Sang kien cai tien 2010

sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
Sở gd & đt Hoà bình
Trờng thpt cộng hoà

Sáng kiến cải tiến
Sáng kiến cải tiến
TI :
rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp cho học sinh
rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp cho học sinh
lớp 10 thpt qua hệ thống bài tập ch
lớp 10 thpt qua hệ thống bài tập ch
ơng các định luật
ơng các định luật
chất khí
chất khí
Giáo viêN: nguyễn văn tuấn
Tổ : khtn i
Năm học: 2008-2009
Vật lí &khoa
học
sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
Mở đầu
I. lý do chọn đề tài:
1. Đổi mới phơng pháp dạy học là khắc phục phơng pháp truyền thụ một chiều,
rèn luyện thói quen, nếp sống t duy sáng tạo của ngời học. Để thực hiện đợc nhiệm
vụ này cần phải bồi dỡng đợc cho học sinh phơng pháp học tập để phát triễn t duy
nhận thức và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế. Muốn nâng cao chất lợng học
tập bộ môn Vật Lý phải có nhiều yếu tố song hành trong đó viêc áp dụng các phơng
pháp hớng dẫn giải bài tập Vật Lý đóng vai trò hết sức quan trọng. Trong quá trình
giải bài tập Vật lý lớp 10 nói chung và bài tập chơng các định luật chất khí nói
riêng, học sinh còn nhiều lúng túng, nhiều em cha có phơng pháp giải phù hợp, linh

hoạt cha biết vận dụng phơng pháp phân tích - tổng hợp để giải bài tập một cách có
hiệu quả.
2. Bài tập vật lí là một trong những công cụ không thể thiếu đợc trong quá trình
dạy học. Với tính chất là một phơng tiện dạy học, bài tập vật lí giữ vị trí đặc biệt
quan trọng trong việc hoàn thành dạy học vật lí:
- Bài tập vật lí giúp học sinh hiểu sâu hơn những quy luật vật lí, biết phân tích
chúng và ứng dụng chúng vào những vấn đề thực tiển
- Thông qua các bài tập vật lí, với sự vận dụng linh hoạt kiến thức đã học để
tự lực giải quyết tốt những tình huống có vấn đề thì các kiến thức đó trở nên sâu
sắc, hoàn thiện hơn.
- Bài tập vật lí là phơng tiện tốt để phát triển óc tởng tợng, tính độc lập trong
suy luận, tính kiên trì trong việc khắc phục khó khăn.
- Bài tập vật lí là một hình thức cũng cố, ôn tập, hệ thống hóa kiến thức trong
một chơng hay một phần.
- Đứng về mặt điều khiển hoạt động nhận thức thì bài tập vật lí còn là phơng
tiện kiểm tra kiến thức và kĩ năng của học sinh.
3. Việc vận dụng phơng pháp phân tích - tổng hợp để giải bài tập vật lý ở ch-
ơng này sẽ mở cho các em một hớng giải bài tập linh hoạt hơn: trên cơ sở những dữ
kiện đề ra, phân tích những đại lợng và tìm mối liên hệ giữa những đại lợng đó dựa
trên các định luật vật lýđã học, tổng hợp lại và tìm ra hớng giải phù hợp và đúng
sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
nhất của bài toán, nhờ đó rèn luyện khả năng phân tích tổng hợp, t duy sáng tạo
cho học sinh.
II. Mục đích đề tài:
- Thấy đợc tầm quan trọng của các bài tập vật lí trong việc dạy học vật lý.
- Trình bày một số bài tập chơng Các định luật chất khí vật lí 10 THPT.
- Nêu rỏ vai trò và ý nghĩa của bài tập vật lí trong quá trình ôn tập cũng cố
khắc sâu kiến thức.
III. ý tởng của đề tài:
Có thể chọn và sắp xếp một hệ thống bài tập trong chơng Các định luật chất

khí vật lí 10 THPT và thông qua việc giải chúng để nâng cao năng lực phân tích -
tổng hợp cho học sinh lớp 10 THPT.
IV. nhiệm vụ đề tài:
- Học sinh nhận biết đợc các bớc t duy phân tích - tổng hợp.
- Vận dụng các bớc của t duy phân tích - tổng hợp vào việc giải bài tập nói
chung.
- Thông qua hệ thống bài tập trong chơng Các định luật chất khí vật lí 10
THPT làm cho học sinh hiểu và rèn luyện cho chúng các thao tác t duy phân tích
- tổng hợp trong từng bớc giải


sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
Nội dung
Chơng I
Cơ sở lí luận của việc sử dụng bài tập vật lý để rèn luyện kỹ
năng phân tích- tổn hợp cho học sinh.
I. Cơ sở lí luận:
1. Vai trò và ý nghĩa của bài tập vật lý trong quá trình dạy học.
- Bài tập vật lý với t cách là một phơng tiện dạy học giữ vị trí đặc biệt quan
trọng trong việc hoàn thành nhiệm vụ dạy học.
- Bài tập vật lý giúp học sinh hiểu sâu hơn những quy luật vật lý, những hiện
tợng vật lý. Biết phân tích chúng và ứng dụng chúng vào những vấn đề thực tiễn.
- Bài tập vật lý đóng vai trò to lớn trong việc phát triển t duy phân tích
tổng hợp, phát triển tính độc lập suy nghĩ, tính kiên trì trong việc khắc phục khó
khăn.
- Các hình thức khác nhau của bài tập vật lý tạo điều kiện cho học sinh vận
dụng linh hoạt các định luật, định lí và thuyết vật lý để tự lực giải quyết thành công
những tình huống cụ thể khác nhau thì những kiến thức đó mới trở thành sâu sắc
hoàn thiện và trở thành tri thức riêng của mình.
2. Các bớc giải bài tập vật lý :

Bài tập vật lý rất đa dạng và phong phú nhng chúng ta có thể nêu ra khái quát
chung về phơng pháp giải gồm các bớc sau:
-Bớc 1: Tìm hiểu đề bài: Nghiên cứu kỹ đề bài, lập đợc bảng tóm tắt bằng ký
hiệu toán học
-Bớc 2: Xác lập mối liên hệ: Phân tích dữ liệu và tìm thêm dữ liệu trong kho
tri thức liên quan, xây dựng các bài toán trung gian theo hệ thống dẫn đến việc đáp
ứng yêu cầu chung của bài toán. Cụ thể dùng phơng pháp phân tích từ những đại l-
ợng phải tìm đi ngợc lại xem xét những kiến thức nào liên quan đến nó, trong những
kiến thức này tìm con đờng nào gần nhất đến dự kiện đã cho.
-Bớc 3: Giải tìm ra kết quả: Có thể theo lối cuốn chiếu đi từ từng bài toán
trung gian trong hệ thống đã thiết lập. Có thể theo lối tổng hợp nêu công thức tổng
quát thoã mãn yêu cầu, sau đó tìm từng đại lợng trong công thức đó bằng cách giải
bài toán phụ, cuối cùng thay giá trị vào các công thức tổng quát.
-Bớc 4: Kiểm tra xác nhận kết quả: Kiểm tra tính toán đã chính xác cha, giải
quyết hết yêu cầu bài toán đặt ra cha, kết quả thu đợc có phù hợp thực tế không và
kiểm tra thứ nguyên của các đại lợng vật lý đã tìm.
* Đối với bài tập vật lý trắc nghiệm khách quan các bớc thực hiện vẫn nh
trên, riêng bớc thực hiện lời giải thì đợc làm ở giấy nháp, còn kết quả lời giải là
việc chọn ra câu đúng và đánh dấu vào dó.
sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
3. Phơng pháp phân tích tổng hợp:
Trên đây nói lên các bớc chung để giải một bài tập vật lý, nhng để thực hiện
các bớc tốt nhất thì chúng ta cần nắm vững phơng pháp phân tích - tổng hợp.
Phân tích-tổng hợp là hai mặt của một quá trình t duy thống nhất. Phân tích
là cơ sở của tổng hợp, đợc tiến hành theo hớng dẫn tới tổng hợp. Sự tổng hợp diễn ra
trên cơ sở phân tích, phân tích và tổng hợp nhiều khi xen kẽ nhau. Phân tích càng
sâu thì tổng hợp càng đầy đủ, tri thức về sự vật hiện tợng càng phong phú.
a, Các bớc của phơng pháp phân tích- tổng hợp.
B ớc1: Khảo sát đối tợng cần nhận thức một cách toàn bộ. Nếu đối tợng cần
nhận thức là vật thể thì ta khồng chỉ khảo sát đối tợng ở hình thức bề ngoài của nó

mà còn phải xem xét mục đích sử dụng và chức năng của đối tợng dù rằng đối với
một số vật thể học sinh đã biết nhiều về mục đích sử dụng của chúng.
B ớc2: Phân chia đối tợng cần nhận thức thành các yếu tố, các bộ phận các
tính chất, các mối liên hệ.
B ớc3: Tách các yếu tố cơ bản bản chất ra khỏi các yếu tố không cơ bản
không bản chất
B ớc4: Tập hợp các yếu tố cơ bản thành một đối tợng trừu tợng. Mối liên hệ
chức năng giữa các yếu tố cơ bản đợc làm rõ. Nếu đối tợng nhận thức là vật thể thì
vẽ sơ đồ diễn tả hiệu quả phối hợp của các yếu tố này.
B ớc5: Khái quát hoá và tìm mối liên hệ có tính quy luật, rút ra quy luật hoạt
động cho tất cả các đối tợng tơng tự.
B ớc 6: Kiểm tra lại sự khái quát hoá trên các đối tợng cùng loại nhng không
thuộc đối tợng nghiên cứu.
b, Cách hớng dẫn học sinh giải bài tập của phơng pháp phân tích- tổng
hợp.
Muốn hớng dẫn học sinh giải một bài tập nào đó, giáo viên cần phân tích đợc
phơng pháp giải bài tập đó bằng cách vận dụng những hiểu biết về t duy giải bài tập
vật lý. Đồng thời với mục đích rèn luyện t duy phân tích-tổng hợp cho học sinh,
khi hớng dẫn giải giáo viên phải chỉ ra cho học sinh thấy đợc các bớc của thao tác t
duy này để từ đó họ vận dụng vào giải các bài tập tơng tự.
- Hớng dẫn theo mẫu: là kiểu hớng dẫn trong đó chỉ rõ cho học sinh những
hành động cụ thể cần thực hiện và trình tự thực hiện các hành động đó để đạt đợc
kết quả mong muốn. Những hành động này đợc gọi là hành động sơ cấp, đợc học
sinh hiểu một các đơn giản và nắm vững nó.
- Hớng dẫn tìm tòi: là kiểu hớng dẫn mang tính gợi ý cho học sinh suy nghĩ,
tìm tòi phát hiện cách giải quyết vấn đề, giáo viên gợi mở để học sinh tự tìm cách
giải quyết, tự xác địng các hành động cần thực hiện để đạt đợc kết quả.
- Hớng dẫn khái quát chơng trình hoá: là kiểu hớng dẫn học sinh tự đi tìm
cách giải quyết, giáo viên định hớng t duy của học sinh theo đờng lối khái quát của
việc giải quyết vấn đề. Sự định hớng ban đầu đòi hỏi học sinh tự lực tìm tòi giải

quyết. Nếu học sinh không đáp ứng đợc thì sự giúp đỡ tiếp theo của giáo viên là sự
sở gd & đt hoà bình trờng thpt cộng hoà Sáng kiến cải tiến
phát triển định hớng khái quát ban đầu, cụ thể hoá thêm một bớc bằng cách gợi ý
thêm cho học sinh để thu hẹp phạm vi tìm tòi, giải quyết, cho vừa sức học sinh. Nếu
học sinh vẫn cha tìm tòi, giải quyết đợc thì hớng dẫn của giáo viên chuyển dần
thành hơng dẫn theo mẫu để đảm bảo cho học sinh hoàn thành đợc yêu cầu của bớc
1, từ đó tiếp tục yêu cầu học sinh tự tìm tòi, giải quyết bớc tiếp theo. Nếu cần giáo
viên sẽ giúp đỡ thêm, cứ nh vậy cho đến khi giải quyết xong vấn đề.
Chơng II.
bài tập chơng các định luật chất khí vật lý 10 THPT nhằm
rèn luyện kỹ năng phân tích-tổng hợp cho học sinh.
I. Bài tập định luật bôi-lơ - ma-ri-ốt:
A. Kiến thức cơ bản :
1. Quá trình đẳng nhiệt : Quá trình biến đổi trạng thái trong đó nhiệt độ đợc giữ
không đổi gọi là quá trình đẳng nhiệt.
2. Định luật Bôi-Lơ - Ma-ri-ốt : Trong quá trình đẳng nhiệt của một lợng khí
nhất định, áp suất tỉ lệ nghịch với thể tích.

1
p
V
:
hay
pV =
hằng số
3.Đờng đẳng nhiệt:
Đờng biểu diễn sự phụ biến thiên
của áp suất theo thể tích khi nhiệt
độ không đổi gọi là đờng đẳng nhiệt.
Trong hệ toạ độ(p,V) đờng này là

đờng hypebol.
V
T
2
>T
1
T
1
T
2
p
O