) với cơng trình “Phục hồi và quản lý HST rừng ngập mặn trong
bối cảnh BĐKH ở huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa”; Nguyễn Minh Khắc (2010)
có bài viết “Rừng ngập mặn với cơng tác phịng ngừa thảm họa”; Nguyễn Quang
Hồng (2010) với “Phân tích kinh tế BĐKH” tại Hội thảo “Giải pháp thích nghi
với Biến đổi khí hậu tại đồng bằng sông Cửu Long” Kiên Giang, 2010, v.v.

14


Đáng chú ý trong thời gian này phải kể đến những nghiên cứu của Trương
Quang Học theo hướng tiếp cận xuyên ngành trong ứng phó với BĐKH và phát

triển bền vững - một vấn đề mang tính liên ngành trong bối cảnh hội nhập tồn
cầu hóa hiện nay (Trương Quang Học, 2010, 2012, 2013).
Năm 2011, Tổng cục Môi trường đã hoàn thành báo cáo “Điều tra, đánh
giá và cảnh báo biến động của các yếu tố khí tượng thủy văn và sự dâng cao
mực nước biển do BĐKH có nguy cơ gây tổn thương tài nguyên – thiên nhiên
vùng biển và dải ven biển Việt Nam, đề xuất các giải pháp phịng tránh và ứng
phó”. Trong báo cáo đã phân tích, đánh giá biến động, xu thế và quy luật hoạt
động của các yếu tố khí tượng, thủy văn gây tổn thất trong mối liên hệ với dự
BĐKH, trong đó khẳng định bão, áp thấp nhiệt đới, gió mùa, thủy triều là các
nhân tố chính tạo ra sự dâng rút của mực nước biển.
Thực hiện Chương trình NTP-RCC, Bộ TNMT đã hoàn thành việc cập
nhật Kịch bản BĐKH và NBD cho Việt Nam và chính thức cơng bố vào tháng 6
năm 2012.
Qua kết quả tổng hợp nêu trên cho thấy, ở Việt Nam bước đầu đã có những
nghiên cứu về vấn đề BĐKH. Trong đó, đáng lưu ý là chúng ra đã xây dựng được
kịch bản BĐKH và NBD của quốc gia (cụ thể đến cấp khu vực) và có một số nghiên
cứu bước đầu về đánh giá khả năng tác động do BĐKH tại một số địa phương.
Tuy nhiên, nhìn chung hiện nay, các nghiên cứu về BĐKH của Việt Nam
còn chưa nhiều và chưa đồng bộ. Chúng ta chưa có những nghiên cứu chun sâu
đánh giá tồn diện tác động của BĐKH đến tất cả các lĩnh vực tự nhiên và KT –
XH của Việt Nam. Trong đó, nghiên cứu đánh giá tổn thương do tác động của
BĐKH đến Việt Nam nói chung và những khu vực, địa phương cụ thể cũng chưa
được thực hiện đầy đủ. Vì vậy, hướng nghiên cứu này trong thời gian tới cần
phải được tiếp tục triển khai.
1.2.3. Các nghiên cứu tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy
Ngay từ ngày bắt đầu tham gia các Công ước quốc tế Ramsar, cộng đồng
quốc tế đã có sự quan tâm đặc biệt nhằm trợ giúp cho sự nghiệp bảo tồn và phát
triển tài nguyên môi trường ở khu vực. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ Khu
15