Tìm hiểu quan hệ giữa các dân tộc thiểu số ở vùng biên giới trung việt qua quá trình giao lưu văn hóa khu vực vân nam lào cai và hà giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

MẪN TUYẾT (MIN XUE)

TÌM HIỂU QUAN HỆ GIỮA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ
Ở VÙNG BIÊN GIỚI TRUNG-VIỆT QUA Q TRÌNH
GIAO LƯU VĂN HĨA
(KHU VỰC VÂN NAM, LÀO CAI VÀ HÀ GIANG)

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

Hà Nội, 9/2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

MẪN TUYẾT (MIN XUE)

TÌM HIỂU QUAN HỆ GIỮA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ
Ở VÙNG BIÊN GIỚI TRUNG-VIỆT QUA Q TRÌNH
GIAO LƯU VĂN HĨA
(KHU VỰC VÂN NAM, LÀO CAI VÀ HÀ GIANG)

Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế
Mã số: 60310206

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Căn

Hà Nội, 9/2015


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tơi xin được bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến tất cả các thầy, cô giáo
đã dạy và giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài.
Đồng thời, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến các thầy cô giáo
trong Hội đồng chấm luận văn Thạc sỹ này của tơi—những người sẽ nhìn nhận,
đánh giá cơng trình nghiên cứu của tơi từ những góc độ khoa học và chắc chắn sẽ
cho tôi những nhận xét, đóng góp xác đáng nhất. Đặc biệt, cho phép tôi gửi lời cảm
ơn chân thành nhất đến TS. Nguyễn Văn Căn—người đã trực tiếp hướng dẫn và tận
tình giúp đỡ tơi hồn thành bản luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!

Học viên

Mẫn Tuyết


LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi. Kết quả
nêu trong luận văn là trung thực và không sao chép từ bất kỳ cơng trình nào khác.
Nếu có gì gian dối tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, ngày tháng năm 2015
Học viên cao học

Mẫn Tuyết


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 4

1. Mục tiêu, ý nghĩa của đề tài ................................................................................ 4
2.Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................... 6
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................... Error! Bookmark not defined.
4. Phương pháp nghiên cứu ................................... Error! Bookmark not defined.
5. Cấu trúc của luận văn ........................................ Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 1:

KHÁI QUÁT VỀ CÁC TỘC NGƯỜI Ở VÙNG BIÊN GIỚI TRUNG-VIỆT

THUỘC ĐỊA BÀN CÁC TỈNH VÂN NAM, LÀO CAI VÀ HÀ GIANG
.................................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1Các dân tộc thiểu số ở tỉnh Vân Nam ........... Error! Bookmark not defined.
1.1.1 Tình hình chung Vân Nam .................................. Error!

Bookmark not defined.

1.1.2 Các dân tộc thiểu số ở tỉnh Vân Nam..................... Error!

Bookmark not defined.

1.1.3 Kinh tế Vân Nam hiện nay .................................. Error!

Bookmark not defined.

1.2 Các dân tộc thiểu số ở tỉnh Lào Cai và tỉnh Hà GiangError!

Bookmark

not

defined.
1.2.1 Các dân tộc ở Lào Cai........................................ Error!

Bookmark not defined.

1.2.2 Các dân tộc ở Hà Giang ..................................... Error!

Bookmark not defined.

1.3 Một số yếu tố có tác động đến quan hệ dân tộcError! Bookmark not defined.
1.3.1Chiều dài biên giới ............................................ Error!

Bookmark not defined.

1.3.2 Yếu tố lịch sử .................................................. Error!

Bookmark not defined.

1.3.3 Xu thế hiện nay ................................................ Error!

Bookmark not defined.

CHƯƠNG 2: QUAN HỆ DÂN TỘC VÀ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TRONG QUAN HỆ DÂN TỘC

.................................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1 Mối quan hệ giữa các dân tộc vùng biên giớiError! Bookmark not defined.
2.1.1 Quan hệ đồng tộc.............................................. Error!

Bookmark not defined.

2.1.2 Quan hệ với các dân tộc khác .............................. Error!

Bookmark not defined.

2.1.3 Quan hệ với những người cùng dòng họ ................. Error!

Bookmark not defined.

2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ dân tộc biên giớiError!

Bookmark

not


defined.
2.2.1 Phong tục tập quán............................................ Error!

Bookmark not defined.

2.2.2 Tôn giáo tin ngưỡng .......................................... Error!

Bookmark not defined.

2.2.3 Chính sách dân tộc thiểu số của hai nước ............... Error!

Bookmark not defined.

2.2.4 Yếu tố kinh tế .................................................. Error!

Bookmark not defined.

CHƯƠNG 3: VÀI NÉT VỀ CÁC XU HƯỚNG TRONG QUAN HỆ DÂN TỘCError!

Bookmark not defined.
3.1 Hợp tác khai thác tài nguyên văn hóa dân tộc ở khu vực biên giới .. Error!
Bookmark not defined.
3.1.1 Du lịch và Làng du lịch dân tộc............................ Error!

Bookmark not defined.

3.1.2 Ý nghĩa khai thác.............................................. Error!

Bookmark not defined.

3.1.3 Tính khả thi ..................................................... Error!

Bookmark not defined.

3.1.4 Quan hệ dân tộc với phát triển ―Hai hành lang một vành đai kinh tế‖Error!

Bookmark not

defined.

3.2 Các xu hướng về mối quan hệ giữa các dân tộc ở vùng biên giới TrungViệt ........................................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.1 Xã hội truyền thống dần chuyển sang xã hội hiện đại

Error! Bookmark not defined.

3.2.2 Sự tăng cường ý thức quốc gia và sự suy yếu của ý thức dân tộcError!

Bookmark

not

defined.
3.2.3 Mối quan hệ và sự liên hệ của văn hóa trong nội bộ dân tộc suy yếu dần và chuyển sang quan hệ
kinh tế và quan hệ văn hóa chính trị ............................. Error!

Bookmark not defined.

KẾT LUẬN.................................................................. Error!

Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 11
PHỤ LỤC .................................................................... Error!

Bookmark not defined.


BẢNG MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 1-1: Dân số của các dân tộc tỉnh Vân Nam（điều tra năm 2013）.................15
Bảng 1-2: Chỉ tiêu phát triển kinh tế của khu vực dân tộc ở vùng biên giới Vân Nam năm

2013...................................................................................................................19
Bảng 1-3: chỉ thống kê những lối mòn chủ yếu, được người dân 2 nước sử dụng
nhiều..........................................................................................................................26
Bảng 2-1: Cửa khẩu và chợ biên giới mậu dịch của châu Văn Sơn và châu Hồng Hà
...................................................................................................................................38
Bảng 2-2: Kim ngạch mậu dịch quộc tế Trung-Việt.................................................66


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Mục tiêu, ý nghĩa của đề tài
1.1 Lý do chọn đề tài
Việt Nam và Trung Quốc đều là quốc gia đa dân tộc với nhiều dân tộc anh em
cùng chung sống. Một trong những đặc điểm của đồng bào dân tộc thiểu số ở cả hai nước
là đồng bào thường sống thành từng khu vực và có sự đan xen giữa các dân tộc trên các
vùng núi cao. Đây là lý do mà vùng biên giới Việt –Trung có rất nhiều các dân tộc thiểu
số ở cả hai nước cùng chung sống và trong các dân tộc này có nhiều dân tộc có cùng
nguồn gốc. Đồng bào các dân tộc khơng chỉ có quan hệ giao lưu với dân tộc mình và cả
các dân tộc khác trong phạm vi một quốc gia mà cịn có quan hệ giao lưu với bà con cùng
dân tộc ở quốc gia láng giềng. Mặt khác, dân tộc và bản sắc văn hóa dân tộc có mối quan
hệ chặt chẽ với nhau. Trải qua quá trình phát triển, mỗi một dân tộc đều có một bản sắc
văn hóa riêng và q trình giao thoa đã làm cho bản sắc văn hóa của các dân tộc hịa nhập
nhưng khơng hịa tan, góp phần làm cho nền văn hóa vật chất, tinh thần của các dân tộc
phong phú, đa dạng và độc đáo.
Các dân tộc xuyên biên giới thường cư trú tại vùng núi cao, có vai trị chiến lựoc rất
quan trọng của quốc gia, cho nên quan hệ dân tộc xuyên biên giới có nhiều giai đoạn ảnh
hưởng trực tiếp đến quan hệ hai nước, hoặc nhiều nước. Tuy nhiên, trải qua quá trình lịch
sử, quan hệ của các dân tộc ít người ở vùng biên giới Trung-Việt đều hịa bình hữu nghị
cho dù hai chính phủ có những giai đoạn quan hệ khơng bình thường và có khi là bất đồng.
Đồng bào dân tộc xun biên giới Trung-Việt có tình cảm bà con anh em đậm đà, nhưng

do ở hai nước nên quan hệ và phương thức giao lưu tất nhiên chịu ảnh hưởng của trình độ
phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa của hai nước.
Trên thực tế không ai yêu biên giới bằng người biên giới. Chính vì thế, ngày nay
cả hai nước đều có chính sách chú trọng phát triển kinh tế vùng biên, tạo dựng cuộc sống
ấm no, hài hòa cho bà con dân tộc thiểu số tại khu vực này. Thông qua việc tìm hiểu quan
hệ của các dân tộc thiểu số ở vùng bên giới Trung-Việt khu vực Vân Nam, Lào cai, Hà
Giang từ nghiên cứu quá trình giao lưu văn hóa luận văn mong muốn tìm ra những yếu tố
văn hóa tương đồng và dị biệt của các dân tộc ở hai nước trên cơ sở các hoạt động giao
lưu văn hóa ở vùng biên. Luận văn chú ý đến những yếu tố tinh thần đóng góp vào chủ
trương xây dựng xã hội khá giả, hưng biên phú dân ở Trung Quốc cũng như chương trình
135 ở Việt Nam, với mục tiêu chung là cùng nhau phát triển, xóa đói giảm nghèo, cải
thiện cuộc sống của các dân tộc vùng biên giới, đồng thời giữ ổn định và phát triển quan
hệ hữu nghị trong tương lai giữa Trung Quốc và Việt Nam.
Với tinh thần đó chúng tơi chọn Tìm hiểu quan hệ giữa các dân tộc thiểu số ở
vùng biên giới Trung-Việt qua q trình giao lưu văn hóa (khu vực Vân Nam, Lào Cai,
Hà Giang) làm đề tài của luận văn.
1.2 Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Rất nhiều các dân tộc hoặc đơng hoặc ít người phân bố ở khắp nơi trên thế giới, vì
thế mỗi quốc gia thường do nhiều dân tộc khác nhau tổ hợp thành.Trên thực tế, mỗi dân
tộc đều mang đặc điểm tính chất riêng của mình, do đó nhiều quốc gia đều tồn tại vấn đề
dân tộc. Mặt khác, tuy là một dân tộc có cùng nguồn gốc, nhưng sống ở biên giới hai
hoặc nhiều quốc gia, làm cho vấn đề dân tộc xuyên biên giới trở thành một hiện tượng
phổ biến. Những năm gần đây, vấn đề dân tộc xuyên biên giới đang được nhiều quốc gia
quan tâm.
Trung Quốc và Việt Nam đều là quốc gia đa dân tộc, từ xưa đến nay hai nước có
quan hệ chặt chẽ. Trung Quốc có tỉnh Quang Tây và tỉnh Vân Nam giáp với đường biên
giới của Việt Nam, đường biên giới lục địa kài khoảng 1,400 km. Trung Quốc có 13 dân
tộc, Việt Nam có 26 dân tộc sống chung ở vùng này, họ cùng nguồn gốc, tức là dân tộc

xuyên biên giới. Đồng bào các dân tộc không chỉ có quan hệ giao lưu với dân tộc mình và
cả các dân tộc khác trong phạm vi quốc gia mà cịn có quan hệ giao lưu với bà con cùng
dân tộc ở quốc gia láng giềng. Các làng bản ở vùng biên hai nước thông thường chỉ cách
mấy cây số, có những làng cùng một tên, phần ở Trung Quốc là bản trên, phần ở Việt
Nam là bản dưới. Mỗi khi ngày lễ, đám cưới đám ma, đồng bào hai bên đều đi thăm hoặc
giúp đỡ lẫn nhau.
Chính phủ Trung Quốc và Việt Nam đều tôn trọng phong tục tập quán và phương
thức đi lại của các dân tộc thiểu số xuyên Trung-Việt nhưng đồng thời cũng quan tâm đến
an ninh quốc gia, vấn đề phát triển của vùng biên và ý thức nhà nước của đồng bào xuyên
quốc gia. Thơng qua việc tìm hiểu quan hệ của các dân tộc thiểu số ở vùng biên giới
Trung-Việt khu vực Vân Nam, Lào Cai, Hà Giang từ nghiên cứu quá trình giao lưu văn
hóa luận văn mong muốn tìm ra những yếu tố văn hóa tương đồng và dị biệt của các dân
tộc ở hai nước trên cơ sở các hoạt động giao lưu văn hóa ở vùng biên.
Nhằm vào những vấn đề trên, từ cách nhìn văn hóa, luận văn cố gắng tổng hợp và
phân tích được nhiều tư liệu phong phú về quan hệ của dân tộc xuyên biên giới ở tỉnh
Vân Nam Trung Quốc và tỉnh Hà Giang, tỉnh Lào Cai của Việt Nam, đưa ra được những
nhận định về ý nghĩa hợp tác và tính khả thi của khai thác tài nguyên du lịch ở vùng biên,
trong khuôn khổ hợp tác ―Hai hành lang một vành đai kinh tế‖. Luận văn cũng hy vọng
nêu ra dự đoán các xu hướng của mối quan hệ giữa các dân tộc ở vùng biên giới TrungViệt như một tài liệu tham khảo.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1 Nghiên cứu ở Trung Quốc
Năm 1979, Trung Quốc triệu tập ―hội nghị quy hoạch cơng việc nghiên cứu dân tộc
tồn quốc‖ ở thành phố Côn Minh tỉnh Vân Nam, lần đầu tiên chính thức đưa nghiên cứu
dân tộc thế giới vào quy hoạch nhà nước. Từ sau hội nghị này nghiên cứu dân tộc xuyên
quốc gia của Trung Quốc tiến vào một giai đoạn phát triển mới.
Giáo sư Phạm Hồng Quý lần đầu tiên nêu khái niệm ―Dân tộc xuyên biên giới‖ vào năm
1982. Trong ―Quan hệ xưa nay giữa dân tộc Nùng, Tày Việt Nam và dân tộc Choang

Trung Quốc‖ lần đầu tiên Giáo sư Phạm Hồng Quý trình bày rõ khái

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt:
1.Viện Dân Tộc Học, Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Bắc), NXB Khoa
Học Xã Hội tái bản năm 2014
2. Nguyễn Văn Căn (chủ biên), Chiến lược hưng biên phú dân ở Trung Quốc, NXB Từ
điện bách khoa 2009
3. Nguyễn Văn Căn , Quan hệ văn hóa Việt – Trung giai đoạn 1993-2010, tạp chí Mặt
trận số 84 tháng 10 năm 2010
4. Nguyễn Văn Chính và Trần Thùy Dương (2008) – ―Từ trại nghỉ dưỡng mùa hẹ‖ đến
―Thành phố trong sương‖ – Sự phát triển của du lịch Sa Pa và vai trò của tuyến đường sắt
Hải Phòng – Côn Minh – Báo cáo hội thảo ―Giao lưu kinh tế - văn hóa qua lưu vực sơng
Hồng‖ – Lào Cai năm 2008
5. Lê Duy Đại- Triệu Đức Thanh(chủ biên), Các dân tộc ở Hà Giang, NXB Thế Giới
6. Bế Viết Đẳng, Nguyễn Khắc Tụng, Nguyễn Nam Tiến, Người Dao ở Việt Nam, NXB
Khoa học xã hội, năm1971
7. Bùi Đình, Tìm hiểu đồng bào miền núi Việt Nam, NXB Tiếng Việt Hà Nội
8. Phạm Quang Hoan, Hùng Đình Quý, Văn hóa truyền thống người Dao ở Hà Giang,
NXB Văn hóa dân tộc, năm 1999
9. Đỗ Quang Hưng, Tơn giáo tín ngưỡng trong các dân tộc thiểu số dọc biên giới ViêtTrung‖, Trường Đại học KHXH&NV, ĐHQGHN
10. Đinh Văn Ngữ , Giao lưu văn hóa giữa các dân tộc vùng biên góp phần tăng cường
đồn kết giúp đỡ nhau cùng phát triển


11. Phùng Nhuận, Tác động văn hóa xuyên biên giới Trung-Việt trương hợp tỉnh Vân
Nam, Đại học Dân tộc Trung ương(bản dịch)
12. Phùng Hữu Phú, Trần Kim Đỉnh, Ngô Thị Đăng Tri (2006) – Lịch sử đường sắt Việt
Nam – NXB chính trị quố gia Hà Nội

13. Nguyễn Thị Lan Phương (2009) – Sự ra đời và hoạt động của tuyến đường sắt Hải
Phịng – Cơn Minh (1897 – 1939) – Luận văn thạc sĩ lịch sử - Đại học sư phạm Hà Nội.
14. Ngơ Xn Sao, Vai trị của văn hóa tộc người trong phát triển du lịch bền vững biên
giới Việt, Trường Đại học Hồng Đức, Thanh Hóa
15. Tô Quang Sinh (2008) – Đường ray hẹp 100 năm – Sử đường sắt Điền Việt – NXB
Dân tộc Bắc Kinh Trung Quốc
16. Trần Hữu Sơn, Con đường buôn bán biên giới với sự hình thành, phát triển các đơ thị
vùng biên Lào Cai-Vân Nam và sự tác động đến khơng gian văn hóa, khơng gian dân số
học tộc người‖, ―Nghiên cứu Trung Quốc số 10‖ năm 2009
17. Trần Hữu Sơn, Văn hóa dân gian Lào cai, NXB Văn hóa dân tộc
18. Huỳnh Tâm, Làng tị nạn tại biên giới Việt Trung
19. Mai Văn Tùng, Lê Thanh Thuỷ, Tri thức địa phương của người H’mông trong chiến
lược phát triển bền vững cộng động cư dân vùng biên giới Việt, Trường Đại học Hồng
Đức, Thanh Hóa
Tiếng Trung:
20. 马毅，经济现代化对少数民族群众国家认同的影响，红河学院学报，2011年
21. 邓文云，浅论中越跨境民族关系
22.
龙庆华，跨境民族的民族认同与云南边疆和谐社会的构建，社科纵横，2011年，26
卷第7期
23.

卢越胜，中越边境地区岱-壮-


侬族历史社会文化比较研究，华东师范大学博士论文，2014年
24. 石茂明，跨国界苗族-Hmong人-研究，中央民族大学博士论文，2004年
25.
向媛秀，向秋华，越南政府推动_中越_边境地区经济发展的政策及借鉴，生产力研
究，2011年第6期

26. 李伟山，论中越边境跨境民族文化旅游带的开发，广西民族大学学报，2012年
27.
李孝蓉，文化资本视角下的民族旅游村寨可持续发展研究，中国地质大学博士论文
，2013年
28.

李飞，跨境旅游合作区-

探索中的边境旅游发展新模式，旅游科学，2013年第27卷第5期
29. 李军，对Hmongb从-家-到-村-的形成研究，云南大学硕士论文，2013年
30. 李若青，60年来云南边境民族关系的和谐与稳定，云南民族大学学报
31.
李红，促进中越边境民族文化与边贸良性互动的对策思考，广西大学学报，2001年
第23卷
32.
李忠斌，郑甘甜，论少数民族特色村寨建设中的文化保护与发展，广西社会科学，
2014年
33. 江南，中越跨境民族婚姻家庭习惯法研究，中央民族大学博士论文，2011年


34. 华袁媛，滇越边民跨境通婚的现状_影响及对策，文山学院学报，2015年
35.
谷禾，谭庆丽，近代云南段国界线变迁与跨境民族身份认同的形成，昆明理工大学
学报，2008年第12期
36. 张鹤光，中越边界-文山段-跨境民族调查报告，文山师范高等专科学院学报
37.
张金鹏，保跃平，云南边疆民族地区跨境婚姻与社会稳定研究，云南民族大学学报
，2013年第30卷第1期
38.
张越水，国际合作新框架下越中边境旅游发展研究，广西师范大学硕士论文，2007

年

39.
杨磊，从滇越东段边界走廊考察壮族与岱侬族的跨境关系，文山师范高等专科学院
学报
40.

余颖，死亡雷区-小互市-大口岸-

新机遇下的中越边贸发展探析，研究报告及评述，2011年第2期
41. 郭家骥，云南民族关系调查研究，中国社会科学出版社
42. 范宏贵，越南民族与民族问题，广西民族出版社
43. 范宏贵，中越跨境民族溯源，中国民族报，2004年1月2日
44. 周建新，中越中老跨国民族及其族群关系研究，民族出版社


45. 胡绍红，陈攀，关于云南边境民族地区发展县域经济的思考，区域经济与产业
46.
胡翼珍，云南典型少数民族村落生态旅游可持续发展研究，中国科学林业研究院
47. 赵旭峰，黄芝联，田蓬镇与苗旺县苗族跨境流动的现状与思考，红河学院学报
48. 徐祖祥，中越跨境民族宗教生态发展的特点和规律，民族宗教与西部边疆研究
49.
夏军城，中国和越南两国边境地区的民族扶贫政策研究，广西民族大学硕士论文
50.

曹贵雄，何绍明，哈尼族婚俗与女性婚姻变迁——

以金平县马鞍底乡哈尼族啰们人为例，红河学院学报，2011年第九卷
51. 黄永祥，金平-草皮街-走向大市场，云南民族学院学报，1994年
52. 梁茂春，中越跨界通婚的类型与促成途径，南方人口，2011年26卷总106期

53. 廖国一，―两廊一圈‖建设与中越旅游合作，广西师范大学学报，2006年
54. 滕成达，越南北部少数民族地区扶贫政策及影响