Bài 3. Tức nước vỡ bờ

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>TỨC NƯỚC VỠ BỜ</b>

<b>(TRÍCH "TẮT ĐÈN" - NGƠ TẤT TỐ)</b>
I. Mục tiêu bài dạy:

- Gíup H thấy được sự tàn ác, bất nhân của xã hội PKTD thông qua bộ mặt
của hai tên tay sai và phẩm chất cao đẹp của người nông dân, tài năng nghệ thuật
của Ngô Tất Tố.

- Rèn kỹ năng đọc, cảm nhận, phân tích nhân vật.

- Giáo dục H trân trọng vẻ đẹp tâm hồn, phê phán bất công.
II. Phương tiện dạy học:

- Đọc tóm tắt tiểu thuyết "Tắt đèn" - Ngô Tất Tố.
- Soạn bài theo câu hỏi SGK.

III. Cách thức tiến hành.

- Gợi mở, nêu vấn đề, phân tích, tổng hợp, tích hợp.
IV. Tiến trình bài dạy:

1. Ổn định tổ chức lớp.
2. Kiểm tra bài cũ.

1. Em hiểu gì về chú bé Hồng qua đoạn trích "Trong lịng mẹ"

- Là 1 chú bé chịu nhiều nỗi đau mất mát, dễ xúc động tinh tế và nhạy cảm,
có tình thương u vơ bờ đối với mẹ.

2. ý nào khơng nói lên đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích "Trong lịng mẹ" ?

A. Giàu chất trữ tình.

B. Miêu tả tâm lý nhân vật đặc sắc.
C. Sử dụng nt châm biếm.

D. Có những h/a so sánh độc đáo.

? Thế nào là tính thống nhất về chủ đề của văn bản ? Làm thế nào để đảm bảo
tính thống nhất về c/đề ?

3. Bài mới.

* Hoạt động 1: Hướng dẫn H tìm hiểu tác giả, tác phẩm

I. Giới tác giả, tác phẩm.
GV Hãy giới thiệu vài nét sơ lược về nhà văn Ngô Tất Tố ? 1. Tác giả (1893 - 1954)

H - Trình bày SGK

GV Ngơ Tất Tố là một nhà văn mà còn là một nhà học giả
có nhiều cơng trình khảo cứu có giá trị về triết học và
văn học cổ, một nhà báo mang khuynh hướng dân chủ
tiến bộ và giàu tính chiến đấu. Năm 1996, ông được nhà
nước truy tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật.

- Ngô Tất Tố là nhà văn là
học giả, nhà báo.

- Ông được nhà nước truy
tặng giải thưởng HCM về

văn học nghệ thuật.

2. Tác phẩm
GV Em đã đọc tiểu thuyết "Tắt đèn" chưa ? Hãy tóm tắt cốt

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

H - Tắt đèn là tác phẩm tiểu biểu nhất của Ngô Tất Tố và
cũng là 1 tác phẩm xuất sắc của dòng văn học h/thực
phê phán Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945. Được gọi là
"một thiên tiểu thuyết có luận đề xã hội hoàn tồn
phụng sự dân q, một áng văn có thể gọi là kiệt tác,
tịng lai chưa từng thấy".

- Tóm tắt:

- Tắt Đèn là tác phẩm xuất
sắc của dòng văn học hiện
thực phê phán và tiêu biểu
nhất của Ngô Tất Tố.

GV Truyện kể về làng quê Đông Xá trong những ngày sưu
thuế căng thẳng. Bọn hào lí trong làng ra sức đốc thuế
lùng sục những người nông dân nghèo thiếu thuế. Gia
đình anh Dậu thuộc loại nghèo nhất làng phải chạy vạy
từng đồng để có tiền nộp sưu. Anh Dậu đang ốm vẫn bị
trói, giải ra đình và bị đánh đập. Chị Dậu vì thế phải
theo sự ép buộc khéo của lão Nghị Quế keo kiệt, đành
bán đứa con gái 7 tuổi cùng ổ chó mới đẻ và gánh khoai
để có tiền nộp đủ suất sưu cho chồng. Khơng ngờ, bọn
hào lí lại bắt chị Dậu phải nộp cả suất sưu của người em
chồng đã chết từ năm ngoái. Anh Dậu được tha về

nhưng vẫn ốm nặng, sáng hôm sau vừa tỉnh lại, cai lệ
và tên đầy tớ của lí trưởng đã xộc đến địi bắt anh đi.
Dù chị Dậu đã cố van xin nhưng bọn chúng không
nghe. Tức nước vỡ bờ, chị đã chống trả quyết liệt, quật
ngã bọn chúng. Chị bị bắt lên huyện và bị tên tri huyện
Tư Ân lợi dùng để giở trò bỉ ổi. Chị kiên quyết cự tuyệt
và chạy thốt ra ngồi. Cuối cùng, để có tiền nộp thuế,
chị đánh gửi con để lên tỉnh ở vú cho 1 lão quan. Rồi
một đêm lão mò vào buồng chị, chị chống trả quyết liệt
và chạy ra ngoài trời tối đen như mực.

Tắt đèn là một bức tranh chân thực về cuộc sống cùng
quẫn của người nông dân bị áp bức, bóc lột trong xã hội
cũ, là 1 bản án đanh thép đối với xã hội TDPK bất công
tàn ác, là bài ca k/định vẻ đẹp phẩm chất cao quý của
người phụ nữ nơng dân Việt Nam

GV Giới thiệu vị trí của đoạn trích "Tức nước vỡ bờ" ? "Tức nước vỡ bờ" trích
trong chương 18 của tác
phẩm "Tắt đèn"

H - Trình bày SGK

* Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc, chú thích 3. Đọc và chú thích
GV Hướng dẫn H đọc chậm, rõ ràng, chú ý ngữ điệu khi

đọc lời thoại.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

+ Vai chị Dậu.

+ Vai cai lệ và người nhà lí trưởng.

GV Trong văn bản có 1 số từ ngữ cũ ít quen thuộc với các
em như: sưu, xái, lực điền, hậu cần. Hãy giải thích.
H Chú thích SGK: 3,4,6,9,11

GV Tức nước vỡ bờ, theo em thành ngữ ấy nói về điều gì ?
Điều ấy được thể hiện trong đoạn trích này ntn ?

H - Tức nước vỡ bờ chỉ hiện tượng, trạng thái bên trong bị
dồn nén đầy chặt quá đến mức muốn bung ra.

- Trong trường hợp này "Tức...bờ", chỉ việc bị chèn
ép, áp bức sẽ khiến người ta phải vùng lên chống đối,
phản kháng lại.

* Hoạt động 3: Hướng dẫn H phân tích II. Phân tích
GV Đoạn trích có những nhân vật nào ? Em có thể phân

nhóm các nhân vật ? ai là nhân vật chính ? 1. Kết cấu, bố cục.- Có hai tuyến nhân vật
H - Trình bày, GV ghi bảng

2. Phân tích:
GV Khi bọn tay sai xơng vào nhà chị Dậu, tình thế của chị

như thế nào ? a. Nhân vật cai lệ và người nhà lý trưởng
H Thảo luận:

- Giữ mùa sưu thuế căng thẳng, vì nhà nghèo, chị Dậu
đã phải bán con, bán chó, cả gánh khoai để nộp sưu

chồng nhưng bọn lí hào bắt nhà chị phải nộp cả suất
sưu cho người em chồng chết từ năm ngoái: thành thử
anh Dậu vẫn cứ là người thiếu sưu. Bọn chúng xông
vào nhà nã thuế chắc chắn sẽ khơng bng tha anh.
- Anh Dậu thì đang ốm đau rề rề, tưởng như đã chết
đêm qua giờ đây mới tỉnh. Nhiệm vụ chị Dậu lúc này là
bảo vệ chồng khỏi tình thế nguy ngập.

GV _{Tình thế của chị Dậu lúc bấy giờ thật là cùng đường,}
khốn quẫn, lại thân cô thế cô, bên cạnh người chồng bị
đánh trói, ốm thập tử nhất sinh vừa mới tỉnh dạy và hai
đứa con nhỏ.

Em hiểu cai lệ là người ntn trong xh cũ ?

- Xuất hiện trong tình thế
cùng đường, khốn quẫn lại
thân cô thế cô của chị Dậu
H - Viên cai chỉ huy một lớp tính lệ ở nơng thơn trước

cách mạng tháng 8, thg được bọn quan lại cho phép sử
dụng bạo lực để bức ép người dân theo lệnh của chính
quyền.

GV Hắn x/hiện ở làng Đông xá với nhiệm vụ thúc sưu.
Em hiểu thế nào là thuế sưu ?

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

thương từ 18- 60 tuổi hàng năm phải nộp cho Nhà
nước PKTD. Sưu cịn có nghĩa là cơng việc nặng nhọc
mà người dân đinh phải làm cho Nhà nước trong xã hội.

GV Em thấy thực trạng xã hội lúc bấy giờ ntn khi gia đình
anh Dậu phải đóng suất sưu cho người em đã qua đời từ
năm ngoái.

H - Xã hội tàn nhẫn, bất cơng, khơng có luật lệ

GV H/a tên cai lệ đã được nhà văn khắc hoạ qua những chi
tiết nào ? (Cử chỉ, h/động, lời nói)

H - Thái độ hống hách của kẻ chuyên đi bắt bớ đánh đập
người dân:

Gõ đầu roi xuống đất, thét, trơn ngược hai mắt, hầm
hè.

- Ngôn ngữ lời nói hách dịch, vơ văn hố của kẻ ác ơn.
+ Thằng kia ơng tg mày chết đêm qua cịn sống đấy à ?
+ Mày định nói cho cha mày nghe đấy à ?

+ Ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thôi à ?...
- Hành động vũ phu côn đồ:

+ Dùng dùng cai lệ giật phắc cái thừng trong tay anh
này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.

+ Vừa nói hắn vừa bịch ln vào ngực chị Dậu mấy cái.
+ Tát vào mặt chị một cái đánh bốp

- Thái độ hống hách của kẻ
chuyên đi bắt bớ, đánh

người

- Lời văn hách dịch, vơ văn
hố của kẻ ác ôn

- Hành động vũ phu côn đồ.

GV Những chi tiết ấy đã lột tả b/chất gì của tên cai lệ ? Hãy
phân tích

H - Là tên tay sai chuyên nghiệp, tiêu biểu trọn vẹn nhất
cho hạng tay sai, là công cụ bằng sắt đắc lực cho trật tự
xã hội tàn bạo ấy. Đánh trơi là nghề của hắn và được
hắn làm với 1 kỹ thuật thành thạo và say mê. Hắn hung
dữ, sẵn sàng gây tội ác mà khơng hề chùn tay, cũng
khơng hề bị ngăn chặn vì hắn đại diện cho nhà nước và
nhân danh phép nước để hành động. Với hắn khơng cịn
tính người, mà chỉ có bắt bớ đánh trói người vơ tội vạ,
để vừa lịng quan thầy và để thoả mãn tính thú của kẻ
chuyên đi tìm sự sung sướng trên nỗi khổ đau của
người khác.

- Tính cách hung bạo dã thú của cai lệ được thể hiện
thật đậm nét và nhất quan. Từ cử chỉ h/động đều thô
bạo, đến ngôn ngữ không phải là ng của con người, hắn
chỉ biết quát thét...giống như tiếng gầm rít của thú dữ
và khơng có k/năng nghe tiếng nói của đồng loại vì thế

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

hắn đã bỏ ngồi tai mọi lời van xin trình bày tha thiết có
tình có lí của chị Dậu và đáp lại những lời chửi thô tục,

những hành động đểu cáng, hung hãm táng tận lương
tâm tới rợn người.

GV Qua tên cai lệ và bọn thuộc hạ, chúng ta hiểu gì về b/c
của xã hội cũ ?

H - Tuy chỉ xuất hiện trong đoạn văn ngắn nhưng cai lệ
được khắc hoạ hết sức nổi bật, có giá trị điển hình rõ
rệt. Cai lệ là một trong những hiện thân sinh động của
trật tự TDPK đương thời. Đó là một xã hội đầy rẫy bất
công và sự tàn ác, một xã hội có thế gieo tai hoạ xuống
cho người lương thiện bất kì khi nào, một xã hội tồn tại
trên cơ sở của các lí lẽ và h/động của kẻ bạo ngược

_{Là h/thân sinh động của}
trật tự xã hội TDPK tàn ác,
bất cơng

GV Cho H nhắc lại tình thế của chị Dậu khi cai lệ và người
nhà lí trưởng xơng vào nhà thúc sưu ?

2. Nhân vật chị Dậu
H - Chị vừa rón rén bưng bát cháo lên cho anh Dậu và hồi

hộp chờ xem chồng ăn có ngon miệng khơng. Vừa thấy
bọn chúng anh Dậu ốm yếu vì q khiếp đảm đã lăn
đùng khơng nói được câu gì. Lúc này tính mạng của
anh Dậu phụ thuộc vào sự đối phó của chị

GV Chị Dậu đã đối phó với bọn tay sai để bảo vệ chồng

ntn?

H - Lúc đầu tha thiết van xin tên cai lệ
_{Vùng dậy quật ngã tên cai lệ}

GV Chị lại phải tha thiết van xin như thế nào ?

H - Mặc cho những lời quát tháo, mắng chửi tàn bạo của
hai tên tay sai trút xuống đầu, chị vẫn một mực van xin
chúng. Chị run run nói với chúng bằng những lời nhũn
nhặn lễ phép khiêm nhường với lối xưng hô hạ mình
(cháu- ơng) Cho đến khi cai lệ chạy sầm sập đến định
trói anh Dậu, chị xám mặt chạy đến đỡ lấy tay hắn và
thiết tha van xin: Cháu van ông...tha cho"

- Chị Dậu nhẫn nhục lễ phép
cố van xin thiết tha đến mức
tự hạ mình

GV Vì sao chị Dậu lại nhẫn nhục lễ phép thiết tha van xin
như vậy ? Có phải chị là người yếu đuối nhút nhát c ?
H - Vì bọn tay sai hung hãn đang nhân danh phép nước để

ra tay còn chồng chị là kẻ cùng đinh có tội, bởi thương
chồng nhất là lúc này đang đau ốm chị đã cố thiết tha
van xin để chồng khỏi bị đánh trói.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

người nơng dân thấp cổ bé họng biết rõ thân phận của
mình, cùng với bản tính mộc mạc, quen nhẫn nhục chị
chỉ biết van xin lễ phép, cố khơi gợi từ tâm và lương tri

của cai lệ

_{Tấm lòng thương chồng}
bản tính mộc mạc, nhẫn
nhục, dịu dàng cả trong thù
ghét để cố khơi gợi từ tâm
và lương tri của cai lệ

GV Nhưng tên cai lệ chẳng thèm nghe lấy nửa lời, xơng vào
trói anh Dậu và bịch vào ngực chị, dường như không
chịu được nữa chị đã cự lại. Chị đã cự lại ntn ?

H - Cai lệ đánh chị và sấn đến trói anh Dậu: Tức q chị
đã cự lại bằng lí lẽ: Chồng tôi đau ốm, ông ...."

- Cai lệ tát vào mặt chị, nháy vào cạnh anh Dậu: Chị
nghiến hai hàm răng "Mày trói chồng...."

- Người nhà lí trưởng bước đến giơ gậy chực đánh chị
Dậu: Chị Dậu túm tóc hắn, lẳng cho 1 cái ngã nhào ra
thềm

GV Trong những hành động vùng lên "tức nước vỡ bờ" em
thấy chi tiết nào có ý nghĩa nhất ? Vì sao.

H - Tự bộc lộ

GV Theo em sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu
tả chân thực, có hợp lí khơng ? Hãy phân tích.

H - Diễn biến tâm lý được nhà văn miêu tả chân thực, phù
hợp với sự phát triển tự nhiên và biện chứng của t/cách
nhân vật.

+ Hai tên tay sai càng vũ phu, thô bạo thì sự phản ứng
chị Dậu càng mạnh mẽ quyết liệt, điều đó được thể hiện
trong ngơn ngữ, hoạt động của chị.

. Lần cự lại đầu tiên xưng hô đã khác trước tuy vẫn gọi
cai lệ là ông nhưng đã xưng tơi một cách ngang hàng,
bình đẳng tố cáo bọn tay sai.

. Đến lần phản ứng quyết liệt theo, cùng với hành động
nghiến hai hàm răng, cách xưng hô đã thay đổi: chị đã
đứng trên kẻ thù khi gọi tên cai lệ là mày và tự xưng là
bà. Bộc lộ rõ sự căm giận và khinh bỉ cao độ đồng thời
thể hiện sức mạnh của người nông dân bị áp bức đã
vùng lên.

. Ngùn ngụt căm phẫn chị đã quật ngã hai tên tay sai.
Vừa ra tay chị đã nhanh chóng biến hai tay sai hung
hãn đầy mình thành kẻ thạm bại xấu xí, tả tơi.

- Cự lại bọn tay sai.
+ Bằng lí xưng tôi - một
cách ngang hàng đanh thép
tố cáo bọn tay sai

+ Bằng hành động ghiến hai
hàm răng, thay đổi xưng hô

tự xưng là bà bộc lộ sự căm
giận và khinh bỉ cao độ
đồng thời khẳng định tư thế
đứng trên đầu kẻ thù và sức
mạnh của người nông dân bị
áp bức đã vùng nên

. Ngùn ngụt căm phẫn chị đã
quật ngã hai tên tay sai như
1 sự tất yếu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Như vậy có gì mâu thuẫn trong tính cách của nhân vật
khơng?

H - Khơng có gì mâu thuẫn trong t/c của nhân vật, đây
mới chính là sự phát triển tự nhiên của 1 tính cách
thống nhất. Tất cả đều có nguồn gốc sâu xa từ lòng
thương yêu chồng của chị.

+ Trước nhất là nhẫn nhục van xin để chồng khỏi bị
đánh trói. Sau là vùng lên chống lại kẻ thù để bảo vệ
chồng khi chị biết rằng không thể nào van xin được nữa
và bản thân cũng bị chúng đánh đập thô bạo.

Giai đoạn sau chỉ là sự nối tiếp  _{của giai đoạn trước.}
Từ lịng thương chồng chị đã có sức mạnh quật ngã hai
tên tay sai.

_Sự _{của 1 tính cách}
thống nhất

GV Nhà văn đã sử dụng các biện pháp nt gì để khắc hoạ
nhân vật chị Dậu ?

H - Tác giả đã lựa chọn kết hợp các chi tiết điển hình về
cử chỉ, lời nói, hành động, kết hợp miêu tả, biểu cảm
khi tự sự.

GV Qua những điều phân tích h/a, cho thấy chị Dậu là
người phụ nữ ntn ?

GV nói thêm:

Hành động của chị Dậu chỉ là bột phát về căn bản chưa
giải quyết được gì (Chỉ 1 lúc sau cả nhà chị bị trói, điệu
ra đình). Nhưng có thể tin rằng khi có a/sáng CM rọi
tới, chị sẽ là người đi hàng đầu trong cuộc đấu tranh.

- Với các chi tiết chọn lọc
điển hình về cử chỉ, lời nói,
hành động chị Dậu là một
phục nữ nông dân hết mực
yêu thương chồng con, mộc
mạc khiêm nhường, biết
nhẫn nhục chịu đựng có
một sức sống mạnh mẽ, một
tinh thần phóng khống,
tiềm tàng.

GV Qua h/a chị Dậu, em hiểu gì về thái độ và t/cảm của nhà

văn ?

H Nhà văn ca ngợi, đứng về phía người phụ nữ nơng dân.
H/a he, đồng tính trước cái ác và sự bất công bị trừng trị
dù chỉ là nhất thời và tự phát, lên án xã hội thống trị
bất công...

GV Vậy theo em, đặt tên văn bản là "tức nước vỡ bờ" có
thoả đáng khơng ? Vì sao ?

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

dự báo cơn bão táp quần chúng nhân dân nổi dậy sau
này.

* Hướng dẫn H tổng kết III. Tổng kết

GV Nêu giá trị nội dung nt đặc sắc của truyện ? 1. Nội dung
H - Trình bày : ghi nhớ SGK

- GV đánh giá, bổ sung
- Đọc to ghi nhớ SGK

2. Nghệ thuật

- Khắc hoạ nhân vật rõ nét t/
c điển hình  _{tự nhiên chân}
thực.

- Ngòi bút miêu tả sống
động.

- Ngôn ngữ kể chuyện và
đối thoại n/v bình dị, sinh
động.

3. Ghi nhớ

* Hoạt động 4: Luyện tập IV. Luyện tập

* Câu 6: SGK.

- Xui người nông dân nổi loạn là tiếp thêm sức mạnh cho người nơng dân để
họ vùng lên chống lại áp bức bóc lột của chế độ TDPK, như vậy phải cho họ thấy
được bộ mặt thật của bọn người đại diện cho chế độ đó cũng như sức mạnh của
người nơng dân.

- Tức nước vỡ bờ đã cho họ thấy rõ hai điều đó.
+ Cai lệ: tàn bạo vơ nhân tính...

+ Chị Dậu: Sức mạnh tiềm tàng....đánh ngã kẻ thù.
4. Củng cố nội dung bài học:

- Theo em, vì sao chị Dậu được gọi là điển hình về người nơng dân Việt Nam
trước CM tháng 8.

A. Vì chị Dậu là người nơng dân khổ nhất từ trước tới nay.
B. Vì chị Dậu là phụ nữ nd mạnh mẽ nhất.

C. Vì chị là người phụ nữ nông dân chịu nhiều đau khổ, nhưng vẫn giữ được
phẩm chất cao đẹp.

D. Vì chị là người phụ nữ nông dân luôn nhịn nhục trước áp bức của bọn
TDPK.

5. Hướng dẫn học bài.

- Đọc lại đoạn trích. Học theo phân tích.
- Hồn thành bài tập.

- Soạn bài: Xây dựng đoạn văn trong văn bản.
V. Rút kinh nghiệm.

- Khi phân tích phần 1: - Cai lệ là người ntn trong xã hội cũ, xuất hiện ở làng
đơng xá để làm gì ? Xuất hiện trong tình thế của chị Dậu ntn ?

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9></div>

<!--links-->