Truyện cổ phật giáo trong kho tàng truyện cổ dân gian việt nam

ĐẠI HỌC Q U Ổ C (ÍIA HÀ NỘI
T RƯ ỜN( ; ĐẠI HOC KH OA HỌC XÃ HỔI VÀ NHẢN VẢN

ĐẶN(Ỉ THI THI HÀ

TRUYỆN CỒ PHẬT GIÁO TRONG KHO TÀNG
TRUYỆN DÂN GIAN VIỆT NAM
■

c

ể

■

Chuyên ngành; Văn học dân gian
Mă số: 62 22 36 01

LUẬN ÁN TIẾN Sĩ VĂN HỌC

N G Ư Ờ I H Ư ỚN G D Ẫ N KHOA HỌC
1.GS.TS Ĩ.ÈC H Í QI Ế
2.

PÍỈS.TS N C l YỄN THI BÍC H HÀ

HẢ NƠI -2013


LỜI CAM Đ O A N
rôi xin c a m đ o a n dâ y là cơ niỉ trình n g h i ê n cừ u cu a riẻnti tơi.

C'ác số liệu, kết qu a nê u troiiíí luận án là IruriR th ự c và c h ư a từníi
đ ư ợ c ai c ị i m bỏ tr o n ỵ bâl c ứ còniỉ trinh n à o khác.

T á c giả

Đ ặ n g T h ị Thu H à


M ỤC L Ị I (
M ơ i ) Ả U ............................................................................................................................................ !
( h u o n g 1. KHẢI LUẠN VÈ l»HẠT C IẢ O , YẺl) T ỏ PH ẠT ( ; i Á ( ) VẢ
I KUYẸN C O VÌ Ì ẠT C IẢ O ơ VIẸT NAiVl..................................................................... 16
1.1. Khái lirọc về Phật giáo và Phật ơiáo ỏ Việt N a m .............................................. 16
1.1.1. Ọua irinlì du nhập Phật aiáo \ ào Việt Naiìì...................................................... 1K
1.1.2. Một sơ dặc dièni chính cua l^hật

eiáo Việt N a m ............................................20

1.2. Vcii tố Phật «iáo trong truyện cố dân gian Việt N a m .................................... 27
i .2.1. Sự xuâl hiện cua \ cu tỏ Phật íỉiáo trorm iruN Ộiicị dàn e i a n ....................... 27
1.2.2. Các yếu lò IMiậl uiáo iroriíỉ truyện cỏ dân íiian Việt N a m .............................3 1
1.2.3. Vai trò cua \ èu to l^hật tiiáo Irone tr i n ệ n cỏ dân eian Việt N a n i ..............39
1.3. Truy ện cố Phật giáo và truyện cố Phật giáo ỏ Việt N a m .............................43
1.3.1. v ề khái niệm truyện cô Phật c i á o ....................................................................... 43
1.3.2. Các loại truyện cố ĩ^ỉiật 2 Ìáo Việt N a m ..............................................................53
TIẺU K É T ..................................................................................................................................65
C h ii o n g 2. N H Ạ N DIỆN T R U Y Ệ N

c ồ P H Ậ T C I Á O VIỆT

N A M ............... 67

2.1. Nội (lung truyện cố Phật giáo Việt N a n i ...............................................................67
2.1.1. I ruyện kê vồ sự tích Phật và các Phật tử trên dườiiíỉ tu h à n li ....................67
2.1.2. ĩ r u y ệ n phàn ánh triết lý. eiáo lý í^hật a i á o ..................................................... 74
2.1.3. ĩ r i ụ ện lý giải neuồn 2 ốc các địa danh và lễ hội tôn giáo ừ Việt N a m .....80
2.2. Nghệ thuật truyện cổ Phật giáo Việt N a m ............................................................83
2.2.1. ỉ)ặc điêm cấu tạo cốt t r u y ệ n .................................................................................. 83
2.2.2. Sự bién dơi nhân \ ’ậ t ................................................................................................ 98
2.2.3. Yeu tố khịna 2 Ìan và thời í i i a n ...........................................................................103
2.2.4. Yếu tố thần k ì ........................................................................................................... 105
2.3. Đặc tr un g và vị trí ciia truyện cổ Phật giáo Việt N a m ............................... 106
2.3.1. Tru>ện cô [^hật oiáo Việt Nam phàn ánh sự dunỉi hợp aiữa tịn 2 Ìáo
\ à tín n a ư ỡ n a ........................................................................................................................106
2.3.2. 1ì ii ) ệ n cỏ ỉ’hật uiáo Việt Nam ihê hiện xu hưóna ban dịa \ à han dịa hóa.. 111
2.3.3. V’ị ưí cua Ini\Ộ!1 cơ Phậl íiiáo tron« hệ tliốiiíỉ iRnện cơ lịn iiiáo Việi Nam... 123
2.3.4. Vị trí cua iruNỘii cỏ Phật uiáo ironíỉ hệ thốnu lự sự dàn 2 Ìan..................... 125
l ỉEL' K Ẻ T .................................................................................................................................131


( huoiiíỉ 3. M Ọ I

SO TYPE

I kUYẸN c o

PHẠ Ĩ ( ; I Ả ( ) VIẸT NAM

I lỀ lỉ B Í E I I ................................................................................................................................. 133
3.1. í vpe truyện ỈShà SII \'à hành trìníi íỉến dất P h ậ t............................................ í 37

3.1.1 .Nội duiiíi l \ p c t r u \ ệ n ............................................................................................137
,1 .1.2. Kẽt câu lypc t r u \ ệ n .............................................................................................. 1 4 1
3.1.3. Y niỉỉiĩa cua t>pe truNỘn..................................................................................... 153
3.2. ĩ ype truyện A7/Í/ SU' và cơ íỊÚi................................................................................ 158
3 .2 . 1. Nội diina t\ pc t r u \ ệ n .......................................................................................... 159
3.2.2. Kèl càu l \ p c tru>ện.............................................................................................. 163
3.2.3. Y nehĩa cua t>pe truvện......................................................................................172
3.3. T yp e truyện SịỊiiồiĩ ỊỊốc tục (lựníỊ nêu níỊÙy T e t...............................................176
3.3.1. Nội duim tvpc t r u \ ệ n .............................................................................................176
3.3.2. Kốt cấu t) p e tru yệ n................................................................................................ 178
3.3.3.Ý Iiíỉhĩa cua type truyện......................................................................................... 182
TIEU K É T ...............................................................................................................................186
KKT L U Ạ N ................................................................................................................................. 188
DANH M Ụ C C Ơ N G TR ÌN H K H O A H Ọ C C Ủ A T Á C GIẢ LIÊN Q UA N
t)ẺN L D Ậ N Á N ......................................................................................................................... 193
TÀI LIỆU T H A M K H Ả O .....................................................................................................194

PHỤ l . ụ c


DANH MỊ ( ( Ả(

KÝ ỆV VÀ C í ỉ ĩ

V lí: r T A I

A-1

Aĩiti Aarnc

Stilh Thompson

CCI.N

('liiiyệii cũ lànu Nànli

CC' 1

C'hii\ện cơ lích

C T V N ( N lị )

Cị tích Việi Nam (Nmi\ềii Binli)

DMV

Dè mua \ ui

(. r V i l V N

(riai ihoại \ ă n học Viẹt Nam

11

1là Nội

11IM V

Hu\ cn thoại miệt \ ườn

KllXll

Khoa học Xã hội

K I C I VN (NC)

Kho tànu truvện cị tích Việt Nam (Níiu\ên C'ìr)

K rcrvN (N i)C )

Kho tàiiíi truyện cơ lích Việt Nam (Nau_\ễn Dịnsi Chi)

i- A N D i; s

Cơ tícli \ à truvẻn lhu\ê l Aii Nam

I.NCỌ

Lĩnh Nam chích quái

Nxb

Nhà xuất bản

STCN

Sự tích chúa N e ừ

rcc

rruvện cơ Chăm

TCIXìVN

1'ruyệii cổ dân aian Việl Nam

TC NN

Truyện cồ nước Nam

rcvN(nr)

rruvộn cồ Việt N am (Mùng Thắna, Phong I là .. .)

rcv N (n rỉj

Truyện cô Việt Nam (1 ỉồna I rúc l.v)

[rV N (N I))

rruyện cơ Việt Nam (N u u \’ền Duy)

rc'XB

rruỴỘn cổ xứ lỉac

IT lỉ C M

1'hành phố Mồ Chí Minh

Tr.

lYaiiíỉ

rTC’TVN

lìiyển tập truyện cố tích Việt Nam

n V Ỉ ID G N V . IV

I'ồfi2 lập \ ãn học dàn aian neười V i ệ t . Tập 4

T'I V l l I X i N V . VI; VII

r ỏ n s tập ván học dân 2 Ìan nmrời Việt. Tập 6; 7

T I V I l l X i N V . Vỉll

r ỏ n a tập vãn học dân eian noười Việt. Tập 8

TTVllTTH

rỏim tập văn học dân tỉian 'ĩ hừ a Thiên I ỉué

T I VN

I ruvên thuvêt Viêl Nam

IX T C

l'ru\ ện xưa tích cũ

VIIDGBL

Văn học dân sian Bạc l.iêu

VlllK.ST

Văn học dân 2 Ìan Sóc Trănu

VH IK ÌT V

Văn học dân 2 Ìan 1rà Vinh

VKON

Văn n«hệ dân aian Q uan a Nani - Dà Naii 2

VNVIl 1 1

V'iệt Nam \ ăn học loàn ihư


\1 ( ) D Ả lỉ
1. Lý do chọn clc tài
1.1. Nuhiêii cứii lru\ ện cơ dân gian lũn cliièm niột \ Ị trí quan irọne troim khoa
nalìiơii cứu tblklorc Việt Nam CŨIIÍI nliir Irèn thè «iói. I n ụ ệ n cơ dàn íiian tir khi ra dời
dã quan tàm lí íỉiai rât nliiêu \â n đè trone cuộc sịne. Iitỉliicn cứu truvện cị dâĩì eian
eũni> dirợc tiên hànli lừ nliiơu 2ỎC d ộ klìác nhau \ à dã dạí d ư ợ c n h ữ n a ihànlì tựu ktiơim

thê phu nliận.
Na\ sinli trèn C(T sơ cua một ĨICII \ ã n hóa nhât dịiih. trai qua quá trinh kru
Iriivèn. l ru>ện c ô d ân uian niiiim tronu m i n h Iihừnu dâu ân văn hóa. nhữní> quan ĩiiộin

\ăii hóa nehệ thuật, nhừnii tín nuườníỉ. tơn uiáo. phoníì lục. tập qn của cộiiíi dỏim
dã san sinh cũnti như cua cộnii dỏno dã tiêp nhận nỏ. Vi vậy. các nhà nuhiên cửu
thirớníi bóc tách các lứp văn hóa àn chứa troim tru)ện cơ dàn aiaii dê xem xét các
phiRTiia diện mà nỏ phan ánh.
1.2. ĩ ô n 2 Ìáo có vai trị quan tr ọ n a troim dừi sốtiỉi tâm linh của nhân dân.
Một cách tự nhiê n, nhừníi íỉi liên qu an tới tơn giáo cũníi di vào kho truyện cơ
dân aian, trở th à n h niộl bộ phận khơĩiíi tách rời tr o n a tổníi thè văn học dân aian
cua dân tộc.
rỏn giáo cũnti dồng thời là một vấn dề nhạy căm và phức tạp. Một chính sách
tịn giáo dú n e dấn ln maiiíi lại sự ốn định về mặt chính trị. \ ã hội, điều kiện có tính
nC‘ii tàng cho việc phát triên kinh tê của mồi quôc eia. Nehièn cứu tơn giáo vì thê ln
là một nhiệm vụ quan trọns trona chính sách phát Iricn của các quốc 2 Ìa trên thế ciới.
Mối quan hệ tác dộim qua lại siừa tòn uiáo và văn học dã dược cả thế giới
thừa nhận. Dây là mối liên hệ tác độim qua lại hai chiều: một inặl. tôn iziáo sứ dụne
văn học đê tru\ ên bá. mặt khác tòn siáo là một bộ phận trone tôns thê đời sôna xã
hội cua con naười. \ ì thê nỏ cũn e trớ thành dôi tượna phản ánh cua văn học. N hừn e
cô ns trình nahicn cứu \ è \ ăn học tơn aiáo. cụ ihê hưn là \ ă n học dân 2 Ìan tơn RÌáo
dã xuất hiện tr o n s lịch sư nỊihièn cửu \ ăn học cua thố aiứi. f)ặc biệt là nhữníi cơiiíi
triiih liên quan lới \ăii học Cư i)ơc oiáo.
f)ịi v ói lịch sư nuhiên cứu \ ăn học Việt Nam. ironu klii ư dònii \ ăn học \ ict.
bộ phận \ ăn học tơn íiiáo. nliâi là \ ăn học 1’hậl aiáo dã dưực tiêp cận \ à có n h ữ n 2
cịna trình nuhièn cứu khá chuxơii sâu như nhữno cịiiíi irinli \ ê \ ă n học l^hậi uiáo
ihịi l,v

Tr àn... thì một thịi íiian dài. dc) nhiêu n « u \ è n nliân.

dó cỏ nhừníi


liụn che \ c mặt tư liệu. \ iệc nahièn cửu inanu \ ăn liọc tlàn uian liên (.|uaii l(Vi tơn
ííiáo liàu như cịn bo Irõim. CiiniỊ \(Vi nlnu thàiili lưu dạl dirọc troim CÔIIU lác sưu
tâm \ ă n liọc dàn uian cũne nhir Iihừníi lliànli tụii cua các nuành kỉioa liọc có liên
quan irunu n hừ n >2 năni uân dâ\ . liC‘11 liủnli imhiC‘11 cứu maim văn học dân uiaii vê tịn
giáo là một việc làm có linh klia llii \ à theo clnu tơi. dã_\ có lliê coi lá một troHLỉ
Iihừnu nhiệm \ Ị 1 câp thict dăt ra cho khoa nuhièii cửu tolklore Việt Nam hiện na\ .
I n)iia các loại lơn íiiáo lịn tại ơ Việt Nam. IMiật íiiáo ha} cỏn SỈỌÌ là dạo l^hậl
là một tịn aiáo lớn. iâu cỉời \ à có ảnh hươno sàu rộnsi troim các tàrm lớp nhân dân.
Maiiu IruNỘii cô Phậl uiáo crin<> là m an a tru}'ện cơ tịn tỉiáo dưọc nhân dân la ưa
tliicli và lưu truyền rộntỉ rãi. có lẽ do phần nào chúim phản ánh dược nhữim dièu cơ
han Iroim quan niệin sôna cua nhân dân la. Khám phá dược nhữne diêu bi

ân ây sẽ

íiỏp phần hiêu được sâu sẳc hưn \ e đẹp tâm hồn Iiairịi Viộl.
Vì vậy, tiép bước các thế hộ di trước, chúiiíi tơi tiến hành tìm hiểu bộ phận
lru\'ện cỏ Phật aiáo troĩm kho làim truyện cỏ dân aian Việt Nam. với quan

niệm

ràng việc nohiên cứu truvện cố dân aian theo nhiều hướtm. xuất phát từ nhiều nóc
dộ là inội việc làm đ ú n s và cần thiết đế có một cái nhìn dầy du. tồn diện về truyện
cị dân uian nói c h u n a và vãn học dân íiian Việt Nam nói riêim.
1.3.

Truyện cố dân ííian liên quan tới F^hật siáo hav là tru\ện cổ Phật íỉiáo nàin

Iroiiỉi hộ tliồna truvện tịn siáo khá phồ bién trên Ihc eiới. Việc imhièn cứu tru>ện cổ
tịn íỉiíU) cũa eiới tblklore thê tiiới cũn ẹ dạt nhĩme thành tựu dáng chi nhận.
Khi n h ừ n a lý do neoại sinh {điều kiện lịch sử. xã hội) c ũ n a như lý do nội
tại (diều kiện tư liệu, troim dó có các tir liệu liên n e àn h ) đã tìrntĩ càn bư ớc các
nhà khoa học tiến hành tìm hiêu về m ả n e truvện cổ liên quan tới tịn aiáo khơno
cịn nữa thì khó khăn lớn nhất, theo chúno tịi. có lẽ nam tr ona chính quan niệni
của các nhà tblkiore Việl Nam \ è loại tru>ện cố này.
I rorm khi trên ihc aiới. tri ụộ n tôn aiáo là một maim tr u\ ện dân aian dược
cịim nhận thì ơ nước ta. triiN Ộii cị tơn aiáo hoặc là khơna dược coi là tr u\ ện cô dân
gian dù cho chiine \ầii xuắt hiện trone các cịn c trình sưu tầm. hiên soạn cỏ uy tín
lu)ặc là đưọc \ ê p \à(> loại trinện cò tich chịu anh hươ!m cua lư tircTna IMiật eiáo.
Neu\C'n nhàn cua hiện tirọn« nà\. theo chúim lơi !à do cịn llìièu một oicVi ihut cụ
ilũ' \ c tru\ộn cơ lịn aiáo cùim Iihư iruxộn cị ỈMiậi siáo ơ Việt Nam dê iâ\ làni căn cứ
Ironíi \ iệc xác dịnh. dánh aiá cũiiii như tuNƠiì chọn. Việc xác dịnh inộl hệ liêu chi cho


loại Iruxệii Iiá\ la Iiiõt \ ICC lam eân Ihict. cãp tliiêl. l)à_\ là imic dícli khoa học cũnu
n íiir Iv cld k liic n cluinu lôi lụa cliọn clc tai T ỉK v v ìì cỏ P hật íỊÌã o Iroiìí^ k/ìo ràng íriív ện
c ơ d a n íịidii \'iêí Ndiiì clc Iiutìiên cứu.

2. Tóri<Ị q u a n lịch s ir s in i t ầ m , ngliicn cửu »riiyệti cơ P h ậ t ịỊÌáo Việt N am
2 . 1. Lịch sú stt ii Ííĩni truyện cơ Phật iỊÌáo (ý ỉ 'iệt ì\’ant
Kln)a níihiẽn cứu \ăii học dân eian (T nưức la chi thực sự hinh ihành từ cuối
i h ộ p n i ê n 50. d;ui iliập n iê n 6 0 c u a thc ki X X n h ư n a \ iệc s ư u tâin. e hi c h é p \ ă n h ọ c

dân íiiaii. một cácỉi vị tìiìh ha\ lu ý. dã dược tiến hàiih rất siVni. Nua\ lừ thời íiảc
iliLiỘL, dè phục \ ụ cho việc cai trị. các quan lại phono kicn I runu Quốc dà ehi chép
\ è \ ă n hóa \ à phoim tục Iiirức la. tronc dỏ có ca văn học dân aian.
N hừn c cuốn sách cò siru tầm văii học dân oian nước ta như G iao Chi ký
(khơiig rõ (ác íiià \ à năiìi biC‘11 soạn), G iao Cluĩu ký (cLÌa các lác íiià Iruna Quốc

Triệu c ỏ n a và lăníi c ổ n ) . Báo cực truyện (chưa rõ tác 2 Ìả) và N ơoại str ký (Dỗ
rhiện) dcn nay kht)no còn nữa. chi có thè dựa vào Iihừn2 Irích dàn Iroim các sách
VCTdời sau đê đoán định. 1heo đỏ. nhiêu khá năng Báo cực truyện là tập truyện dàn

oian được 2 Ìới tănu lừ chi chép và biên soạn. ỉ)áne lưu V là sự tích Khâu Đà La và
Man N inn m aẳn \ ớ i lịch sư chùa Dâu. inột tronu nhĩrrm naôi chùa cố xưa nhất Việt
Nam dà dược ahi lại troníỉ Báo cự c Iruyện với nội dung rất khác \ ớ i lr u\ ện Man
N ư ơn g iroim Lĩnh N am chích quái sau nàv Ị 186. tr. 45-46Ị. Cho tới thời diêm hiện
nay, có thể xem đày là cuốn sách cố nhất cỏ uhi chép truyện cồ Phật eiáo. chỉ tiếc là
sách này khônti cịn nên k h ơ n s thc biết số lirợne chính xác nhừim truyện cổ Phật

2 Ìái) clã dirợc 2 hi chép troiiíi dỏ.
Sau Báo cực truyện, truyện cơ Phật RÌáo tiếp lục có mặl troii 2 nhĩrna lập hợp
truvệii dân aiaii ra đời \ à o các thê kỉ XlIl-XV. Ngồi sách Thiêìi un tập anh íihi
chép chân dune 60 nhà sư ưu tú \ ớ i nlũrna bài thơ. bài kệ dược xác dịnli là manu
dậm chàt \ ă n học. có hai tác phâm mà chúim tơi lưu ý là Việí âiệii u linh (Lý rê
X u\ê ii) rà Lĩnh S a m cìiich quái ( ['rân I’hê Pháp). Hai cuỏn sách nàv liiện cịn
nhưnií (J(1 tơn tại trona khoan s thời 2 Ìan q dài. qua sự sao chép, san định cùa
ĩ i hi cu n e ư ứ i dã k h i ê n c h o \ àn d ê \ ă n ban trcT n ê n p h ứ c tạp, I li ộn n a \ . V i ệ n l l á n
N ò m c ò n lưu íiiữ t(Vi 8 han \'ÌỊ’t d i ệ n u linlĩ c l ié p i a \ . ( ì i ữ a c a c \ ăn ban n à \ c ó s ự

khac nhau khịiiii clii \ ê sơ lưọne iruNỘM ma cịn khơim ihòiiỉi nhât ca \ ê \ăii phoim.
C'lii 2 8 ban có shi lại Từ Dạo ìỉạ n h cỉụị í/lánh sir !Ìch ỉhực ìục. dược cho là loại \ ăn


han xuât hiện niuòii hon. I inli trạnu răc ròi \ ẽ mặt \ ăii ban cua 17(7 iìiện II linh cũne
la \ à n dè tlặl ra cho l.inh .\'(1IÌÌ chicỉì (Ịiiái Vãn han ỉ.ĩii/i Ncini cliic/ì qi cơ nhài.
” ân \ ói han cua Trán I liẽ IMiáp ntiât clirọc \c ni là íỉỏni có 23 tru\ện. troĩiu dó có 3
l i ' i i \ ệ i i c ò 1’l i ậ t u i á o cl i r ọc u h i lại l à T r u y ệ n M c i i ì NitĩXíiíĩ,

T n ạ ự ii T ừ D ạ o H ạ n h và

N íỊiiy é n X íin /i K lìõ iìỊỉ \ a 1I‘U\ ệii D it o iiiỊ K h ó iìỊỊ Iẩ) và N iỉu y ẽ iì G iá c H a i.

l ừ ihc ki XVI clêii thố ki XVIll. triiNỘn cơ dân an dược các nhà nho sưu lập
\ à \ iếl lại dụa trên tinh lliần trunu thàiili \ ứ i nội dunu tác phâni lưu Iruv èn trone
nhàn dân. luy nliiêii. các tác phàm nà\ khỏim hoàn toàn dược coi là nhữiiíi sưu tập
\ ãii học dàn uian.
Từ cuối thế ki XIX. cỏiiii cuộc sưu tầin \ à níihiC‘n cửu \ ă n học dân uian Việl
Nam nói chuna. truvộn cơ ciàii sian Việt Nani nói riêim cỏ lhC'm sự iióp niặl của các
học uia Ihực dâiì. Mặc dù mục dicli cua việc sưu tầm. rmhièn cứu \ ă n học dân ỉiiaii
của các học oiả này là dê phục \ ụ viộc cai trị soim nếu nhìn theo khía cạnh tích cực sẽ
ihây nhừnii dỏiiíi ỵóp (dù clii là vơ tình) của họ trorm việc bao tồn vốn văn nahệ dân
aian cũna như hiện đại hóa phiunis, pháp Iiíihiên cứu văn học dân uian ở nước ta.
C h ú n a tôi lưu ý lới tác phẩm Cơ tích và truyền thuyết A n N am của A.Landes. dược
nhà xuất bàn Ihuộc Dịa (Imprimerie Colonialc) xuất ban năm 1886. Nội du ne của
cuốn sách đã được Nauvền rhị Huế eiới thiệu khá kĩ lườno trên Tạp ch í Văn hỏa dán
gian, số 3 năm 2002. N hữne truvộn kê mà A.I.andes sưu tầm và ciứi thiệu troim Có
tích và truyền thuyết Atì Nam dã tiếp tục dược chọn dưa vào các bộ sưu tập xuất hiện
sau nà%' như Truyện cỏ Việt Nam của Ngu\'ên Bình. KỈU) tàiiỉỊ truyện cỏ tích Việt Nam
cua NgUNỗn DổiiR Chi... c ỏ thể tìm thấv khá Iihièu t ri nện cổ Phật uiáo troim

cổ tích

và íruyền thuyết An Nam như Truyện Thu ỉỉuồn. M ối thù truyền kiếp. ()n ^ sư hóa
tlỉàn/i con êcli Sự' tích cái chân sau con chó. Truyện ỡ/?ơ s ư hỏa íhành hình vơ/,...
Ilai năm sau khi tập 1 của bộ Kho tàng truyện cơ tích Việt N am cùa Ní>u\ễn
l)õn» Chi ra inăt hạn dọc. tr u \ ệ n cơ í^hậl &iá(i tiêp tục xt hiện trone quyên 2. bộ
sách í Vệ/ Mam văn học lồn tìnr cua Ho à na ! rọne Miên (xt ban năm 1960 ở Sài
(iịn) \ ói con sơ 15 iruvện. Sau hộ sách nà> . dán a chú V có thêm hai ân phàm sưu

tâni cỏ xuât hiện tru\ệ]i cũ l^hật íỉiáo là cn Truyện cỏ \'iệt S a m cua ỉiồníi Trúc
I ,\ (1970) \ (ri 4 iruN Ộn cơ I’hật í>iáo \ á cn Truyựìi cỏ ỉ Vệ/ Nam cua NuuN cn Duy
(

)

\ ơ ’\ 3 tr u\ ện cô Phậl uiá(' dirọc tux èn cliọn. I lai CII sách nà\ dêu dược xt

ban O' Sài (iịn.


( ' ìiiií: \ (Vi phone Iráo cliâii hưnu Pliậl tziá() cliễii ra từ nliữim lliập niên dâu thè
ki XX. Phậl uiáo tiôp lỊic khăim clịnh dirợc sức sônu cua ininli. Và nêu như trirớc
d â \ . I n n ệ n cò Phậl giáo cỉii xuàt liiện rai rác Ironíi các cn sách sưu lâm biên soạn
tr u\ ện cô dân uian tlii \ à o Uiập ki cuối cua ihc ki XX. nhữiiíi bộ sưu lập Iruxệii cô
Phật uiáo dà ra dời. một niặl thê liiện nhu cầu phát triêĩi cua dạo l’hật. mặt khác là
dc dáp ửim nhu cầu và Iioin ện VOIIC cua một bộ phận niiười dân.
t' ụ ihê là năni 1993. ĩihà xuất han Phụ nữ xuất ban cuốn TniyỌn Iiíỉịi ngón
(nhà ỉ ’lìậ!) do Mai xuân ỉ lài sưu tầm \ à íiiứi thiệu. Đà_\ lá lập hợp nliữnu màu
tru\ ện imụ naỏn lọc ra từ trons, kinh sách l^hật aiáo. I ronu lời siới ihiệu ơ dầu sách,
tác uia nói rõ rànii "phần lớn các màu truvện dã dirực chính ỉ)ức Phật dùiiíi làm ví
dụ tronạ các bài tluivốt pháp cúa Nairời. \ à \ è sau dược lập hợp lại thành niộl hộ
kinli eọi là Kinh Bách D ụ" [65, Ir. 7|.
Năm 1996. nhà xuất bản Chính trị quốc uia phát hành cuốn N hữ ng điên tích
Pììậi 'ịióo kỳ thủ cua riêu Túc Lê Minh. Cuôn sách đưực các dịch uiả lỉồiiíi Văn
(ìiáp \ à Trần Văn Quyền chuvền n a ừ từ cuổii Phật giáo điên cổ thủ dịm của nhà
xuất bán ỉ)ơ ne Phươnu. Bấc Kinh. ĩ r u n s Quốc (xuất bản năm 1992). bao tiồm một
số truyền thuyết vỏ các nỉuìn vật Phật aiái) Truno Quốc và Ẩn Độ. Cuốn sách này
sau dó đã dược nhà xuât bán ĩ h a n h Uóa tái bàn \'ào năm 2008.
Năm 1999, tiêp tục cỏ nhừnti cuốn sách dịch thuật, biên soạn. GÌứi thiệu vê

truyện cố Phật 2Ìáo. Có thể kể đén bộ Truyện cỏ Phật ^iá o s ồ m ba tập (H o à n ^ tử
xấu xí. Ỏ ní' Thiện ƠIIÍỊ Ac và M ỹ hầu vtrơng) do Trần I.âm Huy chủ biên \ à bộ
Truyện cơ Phật íỊiáo do Minh Chiên sưu tàm. tiiytMi chọn. Nh ững truyện cò Phật
siáo được sưu tâm, tuyên chọn đèii đirực rúl ra từ troiiíi kinh sách cua nhà Phật, có
xuất \ír từ Phật 2 Ìáo r r u n s Ọuổc \ à Án Dộ.
N hừn a bộ sách sưu tầm. biên soạn vc truvện cô Phật aiáo vẫn tiốp tục xuất
hiện trona n h ữ n s thập niên đầu tiên của thế ki XXI. Ví dụ như \ à o năm 2004. Lộ
Nh ư Thích ĨYunơ Hậu sưu tập \ à uiới thiệu N hữ ng truyện cỏ Việt N am ìu a n ^ m àu
săc Phật ựiáo. Có khá nhiêu tru\'ện cị Phật 2 Ìáo Việt Nam dược t u \ è n chọn đưa
\

sưu lập nà\ nhirnu chúno lại dược chd là c ù n s loại \ (Vi nhĩrníi tru> ện như x ^ ìiờ i

nóiìiỊ dâìi Iiíỉhèo rà \íỊ ọ c Hồiiíỉ. Tú Uvèn. S ự rích (ĩộníỉ Từ Thức. H ân Ti iarns; Ba.
da H àng ĩlìịí. Gia chèt hăt iỊiiíì.... Cách săp xêp như \ ạ\ rõ ràns là chưa ơn \ ì nhữim
t n n ện lìhir Tú Un hay Sự !Ìch cỉộiiiỉ Từ Thức là n h ừ n ” tru\ ện cổ Dạn íiiáo mà


trư(Vc Iia\ nm roi ta quen ííọi lí'i l iên thciại. l ỉ i n l i ;inli imỏi chùa clii có V n>zhĩa như

niộl tãiii pỉiơng nC'11 tlè từ dỏ càu c h i n ệ n pliát triên. nƠLi lha\ tliê ktiơiiu uian chùa
bănu một khịnu aiaii hât kì cũiiíi kỉiơim anh ỉurcrno ui tới diễn tiên cua câu chu_\ện.
C'ó lẽ d(i tiêii clii cua tác uia là uiíVi iliiỘLi tâl ca lìhữiiíi tru\ ộn cơ có xt hiện

lơ

Phật uiáo Ironu kho tru\ ện cị dàn uian nên niới ,\a\ ra lình Irạne trên.
Năni 2005. nhà \ưât han rỏn «iáo phái hành hộ Truyện cơ Phật giáo íiõin 2
tập do Minh Chicu siru tâm \ à luyêii chọn. Diêm khác biệt Iroiisi 2 tập sácli nà\ là
hên cạiiti Iihữníỉ truyện cố Phật Iiiáo có nsuồn nốc Trung Quốc lioặc Ấn l)ộ. ntiirời

sưu làm dã dưa \ ào Iihừiiti truyện cô Phật siáo Việt Nam nhir truvện S ự tích háiỉlĩ
cốm. Ơ nẹ SIC H uyền Tràn. HỊ(1 tỉìirọiig Cua. ... Một số truyện dược chú ntiuồn là từ
hộ Kho íàiìí' tniyệìi cơ tích Việt Naiìi cua Nau> ên ỉ)ơ na Chi như S ụ tích cỉìinì tu hú,
S ự tích cá he. Sự lích cày nèii ngày tét, S ự tích ỏ n ^ bình vơi... tuv nhiên sỏ lượtiíi
cịn khá khiêm tốn.
Năm 2006, Truyện P hật giáo của Tinh Vân và N 2 Ơ Trọníi Đoan dược dịch
aiá ỉ lạnh Đoan tuvên dịch, oiới thiệu nhừníi Iruyên thuyêt \ ê Phậl \ à các dộ tư cua
Níiài. Sau dỏ mộl năni. \ ’ào năm 2007. nhà xuât ban rơn íỉiáo lại ân hành bộ Truyện
củ Phật iỊÌỚo íiồni 3 lập do Minh Chieu và mộl số lác eiả kliác níiư rh é Qn. Minh
Châu. (ìiới F)írc. 'Hìiện Châu. ITin Minh. Minh 1uệ... sưu tầm.
(ìần đâv hơn cà. vào năm 2010. nhà xuất bàn Cà Mau phát hành cuốn N hữ ng
điển tích văn học P hật giáo của I.ý Minh Quvèn, rhích Trune Nehĩa biên dịch, aiới
thiệu neuỗn íiốc hình thành và phát triển của 57 điển tích văn học Phật uiáo. Bên
cạnh đó. cuốn sách cịn phân tich n hừ na niặt ứim dụ n a thực tiễn cùa diển tích nhầm
hiểu sâu hưn về eiáo lí của nhà Phật.
Nhir vậy. tro ns kliốim hai chục năm trở lại dày xuất hiện tirơim đổi nhiều
nhĩrnỉỉ cuốn sách sưu tầm. biên soạn truyện cố Phật tỉiáo. Đàv là tièn đề lốt dè có ihế
tiên hành cơ na \ iệc nshiên cửu bộ phạn \ ăn học Phật eiáo t r i ụ è n miệiiiỉ. tu\ nhiên,
nhữiia truyện cơ Phậl 2 Ìáo dược ưiứi thiệu chu \ c u là các tác phàm chuvển Iiíỉừ. số
lưọim tru\ ện cơ Phậl íiiáo cúa Việt Nam cịn khá khiêm lốn. Cuốn sách đầu tiên tập
họp dirọc nliicu t ru \ ệ n cô Phật tiicU) Việt Nam nhất là cuốn cua l ộ Nhir Thích rr unc
I lậu nhirníỉ tiêu chí tuvên chọn cua cuốn sách cịn cliưa chặt chẽ. đưa \ ủc> ca Iihữiio
iruxện cô Dạo i>iáo. ỉ) ú n e là sau hirn 2()0() năm bén rè \ ào dịi sơne cua neưịi Việt,
dạci Phạt trơ thành một phần niáu thịt tr o n s cuộc sốna ấ\ \ à nó di \ ào nhừiiu câu


inixện tru>cn niiệiiu tronc (làn íỉiaii một cácli rât tự lìhiCMi. I roiiL! hinh aiili cuộc
sơnu cua nuuới dân Việt. t!ià\ lliâp ihốnu, bóim tiáiiu ni chùa là diêu ciè liièu.
Niiiriiu những câu cluiyện có \ơ u tị Phật tiiád có ihục sự maiìíi màu sãc [^hật ẹicU)
! ia \ k h ỏ n u là m ộ t d i c i i d á ĩ i u p h a i h à n i h ô m . D â \

c ũ n u là m ộ l t r o n s I i t i ừ n u \ ấ n d ề m à

luận án cua cliúnu lôi quan tâm l(Vi.
2.2. Lịch s ữ nỵhiêiì cửu truyện cổ Phật íỊÌáo Vìệl N am
i u \ là niộl tơn aiáo có neuồn íiốc nuoại lai soim lir lâu. [’hậl íiiáo dã ti(y
thànli niộl tliànli tố hữu cơ troim hệ tư tirờna cùa níiưừi Việt Nani. rịn oiáo này có
tầm aiili hircrnu rộnti rãi Irèn Iihiồu lĩnh vực cua dời sốnẹ. trona dỏ có văn học. Văn
học Việt Nam dưực cấu ihàiih lừ hai bộ phậii. \ ă n học viết \ ủ văn học dàn tỉian. mồi
hộ phận lại có sự thu nhận \ à phan ánh dạo IMiật tlìco nhữne cách khác nhau, rroníi
klii ỏ' bộ phận văn học Viếl. việc sưu tầm. imhiên cứu văn học Phậl uiáo. dặc biệl !à
\ ăn học Phật íiiáo thời Lý - rrần. ihời kỳ phồn thịnh nhất của í^hột siáo Việt Nam.
dã có một bê dàv với khá nhiêu ihành tựu thi các nhà sưu tâm. ntĩhièn cứu \ ã n học
dân aiaiì lụi dirờne như ít quan lâm tới mủna truvện cố cũrm như thư ca dân 2 Ìan
liên quan tứi tơn lỉiáo nàv.
I roiiíi một khoáiia thời aian dài. lừ năm 1958 đến năm 1^)82. bộ sách Kho
tàng truyện cỏ tich Việt Nam của Nsu \' ền Đòne Chi aòm 5 tập lân lượt được ra inăt
hạn dọc. tìộ sách nàv sau dó cịn dược tái bản nhiêu lân. với sô lirợnu lớn và làn tái
bàn Ihử lám aần đây là vào năm 2000 lại nhà xuất bản Giáo dục. () lần tái bàn này.
5 tập sách đã dược in dồn thành 2 quyển, vứi 1856 trana được đánh số theo thứ tự lừ
1 đén hết. ĩ h c o Lời (iaiì ở dầu bộ sách tái bàn lần này. thì " \ ’ề mặt văii bàn. cỏ thê
nói đây là bàn in hồn chỉnh nhất" [27. tr. 5] và đây cũ ne chính là \ ă n bản nià
chúníi tịi dù n a dê tham khao trone luận án cùa minh.
Giá trị cua K/io íànẹ truyện cơ tích Việt N om khơna clừiiíi lại ư côn e phu sưu
tầm Iruvện cô dàn 2 Ìan nià dây cịn là một c ơ n 2 trình cỏ ý nuhĩa khào cứu \ e Iriụ ện
cố tích của nmrừi Việt. Sách 20111 cỏ 3 phần: Phần thứ nhất N ^hiêìi cừu truyện cỏ
ÍÍCỈI nói ch u n ẹ và truyện cỏ lích Mệt N am \ ồ mặt ban chất, lai lịch \ à quá trình \ ận
dộnc cua nó qua các lliời dại. Phầĩì thử hai íiiới thiệu Kho tànơ ỉruyện có lích l'iệí
Xaiìi \(Vi 201 cốt t r i n ệ n c ùns \ ó i số lư ợ n s lứn dị ban dược thu thập lừ nhiêu nnuòn
lru\ ện kê cua các dàn lộc anh cm trên dai dất v^iột \ à cua các dân lộc khác trôn thê

iiitVi. Phun ihứ ha là nhữno \lu j n định tó n ẹ qt vế kho tàìiiỉ In/yện cỏ liclỉ \ 'iệí Sũìu


trên các khia cạnh dặc đièiii \ à nun ÍIƠC cua tr i nệ n cơ lícli Việl Nam. Bộ sácli là
kèt qiia cua niộl cỊiiá Irinh lao dộnii nuhicni túc \ à dược cúc niià khoa học trước na\
(.láĩili ” iá c;n).
Khi bàn \ c dặc iririm tliê loại cua cơ tích, tác 2 Ìa Kho íàiìíĩ iruyệìì cỏ líclì Việí
Scì cliú \' tói 1x1 dặc cIìCmh dè nhận diện nó. dó là tíìĩìì chắt cơ cua sự việc, klìóng xa
lạ với hun săc dãn tộc \ à tính hí' tư ơ ìì^ và tính nghệ thuật. 'I hco tác íiia. dặc diơni
thứ liai 'căt Iiíihĩa lại sao kỉii inộl truNỘn cơ tícli cua dân lộc này lr u\ èn vào một dàn
lộc khác. Ihi phải c h i n ê n hóa thành Iiiộl triiỴỘn mói. hay ít nhất cũnu phai niana
nhữnti inơ-típ mới. Iihừniỉ màu sắc quen thuộc hoặc aần như quen thuộc \(Vi điều
kiện sinh hoạt, với tàm hôn cua dân tộc mứi" [27. tr. 50]. l)â\ quả là một nhận xét
tinli tị. hữu ích clio chúriỉi tỏi Iroiiíi qiiá trình tiếp cận và lý tiiai một loại IruNỘn cô
cua Viội Nam cỏ liên quan tới tơn íiiáo nsoại lai. 1'uv nhicMi. lác «ià lại chưa nhất
quán oiữa việc luận aiải vấn dề truyện cổ Phật íiiáo và cône tác sưu tầm. tuvển
chọn. ’l ác íỉiá cho rănu; " ricMi thoại. Phật thoại hay nói ch un a là truyện tôn eiáo là
nhữiiii loại truyện rất dễ nhìn nhận dù của bất cứ dân tộc nào, \ i chúnii m a n s theo
dấu ấn rõ nét cua một thứ tơn 2 Ìáo nhất định. C h ú n a thườniỉ xuất hiện từ miệna tăna
lừ với mục dích lin tMi truyền dần uiái về chủ nshĩa yếm the. Chu đề của truyện
thườníỉ thườim là \ iệc nhân q báo ứrm. thốt !y cuộc sịim (rân tục... Gạt tàt cá
các loại triivện trên ra, chúne ta sẽ chỉ còn lại nh ừn a loại truvện với cái tên quen tỉọi
là truyền thuyết, cồ tích" [27. tr. 44-45]...
Thự c tế. trong quá trinh tuyển chọn, tác ciả dã dưa vào K ho íà n ẹ tru yện cơ
ííclì Việt N am một sị Iruvộn cị Phật íiiáo như Iruvện sơ 13 S ự tích cá He. truyện
sơ 120 Truyện Từ Đ ạo H ạnh h av ỉà s ự tích tlìánlĩ LàniỊ. truyện sị 176 Ọ iưin A m
Thị K ín h ,... I heo chủníỉ lơi. nhìn c h u n a . N a u \ ễ n Đ ố n a Chi dã chi ra dirực mội
số dặc điêni cơ bản cùa loại Iruyộn mà ôn u uọi là Tiên thoại. Phật thoại s o n a còn
sư lược và chưa dầv du.
Với Iham vọn« biên soạn một bộ sách bao qt dược tồn hộ văn học Việt

Nam. hao 2 ồm ca \ ăn chươna lru>èn khâu. Vãn chirơns chừ Ilán. chừ Nòni \ à \ ăn
chưtvna quốc imừ. lác íìia l l o à n s Trọníi Miên dà bảt ta\ \àiì biên soạn cỏim trinh
\'iệí S íun văn Ììọc tồn lỉur. !ỉộ sách lliuộc tu sách Cao ihimi này dự kicn sẽ aồni có
10 Cju\ẽn. Kct qua la năm 1959. ị'ịệí N am Ỉa /ỉ học tồn ỉìur. qu>ên I

Tìiần thoại

dã dược Vãn hữu Ả Châu \ u ấ l ban tại Sài Cỉòn. Một năm sau. năm 1960. qinèii II -


ĩn iv ự n C(') lích licp tục dược Văn liữu A C hâu L'lio ra niăt bạii clọc.

na\ có tãt

ca 444 tranu sácli. cliia làni liai pliần. Plian thử ĩihầt từ tranu I 1 tói Iraiiu 23 uiứi
itiiệu S^ÌIỎH ựơc và ciiẽn liên truyện cỏ tích \ à phân thứ hai tir tniiiu 24 t(Vi iraim 435
í>iói ilìiộii klio làim trư\ ệii cơ (ích Việl Nam.
Klìi phàn licli ,\'íĩuỏn g dc và (ỉiễn tiẻìi cua ín iyện có tích, llồnti Trọnu Miên
dã chia Irii\ện cị tích (cách lác giá íioi chung cho tất ca các li)ại lru\C'ii (Jỏ dàn tiiaii
nliir ihân tlioại. Iriụồn Ihuyct. truNỘn cô tich. nưụ imỏ n,..) ihàiih sáu loại. Hèn cạnh
loại trư>ệii cơ tích phona lục (tức ià cúc tru>ện nói dcn sự việc, nhàn \ ậ t cỏ dính líu
dên phoim tục rồi thêu dột. mĩ hỏa llieo phần li kì. dặc biệt). Irinện cơ tích lịch sư
(chính là tru>èn ihiụết. ca naợi anh hù na dân tộc. ki tài Việl Nam. biêu hiện lòng
dat nước, sức mạnh hắt khuất cua dân tộc). Iruyện cơ tích thế sự (là nhĩnm
t n ụ ệ n niô ta đời sốiia thực tế của xã hội. về nếp sốno dặc biệl cua dân tộc). tr u\ ện
cố tích tình cảm (là Iihừnơ Iruvện nói lèn tinh u eiừa trai cái. tinh tiíihĩa \ ự chồng,
bạii bè. cha mẹ và con cái. lịim hiêii thảo dơi \ ớ i cha mẹ), truyện cơ tích hoane
dưừiiíi (truyện tirõno tượne trona ciỏ có màu sắc huvền ào), tác eià đã đặt truyện cồ
tích tơn íiiáo \ à o một mục. Theo tác ciả. đây ' i à nh ữn e truyện thê hiện rõ tư tườna
íiiác) lí cua nhà Phật, tinh thần ihoál tục của dạo thần liên, thuyết định mệ nh ... Đạo

dửc. luân lý. tín níiirỡna siêu hinh nơi bật qua các câu truvện cỏ một mục dích rõ rệt
cơ võ clìo lịn íiiáo" ị 117. Ir. 21 ]. Bỏ qua nhừ ne hạn chê vê mặt phàn loại truyện cô
dàn uian Việt Nam mà các tác eiã trước đâv th ườ ne mấc phải, chúng tôi lưu ý tới
nhừim nhận định của lác uiá 1loàng ĩ r ọ n s Miên về truvện cơ tơn RÌáo. dối tirợníi mà
chúnu tịi quan tàm. Dù ncăn tiọn và chưa thực sự dày dủ, nhưim đó là nhừna nhận
xét xác dánti. hữu ícli cho chúnu tịi tronu q trình nsh iên cứu đê tài. Sau phân
nhận cỉịnh. tác eia dã hiên soạn các loại truyện cơ dâiì íiian (má tác 2 Ìã sọi chuiiíi là
IruNỘn cơ tích) theo cách dà phàn loại như trên. Mười chín IruNỘn cị tơn íiiáo được
tuNCn chọn trori 2 phần Cơ tích tơn ^iảo hầu hết là t r u \ ệ n cô Phật eiáo (11 19

IruNọii). T u \ nhiên. lr u\ ện cơ Phật 2 Ìáo cịn c mặt rai rác trona các phần cịn lại
cua tạp sách (thí dụ có 4/30 tr u \ ệ n Irons phần c ỏ tích lịch sư là tru_\ện cơ Phật «iáo
như các truNỘn Tử Đ ạo Hạnh. Vĩio hóa c ọ p ....). Nhirní! so \ (Vi bộ KÌĨO ĩà n ^ ĩruyện
có liclì l'iệ! X am cua tác «ia N 2 u\ ễn Dịna Chi. c hú ns tơi ihấN răne. hiróc dầu. cuốn
H ét .\a n i văn học toàn tỉnr - qii\ èn 2 dã dạt lới sự ihônc nhãt <>iĩra \ iệc nhận dịiili \ à
t u \ ê n clìọn các tru\ ện cị tịn ciáo. Ironc dó có iruNỘn cô Phật ciáo.


Thập Iiic-n 70 cua thè ki XX dánli dâu hước c1iu_\Cmi hiõii tríMiíi lịcli sir phát
Iricii cua khoa nuhiên cứu \ ăn liọc dàn uian Việt Nam \ ('ri sự \u ắ l liiện nhữnu cơnu
irinli imhiên cứu soiiíi soim \ ó i thành tụu siru tầm. biên soạn lư liệu \ ă n học dân cian.
Nliữim bộ uiáo trìĩih \ c văn học dân eian dã dirợc \u ấ l haii dê dáp ứriii nhu câu cua
v iệc nghiên cưu \'à ciana dạ\ \ ă n học dâii uian. íiiáo trình vc \ ă n học dàn uiaii cua
irưoiig Dại học 1'ônu liợp dã dược xuất ban (1972) \ à íiiáo trình cua Iriùme Dại học
Sư |-)liạin cũne dưực tái han 6 năm sau dỏ (1978). Cuỏn siáo trinh cua trườnu Dại học
1óim liợp sau này được tái bủii ĩihicu lần. kcl họp \'ới cuốn Vâtì học các dàn lộc thiêu
U) cua tác íiia Võ Q u a n c Nhirn \ à đỏi tên thành la n hục iìàìì ơian \ 'iệí Nam.
Khi hiên soạn phân Truyện cỏ tích tác 2 Ìả ỉ)inh Gia Khánh đã dưa ra một
nhận \ é i liên quan đén lr u\ ện cị í’hậl aiáo mà chủ na lịi qiian tâm. rác aia viốl; ■■()
nước ta. dạo Phật đã dù na Phật thoại... đê làm cho tiiáo lí cua mình đi sâu dirực vào

quân cliúiia nhân dân. Nhữndạo sĩ hoặc nhừim a ư a n e tu hành, mộ d ạ o . . . " và theo tác íiià thì "'rinh chât mè tín
của nhừiiíi iruyệii này khiến cho dễ phân biệt c h ú n s với truvện dân aian. ru y vậ>
t n i \ ệ n cơ tích dân aian cũne thLrừim chịu ảnh hướnti của Phật thoại và riên thoại."
Như vậy. \ ề cư bản. ý kiến này a iố n a với ý kiến cùa Na uy ễn Đốim Clii. khôiia xáp
loại tru\'ện Phật thoại vào triivện cô dân eian.
N ă m 1990. tronti cuôn Văn học (kin gian Việt N om , tập 2. tác GÌả Hồn£ l icMì
l ựu c ũ n a lưu ý đến thể aiới quan thần bí và nh ừn e quan niệm duv tâm siêu hình
của các thử tôn eiáo đời sau nhir dạo Phật, dạo l.ão ... như là íiốc rễ của truyện cổ
lích thần kì \ ã lưu ý dến sự chuyển hóa RÌĩra thể loại cổ tích với thần thoại hoặc
Tiên thoại. Phật thoại "néu nhân vật thần ki lắn át \ a i trị của con ntiirời và trở ihành
dối lượiiiỉ chính cua lác phâm", ['heci chúna tỏi. truyện cố Phật eiáo khôim nuhiènc
\ c thần thoại, mà nỏ là một dạnu truNện cò dậc biệt, trons dỏ nhàn \ ậ l thần kì (Phật)
khơiiíỉ lấn át \ ai trị cua con naười SOI12 ihirờns lại là tác nhân chính tác dộ na vào
huớiiíi phát trièn của cốt truyện.
Vào iháníi 7 \ à tháns 8 năm 1992. \ cVi mục dích lìm hicu anh hư ơ ne cua ba
ỈIỘ pliái tư tưone quan Irọne là ỉ^hật oiáo. ỉ)íKí iiiáo \ à Nht) 2 Ìáo dcn diện mạo \ à sự
phat trièn cua \ ăn học trona lịch sư \ ăn học Việi Nam. Tạp ch i \ 'ãìĩ học dã cho ra
cìịi số dặc san \ è "V ăn học Phật í'iáo Việt N a m ” , ihu liúl sự quan tâni cua các học
u i a c ỏ l è n l u ô i (1 n h i c u c h u N Ơ n I i í i à n h k h á c n h a u n h ư \ ă n h ọ c . k h a o c ỏ h ọ c . t ô n


uiáo. .. Cac bài \ icl troim số na\ chii >éu tập iriine \ à() nh ừn e \ ấn dê \ ăiì học l’liật
Việt Nam tliừi trung dại. dặc hiệl là \ ăn học Phật giáo Ihời dại I ý

I ràĩi. ihời

dại cục tliịnh cua IMiậl uiáo (y Việt Nam. Tii\ khơim trực tiêp ciị cập l(Vi truvộn cơ
l’hậl Siiáo. sonu rai rác clâ\ dó troiiỉi nhữno hài viêl. chúiiii tơi hăl uặp nhữiiíi nhận
xét dánu qiiv lièii quan (ói dè lài nià cliủim tơi daiiíi Iriên khai. I Idim hài \ iêt Pììặt

^iáo vái văn học ỉ'ịệ! Naiìì. nhà nshiên cứu NỉiU\ễn Duy liinh dã d ứ n a dưới oỏc dộ
cua niộl nlia imhiên cứu lỏn uiáo dè xem xét mỏi quan hệ iiiừa \ ă n học \ ủ Phật uiáo.
Theo lác iỉia ihi "IMiậl íiiáo Việi Nam hình thành hai dỊMíỉ dân uian \ à cunnội diine cụ tliè khác nhau. \ ì \ ậ\ anh hươiia \ à o \ ă n học cũna khác nhau. Văn học
Rồiìi có \ ă n học dân ỉiian \ ủ \ ãn học bác học. niỗi dò ne thu nhận Pliật aiáo một
khác” |72. Ir. 4|. Mặc dù tập trunu \à() mối quan hệ tiiìra Ị’hật íiiáo \ à văn học trune
dại nhưnu lác iiia cũtm lưu ý rànu \ ă n học dân íỉian Việt Nani thắm nhuần tư tướno
ĩihân bản trons cầu sinh cứu dộ có lính hiện sinh kh ơna hồn lồn phù hợp với íiiáo
lý Phậl ờ bất k\' tơim lìào [72. tr. 4]. Sự eần íiũi. íiẳn bỏ với đừi sốiia của người dân
dã tại) nêii nét khác biệt cua dòntỉ Phật aiáo dân aian so \ ớ i dị ne Phật aiáo chính
thốiiíĩ. Nhĩrne ii tố [^hột siáo di vào truvộn cỗ dân ỉiian cũn e chu yếu được thốt
thai từ dịng Phật uiáo này và nó cũiiíi chính là đối tượna mà chúnii tơi quan tâm
trons luận án. Tác íỉiá Khúc Nhã Vọim lại từ íỉóc độ của nhà níìhiên cứu văn hóa
tìm hicu Văn hóa nhà chùa trong d ờ i sơniỊ phơìiclo Việt Nam. Văn hỏa nhà chùa
dưực tác íiiả nhìn Iroim tơng thẻ với nhiều thành tố như phonti tục, tín nmrỡne. kiến
trúc, văn học... Ciiiiíi với niộl vài nhận xét về íiiai thoại nhà chùa, về ca dao (trừ
tình, trào phúne) nói vê nhà chùa, tác aià coi Iruyện cơ Phật RÌáo là I’hật thoại,
lirơne írnu \ ứ i Tiên thoại ẹiơnu như V kiên của Nmi\C'ii Dỏim Chi. Dinh (ìia
Khánli... SOIIỊÌ cịn lưu ý lới "số lirựno khơiiỉi ít mà chi ít tính cách thần kỳ, oần \ ứi
tích sinh hoạt hưn" 216. tr. 38 của loại truyện này. rh c o khao sát của chúng lòi.
số lượn s t r u \ ệ n cô Phật aiáo qua là khá phono phú SOI12 tính cách thần kỳ cua
triẠỘn cị Phậl eiáo khỏnti hăn là íl. I heo chúne tơi, tính chắt ihần kỳ nhiều ha> ít.
dậm dặc ha\ m ờ nhạt cua câu chin ện !à do thè loại cua câu chuyện dỏ qu\ định, v è
các \ â n dè lièn quan tói thê loại ciia tr u \ ệ n cị Phật <
2 Ìá(i. chíina tịi xin bàn cụ ihê
fion iroiìs luận án.
Diêm lại nhìniíi cịnu trìiili co dê cập niộl cách irực liơp cũníi như «ián liêp \ è
tni\ ện cị IMiật áo. có ihè nhận lhấ\ \ ấ n dè trin ộn cỏ Pliật eiáo dã thu hút dược sự

,|iian tãni cua ui(Vi nuliiC‘ii cứu. Tu \ nhiỏii. lr u\ ện cỏ IMiật eiáo xứnu (lánii dược
iiuliiêii cứu Ironii nliiìiiu CỎIIU trinh chuNciì sâu lnTii. Vì vậ), cliúiiu lơi lụa chọn
nuliiên cửu dê lài Tniyệii cỏ Pỉiật i^iáo troỉiiỊ k/ìo tàiìiỊ ĩrityện cơ dân íỊÌan H ệt Nam.
Y kiên cua nliữnu nuười di trư(Vc dù còn S(r lưọ'c nhirim tliực sự lủ 1111011« uọ'i V q
báii cho cliúiia tơi trt)im q trình triên khai dị tài.
ĩ . Mục đích nghiên cửu
Như chúníi tơi dã trinh hà\ ơ trên, nhừnu lúnu lúim troim \ iẹc sưu tâm \ à
ntihicMi cứu truvộn cỏ Phật ciáo lừ trước tới nay chu \ êu là do tliièu nhĩrníì ciứi thuvèt
cụ Ihê \ ỏ loại tru> ện n à \ . Thực hiện dè tài Truyện cỏ Plĩậi giáo íronẹ kho íàiìí' truyện
có ciân íỊÌan Việt Nam. chúna tơi hirức dâu tiên hành xác định khái niệin truNỘn cô
Phậl tiiáo. phân biệt Iruvện cô íMiật í>iáo \ ới loại truvện cô manti mÙLi săc Phạt tiiáo.
Ticp ihco. chủim tòi lién hành tim hièu một số dặc diêm chính \ è Iiội duiiii.
Iiíihộ t hu ật c ủ a loại triivện nàv . lừ d ỏ tiên lởi xác đị n h \'ị trí c ủ a nó tro n « k h o t à n e

tru> ện cô dân aian Việt Nam.
Sau cùne. troiie nhiều hướna tiếp cận Iruvện cơ Phật íiiáo. chúim tôi lựa chọn
tiêp cận tru>ện cỏ Phật aiáo theo t\'pc và niotit'dè cỏ cái nhìn bao quát hơn \'ê niặl
lư liệu. 1'rona khn khỏ RÌỚi hạn của luận án. bước dầu ch ún a tôi lựa chọn ba typc
triiN ện cô [’hạt siáo tiêu hiểu đê tiến hành nghiên cứu. Cụ thế là các t>pe truvện N hà
sư và hành trình đên (lât Phật. Nhờ s ư và có 2.ĨÌ và typc truvện Ngi/ơii ẹịc’ tục dựng
cây nêu níỉày Tét. Ilướiiíi tứi tính qc tê của type truyện, các typc truvện nàv sỗ
dược đặt troim môi liên hệ \(Vi bà n a tra cứu truyện kê dân íiian của A.Aarnc và
s. 1'hompson c ũ n s như bàne chỉ dần các m oti í' vă n học dàn eian của s .Th om ps on,
iiỏp phần khắc phục phần nào hạn chế của việc chưa tiếp cận được vứi tài liệu eốc
cuu nhĩrníi CỊĨIÍÍ triiih nehiên cứu ve các kiểu (t \ p e ) truNỘn trước dâ\' ở Việt Nam.
4. Đoi t u ọ n g , phạm vi tu’ liệu nghiên círii
Dơi tirợna. phạm \ i nehièn cứu của chúiiíỉ tỏi íiăn chặt \ (Vi mục dích níihicMi
cứu dã dê ra.
I'hử nhất, như tên dề tài dã íiiới hạn. dối lirựníi imhiên cửu cua chúrm tơi là
loan bộ truN ện cô Phậi eiác) Việi Nam. năm rai rác trdiiíi các lập \ à tu\ ỊII tập tru\ ện

cơ dâii uian dã dược xuàt hàn hoặc tái han tir năm 1886 dên n a \ ,
1 liử hai. truNỘn cô Phật iiicU) lưu t r u \ è n CT Việt Nam bao uỏni ca iruNỘn có
lìsn c imoại lai \ à các t n n ộ n cua nmròi Việt hoặc i r i n ệ n co nen sơc neoại

!2


lai Ii hi ni i > d ã d i r ọ c híiii d i a l i o a . T r o i m p i i ạ i i i \ i l u ậ n ái i . c l u ì i m l ò i cl i i l i ê i i h à n h k h a o

cứu các tru_\C'n cõ 1’liặt L!Ìá() b;in dịa \ à Iihữnu lru\ệii cơ IMiậ! uiáo dà dirọc ban dịa
lioa. Nluìim lr u \ ệ n cơ Pliậl oịáo ciia iiư(Vc imồi như An l)ộ. I nin a (,)uòc. Nhật lỉan
chi dirạc chủim tỏi su dụnu Ironu quá trinh so sáiih. khõnu pliai là dơi tirựnc chính
cua luận an.
\^à CLiơi cùiiía. các triụ ện cị Pliàt aiáo chí tơn lại (T niịt sơ dân lộc cỏ ihcc)
d;u> Ptiật ĩilur dân tộc Kinli. Chăm. Khiyme. Sán Chay \ ị \ ạ\ Ircn ihực tê. cliúníi tôi
clu kliac) cứu \ x'mi tru\ ện cô cua bôn dãn tộc nà\ tronti kho tànti Iruvẹn cô phonii phú
cua các dàn tộc anh cni trèii lãnh ihô Việt Nam.
5. P h u o n g pháp nghiên cúu
5. /. PhitonỊỊ p h áp p h â n tích, tổnỊỊ hợp
Phàn tích và tơng hợp lá nhừiiíỉ phưoiiíi pháp nuhiơn cứu khi)a học phơ biến
dư ọc sir dụ na Iroiiíì luận án dê nhận diện truNỘn cổ Phật 2 Ìáo về các phươiiíi diện
Iiội dun g \ à nulìệ thuật, làm tiền dề cho \ i ệ c xác cỉịnh về mặt thê loại cho đối
tượníi n à \ .
Dặc biệt, chúim tôi chủ trọng tới các thao tác phân lích \ ãn bản. bới trên thực
lế. Iihừnu khảo cứu ciia cliúna tôi dược liến hành trên 130 dưn vị bản kê dã dược
văn bàn hóa trona các tir liệu được xuất bản từ 1886 dến nav.
5.2. P h ư ơng p h á p thốn g kê
Với những yêu cầu. mục đích cụ thê mà luận án hircTnti tới, c hú na tôi rất chú
Irọntỉ phươim pháp ihốna kê. Dựa vào thốiiỉi kê để nám bát nuuồn tư liệu p h o n s phủ
một cách hiệu quà và miêu tà được diện mạo cúa các truyện cổ Phật 2 Ìáo mà chúna

tơi licn hành khào sál.
5.3. Loại hình học
í,oại hình học là một ph ươ na pháp nhận thức khoa học dựa \'ào khái niệm
kiỪK hoặc mầỉi (lype) dé phàn chia các đối tượim cũn a nh ư dè nhóm họp chú nc lại.
ĩroiic khoa nehièn cứu \ ă n học. loại hình liọc ih ườ ne dược dùne dê phân loại các
liiộn t ư ạ n e \ ăn liọc trẽn C(y sơ cua \ iệc c h ử n s minh các nhóm hiện tirợníi aiốntì
nhau then inột tiêu chuàn Ii:u) d(’>.
Troim khua niihiC'n cứu Iblklore thê cicVi. Iiohièn cửu tr u\ ện cơ dân eiaiì theo
l\|K' \ à motil cũn e là nìộl khuNiih liưứno có sức sốnu làu bèn. Nhiii lịno ihị. luận
an tiêp eậii truNỘii cô I’hặt uiáo ihco t \ p e \ a nnnit dê có cái nhìn bao qt \ ê mặl tư


liệu. D õ i \ (Vi n lì ữ im k h a o c ư u trên i nồ i dc)'ii \ ị l \ p c IruNỘn cụ lliè. cl i i ì n e lơi SU' diinu

kcl liợp cách liêp cặn băim pliưivnii pháp Iià\ \ (Vi cách tiêp cận \ ă n hóa học.
5.4. Phưoní> phá/) Iií>hiên c ử u liên níỊàn/i
Xuất phát lừ nliặii lỉiức \ e sụ- pliức lạp cua dối lirọiiu imhiên cứu là truNỘn cị
l*liậl í ^iao. p l i ư c r i m p h a p i m h i ê n c ứ u l i è n I i í i à n h C ŨI I U d i r ợ c clu'jns> tỏi d ặ c b i ệ t q u a n

lâm. Việc liếp cậii IÌC'I1 nganh ( \ ă n học dân gian. \ ăn hỏa liọc. lịn «iáo học. sư liọc.
dãn lộc h ọ c ...) nianíi lại nỈHÌnu cái Iilììn nhièu chiều, lliấu dáo hon \ ê truNỘn cô Phậl
tiiiK) Việt Nain.
Cách ticp cận tơn eiáo học. lịclì sư học. dàn tộc học... đưa lại nhừim kiến
thứe cơ sir. nên taiiíi cho \ iộc xúc dịnh q irình chu\ èn di từ lỏn uiáo \ ào \ ăn học
dàn oịaii. Cách tiịp cận \ ă n hóa liọc rát hiệu qua trona, việc phân tích các trâm lích
văn hóa. bóc tách nhừiiíi lớp Iiíihĩa iluiộc \ è tin Iiíiirữna bàn dịa àii sau lớp nahĩa tôn
tiiáo troim truyện cỏ Phật uiáo.
6. ĐónịỊ góp của luận án
6.1. v ề mặt tir liệu, luận án lầii đầu lièn dã tập hợp một cách tirơna đối đầv
đu ĩìhừiie han kê truyện cồ Phật aiáo Việl Nam troim các tập và tuvên tập truyện cổ

dàn íiian dược xuât ban hoặc tái ban từ nhừníi năm 1886 dèiì Iiav. Điêu này p
phân khănu định \ è sự tòn tại của loại truvện này trontỉ kho tàno truyện cơ dân íỉian
Việt Nam.
6.2. I.uận án dã liến hàiih phân biệt aiừa truyện cố Phật aiáo và truyện cổ
maiiíi màu sẳc Phật íỉiáo, dựa vào véii tổ Phậl oiáo tồn tại tronu bán thân truyện kể.
6.3. riêp thu các ý kicMi. quan niệm của các nhà nahièn cứu tblklore. các nhà
nuhiên cứu Phật học troiiii và Iiíiồi nước, luận án dã tiên tới xác lập dược nội hàm
\ à nooại diC'11 cho khái niệm truyện cỏ Pỉìủí giáo, aỏp phần niài quvct hiện tưc.ma
ihicu ihốna nhất, c h ồ n a chéo troiiíi quan niệm của các nhà ntihiCMi cứu khi xác định
các \ â n dè liên quan tới loại truyện n à \ .
6.4. í.uận án dã chi ra nhừne dặc điênì nội du na \ à nch ệ thuật của lru>ện cồ
l’hật iiiáo Việt Nam. lir do ticn lởi xác định iiiá irị. \ ị trí cua loại Irin ện nà\ tronc hệ
thõim tru> ện cơ lơn liiáo cũiie như dịnh \ Ị nó iríine tiệ thốna tự sự dân aian. ỉ)ã\ là
niõl \ iệc làm có V Iiuhĩa plnronu pháp luận. \ ì dịnh \ ị được tru\ệii cị F’liật 2 Ìáo sẽ
dịnu ihới kliãiiii dịnỉi sự lơn tại cua niột mạch niin tịn 2 Ìáo trone \ ă n học dân
eian Việt Nam. Dicu nà\ íiiiìp ni(T ra một hirớno Iiehiên cửu mói. nehiên cửu dịníi


\ ă n học lòn eiáo dàn uian tronu khoa nuhièii cửu Iblklore

lĩ

Việt Nani. l)o CŨII”

c l i i i i l i l à n h ữ i m d ó n i i u ó p k h o a l i ọ c IIKTÌ i n c \ à t h i ê t t h ự c c u a l i i ạ i i á n I i á \ .

6.5, l.iiận án dã nuhiên cửu ha typc truNỘn cô Phật

Việt Nain tiêu biêu

troiiu sự' lièn hệ. dôi cliiêu vcVi lài liệu Ira cứu uỏc cua plurtrnu pháp nuhiêii cứu ihci)
t \ p c \ à nn)tir. cô aănu clii ra các Iin)tir thcci haiia chỉ dan iiiotircLia Tlionipson. Việc
làin này (lii clii mantỉ tínli châl thư níiliiộm sonu dã cho ihây dó là ihad tác càn lliiêl
tlơ liướnu lới lính qc tè cua lypc Iruvện Iroim các nehiên cứu ihco t \ p e \ à inotil'
cua klioa nshièii cứu tblklore ở Việt Nam.
7. Kết cấu của luận án
l.uận án 2 ồni 3 phàn: Níỉồi phần M ơ dầu \ à phần Kốt luận, phàn Nội duim
tĩịiiì có 3 chưirníi:
Chươniĩ 1: Khái luận \ ề Phậi íiiáo, Ycu tố Phật tiiáo \ à truyện cơ Phậl aiáo
Việt Nam
Cíurơnii 2; Nhộn diện truyện cơ Phật íìiáo Việi Nam
Chirưim 3: Một sơ tvpe Iruyện cơ Phật íiiáo Việt Nam tiêu biêu


( hiroii« 1
KHẢI LllẠN VỀ PHẠT CIẢO, YÉl! T ố PỈIẠT (;iẢ()
VÀ TRI VỆN c () PHẬT (ỈIÁO ớ VÍỆT NAM
1.1. Khái luọc về Phật oiáo và Phật giáo ó Việt Nam
( 'hê dộ dăne càp khăc nohiệl cua \ ã hội An ỉ)ộ cò dại anh hinrnu sâu săc lới
cuộc SƠIÌU CIKI nhiìníi ĩiuirời hinh dân Aii í)ộ. kliiên cho họ khơnu clii bât lực troiiíi
c u ộ c SỎIIÍI hiện tại m à c ị n b ê lăc trước t ư ơ n a lai. I ìiih Irạna k h ơ n kli ó v ê vật c h à i \ à

dau kliô \ ê tinh llìần mà chc dộ chiuiíi lính var/ìu nianti lại clio người dân An í)ộ
chính lù mộl tiên đè quan trọnti dơi vói việc hình ihành nên dạo Phạt.
Tironiỉ truyền rầne do dược lận niẩl chửim kiến dịi sốntí khồ cực cua nhĩnm
n e ư ị i n ơ lệ \ ủ s ự bất lực c u a c o n IIÍÌLÙTÌ tr ước v ị n e trầm ln s inh l ão b ệ n h l ư nên

năm 29 tuôi. thái tư rất-dạt-da. con v ua ĩ ị n h Phạn đã quyết dịnh rời bỏ ncai vànti
\ à cuộc sốnu íiiàu s a n s dc di lìm dạo lý cứu dừi. dộ Iieười. 1..ÚC dầu. ['ất-dạt-da tới
thụ pháp với một số nhà lu hành lâu năm như Bạt-«ià-bà, A-ra-la-ca-la-ma. Ơ-đàka-la-nia-tư. lliực hành phươniỉ pháp naồi ihiền tu khồ hạnh, mặc áo vải thị hoặc

khốc da hinru. tiét íiiảm ăn uốna. khơnc tám aiặt... Sáu năm rịnc mà khơnii thu
dược lọi ích ai. Tất-đạt-đa nhận ra rầna cần phải có một ihân thè khoe mạnh mới cỏ
thé lu duy dõ tìm ra chân iý nên dã ăn uố nc Irờ lại rồi dốn Ii2 ồi thiền dưới íỉốc cày
Tât-bà-la. 1ươrm truNồn sau 49 nuày đêm, rât-dạt-đa dã đại aiác, hiêu ra quy luật
cuộc ilời. nuuyèn nhân nỗi dau khố của c h ú n s sinh và phương cách tiêu diệt nỗi đau
khỏ dỏ. Níiài dược tơn xirna là rhích Ca Mâu Ni (Sakia Muni. nehĩa là hiên nhân
của dóng họ Thích Ca), là Bậc Giác N s ộ (Phật), r ừ đỏ, ỉ)ức Phật thu nạp đệ tư. bẳt
dầu cuộc đời tru\ ền dạo khắp lưu vực sôna }làne ờ Bẳc \ ’à r r u n a An trons suốt hơn
4() năm. cho lới níỉày nhập Nièt bàn \ ào năm 80 ti.
Tron« suốt q trình truyền dạo. Đức Phật k h ơn a hè \ iét kinh sách, chí dùns
lời nói dê tr u\ ền pháp. Sau khi Phật nhập diệl. các bộ kinh sách dã dược các đệ tư
nhiêu thế hệ cua Nầi «hi chép, hiên soạn lại \(Vi mục dích truNcn bá clio dời sau.
l ình t r ạ ns bát d ô n o V k iế n t r o n a \ i ộ c

2 Ìai i h í c h ki nh s á c h k h i ế n c h d Phật « i á o hẳt

dằu cliiii thành nhiều tỏnii phái khác nhau, nơi lên là hai lỏna phái chính; [ hử nhât
là pliai 1hưọim tọa (phái các vị ir ư ơn s lão) clui trưonú hám sál kinh diên. 2 Ìữ
n«tìiẽni tíiáo luật. IMiái nà> chi ihờ IMiật ĩh i c h Ca. chu trươne IMiật tư phai lự íiiác


nuộ clio han ihãn niìiih \ a chi tu lói hậc I ,a I lán (Arliat

imuới thối canli liiàn hịi),

pliái nà\ cịn dược uọi là riêu Thừa lia\ Plìậl aiáo nm i\c n thu\ ; Thừ hai là pliái Dại
cliúnu cliii trirm khịnu cỏ ctiâp ihco kinh diẽn. klioaii ciuim Iroim lliục hiện uiáo
luật. Phái Iià\ còn dược uọi ià Dại Thừa, cliu Iriarnu thớ nhiêu IMiậl. lliii nạp tãt ca
nhữiiíi imưtyi muốn qu\ \ . ụr aiai tliốt clio mình \ à ‘iÌLÌp íiiai tliốl cho nliiều Iiuưtri.
cỏ ihê tu thành Phật.

Nội dunti chu \ c u cua clạo Phật xoa> quanh \ ấ n dc na uồ n uồc cua nồi khơ
va sự aiai thối khoi nịi khỏ â\'. Có thè nói cơt lõi cua dạo Phật năm ơ bịn chân li
kì diệu là Tử d iệu đế (Khỏ dế, Tập dế. Diệt dé. Dạo dc). Giáo lí của IMiật íiiáo
dược tập Iruno trone l am tạnu tiồm Kinh tạiiíì (clii lại n h ữ n a lời tliLiNốt pháp cua
Phạt \ à một số dệ tử). Luận lạnsi (Iihừníi lời bàn luận \ ề kinh sách nlià Phật) \ à
[.uật lạiiíi (lời l^hật dạ\ vè íiiứi luật và ntihi thức sinh hoạt của chú na tănti). Níỉồi
ra. Phật oiáo rất coi trọ na ba ncỏi T a m bảo là Phạl (naưừi eiác IIRỘ). Pháp (chân lý
đã dượ c Iiíiộ ra. cốt tuy của đạo Phật) và l ăn a (nhừno nuười xuất oia lu hành và
truyền bá Phật aiáo).
Xu thế phát triên cua Phật aiáo khôim dừ na lại trona phạm \ i Ấn ỉ)ộ nià tầm
anh hirơiiỉi của nỏ dần mơ rộn a sanu các nước láiiu Hiềnu và inộl số vùnu lân cận.
rỏiiíi phái riêu thừa phát triển về phía Nam. gọi là ỉ^liật giáo Nam t r u \ c n ha\- Phật
aiáo Pali. từ trunu tâm Tích Lan (đào Sư-ri Lan-ca). lan rộne ra các nước vùne
Dỏne Nam Á như Mién i)iện, I hái Lan. Lào. C a m - p u - c h i a ... rỏnỉỉ phái Đại thừa
phát IrÌLMi về phía Bẳc. sọi là Phật 2 Ìáo Bắc truvền hay Phật íiiáo Sanskrit. truyền
qua các nước như lYiinc Qc. Nhật íiàn. rriêu T i ê n .. .C ó thè nói. ncLi dạo riiièn
Chúa ảnh hưỡim rộnẹ lớn tới các nưức Phirơim rây thi dạo Phậl lại có ảnh hưứna
bao trùm cúc nước phirơns Đơnsỉ. trona đó có vù na Đ ôna Nam A.
Ban thân nội hàm khái niệm Phật eiáo dã chất chứa khá nhièu vấn dè phức
lạp. thêm vào đó là một hệ thốna kinh sách hét sức dồ sộ khiến cho việc nuhiên cứu
mộl cách cặn kẽ. dầv dù \ ề Phật íỉiáo \ à các vấii dè liên quan tứi đạo Phật là một
cônii \ iệc k h ôna dê dànii. cân dên nliièu c h u \ ê n luận có tínli cliin èn sâu mới mdne
íiiai q u \ è l dược. T r o n s aiới hạn cua một chươniĩ \ ièt có tính chãt khái luận, chúna
tịi chi cỏ thè Irình hà\ sơ lược \ è quá trình Phật 2 Ìáo du nhập \à(> Việt Nam. nhắn
Iiiạiih mội sơ dặc diêm chinh dô làm CIT sư dôi chiêu, so sánh trona q trinh nehicn
cứu lru> ện cơ IMiặl íiiáo Việt Nam. I rirớc khi chi ra nhừim dặc diêm cua Irin ện cô


IMiậi uiáo. cliúiig tơi tiên liàiih pliâii biệi Pỉiặt

có linh cách chinh lliõim \ à Pliật

uiáo troim dân uian (là căn côt troim các câu cliuvện cô clanu nuliiêii cứu nia nỉiừnu
tir t ư o i m . >è u tơ Phật uiủo hăt tiặp troiiíi t r ii \ ộ n c ô clân uian CỈ1U >èu d ư ợ c i ho á l ihai
ù r d ó ) , t i ê p d ó c l ì u i i u l ô i SO’ b ộ l i i n l i i è u \ ò \ ê u tò IMiậl i i i á o t r o n e t r u \ ệ n c ỏ d â n i ỉ i a n

\ a IruNỘii eỏ IMiật uiáo (r Việt Nam.
I ru\ ệii cô Phậl giáo chứa hai \ êu lị là văn hoe \'à tịn íỉiáo. nó có thị là dịi
tưựne níihicMi cứu cua klioa Iiehièn cửu \ ăn học cũiiíi như cua klioa nehicn cứu tịn
iiiáo. I roiiti phạni \ i cua niộl luận án chu\ ên nuành \ ăn học dàn aian. Phật aiáo \ ới
lư cácli là một lịn íziá(i khịnii phủi là dối tượim nahièn cứu của luậii án. Tu\ nliiên.
truyệii cị Phật íiiáo Việt Nam su\ cho cims; CŨIIO là sản phâm được thoái thai từ cái
uỗc 1’lìật uiáo Việt Nam nC'n việc tim hiêu Phật eiáo trên nhữim nét cơ han nhất, dù
sơ lirợc cũníi là một sự chuân bị cần thiét trước khi bát tay vào còno việc nuliiC‘11
cửu. Nhận thức dược sự cần thiét dó dồĩìíi ihời tiếp lliii nh ừn a kết quả nohicn cứu \ c
Phộl tiiáo của các học a di Irưức. ch ủn e tơi sẽ trình bày sư lược về IMiật aiáo Việt
Nam dê có một cái nhìn bao quát, làm cơ sứ cho nh ữn e nhận tlìửc cũnu như cho sự
đỏi chièu khi cân thict Ironu q trình imhicn cứu đơi tirợna truvện cơ 1’hật íiiáo ư
nhừim phần sau của luận án.
/. /. I. Q (rình (iu nhập Phíìt g iá o vào v iệ t N am
Khá c vứi dạo Ihiên Chúa, dạo Phật di vào đời số na tinh thần của níiirừi
Việt Nam inột cách hịa binh hơn. tự na uy ện hơn. Lúc dầu. nỏ dược các thương
nhân Án I^ộ chứ khơim phải các Iihà truyền íiiáo m a n e tới. rh c o N s u y ễ n l.a na thì
nhữníi thưírno khi dcn \ ứ la là dê buôn bán chứ k h ô n s phải là đê truyền dạo. 1'rona thời sian lưu
lại (ìi ao Chỉ. họ thừ í^hật. dỏt Irâm. dọc kinh \ à c úna d ư ờ n a nhừníĩ pháp 1’hật nho
nhơ nià họ inano ihco. Níỉirừi Giao Chỉ ta diỉ áp dụnsi nhừiiíi điêu hay \ ê canh
Iiôim \ à \ c \ thuậl do họ chỉ bàv. cô nhiên là cũna, tỏ ra mên c h u ộ n s tơn ciáo của
liọ. Nhiriiíi nêu hỏi dó cỏ nhữnu nmrời (ỉiao Chỉ ihoo dạo Phật ihì dạo Phật dâ\
CŨIIU inới chi !à nhữiia sinli lioạl tín n a ư ỡ n u đơn sơ cua n»irừi cư sĩ.

hạn trona

sụ lụim dọc tam q u \ . cúiiiỉ d ư ờ n s IMiậi tháp \ à bơ thi cho Iiíiưịi ơm dau dỏi khị
ma tliõi. ctiứ chưa co sự học hoi kinh diC'n \ à chẽ dộ lăne s ĩ ' [ 106. Ir. 25-26].
Mặc dù khơnu ihê xác định chính xác ihời diêm Pliậl «iác) du nliập \ à o Việt
Nam sonc các ntià nahicn cứu Phậl học dêii ihòim nhâl quan diòm răne Pliật iiiáo cỏ

18


Iiiặl ()• nVc ta lừ khá sóin. khoaim itàii Cõnu imu_\cn. Việc l n i\ ê n bá Pliậl uiáo \ an
Việt Nam khôim chi (licn ra ironu niộl ỉioặc Iiiộl \ à i lliời cliơni lìia nó là mộl quá
I r i n l i C(') t í n h l i ê n t ụ c . k é o d à i l ì r d â u ( ' ô i m I i u u > c n tới i l i ờ i I k ì c t h u ộ c \ à c ị n l i ê p t ụ c

troiìii ihời kì phonu kicMi lự chu. Các nhà nehiẽn cứii cũnu ihỏnu nhiìt răim hên cạnli
\i ệ c cliịu Iiliicu anh hirơno từ Phật íiiáo Í ruiiíi lloa. Phật 2 Ìi'u) Việl Nam còn là kcl
qua cua quá Iriiih lrii\C'11 íỉiáo trực tiẽp từ các Iihà sư An ỉ)ò. Diêu nà_\ lièii quan tới
hai hinVníi ihâin nhập cua Pliật 2 Ìáo \ à o Việt Nam.
I hcd dưà im biên, các nhà sư An ỉ)ộ tới (ìiao Châu dê truvêii dại). lập nC'ii
inột Iruiiiis.- lâm Phậl
• íiiáo lớii ớ I.LIV Lâu. Các nhà sir nước Iitioài dầu licMi lứi tr u\^ èn
dạo ư Cìiao Châu dược sư sách ahi lại oồni cỏ một số tên tuỏi nliư !VIa-ha-kì-\ ực,
Kliàu-dà-la. Mâu Tư. Khinync l'ăim llội. Từ l^uddha dược phiên âin trực tiếp saim
licníi Việt Ih à n h Bụt.
I heo dưừnu bộ. i^hật íiiáo từ 1’ru n s Hoa truyền \ ào Việt Nam vứi ba tôim
phái tiây đirực ảnh hirớne rộria hơn ca là 'Hiiềii tơníi. Mật lỊHíi và l ịnh dộ tơna.
I hiên tịnu !à tơnti phái Phật aiáo do Bơ-đè-đạl-nia sãnu lập ra ở rruiiíĩ Qc vào
dâu ihè kỉ VI. Kinh khai tônu cua lônu này là kinh I. ăn s (ìià. đê cao râ m thav vì dê
cao Phật. Thiền tiếna Sanskrit là D ihiana naliĩa là "tĩnh tàni“, chủ trươna tập truiia

trí tuệ lự mình suy n s h ĩ tim ra chân lý. Ị’hép tu này đề cao trí tuệ. sự c ơ n s phu tronụ
q trình tu tập nên chỉ Ihích hợp vứi aiới trí thức. Phái Mật tơng dề cao nh ừn e
phép lu íiân íiiơníi vứi tín ng ưỡna thực hành ma thuật cùa naười dân như băt quyêt.
niệm thần chủ. ... dc đạt tới ciài thoát thành Phật. 1 ịnh dộ tơ ns chú Irươnu ciùn2 Iha
lực dè siải thốt ch ún e sinh. Phép tu ĩị n h dộ khá đơn íỉiản. chủ trọnc \'iệc di lễ
chùa, tụne niệm danh hiệu Phật A-di-đà. Mục đích tu tập là đạt tới cõi Niết-bàn. tức
là lĩiicMi Cực lạc nơi Phật A-di-dà niiự. Chính vì phép tu dơn aiàn. dễ thực hành nC'11
Tịnh dộ tnr thành tòna phái phò biên nhât. dưực coi là dạo í^hậl cua naưừi bình dân.
Do anh liươna cua Phật eiáo từ 1ruii2 Quôc. từ Buddha lúc nàv dirực phicMi âm theo
licne ỉ lán ch u\ ên t h àn h Phật dà hay Phậí.
Toin lại. thừi diêm Dạo Phật du nhập \ ào Việt Nam là \ ủo khoaiiii dàu CỊI12
nuu\è n. NíiiU tir cuỏi thơ ki 11. \ùni> 1 u\ 1 âu (Thuận Thành. í^ãc Ninh) dã trơ
ihành một Iruna lâni Phật uiád lớn cua nước la. Chinh \ ì sư dụiie nhĩrno ph ươ na
pliáp ihinêl phục, dân dụ dê tru>ên há cùnu \ ó'i \ iệc uiáo 1\ cua Phật 2 Ìáo khỏne
dơi klián« \x'ri lín neiũrníi ban dịa nên ỈMiật 2 Ìá() dưọc neiròi dán Việt Nam ihu nhận


\ a Ịihạni \ i aiili hưiíníi cua no nuà\ cane (.lirọc Iinr rộiiii. I hậm chi. dã có lúc nó
duợc coi là quốc uiáo cua Việl Nam (thỏi l,\' - Trằn), iì o n u dời sốiiu tinh than cua
Iiíiiroi Viộl Nani ihì ■‘dạo iMiật ihàn liiict dốn nỗi dưonu như một nuưịi Việl Niim
nêu khịnu ihco niộl lơii ui;'u) nào khác tliì ầt là ihco dạo 1’liậl hoặc clií ít la có cani
linh \ớ i dạo Phật” I 176. tr. 248|. 1hcH) tliịnu kê cua Trunu ưoim (ìiáo hội i’hật uiád
Việt Nam Iiăni 1997 thì có 7 triệu lín dỏ qu> >. 33.066 l ăng ni 1198. tr. 1 |. Nliữne
con sị thơim kê chinh \ á c vè sò lirợne l^hật tư ư Việt Nam cho lới n a \’ vần chưa
thốim nhất, thậm chí có sự \ciih lệch rất lóìi siừa kết quả lỉiốnỉi kê cua các tị chức
khác nliau. sonti sơ liệu mà chúiiii tịi dẫn ra ư trịn cũiiíi phâii nào cho thày anh
hinrne cua IMiật tiiáo Iroim dời sơiie lịn íỉiáo cua noirừi dân Việt Nam là râl kVn.
I.I.2. M ộ t sô đặc cíiêm chính của Phật ỊỊÌáo Việt N am
Dặc diêiii cua Phật iiiáo Việt N a m được tác siá 1rân Naọ c 1hèm tôim hợp lại
inộl cách Urưns dôi hệ thơníi. rõ ràim tronu C ơ sơ văn lìỏa Việt N am \ ứ i bơn dặc

tiiêiii chính là tinh tỏníĩ hợp, khuynh hirớiỉẹ thiên vẻ n ữ lính, lính linh hoạt, sự cai
hiên linh hoạt trên cơ sư tỏng hợp đạo P hật với í1ạo ỏng bờ (th('f củníỊ tỏ tiên) Ị 176.
ir. 248-255]. N h ừ n a đặc điẻm nàv tuv chưa đirực các nhà imhiên cứu Phật học như
Niiuvễn 'lai I h i r . Minh Chi jl86J . Níiuycn Duv Minh [73J... đặt thành niộl mục
nahiên cứu riêne biệt son s nó đã dược nói tói trone q trình các tác íiiả này nshiên
cứu \ ồ lịch sứ và tư lườim Phật eiáo Việt Nam.
Nét c h u n c cùa bốn đặc điốm mà 'ĩrần Ngọc 1'hèm đưa ra là cả bốn dặc diểm
nàv cùne h ư ứ n e tứi việc xác thực sự khác biệt của Phật GÌáo Việt Nam dựa trên
nhừnu dặc trirne về tir duy, tín níiirỡiiíi... của cư dàn lúa nước, nói cách khác là
chúniiC' hưứrm
eiáo Việt Nam. ['ính ban dịa.
c* tới khãnuw dinh
■ tính hân dịa
• của Phật cr
' do
\ ậ y . là một thuộc tính có tính chất hao Irùni. một dặc đicm dặc trưnti đê nhận diện
Phật uiáo phái sinh ở các nước so \ tVi cái izốc của nó là Phật aiáo Ản Độ.
Troim đó. đặc diêm thử nhấl bao s ồ m sự tịnc hợp \-ới các tín naưỡníi truyền
thốiiR. tơnu hợp íiiữa các tôn s phái Phậl oiáo \ à tôn 2 hợp với các tôn aiáo khác...;
dặc diêm ihử hai là kcl qua cùa sự duim hợp Phật 2 Ìáo \ à dạo Mầu cua cư dàn nơnu
Iiíihiệp; dặc diêm thử ba là sự két họp tiiữa Phật siáo \ ói tin neirờnỉi ihờ cúnc lơ tiên
cua níiưịi Việi. Ịía dặc diêm nà% là hiêu hiện cụ thè cua sự hỗn dunu eiừa Phật 2 Ìáo
\ ó i tin n a ư ỡ n e han dịa \ à \ (Vi các lòn uiáo khác. Dặc diC'in thứ ha thè hiện sự liếp
n h ậ n c ua dại b ộ p hậ n nhân d ân dổi \ ơi l^hật e i á o thci> \ u thế cai b i ế n n ó ilicci nhu

20