Giáo án Công nghệ cả năm

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng. chủ đề tự chọn môn ngữ văn lớp 8 ( Các chủ đề nâng cao ). Hµ Néi 1-2003. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Lêi nãi ®Çu Dạy-học các nội dung tự chọn là một trong những điểm mới của Chương tr×nh Ng÷ v¨n THCS. Nh÷ng néi dung nµy chØ ®­îc d¹y ë 2 líp cuèi cÊp víi mục đích: 1, Củng cố và khắc sâu thêm những kiến thức đã học trong chương trình chÝnh kho¸ . 2, Më réng vµ n©ng cao thªm mét sè tri thøc vµ kü n¨ng cÇn thiÕt nh­ng chưa được chuẩn bị trong chương trình chính khoá do thời gian và điều kiện chưa có. Góp phần định hướng, phân hoá năng lực của học sinh cuối cấp THCS giúp các em bước đầu có thể tự chọn cho mình một hướng đi thích hợp khi chuyển lên học ở trường Trung học chuyên ban. 3, HÖ thèng l¹i mét sè tri thøc vµ kü n¨ng thËt thiÕt thùc nh»m gãp phÇn giúp một số HS không có điều kiện học lên, bước vào cuộc sống tốt hơn. 4, Bước đầu đáp ứng nguyện vọng và sở thích cá nhân của một số HS . Để đạt được mục đích trên, chung tôi xây dựng các nội dung tự chọn môn Ngữ văn theo ba loại chủ đề như sau: a, Chủ đề bám sát: hướng tới đối tượng HS từ trung bình trở xuống nhằm giúp các em nắm vững được những kiến thức và kỹ năng đã được học trong chương trình chính khoá. Nội dung chủ yếu là tổng kết, hệ thống lại những vấn đề đã học, từ đó đưa ra hệ thống bài tập bổ sung nhằm củng cố và rÌn luyÖn. b, Chủ đề nâng cao: Hướng tới đối tượng HS khá giỏi nhằm giúp các em mở rộng, đào sâu, nâng cao những tri thức đã học trong chương trình. Nội dung và phương pháp chủ yếu là giới thiệu một số vấn đề mới chưa được học hoặc chưa có điều kiện học kỹ, học sâu trong chương trình chính khoá. c, Chủ đề đáp ứng: Hướng tới những HS có nguyện vọng và sở thích cá nhân nhằm đáp ứng những yêu cầu riêng của HS. Tuy vậy nội dung và phương pháp ở loại chuyên đề này vẫn chủ yếu nằm trong khuôn khổ nhà trường nhằm bæ sung cho häc vÊn phæ th«ng mét c¸ch thiÕt thùc, bæ Ých vµ kh¶ thi. Chương trình Ngữ văn lớp 8 nêu lên 15 chủ đề tự chọn, trước mắt chúng tôi giới thiệu 5 chủ đã được viết thành bài học. Các chủ đề này được viết chủ yếu cho HS tự học. Tuy chúng được trình bày khá linh hoạt nhưng đều có hai phÇn lín: Một là gợi ý, hướng dẫn HS tự học bằng cách nêu lên các bước, thực hiện các hoạt động để tìm hiểu các nội dung cần nắm vững. Hai là cung cấp những hiểu biết theo các yêu cầu và mức độ của từng loại chủ đề đã nêu qua một bài đọc cụ thể. Do lần đầu tiên biên soạn các chủ đề này, các tác giả chưa có nhiều kinh nghiệm, nên tài liệu chắc chắn còn những thiếu sót. Chúng tôi rất mong bạn đọc, các em HS và nhất là các thầy, cô giáo góp cho những ý kiến để kịp thời chỉnh söa. Thay mÆt c¸c t¸c gi¶. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng. mét sè yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh Môc tiªu: Sau khi học chuyên đề này, các em nắm được một số nội dung và kĩ năng cơ b¶n sau ®©y:  Những yếu tố hình thức nghệ thuật mà các nhà thơ thường dùng để biểu hiện tình cảm, tư tưởng của mình trong thơ trữ tình .  Những chú ý khi phân tích các yếu tố nghệ thuật đó  Nh÷ng ®iÒu cÇn tr¸nh khi ph©n tÝch c¸c yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt trong th¬ tr÷ t×nh .  Biết vận dụng những hiểu biết có được tự bài học tự chọn này để phân tích mét sè t¸c phÈm tr÷ t×nh.. Thêi gian häc tËp trªn líp : 6 tiÕt Tµi liÖu häc tËp:  Bài đọc: Một số yếu tố hình thức nghệ thuật cần chú ý khi phân tích thơ trữ t×nh  C¸c bµi tËp luyÖn tËp  Các bài đọc-hiểu thơ trữ tình đã học trong sách Ngữ văn 6,7,8  C¸c thÓ th¬ ca vµ sù ph¸t triÓn cña h×nh thøc th¬ ca trong v¨n häc ViÖt Nam (Bïi V¨n Nguyªn, Hµ Minh §øc - NXB Khoa häc X· héi, 1971)  99 Phương tiện và biện pháp tu từ Tiếng Việt (Đinh Trọng Lạc - NXB Giáo dôc, 1999) Gîi ý thùc hiÖn: Để nắm chắc được các nội dung cơ bản đã nêu trong phần Mục tiêu ở trên, các em cần thực hiện một số hoạt động học tập sau đây: Bước 1. Ôn lại một số vấn đề về thơ trữ tình §äc vµ tr¶ lêi mét sè c©u hái vµ bµi tËp sau ®©y: C©u 1: H·y kÓ ra mét sè bµi th¬ tr÷ t×nh mµ em thuéc trong s¸ch Ng÷ v¨n 6, Ng÷ v¨n 7 hoÆc Ng÷ v¨n 8.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng C©u 2: Em hiÓu thÕ nµo lµ tr÷ t×nh vµ thÕ nµo lµ tù sù ? Hai c¸ch thÓ hiÖn nµy khác nhau ở chỗ nào? Nắm được điều đó sẽ giúp gì cho việc tìm hiểu thơ trữ t×nh vµ v¨n xu«i tù sù ? §Ó tr¶ lêi ®­îc c©u hái nµy, c¸c em h·y suy nghÜ vµ t×m hiÓu mét sè ®iÓm sau: a. Cã b¹n gi¶i thÝch tr÷ t×nh lµ: tÝch tr÷ t×nh c¶m (tr÷ lµ tÝch tr÷ nh­ tÝch tr÷ lương thực; tình là tình cảm, tâm hồn của người viết); còn tự sự là kể lại, thuật l¹i sù viÖc ( tù lµ kÓ l¹i thuËt l¹i; sù lµ viÖc). Trong c¸ch gi¶i thÝch cña b¹n cã g× đúng và có gì chưa đúng ? b. Khi đọc tác phẩm Lão Hạc hoặc Tắt đèn, em có thấy nhà văn Nam Cao và Ng« TÊt Tè xuÊt hiÖn trùc tiÕp kh«ng ? Cã khi nµo Nam cao nãi trùc tiÕp trong truyện: “tôi thương lão Hạc lắm” không ? Ngược lại khi đọc đoạn thơ sau: Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ Màu nước xanh, cá bạc, chiếc thuyền vôi, Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i, T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸ ! ( Quê hương - Tế Hanh. Ngữ văn 8 - sách thí điểm) thì tình cảm nhớ nhung đối với quê hương trong đoạn thơ có phải là của Tế Hanh không và có phải nhà thơ đã phát biểu một cách trực tiếp không ? c. Có người phân tích bài Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương chỉ tập trung phân tích hình tượng chiếc bánh trôi, từ đó làm nổi bật phẩm chất cao đẹp và thân phận chìm nổi của người phụ nữ Việt Nam. Theo em cách phân tích đó còn thiếu điều gì quan trọng đối với thơ trữ tình ? Câu 3. Có hai ý kiến khác nhau khi phân tích bài thơ Lượm của Tố Hữu. ý kiến 1: Tập trung phân tích và làm nổi bật vẻ đẹp của hình tượng Lượm ( vui tươi, nhí nhảnh, dũng cảm, lạc quan...) ý kiến 2: Tập trung phân tích những tình cảm yêu thương, trân trọng của nhà thơ Tố Hữu đối với chú bé liên lạc trong bài thơ. ý kiến của em như thế nào ? Tại sao em lại lựa chọn hoặc đề xuất ý kiến nh­ thÕ ? Câu 4. Qua các bài thơ trữ tình đã học, hãy xác định xem những yếu tố hình thức nghệ thuật nào thường được chú ý phân tích, những yếu tố nào em thấy ít được chú ý và yếu tố nào chưa biết bằng cách đánh kí hiệu vào trước chữ cái của các yếu tố sau. Yếu tố đã được chú ý ghi dấu cộng (+); yếu tố ít được chú ý đánh dấu trừ (-) và yếu tố chưa biết ghi dấu tích ( ). A. ThÓ th¬ B. VÇn th¬ C. Thanh ®iÖu (b»ng, tr¾c) D. NhÞp th¬. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng E. Tõ ng÷ - H×nh ¶nh H. C¸c biÖn ph¸p tu tõ I. Kh«ng gian vµ thêi gian Bước 2. Đọc kĩ bài đọc Những yếu tố hình thức nghệ thuật cần chú ý khi phân tÝch th¬ tr÷ t×nh vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: 1. Bài đọc có mấy phần ? Mỗi phần nêu các nội dung lớn gì ? Hãy lập dàn ý đại cương cho bài đọc ấy. 2. Những hình thức nghệ thuật nào thường được các nhà thơ sử dụng trong thơ tr÷ t×nh? Ngoµi c¸c h×nh thøc mµ bµi viÕt nªu lªn, cßn cã h×nh thøc nµo kh¸c kh«ng? NÕu cã th× h·y liÖt kª ra vµ cho mét vÝ dô cô thÓ . 3. Bài đọc giúp em hiểu thêm được điều gì và giúp em tránh được những lỗi gì khi ph©n tÝch, c¶m thô th¬ tr÷ t×nh ? Bước 3. Làm các bài tập thực hành Bài tập 1. Đọc kĩ các đoạn thơ dưới đây và trả lời câu hỏi : §o¹n 1 : TiÕng suèi trong nh­ tiÕng h¸t xa, Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ, Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. ( C¶nh khuya - Hå ChÝ Minh ) §o¹n 2 : GËm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t, Ta n»m dµi, tr«ng ngµy th¸ng dÇn qua, Khinh lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ, Giương mắt bé diễu oai linh rừng thẳm. ( Nhí rõng - ThÕ L÷ ) §o¹n 3 : Em ¬i Ba Lan mïa tuyÕt tan Đường bạch dương sương trắng nắng tràn Anh đi nghe tiếng người xưa vọng Một giọng thơ ngâm, một giọng đàn ( Em ¬i Ba Lan - Tè H÷u ) a, Hãy chỉ ra các chữ mang vần trong 3 đoạn thơ trên và xác định đó là những vÇn g× ? b, Cách gieo vần trong đoạn thơ thứ ba có gì đặc biệt ? Cách gieo vần như thế đã giúp gì cho việc biểu hiện nội dung đoạn thơ ?  §äc c¸c c©u th¬ sau ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái :. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Ô ! Hay buồn vương cây ngô đồng Vµng r¬i, vµng r¬i: thu mªnh m«ng. §o¹n 1 :. ( BÝch Khª ) Đoạn trường thay lúc phân kì Vã c©u khÊp khÓnh, b¸nh xe gËp gÒnh ( NguyÔn Du ) §o¹n 3 : Tµi cao phËn thÊp chÝ khÝ uÊt Giang hồ mê chơi quên quê hương ( T¶n §µ ) a, Thèng kª c¸c ch÷ mang thanh b»ng vµ thanh tr¾c trong ba ®o¹n th¬ trªn; Cách sử dụng các thanh bằng và thanh trắc của các tác giả có gì đặc biệt ? b, Thanh bằng thường diễn tả những gì nhẹ nhàng, êm ái, bâng khuâng... Ngược lại thanh trắc thường diễn tả những gì trúc trắc, nặng nề ... Vận dụng đặc ®iÓm nµy, h·y chØ ra t¸c dông cña c¸c thanh b»ng, tr¾c trong viÖc biÓu hiÖn néi dung ë c¸c c©u th¬ trªn . Bài tập 2: Khi đọc bài thơ Lượm ơi đến những dòng thơ như Ra thÕ Lượm ơi ! hoặc : Thôi rồi, Lượm ơi ! và Lượm ơi, còn không ? có bạn vẫn đọc theo ngữ điệu giống như khi đọc các câu thơ khác trong bài ? Theo em như thế có đúng kh«ng ? V× sao ? Bài tập 3: Những câu thơ sau đều có ít nhất 2 cách đọc. Cách nào cũng thấy có vẻ đúng, nhưng nghĩ kỹ thì sẽ có một cách đọc đúng nhất. Hãy đọc và ngắt nhịp cho chÝnh x¸c. §o¹n 2 :.  Một chiếc xe đạp băng vào bóng tối . ( Xu©n DiÖu )  Cµng nh×n ta l¹i cµng say ( Tè H÷u ) . Non cao tuæi vÉn ch­a giµ ( T¶n §µ ).  Sau l­ng thÒm n¾ng l¸ r¬i ®Çy ( NguyÔn §×nh Thi ) Bµi tËp 4 : Më ®Çu bµi th¬ Héi T©y, NguyÔn KhuyÕn viÕt : K×a héi Th¨ng b×nh tiÕng ph¸o reo Bao nhiêu cờ kéo với đèn treo ,. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Chữ Kìa trong câu thơ trên đã giúp nhà thơ diễn tả được điều gì ? Bµi tËp 5. §äc c¸c c©u th¬ sau vµ tr¶ lêi c©u hái Nh¸c tr«ng nhên nhît mµu da Ăn gì to lớn đẫy đà làm sao . ( KiÒu - NguyÔn Du ) Bác Dương thôi đã, thôi rồi Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta . ( Khóc Dương Khuê - Nguyễn Khuyễn ) a, Cã ý kiÕn cho r»ng khi ph©n tÝch c©u th¬ trªn cña NguyÔn Du chØ cÇn chó ý chữ : nhờn nhợt và ăn gì là đủ . ý kiến của em như thế nào ? b, Có người nói trong câu thơ khóc Dương Khuê, Nguyễn Khuyến viết thừa một chữ thôi và có thể thay vào đó bằng chữ mất rồi : "Bác Dương thôi đã mất råi ". ý kiÕn cña em nh­ thÕ nµo ? Bµi tËp 6. H·y t×m vµ ph©n tÝch t¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ trong ®o¹n th¬ sau : " Chóng ®em bom ngh×n c©n Giéi lªn trang giÊy tr¾ng Máng nh­ mét ¸nh tr¨ng ngÇn HiÒn nh­ l¸ mäc mïa xu©n ¤i tõng trang giÊy Trong lòng anh, đập khẽ, đêm nay Nh­ bµn tay vÉy Nh­ bµn tay rßng rßng m¸u ch¶y . ( Trang giÊy häc trß - ChÝnh H÷u ) Bµi tËp 7: Ca dao cã c©u . Người sao một hẹn thì nên Người sao chín hẹn thì quên cả mười. . Chờ em đã tám hôm nay Hôm qua là tám, hôm nay là mười . BiÖn ph¸p tu tõ sö dông trong 2 c©u ca dao trªn lµ biÖn ph¸p nµo? C¸c biện pháp ấy đã giúp tác giả dân gian thể hiện được tâm trạng gì trong lòng nh©n vËt tr÷ t×nh ? H·y s­u tÇm mét sè c©u th¬ cã ch­a biÖn ph¸p tu tõ trªn ®©y. VÝ dô : “ Th«n §oµi ngåi nhí th«n §«ng Một người chín nhớ, mười mong một người” ( Nguyễn Bính ) Hoặc : Nhà em cách bốn quả đồi. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Cách ba ngọn núi, cách đôi cánh rừng...” ( Nguyễn Bính) Bµi tËp 8 : Còng cê còng biÓn còng c©n ®ai Còng gäi «ng nghÌ cã kÐm ai ( ¤ng nghÌ th¸ng t¸m - NguyÔn KhuyÕn ) Thái độ và tình cảm của nhà thơ qua câu thơ trên là một tình cảm và thái độ gì ? Biện pháp tu từ nào trong câu thơ đã giúp tác giả thể hiện dược điều đó ? Hãy phân tích để làm sáng tỏ điều đó . Bµi tËp 9: §äc c¸c c©u th¬ sau : Trong nh­ tiÕng h¹c bay qua §ôc nh­ tiÕng suèi míi sa nöa vêi TiÕng khoan nh­ giã tho¶ng ngoµi Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa ( KiÒu - NguyÔn Du ) Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y MÊt æ bÇy chim d¸o d¸t bay ( Ch¹y T©y - NguyÔn §×nh ChiÓu ) Ta ®i tíi kh«ng thÓ g× chia c¾t Mục Nam Quan đến bãi Cà Mau Trêi ta chØ mét trªn ®Çu B¾c Nam liÒn mét biÓn Lßng ta kh«ng giíi tuyÕn Lßng ta chung mét cô Hå Lòng ta chung một thủ đô Lòng ta chung một cơ đồ Việt Nam . ( Ta ®i tíi - Tè H÷u ) Trong các câu thơ trên, hai nhà thơ đã dùng biện pháp tu từ gì ? Chúng có tác dụng gì trong việc biểu hiện nội dung tư tưởng, tình cảm của nhà thơ ? Bước 4. Đọc và suy nghĩ về một số điểm cần chú ý sau đây  Thơ có thể có vần, có thể không có vần . Bình thường mỗi đoạn thơ có một vÇn lÆp l¹i ë c¸c c©u th¬, nh­ng cã ®o¹n mang nhiÒu vÇn kh¸c nhau .  Nh÷ng c©u th¬, ®o¹n th¬ sö dông chØ mét hoÆc phÇn lín mét lo¹i thanh lµ những câu thơ đặc biệt .. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng  Khi gặp đoạn thơ mang nhiều vần, hoặc sử dụng thanh đặc biệt, cần chú ý để phân tích chỉ ra vai trò của chúng trong việc biểu hiện nội dung .  Khi đọc cũng như khi phân tích đoạn thơ trên, cần chú ý tới các dấu câu . Chú ý vị trí của các dấu câu đó, chúng ta sẽ đọc đúng nhịp thơ hơn .  Dấu câu không chỉ để tách ý, tách đoạn và làm rõ nghĩa của thông báo khi viết, mà còn dùng để ngắt nhịp làm tăng sức biểu cảm cho thơ .  Trong một bài thơ, câu thơ, không phải chữ nào cũng hay, cũng đắt, khi đọc thơ cần nhận ra được đúng các chữ đó và phân tích cái hay, cái đẹp cña chóng . Nh÷ng ch÷ dïng hay lµ nh÷ng ch÷ kh«ng thÓ thay thÕ ®­îc .  Thơ ca thường sử dụng các biện pháp tu từ. Các biện pháp tu từ hay bao giê còng gióp nhµ th¬ biÓu hiÖn ®­îc néi dung mét c¸ch s©u s¾c.  Chỉ chú ý phân tích các yếu tố nghệ thuật độc đáo, bao giờ cũng cần chỉ ra vai trß, t¸c dông cña nh÷ng yÕu tè Êy trong viÖc thÓ hiÖn néi dung .  Tr¸nh ph©n tÝch trµn lan (yÕu tè nµo còng ph©n tÝch); tr¸nh suy diÔn mét cách gượng ép về ý nghĩa và tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật .. Bước 5: Tìm hiểu các yếu tố hình thức của một số bài thơ trọn vẹn Bài tập 1: Tìm hiểu đặc điểm hình thức nổi bật của thơ trữ tình thông qua thể lôc b¸t Thề non nước. Nước non nặng một lời thề, Nước đi đi mãi, không về cùng non. Nhớ lời nguyện nước thề non, Nước đi chưa lại, non còn đứng không. Non cao nh÷ng ng¾m cïng tr«ng, Suèi tu«n dßng lÖ chê mong th¸ng ngµy. Xương mai một nắm hao gầy, Tóc mây một mái đã đầy tuyết sương. Trời tây ngả bóng tà dương, Cµng ph¬i vÎ ngäc nÐt vµng ph«i pha. Non cao tuæi vÉn ch­a giµ, Non còn nhớ nước, nước đà quên non. Dù cho sông cạn đá mòn,. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Còn non còn nước hãy còn thề xưa. Non cao đã biết hay chưa? Nước đi ra biển lại đi về nguồn. Nước non hội ngộ còn luôn, B¶o cho non chí cã buån lµm chi. Nước kia dù hãy còn đi, Ngµn d©u xanh tèt non th× cø vui. Nghìn năm giao ước kết đôi, Non non nước nước chưa nguôi lời thề. (T¶n §µ, Th¬ míi (1932-1945): T¸c gi¶ vµ t¸c phÈmNXB Héi Nhµ v¨n, 1999 ) 1. Hãy chỉ ra các từ đã tạo ra vần trong mỗi cặp câu sáu tám của bài thơ. 2. Nêu đặc điểm vị trí và âm thanh (cấu trúc ngữ âm) của các cặp từ hiệp vần với nhau. Xác định tên gọi cho kiểu hiệp vần trong bài thơ. Xác định cách gieo vÇn ë bµi th¬ nµy? 3. Em hãy xác định nhịp của từng câu thơ để thấy được sự phong phú, linh hoạt vÒ nhÞp cña bµi th¬ trªn. Nêu đặc điểm về lối ngắt nhịp của bài thơ (Cách ngắt nhịp phong phú, linh ho¹t – ng¾t nhÞp xen kÏ, hçn hîp). C¸ch ng¾t nhÞp nh­ vËy cã t¸c dông nh­ thế nào đối với hình thức diễn đạt của bài thơ ? 4. Bài thơ là lời tâm sự, bộc bạch của hai vế trong cặp quan hệ nước - non. Qua lời đối thoại đó, người đọc cảm nhận được tình cảm gắn bó, thuỷ chung của nh©n vËt tr÷ t×nh. VËy nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ lµ ai? Cã nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ chñ yÕu nµo ®­îc t¸c gi¶ sö dông trong bµi th¬? BiÖn ph¸p tu tõ nµo quan trọng nhất trong việc thể hiện tư tưởng tình cảm của tác giả? 5. Tµi n¨ng s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña T¶n §µ ®­îc béc lé qua sù vËn dông cã kÕ thừa và phát triển hình tượng quen thuộc trong ca dao dân ca trong bài thơ này nh­ thÕ nµo ? Bµi tËp 2: Tìm hiểu đặc điểm hình thức nổi bật của thơ trữ tình thông qua thể thất ng«n b¸t có §­êng luËt vµ thÓ tø tuyÖt §­êng luËt Bµi 1: Thu §IÕu. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo, Mét chiÕc thuyÒn c©u bÐ tÎo teo. Sãng biÕc theo lµn h¬i gîn tÝ,. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo. TÇng m©y l¬ löng trêi xanh ng¾t, Ngâ tróc quanh co kh¸ch v¾ng teo. Tùa gèi «m cÇn l©u ch¼ng ®­îc, Cá đâu đớp động dưới chân bèo. (NguyÔn KhuyÕn, Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam, tËp IV- NXB V¨n häc, 1978) 1. Cấu trúc của một bài thơ bát cú Đường luật có bốn phần: đề, thực, luận, kết. Em hãy xác định cấu trúc đề - thực - luận - kết và nêu rõ nội dung chức năng tõng phÇn cña bµi th¬ Thu ®iÕu. 2. Trong thể thơ Đường luật, đối rất được coi trọng. Đối với thể thất ngôn bát cú, các câu trong mỗi phần đề và thực bắt buộc phải đối nhau, hãy chỉ ra phép đối trong bài thơ này được thực hiện như thế nào? Phân tích tác dụng diễn đạt và biểu cảm của nghệ thuật đối trong bài thơ này. 3. Th¬ NguyÔn KhuyÕn ®­îc Xu©n DiÖu gäi lµ nh÷ng bøc tranh vÒ lµng c¶nh Việt Nam. Những nét đặc trưng nào về nông thôn Việt Nam được phản ánh trong bài thơ này? Cảm hứng chủ đạo của Thu điếu là gì? Bµi 2: Bánh trôi nước. Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn, Bảy nổi ba chìm với nước non. R¾n n¸t mÆc dï tay kÎ nÆn, Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son. (Hồ Xuân Hương) 4. Cách sử dụng từ của Hồ Xuân Hương, phần nào thể hiện được bản lĩnh của Bµ chóa th¬ N«m. §©u lµ nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc nghÖ thuËt mang mµu s¾c Hồ Xuân Hương trong bài thơ này? Hãy chỉ ra những điểm giống và khác nhau (bố cục, nhịp điệu, phép đối, h×nh ¶nh, dông ý nghÖ thuËt v.v...) cña th¬ tø tuyÖt §­êng luËt vµ th¬ thÊt ng«n b¸t có §­êng luËt. Bµi tËp 3: Tìm hiểu đặc điểm hình thức nổi bật của thơ trữ tình thông qua thể thơ tự do Trµng giang. B©ng khu©ng trêi réng nhí s«ng dµi H.C TÆng TrÇn Kh¸nh D­. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp, Con thuyền xuôi mái nước song song, Thuyền về nước lại, sầu muôn ngả; Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng. Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu, §©u tiÕng lµng xa v·n chî chiÒu. N¾ng xuèng, trêi lªn sÇu chãt vãt; S«ng dµi, trêi réng, bÕn c« liªu. BÌo d¹t vÒ ®©u, hµng nèi hµng; Mênh mông không một chuyến đò ngang. Kh«ng cÇu gîi chót niÒm th©n mËt, LÆng lÏ bê xanh tiÕp b·i vµng. Lớp lớp mây cao đùn núi bạc, Chim nghiªng c¸nh nhá: bãng chiÒu sa. Lòng quê dờn dợn vời con nước, Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ. (Huy CËn, Th¬ míi (1932-1945): T¸c gi¶ vµ t¸c phÈm - NXB Héi Nhµ v¨n, 1999) 1. Còng lµ thÓ thÊt ng«n, nh­ng bµi th¬ Trµng giang cña Huy CËn cã nh÷ng kh¸c biÖt nµo vÒ h×nh thøc cÊu tróc so víi thÓ tø tuyÖt vµ thÓ thÊt ng«n b¸t có §­êng luËt? 2. Phân tích tác dụng biểu cảm của biện pháp đảo ngữ trong bài thơ Tràng giang 3. H·y chØ ra nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ næi bËt cña Trµng giang vµ ph©n tÝch t¸c dụng của từng biện pháp đối với việc bộc lộ cảm xúc, tư tưởng của tác gia. 4. H·y ph©n tÝch t©m tr¹ng nhµ th¬ ®­îc thÓ hiÖn trong bµi th¬ Trµng giang. Bài đọc C¸c yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh I. §Æc tr­ng cña th¬ tr÷ t×nh vµ mét sè lçi cÇn tr¸nh.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Thơ là một hình thái nghệ thuật đặc biệt. Hệ thống cảm xúc, tâm trạng và cách thể hiện tình cảm, cảm xúc được xem như là đặc trưng của nổi bật của thơ tr÷ t×nh. Trong c¸c t¸c phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i nh­ v¨n xu«i tù sù, kÞch,... còng cã c¶m xóc, t©m tr¹ng, nh­ng c¸ch thÓ hiÖn th× rÊt kh¸c so víi th¬ tr÷ t×nh. C¶m xóc cña t¸c gi¶ cã trong c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kÓ trªn lµ thø c¶m xóc ®­îc thÓ hiện một cách gián tiếp thông qua hệ thống hình tượng nhân vật, các sự kiện xã héi vµ diÔn biÕn cña c©u chuyÖn... Tr¸i l¹i, trong th¬ tr÷ t×nh, t¸c gi¶ béc lé trùc tiếp cảm xúc của mình. Rõ ràng khi đọc đoạn thơ: “ Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ Màu nước xanh, cá bạc, chiếc thuyền vôi, Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i, T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸ ! ( Quê hương - Tế Hanh) người đọc cảm nhận được rất rõ tấm lòng và tình cảm nhớ nhung da diết của nhà thơ Tế Hanh đối với quê hương, nơi ông đã sinh ra, lớn lên và gắn bó một thời. ở ®©y nhµ th¬ c«ng khai vµ trùc tiÕp nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m, suy nghÜ cña chÝnh mình. Khác với cách thể hiện tình cảm trong thơ, các em hãy đọc đoạn văn sau: “ H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay: - Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ ! - Cô b¸n råi ? - B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước... - ThÕ nã cho b¾t µ ? Mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của l·o mÕu nh­ con nÝt. L·o hu hu khãc... ( Nam Cao - TrÝch L·o H¹c) Người kể chuyện ở đây xưng tôi, nhưng tôi đây là ông giáo chứ không ph¶i lµ Nam Cao. Nhµ v¨n hoµn toµn kh«ng xuÊt hiÖn mµ lu«n dÊu m×nh ®i. Trong trang s¸ch chØ cã «ng gi¸o kÓ l¹i c©u chuyÖn. Nh­ thÕ ph¶i qua c¸ch kÓ chuyện và miêu tả của nhân vật ông giáo về nỗi ân hận, đau khổ đến cùng cực của lão Hạc, chúng ta mới thấy được tấm lòng thông cảm, thái độ trân trọng mến yêu của Nam Cao đối với nhân vật này. Trong nhiÒu bµi th¬ tr÷ t×nh, nhµ th¬ x­ng b»ng ta, ch¼ng h¹n : “Ta nghe hè dậy bên lòng - Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi” ( Khi con tú hú - Tố Hữu) hoặc nhiều khi không thấy xưng tôi hay ta gì cả, mà chỉ thấy một ai đó đang lẳng lặng kể, tả và tâm sự, tâm tình, chẳng hạn : “ Năm nay hoa đào nở Không thấy ông đồ xưa - Những người muôn năm cũ- Hồn ở đâu bây giờ” ( Ông. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng đồ - Vũ Đình Liên ). Trong trường hợp như thế, người xưng ta hoặc không xưng gì cũng đều là chính nhà thơ. Nghĩa là sau câu thơ vẫn thấy hiện lên rất rõ tấm lòng và tình cảm sâu nặng của tác giả. Có những trường hợp nhà thơ mượn lời của một nhân vật nào đó, nhập vai vào một ai đó mà thổ lộ tâm tình ( người ta gọi là trữ tình nhập vai) thì thực chất nhân vật trữ tình đó cũng chính là tác giả. Thế Lữ mượn lời con hổ trong vườn bách thảo để đốc bầu tâm sự của chính ông vÒ nçi ch¸n ghÐt c¸i x· héi gi¶ dèi, nghÌo nµn, nhè nh¨ng, ngí ngÈn ®­¬ng thời; để nói lên khát vọng tự do, khát vọng về cái thời một đi không trở lại...Trong trường hợp này, khi ông viết: “Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhí - Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy x­a” th× ta lµ con hæ vµ còng chÝnh lµ ThÕ L÷. Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh thùc chÊt lµ chØ ra tiÕng lßng s©u th¼m cña chÝnh nhà thơ. Nhưng tiếng lòng ấy lại được thể hiện rất cô đọng và hàm xúc bằng một hình thức nghệ thuật độc đáo - nghệ thuật ngôn từ. Tiếp xúc với một bài thơ trữ tình trước hết là tiếp xúc với các hình thức nghệ thuật ngôn từ này. Nhà thơ göi lßng m×nh qua nh÷ng con ch÷, trong nh÷ng con ch÷ vµ c¸c h×nh thøc biÓu đạt độc đáo khác. Tất cả thái độ sung sướng, hả hê, bõ hờn của Nguyễn Khuyến đối với tên quan tuần mất cướp được gửi qua chữ “lèn” trong câu thơ “ Tôi nghe kẻ cướp nó lèn ông”. Tiếng kêu đau đớn, đột ngột của nhà thơ Tố Hữu trước sự ra ®i cña chó bÐ liªn l¹c ®­îc thÓ hiÖn qua ch÷ th«i råi vµ h×nh thøc g·y nhÞp của câu thơ “Bỗng loè chớp đỏ - Thôi rồi, Lượm ơi !” (Lượm)... Như thế, phân tích thơ trữ tình trước hết phải xuất phát từ chính các hình thức nghệ thuật ngôn từ mà chỉ ra vai trò và tác dụng của chúng trong việc thể hiện tình cảm, thái độ cña nhµ th¬. Nắm chắc đặc điểm và yêu cầu trên, HS cũng sẽ tránh được các lỗi dễ m¾c trong viÖc ph©n tÝch vµ c¶m thô th¬ tr÷ t×nh. Trong c¸c bµi ph©n tÝch, b×nh giảng thơ trữ tình, HS thường mắc một số lỗi sau đây: a, Chỉ phân tích nội dung và tư tưởng được phản ánh trong bài thơ, không hÒ thÊy vai trß cña h×nh thøc nghÖ thuËt. §©y thùc chÊt chØ lµ diÔn xu«i néi dung bµi th¬ ra mµ th«i. b, Có chú ý đến các hình thức nghệ thuật, nhưng tách rời các hình thức nghệ thuật ấy ra khỏi nội dung (thường là gần đến kết bài mới nói qua một số h×nh thøc nghÖ thuËt ®­îc nhµ th¬ sö dông trong bµi) c, Suy diễn một cách máy móc, gượng ép, phi lí các nội dung và vai trò, ý nghÜa cña c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt trong bµi th¬. NghÜa lµ nªu lªn c¸c néi dung tư tưởng, tình cảm không có trong bài; phát hiện sai các hình thức nghệ thuật hoặc “bắp ép”các hình thức này phải có vai trò tác dụng nào đó trong khi chúng chỉ là những hình thức bình thường... Tóm lại, để phân tích thơ trữ tình có cơ sở khoa học, có sức thuyết phục phải cần đến rất nhiều năng lực, nhưng trước hết người phân tích cần nắm được một số hình thức nghệ thuật ngôn từ mà các nhà thơ thường vận dụng để xây dựng nên tác phẩm của mình. Đây chính là cơ sở đáng tin cậy nhất để người đọc më ra ®­îc “c¸nh cöa t©m hån”cña mçi nhµ th¬ ë mçi bµi th¬.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng. II. Mét sè yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh Đọc tác phẩm văn học trước hết chúng ta tiếp xúc với những hình thức thÓ hiÖn cô thÓ cña ng«n tõ nghÖ thuËt. §ã lµ nh÷ng dÊu c©u vµ c¸ch ng¾t nhÞp, lµ vần điệu, âm hưởng và nhạc tính, là từ ngữ và hình ảnh, là câu và sự tổ chức ®o¹n v¨n, lµ v¨n b¶n vµ thÓ lo¹i cña v¨n b¶n… Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc không được thoát li văn bản có nghĩa là trước hết phải biết bám sát các hình thøc biÓu hiÖn trªn cña ng«n tõ nghÖ thuËt, chØ ra vai trß vµ ý nghÜa cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. 1. NhÞp th¬ Nhịp điệu có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với thơ trữ tình. Nó gióp nhµ th¬ n©ng cao kh¶ n¨ng biÓu c¶m, c¶m xóc. Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh, không thể không chú ý phân tích nhịp điệu. Để xác định được nhịp điệu của từng bài thơ, ngoài việc đọc từng câu thơ cho ngân vang âm điệu và làm bừng sáng hình ảnh thơ, việc nắm được đặc điểm chung về nhịp điệu của từng thể loại cũng là điều rất cần thiết. Thường thường, nhịp điệu của thơ lục bát uyển chuyÓn, mÒm m¹i thanh tho¸t; nhÞp cña th¬ thÊt ng«n b¸t có hµi hßa, chÆt chÏ; nhịp của thơ tự do, thơ hiện đại rất phóng khoáng, phong phú. Có lần trong một cuộc hội thảo về truyện ngắn, nhà văn Tô Hoài đã than phiền rằng: nhiều người viết văn bây giờ hình như quên hết cả các dấu câu. Ông thËt cã lý khi cho r»ng dÊu c©u lµ mét h×nh thøc cña ch÷, cña tõ . ThËt ra kh«ng ph¶i chØ cã dÊu c©u mµ ngay c¶ c¸ch ng¾t nhÞp còng cÇn ®­îc xem lµ mét tõ ®a nghĩa, một từ đặc biệt trong vốn ngôn ngữ chung của nhân loại. Các em đều biết rằng trong những tình huống giao tiếp thông thường của cuộc sống, im lặng lắm khi lại nói được rất nhiều: khi căm thù tột đỉnh, lúc xao xuyến bâng khuâng, khi cô đơn buồn bã, lúc xúc động dâng trào...Những cung bậc tình cảm này nhiều khi kh«ng thÓ m« t¶ ®­îc b»ng ch÷ nghÜa. DÊu c©u vµ sù ng¾t nhÞp lµ mét trong những phương tiện hữu hiệu để thể hiện "sự im lặng không lời". Nhiều khi người ta chỉ nghĩ đến nhiệm vụ của dấu câu là tách ý, tách đoạn của câu văn . Thùc ra bªn c¹nh nhiÖm vô Êy, dÊu c©u vµ sù ng¾t nhÞp cßn cã mét chøc n¨ng rất quan trọng, đó là tạo nên "ý tại ngôn ngoại", hàm nghĩa và gợi ra những điều mµ tõ kh«ng nãi hÕt, nhÊt lµ trong th¬. T©m tr¹ng nhµ th¬ chi phèi trùc tiÕp c¸ch tæ chøc, vËn hµnh nhÞp ®iÖu cña bµi th¬. Víi c¶m xóc µo ¹t, s«i næi, ®Çy hứng khởi trước khí thế lao động sản xuất của miền Bắc thời kỳ bắt đầu xây dùng chñ nghÜa x· héi, Tè H÷u cã nh÷ng c©u th¬ víi nhÞp ®iÖu nhanh m¹nh , kháe kho¾n, linh ho¹t vµ s«i næi: §i ta ®i! Khai ph¸ rõng hoang Hái nói non cao, ®©u s¾t ®©u vµng? Hái biÓn kh¬i xa, ®©u luång c¸ ch¹y? S«ng §µ, s«ng L«, s«ng Hång, s«ng Ch¶y. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Hái ®©u th¸c nh¶y, cho ®iÖn quay chiÒu? (Bµi ca mïa xu©n 1961) Trước hiện thực đổi thay ở một vùng quê, nơi mình từng hoạt động bí mật, Tố Hữu hồi tưởng những tháng ngày đã qua với những xúc động bồi hồi. Tâm trạng nôn nao, xao xuyến của một người lâu ngày quay trở lại chốn cũ đầy kỷ niệm đã được ông thể hiện bằng một nhịp điệu chậm, sâu lắng, phù hợp với sự hồi tưởng và chiêm nghiệm: Mười chín năm rồi. Hôm nay lại bước Đoạn đường xưa, cát bỏng lưng đồi. Ôi có phải sóng bồi thêm bãi trước Hay biển đau xưa rút nước xa rồi? (MÑ T¬m) Câu thơ của Chế Lan Viên " Đất nước đẹp vô cùng . Nhưng Bác phải ra đi " nhiều học sinh đọc một mạch, bỏ quên cái dấu chấm giữa dòng thơ, đã làm mất đi bao sức gợi cảm sâu lắng, thiết tha, diễn tả một sự nuối tiếc, đau đớn đến xót xa trong lòng người ra đi khi phải xa tổ quốc . Để ngắt nhịp người ta thường dùng dấu câu, nhưng nhiều khi không có dấu câu. Trong trường hợp này, các em cần phải thông nghĩa, hiểu ý mới ngắt nhịp đúng. Câu thơ của Tố Hữu “Càng nhìn ta lại càng say", có em đọc" Càng nhìn / ta lại càng say "(nhịp 2/ 4), nhưng thực ra phải đọc là " Càng nhìn ta / lại càng say "( nhịp 3/ 3 ). Vì ở đây ý thơ muốn thể hiện là : ai đó (thế giới) càng nh×n ta (ViÖt Nam) th× cµng say lßng chø kh«ng ph¶i ta tù say ta. Còng nh­ thÕ câu thơ của Xuân Diệu :" Một chiếc xe đạp băng vào bóng tối ", nếu không chú ý các em sẽ đọc thành:"Một chiếc xe đạp / băng vào bóng tối ". Nhưng đúng ra phải đọc là:"Một chiếc xe / đạp băng vào bóng tối ". ở đây, điều mà Xuân Diệu muốn nhấn mạnh là hành động "đạp băng" chứ không phải chiếc "xe đạp". Câu thơ của Tản Đà " Non cao tuổi vẫn chưa già", có em đọc : Non cao tuổi / vẫn chưa già và hiểu là non dù đã cao tuổi nhưng vẫn còn trẻ (chưa già). Nhưng thực ra ở đây cao không phải là nhiều tuổi mà cao là độ cao, là núi cao ngất non cao những ngóng cùng trông hoặc Non cao đã biết hay chưa?. Trong nhiều trường hợp, sự xuống dòng tiên tục tạo nên sự gãy nhịp liên tục, đột ngột của tác giả có một dụng ý hay đúng hơn có một ý nghĩa, một tác dụng rất sâu sắc trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. C©u th¬: "Mµu tÝm hoa sim tÝm chiÒu hoang biÒn biÖt" (chÝn ch÷) ®­îc nhµ th¬ H÷u Loan “xД thµnh 6 dßng th¬: Mµu tÝm hoa sim tÝm chiÒu hoang biÒn. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng biÖt ở bài thơ này, nhiều câu thơ bị cắt ra như thế. Cả bài thơ vỡ vụn đã thể hiện được nỗi đau tan nát, tiếng khóc đứt đoạn, nghẹn tắc, hạnh phúc tan thành nhiều mảnh, đứt ra nhiều đoạn, không có gì hàn gắn nổi. DÊu c©u vµ c¸ch ng¾t nhÞp kh«ng chØ quan träng víi th¬ mµ ngay c¶ khi đọc văn xuôi, các em cũng cần chú ý . Thử đọc hai đoạn văn sau đây : §o¹n 1 : Hµng n¨m cø vµo cuèi thu, l¸ ngoµi ®­êng rông nhiÒu vµ trªn không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường . Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng " ( Tôi đi học - Thanh Tịnh ) Đoạn 2 : Không được ! Ai cho tao lương thiện ? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này ? Tao không thể là người lương thiện n÷a . BiÕt kh«ng ! ChØ cßn mét c¸ch ... biÕt kh«ng ! ... ChØ cßn mét c¸ch lµ ... c¸i nµy ! BiÕt kh«ng !... H¾n rót dao ra, x«ng vµo, B¸ KiÕn ngåi nhám dËy, ChÝ Phèo đã văng dao tới rồi . ( Chí Phèo - Nam Cao ) §o¹n v¨n cña Thanh TÞnh 62 ch÷, chØ cã 2 c©u, 2 dÊu chÊm vµ 2 dÊu ph¶y, nhÞp ®iÖu nhÈn nha, kh«ng cã g× gÊp g¸p véi vµng . C¶ ®o¹n v¨n lµ nh÷ng tiÕng nói thì thầm, nhỏ nhẹ như lá rụng cuối thu, lãng đãng như mây bạc lưng trời...Tất cả nhằm diễn đạt một tâm trạng, một tấm lòng đang" náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường" . Đoạn văn của Nam Cao 63 chữ ( tương đương với đoạn trên )nhưng được chia lµm 9 c©u víi 5 dÊu c¶m th¸n, 4 dÊu chÊm löng, 3 dÊu chÊm ph¶y, 2 dÊu chÊm hỏi và 2 dấu chấm khiến nhịp điệu câu văn trở nên gấp gáp, khẩn trương ... Chưa kể đến sự cộng hưởng của ngữ nghĩa do các từ ngữ và hình ảnh, chỉ riêng nhịp điệu do hệ thống dấu câu ở trên tạo nên đã giúp Nam Cao tái hiện rất thành công cuộc đối mặt quyết liệt và dữ dội giữa Chí Phèo và Bá Kiến . Cả cuộc đời ChÝ triÒn miªn trong c¬n say, mÖt mái vµ u tèi . Bçng gi©y phót nµy h¾n bõng tỉnh và sáng láng. Giây phút ấy dường như rất ngắn ngủi nên Chí phải nói rất nhanh, lµm rÊt gÊp, tøc kh¾c vµ quyÕt liÖt... ChÝnh c¸ch chÊm c©u vµ ng¾t nhÞp ấy đã giúp Nam Cao diễn tả rất thành công tâm trạng uất ức, dồn nén và tình thế gấp gáp khẩn trương của màn bi kịch này. Đọc đoạn văn của Thanh Tịnh, ai đọc nhanh, gấp và lên giọng thì ... hỏng . Ngược lại không thể đọc đoạn văn của Nam Cao với giọng nhỏ nhẹ, nhẩn nha ®­îc . Tóm lại khi tiếp xúc với tác phẩm văn học, nhất là khi đọc bằng mắt, các em cần lưu ý đến hình thức dấu câu và xem cách ngắt nhịp của tác giả có gì đặc biệt. Làm như thế, trước hết là để đọc cho đúng, cho diễn cảm và sau đó hãy ph©n tÝch vµ chØ ra ý nghÜa còng nh­ t¸c dông cña h×nh thøc Êy trong viÖc biÓu hiÖn néi dung. 2. VÇn th¬. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng TiÕng ViÖt rÊt giµu nh¹c tÝnh. HÖ thèng vÇn ®iÖu vµ thanh ®iÖu lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh nh¹c cña tiÕng ViÖt nãi chung vµ ng«n tõ v¨n häc nãi riêng, nhất là thơ. Vần hiểu một cách đơn giản là một âm không có thanh điệu do nguyªn ©m hoÆc nguyªn ©m kÕt hîp víi phô ©m t¹o nªn. VÝ dô, c¸c tiÕng lan, tan, man, tàn… đều có chung một vần an, hoặc mẹ, nhẹ, té, xẻ… có chung mét vÇn e. Nh­ thÕ, gieo vÇn trong th¬ lµ sù lÆp l¹i c¸c vÇn hoÆc nh÷ng vÇn nghe giống nhau giữa các tiếng ở những vị trí nhất định. Đó là sự phối hợp âm thanh trong từng câu và trong cả bài; là sự cộng hưởng của các âm có cùng một vÇn vµ cïng thanh b»ng hoÆc thanh tr¾c. VÝ dô: Tiếng thơ ai động đất trời Nghe như non nước vọng lời nghìn thu Ngh×n n¨m sau nhí NguyÔn Du Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày. Hỡi Người xưa của ta nay Khúc vui xin lại so dây cùng Người! (Tè H÷u, KÝnh göi cô NguyÔn Du) VÇn cña c¸c c©u ®­îc hiÖp vÇn víi nhau trong ®o¹n th¬ trªn lµ sù hµi hßa trên cùng một âm vực cao thấp, một trường độ âm thanh phát ra. Đó là sự hài hßa cã ®­îc tõ viÖc phèi ©m gi÷a c¸c tõ trong mét cÆp c©u lôc b¸t. XÐt tõng cÆp c©u chóng ta thÊy cã sù hßa ©m gi÷a c©u c©u (1) vµ (2), gi÷a c©u (3) vµ (4), gi÷a c©u (5) vµ (6) nhê vµo nh÷ng ©m gièng nhau gi÷a tõ thø 6 c©u lôc vµ tõ thø 6 c©u b¸t. ¢m gièng nhau lµ do vÇn cã chung thanh b»ng (trêi-lêi, du-ru, nayd©y) vµ cã cïng chung phÇn vÇn (êi-êi, u-u) hoÆc phÇn vÇn na n¸ nhau (ay-©y). Víi sù hßa ©m nµy, c¸c c©u th¬ nh­ nÝu kÐo, l­u gi÷ lÊy nhau trong tõng ®o¹n hay c¶ bµi th¬. Mét chØnh thÓ ©m thanh hµi hßa uyÓn chuyÓn do nh÷ng vÇn cã thanh b»ng liªn kÕt víi nhau nh­ t¹o ra sù trÇm l¾ng vÒ ©m ®iÖu còng nh­ hån thơ góp phần không nhỏ trong việc biểu đạt có hiệu quả tâm trạng thương cảm, mến phục và trân trọng của Tố Hữu đối với thi hào Nguyễn Du. Căn cứ vào cấu trúc âm thanh - sự hòa âm của vần người ta chia thành vÇn chÝnh vµ vÇn th«ng. V©n chÝnh lµ vÇn cã ©m gièng nhau: Tiếng thơ ai động đất trời Nghe như non nước vọng lời nghìn thu vÇn th«ng lµ vÇn cã ©m na n¸ nh­ nhau: Nh©n t×nh nh¾m m¾t, ch­a xong BiÕt ai hËu thÕ khãc cïng Tè Nh­ ? (Tè H÷u - KÝnh göi cô NguyÔn Du). Căn cứ vào vị trí các từ hiệp vần với nhau để chia thành vần lưng và vần chân. Vần lưng là lối gieo vần đứng giữa câu. Trong các câu thơ trên, từ thứ 6 (lêi, ru, ®©y, cïng) cña c©u b¸t hiÖp vÇn víi tõ cuèi (trêi, du, nay, xong) cña c©u lôc. VÇn ch©n lµ lèi hiÖp vÇn ë cuèi c©u:. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng Ch¼ng ph¶i r»ng ng©y ch¼ng ph¶i ®Çn, Bëi v× nhµ khã hãa bÇn thÇn. Mấy đời thầy kiện mà thua mẹo, NghÜ phËn th»ng cïng ph¶i biÕt th©n. (NguyÔn C«ng Trø - C¶nh nghÌo) Trong c¸ch ph©n chia vÇn theo vÞ trÝ cña c¸c tõ hiÖp vÇn víi nhau, l¹i cßn cã thÓ chia ra thµnh c¸c lo¹i: - VÇn liÒn (vÝ dô ®o¹n th¬ trÝch dÉn trªn cña Tè H÷u, bµi th¬ ThÒ non nước của Tản Đà). - Vần cách: Trời đất cho ta một cái tài, Giắt lưng dành để tháng ngày chơi. Dở duyên với rượu khôn từ chén, Chãt nî cïng th¬ ph¶i chuèt lêi. (NguyÔn C«ng Trø - CÇm kú thi töu) - VÇn hçn hîp (vÝ dô Thu ®iÕu cña NguyÔn KhuyÕn, C¶nh nghÌo cña NguyÔn C«ng Trø, Trµng giang cña Huy CËn). Một trong những tác dụng quan trọng của vần là tạo nên âm hưởng vang ngân trong thơ, từ đó mà diễn đạt và thể hiện nội dung. Đọc đoạn thơ sau: Em ¬i Ba Lan mïa tuyÕt tan Đường bạch dương sương trắng nắng tràn Anh đinghe tiếng người xưa vọng Một giọng thơ ngâm một giọng đàn ở đây vần chính là an (tan, tràn, đàn)) nhưng bên cạn đó, nhà thơ còn sử dụng rất nhiều vần khác (lan/ tan, dương/ sương, trắng/ nắng, vọng/ giọng). Trong bèn dßng th¬, hµng lo¹t c¸c vÇn liªn tiÕp xuÊt hiÖn, t¹o nªn mét khóc nh¹c ng©n nga, diÔn t¶ mét niÒm vui ph¬i phíi nh­ muèn h¸t lªn cña nhµ th¬ khi đứng trước mùa xuân của đất nước Ba Lan. Bªn c¹nh vÇn ®iÖu, tiÕng ViÖt cßn rÊt giµu thanh ®iÖu. Víi 6 thanh (huyÒn, s¾c, hái, ng·, nÆng vµ thanh kh«ng), chóng ta cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp giäng nãi, t¹o nªn sù lªn bæng, xuèng trÇm. VÝ dô: sang lµ mét ©m tiÕt mang thanh không. Lần lượt thay các thanh ta có: sáng, sảng, sạng, sẵng, sàng. Người ta chia 6 thanh trên làm 2 loại bổng và trầm hoặc bằng và trắc. Loại vần bằng do thanh huyền và thanh không đảm nhận, vần trắc do các thanh còn lại (sắc, nặng, hỏi, ngã) thể hiện. Nhìn chung những vần bằng thường diễn tả sự nhẹ nhàng bâng khuâng chơi vơi… còn vần trắc thường diễn tả sự trúc trắc, nặng nề, khó khăn, vấp váp… Về nguyên tắc, bình thường trong các câu thơ, nh÷ng vÇn b»ng, tr¾c ®an xen nhau, phèi hîp víi nhau, nh­ng khi m« t¶, kh¾c. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Giáo án Tự chọn Ngữ văn 8 – Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng sâu một ấn tượng, một cảm xúc, một tâm trạng theo một cung bậc tình cảm nào đó các nhà thơ thường sử dụng liên tiếp một loại vần. Những câu thơ sau dùng toàn vần bằng tạo nên một âm hưởng rất đặc biÖt: - Sương nương theo trăng ngừng lưng trời Tương tư nâng lòng lên chơi vơi (Xu©n DiÖu) - Ô hay buồn vương cây ngô đồng Vµng r¬i, vµng r¬i thu mªnh m«ng (BÝch Khª) - Mùa xuân cùng em lên đồi thông Ta nh­ chim bay trªn tÇng kh«ng (Lª Anh Xu©n) … Ngược lại có những câu thơ, số lượng vần trắc xuất hiện rất nhiều, cũng tạo nên những âm hưởng lạ, cần được chú ý: - Vã c©u khÊp khÓnh b¸nh xe gËp ghÒnh (NguyÔn Du) - Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m (Quang Dòng) Có khi hai loại vần này lại sóng đôi nhằm diễn đạt một tâm trạng phức t¹p. Tµi cao phËn thÊp chÝ khÝ uÊt Giang hồ mê chơi quên quê hương (T¶n §µ) C©u trªn víi 5 thanh tr¾c liªn tôc diÔn t¶ mét t©m tr¹ng nh­ bÞ dån nÐn, uất ức, nghẹn tắc. Câu dưới lại toàn thanh bằng vừa như một tâm sự, buông thả, phã mÆc võa nh­ mét tiÕng thë dµi. Cã khi vÇn b»ng, tr¾c ®­îc sö dông nh­ mét biÖn ph¸p ch¬i ch÷: mçi mét câu thơ là một loại vần do một thanh đảm nhận như bài thơ Tình hoài của Lê Ta trong phong trµo Th¬ míi: Trêi buån lµm g× trêi rÇu rÇu Em kh«ng yªu anh em ®i ®©u L¾ng thÊy tiÕng suèi thÊy tiÕng khãc Mét bông mét d¹ mét nÆng nhäc ảo tưởng chỉ để khổ thêm tủi NghÜ m·i, gì m·i lçi vÉn lçi. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>