Bài giảng latin new

BÀI 1
CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM, PHỤ ÂM TRONG
TIẾNG LA TINH
MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Trình bày được cách đọc và viết các nguyên âm và phụ âm trong tiếng La tinh.
2. Viết và đọc đúng tên các nguyên tố, hóa chất, tên thuốc thơng dụng bằng tiếng La tinh.
3. Hiểu được nghĩa các từ La tinh đã học
NỘI DUNG
Nguồn gốc tiếng La tinh: là ngôn ngữ được dùng ban đầu ở vùng Latium xung quanh thành
Roma (còn gọi là La Mã).
Hiện nay tiếng La tinh vẫn được coi là quốc tế ngữ sử dụng trong ngành Y học, Dược học,
Thực vật học.
Trong chương trình Dược sĩ trung học cần phải học tiếng La tinh để kiểm tra đơn thuốc,
nhãn thuốc, tên cây, họ thực vật bằng tiếng La tinh.
1 . CHỮ CÁI TRONG TIẾNG LA TINH
Trong tiếng La tinh có 26 chữ cái, và được chia thành nguyên âm và phụ âm xếp theo thứ
tự trong bảng sau:
1.1.

Các Nguyên Âm và Bán Nguyên Âm

Hình thái chữ
Viết hoa

Viết thường

Tên gọi Phát âm
(cách đọc)

A

a

a

a

anatomia, aqua, camphora, tabella

E

e

ê

ê

cera, arteria, cerebrum, ceratus,
cicade

I

i

i

i

iecur, labium.
meninx

J

i

iôta

i

jodum, injectio, jus, jocur

O

o

ô

ô

collum, ovum, dosis, mono, hetero

U

u

u

u

anus, nervus, maximum, caecum

Y

y

ipxilon

uy

oxygenium, larynx, hybridus

1

Ví dụ

liber,

digitalis,


1.2.

Các phụ âm

Hình thái chữ

Tên

Phát âm

Ví dụ

Viết hoa

Viết thường

gọi

(cách đọc)

B

b

Bê

bờ

bonus, borax, botanica, bufo

C

c

Xê

cờ

camphora, collum, corolla

xờ

caecum, cera, coena, cerebrum

đờ

dosis, deformis, divisio, duodenum

D

d

Đê

F

f

epphơ phờ

facies, fel, finis, flos, folium, functio

G

g

ghê

gờ

ganglion, gaster, gemma, giganteus

H

h

Hát

hờ

herba, homo, hora, hybridus

K

k

Ca

cờ

kaolinum, keratoma, kola

L

l

enlơ

lờ

labium, larynx, levis, liber, locus

M

m

emmơ mờ

maximum,
mutatio

N

n

ennơ

nờ

nasus, nervus, nomen, numero

P

p

Pê

pờ

pancreas, penicillinum, pestis, porcus

Q

q

Cu

q(u): quờ

quadruplex, quercus, quinque

R

r

errơ

rờ

radix, recipe, rosa, ruber

S

s

etxơ

xờ
dờ

saccharum, semen, solutio

sinensis, plasma, dosis, mensa

T

t

Tê

tờ
xờ

taenia, terra, tinctura, toxinum, tuber
solutio, natio, scientia

V

v

Vê

vờ

vaccinia, variolla, vesper, virus

X

X

ichxơ

kxờ
kdờ
xờ

simplex, thorax, xanthomonas
exemplum, maxima
xylenum

Z

z

dêta

Dờ

zanthoxylum, zea, protozoa

W

w

vê
kép

u
vờ

Fowler
Rauwolfia

* 26 chữ cái La tinh được chia làm 2 loại: nguyên âm và phụ âm
- Có 6 nguyên âm: a, o, e, i, u, y
- Có 18 phụ âm: b, c, d, f, g, h, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, x, z
Ngồi ra cịn có 2 chữ:
2

meninx,

minimum,


- Bán nguyên âm J (i-ô-ta) đọc như âm / i / tiếng Việt
- Phụ âm W (vê-kép) đọc như âm / u / hoặc âm / v / tiếng Việt
2 . CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM
Nguyên âm đơn và bán nguyên âm
- Chữ a, i , u đọc như âm / a /, / i /, / u / tiếng Việt
+ Kalium (ka-li-um)
+ Acidum (a-xi-đum)

: kali
: acid

- Chữ e đọc như âm / ê / tiếng Việt
+ Bene (bê-nê)
-

-

-

: tốt

+ Dividere (đi-vi-đê-rê)
Chữ o đọc như âm / ô / tiếng Việt

: chia, phân chia

+ Cito (xi-tô)
+ Oleum (ô-lê-um)
+ Bibo (bi-bô)
Chữ y đọc như âm / uy / tiếng Việt
+ Xylenum (Xuy-lê-num)

: nhanh
: dầu béo
: tôi uống

+ Pyramidonum (puy-ra-mi-đô-num)
Chữ j đọc như âm / i / tiếng Việt
+ Injectio (in-i-ếch-xi-ô)
+ Jecuroleum (i-ê-ku-rô-lê-um)

: pyramidon

: xylen

: thuốc tiêm
: dầu gan

+ Jucundus (i-u-kun-đu-xờ)

: dễ chịu

3. CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC PHỤ ÂM
Phụ âm đơn
- Những phụ âm viết và đọc giống tiếng Việt là: b, h, k, l, m, n, p, v.
+ Bibo (bi-bô)
: tôi uống
+ Bonus (bô-nu-xờ)
: tốt
+ Hora (hô-ra)
: giờ
+ Heri (hê-ri)
: hôm qua
+ Kalium (ka-li-um)
: kali
+ Lanolinum (la-nô-li-num)
: lanolin
+ Liquor (li-quô-rờ)
: dung dịch
+ Misce (mi-xờ-xê)
: trộn
+ Mel (mê-lờ)
: mật ong

3


+ Nasus (na-du-xờ)

+ Natrium (na-tờ-ri-um)

: mũi
: natri

+ Pilula (pi-lu-la)

: viên tròn

+ Pulvis (pul-vi-xờ)
+ Vitaminum (vi-ta-mi-num)

: thuốc bột
: vitamin (sinh tố)

+ Vaccinum (va-cờ-xi-num)
- Chữ C đứng trước a, o, u, đọc như âm / k / tiếng Việt

: vaccin

+ Carbo (ka-rờ-bô)
+ Calor (ka-lô-rờ)

: than
: nhiệt lượng

+ Color (kô-lô-rờ)
+ Cutis (ku-ti-xờ)

: màu

: da

- Chữ C đứng trước e, i, y, ae, oe đọc như âm / x / tiếng Việt
+ Cera (xê-ra)
: sáp
+ Cito (xi-tô)
: nhanh, khẩn
+ Cyaneus (xuy-a-nêu-xờ)
: màu lam
+ Caecus (xe-ku-xờ)
: mù
+ Coelia (xơ-li-a)
- Chữ D đọc như âm /đ / tiếng Việt
+ Da (đa)
+ Decem (đê-xêm)

: phần bụng
: cho, cấp phát, đóng gói
: mười

- Chữ F đọc như âm /ph / tiếng Việt
+ Folium (phô-li-um)
: lá
+ Flos (phờ-lô-xờ)
: hoa
- Chữ G đọc như âm /gh/ tiếng Việt
+ Gutta (ghut-ta)
: giọt
+ Gelatinum (ghê-la-ti-num)
: gelatin (keo động vật)

- Chữ Q thường đi kèm với chữ U đọc như âm /qu/ tiếng Việt
+ Aqua (a-qua)
: nước
+ Quinquies (quin-qui-ê-xờ)
: năm lần
- Chữ R đọc như âm / r / tiếng Việt (rung lưỡi khi đọc)
+ Rutinum (ru-ti-num)
: rutin
+ Remedium (rê-mê-đi-um)
: thuốc
- Chữ S đọc như âm /x/ tiếng Việt.

4


+ Serum (xê-rum)
+ Saccharum (xak-kha-rum)

: huyết thanh
: mía

Khi S đứng giữa 2 nguyên âm hoặc giữa một nguyên âm và chữ m hoặc chữ n thì đọc như
âm /d/ tiếng Việt
+ Rosa (rô-da)

: hoa hồng

+ Dosis (đô-di-xờ)
+ Gargarisma (gha-rờ-gha-ri-dờ-ma)

: liều lượng
: thuốc súc miệng

+ Mensura (mên-du-ra)
- Chữ T có 2 cách đọc:

: sự đo

Đọc như âm /x/ của tiếng Việt khi nó đứng trước nguyên âm i mà sau nguyên âm i lại có
thêm một nguyên âm nữa.
+ Essentia (ê-xờ-xên-xi-a)
+ Lotio (lô-xi-ô)
+ Potio (pô-xi-ô)
Đọc như âm /t/ của tiếng Việt khi kết cấu vừa nêu trên có
liền trước phụ âm t.

: tinh dầu
: thuốc rửa
: thuốc nước ngọt
một trong ba phụ âm s, t, x đi

+ Mixtio (mích-xờ-ti-ơ)
: hỗn hợp, sự trộn lẫn
+ Ustio (u-xờ-ti-ô)
: sự đốt cháy
Các trường hợp còn lại chữ T được đọc như âm / t / tiếng Việt
+ Stomata (xờ-tơ-ma-ta )
: lỗ khí
+ Taenia (te-ni-a )
+ Talcum (tal-kum)

- Chữ X
Đứng đầu từ đọc như âm / x / tiếng Việt
+ Xylenum (xuy-lê-num)
Đứng sau nguyên âm hoặc cuối từ đọc như âm / kx /
+ Borax (bô-rách-xờ)
+ Excipiens (ếch-xờ-xi-pi-ên-xờ)
Đứng giữa 2 nguyên âm đọc như âm / kd /
+ Exemplum (ếch-dêm-pờ-lum)
+ Exocarpium (ếch-dô-ka-rờ-pi-um )
- Chữ Z đọc như âm / d / tiếng Việt
+ Zingiberaceae (din-ghi-bê-ra-xê-e)

5

: sán dây
: bột talc

: xylen
: hàn the
: tá dược
: ví dụ
: vỏ quả ngoài
: họ Gừng


+ Zea (dê-a)
: ngô (bắp)
- Chữ w đứng trước nguyên âm đọc như âm /v/, đứng trước phụ âm đọc như âm /u/
+ Rauwolfia (rau-vôl-phi-a)

: (cây) Ba gạc

+ Fowler (phô-u-lê-rờ )

: Fowler

4. BÀI TẬP ĐỌC 1 (THEO NHÓM): TẬP ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM VÀ PHỤ ÂM
4.1. Tập đọc một số vần La tinh
Ba
be
bi
bo
bu
by
Ca
Da

ce
de

ci
di

co
do

cu
du

cy

dy

Ka
Ga

ke
ge

ki
gi

ko
go

ku
gu

ky
gy

Fa
Pa
Ta
Va
Sa

fe
pe
te
ve

se

fi
pi
ti
vi
si

fo
po
to
vo
so

fu
pu
tu
vu
su

fy
py
ty
vy
sy

La
Ra
Ma
Na

le
re
me
ne

li
ri
mi
ni

lo
ro
mo
no

lu
ru
mu
nu

ly
ry
my
ny

Ha
Xa
Ab
Am

Eb
Em
Ib
Im
Ob
Om
Ub
Um

he
xe
ac
an
ec
en
ic
in
oc
on
uc
un

hi
xi
ad
ap
ed
ep
id
ip

od
op
ud
up

ho
xo
af
ar
ef
er
if
ir
of
or
uf
ur

hu
xu
ag
as
eg
es
ig
is
og
os
ug
us

hy
xy
al
at
el
et
il
it
ol
ot
ul
ut

ax

az

ex

ez

ix

iz

ox

oz

ux

uz

6


4. 2. Tập đọc một số ngun tố hóa học
Aluminium
Nhơm

Iodum

Iod

Argentum

Bạc

Kalium

Kali

Arsenicum
Aurum

Arsenic, arsen
Vàng

Manganum

Magnesium

Mangan
Magnesi

Barium
Bismuthum

Bari
Bismuth

Natrium
Nitrogenium

Natri
Nitrogen, Nitơ

Bromum
Calcium

Brom
Calci

Oxygenium
Phosphorus

Oxygen, Oxy
Phosphor

Carboneum

Chlorum

Carbon
Clor

Plumbum
Radium

Chì
Radi

Chromium
Cobaltum
Cuprum
Ferrum
Hydrargyrum

Crom
Cobalt
Đồng
Sắt
Thủy ngân

Stannum
Sulfur
hùynh
Titanium
Uranium

Thiếc

Sulfur,

Hydrogenium
Hydro

Hydrogen,

Zincum

Kẽm

4.3. Tập Đọc Tên Một Số Hóa Chất
TÊN LA TINH

TÊN QUI ĐỊNH

Acidum aceticum
Acidum ascorbicum
Acidum benzoicum
Acidum boricum
Acidum citricum
Acidum arsenicum
Acidum glutamicum
Acidum hydrochloricum
Acidum hydrobromicum
Acidum lacticum
Acidum nitricum
Acidum nicotinicum
Acidum oxalicum

Acid acetic
Acid ascorbic
Acid benzoic
Acid boric
Acid citric
Acid arsenic
Acid glutamic
Acid hydrocloric
Acid hydrobromic
Acid lactic
Acid nitric
Acid nicotinic
Acid oxalic

7

Titan
Urani

lưu


Acidum phosphoricum
Acidum picricum

Acid phosphoric
Acid picric

Acidum salicylicum

Acid salicylic

Acidum sulfuricum
Acidum tartricum

Acid sulfuric
Acid tartric

Acidum hypochlorosum
Nitrogenium peroxydatum

Acid hypoclorơ
Nitrogen dioxyd

Nitrogenium pentoxydum
Arsenicum pentoxydum

Nitrogen pentoxyd
Arsenic pentoxyd

Chromium oxydatum
Manganum peroxydatum

Crom oxyd
Mangan dioxyd

Natrii bromidum
Natrii chloridum
Hydrargyrum chloratum
Aethylis chloridum

Natrii sulfis

Natri bromid
Natri clorid
Thủy ngân I clorid
Ethyl clorid
Natri sulfit

Argentum nitrosum
Natrium sulfuricum
Kalii et aluminii sulfas
4.4. Tập Đọc Một Số Tên Thuốc
TÊN LA TINH
Adrenalinum
Aluminii sulfas
Aminazinum
Ammonii bromidum
Ammonii chloridum
Antipyrinum
Argenti nitras
Arsenici trioxydum
Aspirinum
Atropini sulfas
Barii sulfas
Berberinum

Bạc nitrit
Natri sulfat
Kali nhôm sulfat
TÊN QUI ĐỊNH

Adrenalin
Nhôm sulfat
Aminazin
Amoni bromid
Amoni clorid
Antipyrin
Bạc nitrat
Arsenic trioxyd
Aspirin
Atropin sulfat
Bari sulfat
Berberin

8


Bismuthi subcarbonas
Bismuthi subnitras

Bismuth carbonat base
Bismuth nitrat base

Calcii bromidum

Calci bromid

Calcii carbonas
Calcii chloridum

Calci carbonat

Calci clorid

Calcii gluconas
Calcii glycerophosphas

Calci gluconat
Calci glycerophosphat

Camphora
Carbo ligni

Camphor, long não
Than thảo mộc

Chloramphenicolum
Chloroforminum

Cloramphenicol
Cloroform

Codeinum
Coffeinum
Cupri sulfas
Deltacortisonum
Dicainum

Codein
Cafein
Đồng sulfat
Deltacortison

Dicain

Digitalinum
Ephedrini hydrochloridum
Emetini hydrochloridum
Euquininum

Digitalin
Ephedrin hydroclorid
Emetin hydroclorid
Euquinin

Hydrocortisonum
Iodoformium
Isoniazidum
Kalii bromidum
Kalii iodidum
Mentholum
Morphini hydrochloridum
Natrii benzoas
Natrii glycerophosphas
Neriolinum
Palmatini chloridum
Phenacetinum
Pyramidonum

Hydrocortison
Iodoform
Isoniazid, rimifon
Kali bromid

Kali iodid
Menthol
Morphin hydroclorid
Natri benzoat
Natri glycerophosphat
Neriolin
Palmatin clorid
Phenacetin
Pyramidon

9


Quinini hydrochloridum
Reserpinum

Quinin hydroclorid
Reserpin

Saccharum album

Đường trắng

Salicylamidum
Santoninum

Salicylamid
Santonin

Streptomycini sulfas

Sulfaguanidinum

Streptomycin sulfat
Sulfaguanidin

Sulfametoxypyridazinum
Theophyllinum

Sulfametoxypyridazin
Theophylin

Vanillinum
Vitaminum

Vanillin
Vitamin

Zinci sulfas
Zinci oxydum

Kẽm sulfat
Kẽm oxyd

5. CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
5.1. Hãy trình bày cách viết và đọc các nguyên âm, phụ âm trong tiếng La tinh?
5.2. Điền vào chỗ trống cách đọc các chữ cái La tinh sau:
Chữ C đứng trước ae, oe đọc như. ........ trong tiếng Việt.
Chữ S đọc như. .......... trong tiếng Việt khi đứng giữa 2 nguyên âm.
Chữ T đọc như. ..... trong tiếng Việt khi sau T là nguyên âm i và sau i là một nguyên âm.
Chữ X đứng sau nguyên âm đọc như. .......... trong tiếng Việt

Chữ X đứng giữa 2 nguyên âm đọc như........ trong tiếng Việt
5.3. Cách đọc các chữ cái như sau đúng hay sai?
Chữ e đọc là ơ của tiếng Việt
Đ
S
Chữ o đọc là o của tiếng Việt
Đ
S
Chữ f đọc là ph của tiếng Việt
Đ
S
Chữ d đọc là đ của tiếng Việt
Đ
S
Chữ r đọc là d của tiếng Việt
Đ
S
Chữ g đọc là gh của tiếng Việt
Đ
S
Chữ b đọc là b của tiếng Việt
Đ
S
Chữ j đọc là i của tiếng Việt
Đ
S
5.4. Viết tên tiếng Việt của các nguyên tố viết bằng tiếng La tinh sau:
Argentum

..................

Aluminium

10

..................


Aurum
Plumbum

.................
..................

Calcium
Ferrum

..................
..................

Zincum

..................

Stannum

.................

5.5. Viết các từ sau đây ra tiếng La tinh
Kẽm iodid

.................
Bạc nitrat
Calci clorid

.................
.................

Cloramphenicol
Aspirin

.................
.................

Adrenalin
Acid acetic.

.................
................

Ethanol
.................
5.6. Viết, đọc đúng và thuộc nghĩa các từ La tinh đã học?

11


Bài 2.
CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM VÀ PHỤ ÂM KÉP,
GHÉP TRONG TIẾNG LATINH
MỤC TIÊU HỌC TẬP

1. Trình bày được cách đọc và viết các nguyên âm và phụ âm kép, ghép trong tiếng La
tinh.
2. Viết và đọc đúng tên các danh từ thực vật, tên dược liệu thông dụng bằng tiếng La tinh.
3. Hiểu được nghĩa các từ La tinh đã học
NỘI DUNG
1. CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM KÉP, GHÉP
1.1. Nguyên âm kép: Là 2 nguyên âm đi liền nhau và khi đọc thành một âm.
- AE đọc như âm / e / tiếng Việt
+ Aequalis (e-qua-li-xờ)
: bằng nhau
+ Aetherum (e-thê-rum)
: ether
- OE đọc như âm / ơ / tiếng Việt
+ Oedema (ơ-đê-ma)
: bệnh phù
+ Foetidus (phơ-ti-đu-xờ)
: có mùi hơi thối
- AU đọc như âm / au / tiếng Việt
+ Aurum (au-rum)
: vàng
+ Lauraceae (lau-ra-xê-e )
: họ Long não
- EU đọc như âm / êu / tiếng Việt
+ Neuter (nêu-tê-rờ)
: trung tính
+ Seu (xêu)
: hoặc
Lưu ý: AE, OE khi có 2 chấm trên chữ e (ë) phải đọc tách riêng từng âm.
+ r (a-ê-rờ)
: khơng khí

+ Aloë (a-lô-ê)
: (cây) Lô hội
1.2. Nguyên âm ghép
Là 2 nguyên âm đứng liền nhau, đọc thành hai âm, nhưng nguyên âm đầu đọc ngắn,
nguyên âm sau đọc dài.
+ Opium (ô-pi-um)
: thuốc phiện
+ Unguentum (un-ghu-ên-tum)
: thuốc mỡ
2. CÁCH VIẾT VÀ ĐỌC CÁC PHỤ ÂM KÉP, GHÉP VÀ ĐẶC BIỆT

12


2.1. Phụ âm kép:
Là 2 phụ âm đi liền nhau (thường phụ âm sau là chữ H) và đọc thành 1 phụ âm.
- CH đọc như âm / kh / tiếng Việt
+ Ochrea (ơ-khờ-rê-a)
+ Saccharatum (xák-kha-ra-tum)

: bẹ chìa.
: thuốc đường, thuốc ngọt

- PH đọc như âm /ph / tiếng Việt
+ Camphora (kam-phô-ra)

: long não

+ Pharmacia (pha-rờ-ma-xi-a)
- RH đọc như âm / r / tiếng Việt (rung lưỡi)

+ Rheum (rê-um)
+ Rhizoma (ri-dơ-ma)

: hiệu thuốc
: (cây) đại hồng
: thân rễ

- TH đọc như âm / th / tiếng Việt
+ Aetheroleum (e-thê-rô-lê-um)
+ Thermometrum (thê-rờ-mơ-mê-tờ-rum )

: có tinh dầu
: nhiệt kế

2.2. Phụ âm ghép
Là 2 phụ âm đi liền nhau khi đọc phụ âm đầu đọc nhẹ và lướt nhanh sang phụ âm sau.
+ Emplastrum (êm-pờ-la-xờ-tờ-rum )
: cao dán, thuốc dán
+ Drasticum (đờ-ra-xờ-ti-kum )
: thuốc tẩy mạnh
+ Riboflavinum (ri-bô-phờ-la-vi-num)
: riboflavin (vitamin B2)
2.3. Phụ âm đôi
Là 2 phụ âm đi liền nhau, khi đọc một phụ âm được ghép với âm tiết trước, một phụ âm
được ghép với âm tiết sau.
+ Gramma (ghờ-ram-ma)
: gam
+ Ampulla (am-pul-la )
: ống để tiêm (hay để uống)
2.4. Phụ âm đặc biệt

Các phụ âm đơn "n" và "g" khi đi liền nhau chúng ghép thành "ng": tưởng như phụ âm kép,
nhưng thật ra đây không phải là phụ âm kép, khi phát âm phải tách ra từng âm một, n cho
âm tiết trước và g cho âm tiết sau.
+ lingua (lin-gua )
: ngôn ngữ
+ fungus (fun-gus)
: nấm
Các phụ âm đơn "g" và "n" khi đi liền nhau chúng ghép thành "gn" đọc là /nh/ như trong
tiếng Việt
+ Magnesium (ma-nhê-di-um)
: magnesi (ma-nhê)

13


3. BÀI TẬP ĐỌC 2 (THEO NHÓM)
TẬP ĐỌC CÁC NGUYÊN ÂM KÉP, GHÉP VÀ CÁC PHỤ ÂM KÉP, GHÉP, ĐÔI
3.1. Tập đọc một số vần La tinh
Bae boe bau beu bra
bre
Pae poe pau peu pra
pre

bri
pri

bro
pro

bru

pru

Tae
Cae

toe
coe

tau
cau

teu
ceu

tra
cra

tre
cre

tri
cri

tro
cro

tru
cru

Gae

Gaë

goe
goë

gau
daë

geu
doë

gra
coë

gre
foë

gri
toë

gro
voë

gru

Psa
Spa

pse
spe

psi
spi

pso
spo

psu
spu

Sta
Stra
Scra

ste
stre
scre

sti
stri
scri

sto
stro
scro

stu
stru
scru

3.2. Tập đọc một số danh từ thực vật
Apex
Ngọn cây, búp

Stylus

Vòi (nhụy)

Albumen
Anthera
Arillus
Amylum

Nội nhũ
Bao phấn
Áo hạt
Tinh bột

Cortex
Calyx
Corolla
Calyculus

Vỏ
Đài hoa
Tràng hoa
Tiểu đài

Bulbus
Caulis

Gemma florifera
Herba
Pericarpium
Perispermium
Petalum
Rhizoma

Thân hành
Thân
Nụ hoa
Cỏ,Toàn cây
Vỏ quả
Ngoại nhũ
Cánh hoa
Thân rễ

Folium
Fructus
Stamen
Species
Radix
Tuber
Semen

Lá
Quả
Nhị
Lồi
Rễ
Củ

Hạt

3.3. Tập đọc một số họ thực vật
1. Acanthaceae
Họ Ơ rô
2. Amaranthaceae Họ Rau dền
3. Apiaceae
Họ Hoa tán
4. Apocynaceae
Họ Trúc đào

5.
6.
7.
8.

14

Araliaceae
Araceae
Arecaceae
Asteraceae

Họ Ngũ gia bì
Họ Ráy
Họ Cau
Họ Cúc


9. Caprifoliaceae

10. Combretaceae

Họ Kim ngân
Họ Bàng

23. Passifloraceae
24. Piperaceae

11. Dioscoreaceae

Họ Củ nâu

25. Plantaginaceae Họ Mã đề

12. Euphorbiaceae
13. Fabaceae

Họ Thầu dầu
Họ Đậu

26. Poaceae
27. Polygonaceae

Họ Lúa
Họ Rau răm

14. Iridaceae
15. Lamiaceae

Họ La dơn

Họ Hoa môi

28. Rhamnaceae
29. Rosaceae

Họ Táo
Họ Hoa hồng

16. Lauraceae
17. Liliaceae

Họ Long não
Họ Hành

30. Rubiaceae
31. Rutaceae

Họ Cà phê
Họ Cam

18. Loganiaceae
19. Malvaceae

Họ Mã tiền
Họ Bơng

32. Scrophulariaceae Họ Hoa mõm chó
33. Solanaceae
Họ Cà

20. Menispermaceae Họ Tiết dê
21. Moraceae
Họ Dâu tằm
22. Papaveraceae
Họ Á phiện

34. Stemonaceae
35. Zingiberaceae

Họ Lạc tiên
Họ Hồ tiêu

Họ Bách bộ
Họ Gừng

3.4. Tập đọc một số tên dược liệu
STT Tên La tinh
Tên Việt Nam
1. Abelmoschus
moschatus
spp. Cây Sâm bố chính
Tuberosus (Span.) Borss.
2. Achyranthes aspera L.
Cây cỏ xước
3. Achyranthes bidentata Blume
Cây Ngưu tất
4.
5.
6.
7.

8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

Aconitum fortunei H.
Adenosma caerulea R. Br.
Allium sativum L.
Amomum xanthioides Wall.
Angelica dahurica (Fisch. ex
Hoffm.) Benth. & Hook. f.
Artemisia annua L.
Andrographis paniculata (Burm.f.)
Nees
Artemisia vulgaris L.
Belamcanda chinensis (L.) DC.
Caesalpinia sappan L.
Centella asiatica (L.) Urb.

Họ thực vật
Họ Bông
Họ rau dền
Họ rau dền

Cây Ô đầu
Cây Nhân trần
Cây Tỏi

Cây Sa nhân
Cây Bạch chỉ

Họ Hồng liên
Họ Hoa mõm chó
Họ Hành
Họ Gừng
Họ Hoa tán

Cây Thanh hao hoa vàng
Cây Xuyên tâm liên

Họ Cúc
Họ Ô rô

Cây Ngải cứu
Cây Xạ can
Cây Tô mộc
Cây Rau má

Họ Cúc
Họ La dơn
Họ Đậu
Họ Hoa tán

15


15. Chenopodium ambrosioides L.
16. Chrysanthemum indicum L.

Cây Dầu giun
Cây Cúc hoa vàng

Họ Rau muối
Họ Cúc

17. Cinnamomum cassia Presl

Cây Quế

Họ Long Não

18. Citrus reticulata Blanco
19. Coix lachryma-jobi L.

Cây Quýt
Cây Ý dĩ

Họ Cam
Họ Lúa

20. Curcuma longa L.
21. Cymbopogon citratus (DC.) Stapf.

Cây Nghệ
Cây Sả

Họ Gừng
Họ Lúa

22. Datura metel Lour.
Cây Cà độc dược
23. Dioscorea persimilis Prain & Burk. Cây Hoài sơn

Họ Cà
Họ Củ nâu

24. Eclipta prostrata L.
25. Eleusine indica (L.) Gaertn.

Cây Cỏ nhọ nồi
Cây Cỏ mần trầu

Họ Cúc
Họ Lúa

26.
27.
28.
29.
30.

Elsholtzia critata (Thunb.) Hyland.
Erythrina indica Lam.
Euphorbia thymifolia Burm.
Fibraurea tinctoria Lour.
Gardenia angusta (L.) Merr.

Cây Kinh giới

Cây Vông nem
Cây Cỏ sữa lá nhỏ
Cây Hoàng đằng
Cây Dành dành

Họ Hoa môi
Họ Đậu
Họ Thầu dầu
Họ Tiết dê
Họ Cà phê

31.
32.
33.
34.

Glycyrrhiza uralensis Fisch.
Imperata cylindrica (L.) P. Beauv.
Kaempferia galanga L.
Leonurus japonicus Houtt.

Cây Cam thảo bắc
Cây Cỏ tranh
Cây Địa liền
Cây Ích mẫu

Họ Đậu
Họ Lúa
Họ Gừng
Họ Hoa môi

35. Lonicera japonica Thunb.
Cây Kim ngân
36. Mentha arvensis L.
Cây Bạc hà nam
37. Momordica cochinchinensis
Cây Gấc
Spreng.
38. Morinda officinalis How.
Cây Ba kích
39. Morus alba L.
Cây Dâu tằm
40. Ocimum gratissimum L.
Cây Hương nhu trắng
41. Ophiopogon japonicus (L. f.) Ker Cây Mạch môn
Gawl.
42. Papaver somniferum L.
Cây Thuốc phiện
43. Passiflora foetida L.
Cây Lạc tiên
44. Perilla frutescens (L.) Britt.
Cây Tía tơ
45. Piper lolot C. DC.
Cây Lá lốt

16

Họ Kim ngân
Họ Hoa mơi
Họ Bầu bí

Họ Cà phê
Họ Dâu tằm
Họ Hoa môi
Họ Mạch môn
Họ Á phiện
Họ Lạc tiên
Họ Hoa môi
Họ Hồ tiêu


46. Plantago major L.
Cây Mã đề
47. Plectranthus amboinicus (Lour.) Cây Húng chanh

Họ Mã đề
Họ Hoa môi

Spreng.
48. Pluchea indica (L.) Less.
49. Polygonum multiflorum Thumb.

Cây Cúc tần
Cây Hà thủ ô đỏ

Họ Cúc
Họ Rau răm

50. Polyscias fruticosa (L.) Harms.
51. Prunella vulgaris L.

Cây Đinh lăng
Cây Hạ khơ thảo

Họ Ngũ gia bì
Họ Hoa mơi

52. Rauwolfia verticillata Baill.
53. Scoparia dulcis L.

Cây Ba gạc
Cây Cam thảo nam

Họ Trúc đào
Họ Hoa mõm chó

54. Sigesbeckia orientalis L.
55. Solanum procumbens Lour.

Cây Hy thiêm
Cây Cà gai leo

Họ Cúc
Họ Cà

56.
57.
58.
59.
60.

Sophora japonica L. f.
Stemona tuberosa Lour.
Stephania rotunda Lour.
Taraxacum officinale Wigg.
Typhonium trilobatum (L.) Schott

Cây Hịe
Cây Bách bộ
Cây Bình vơi
Cây Bồ cơng anh
Cây Bán hạ nam

Họ Đậu
Họ Bách bộ
Họ Tiết dê
Họ Cúc
Họ Ráy

61.
62.
63.
64.

Uncaria tonkinensis Havil.
Verbena officinalis L.
Wedelia chinensis (Osbeck) Merr.
Xanthium strumarium L.

Cây Câu đằng
Cây Cỏ Roi ngựa

Cây Sài đất
Cây Ké đầu ngựa

Họ Cà phê
Họ Cỏ Roi ngựa
Họ Cúc
Họ Cúc

Cây Gừng
Cây Táo ta

Họ Gừng
Họ Táo

65. Zingiber officinale Roscoe
66. Zizyphus mauritiana Lam.

4. CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
4.1. Trình bày cách viết và đọc các nguyên âm kép và ghép, các phụ âm kép, ghép và
đôi trong tiếng La tinh?
4.2. Điền vào chỗ trống các chữ đúng với cách đọc và viết của tiếng La tinh:
Chữ ch đọc như ………… tiếng Việt
Chữ …………… đọc như e tiếng Việt
Chữ ………….. đọc như ơ tiếng Việt
Chữ ae đọc như ………….. tiếng Việt
Chữ oe đọc như ………….. tiếng Việt
Chữ aë đọc là ……………..
Chữ rh đọc như …………... tiếng Việt

17

4.3. Hãy đánh dấu X vào các dòng tương ứng về cách viết và đọc một số nguyên âm và
phụ âm kép của tiếng La tinh trong bảng kiểm ‘Đúng-Sai’
CÁCH VIẾT
Ae
Oe

CÁCH ĐỌC
ĐÚNG
SAI
a-ê
………….. …………..
ơ
………….. …………..

Au
Eu

au
ê-u

…………..
…………..

…………..
…………..

Oë
Rh

ô- e
r

…………..
…………..

…………..
…………..

Th
Ph

th
p

…………..
…………..

…………..
…………..

Ch
ch
………….. …………..
4.4. Cách viết và đọc các từ La tinh sau đây đúng hay sai?
Aetherum (e-the-rum)
Đ
S
Oedema (ơ-đê-ma)

Đ
S
Aurum (au-rum)
Đ
S
Rhizoma (ri-dơ-ma)
Gramma (ghờ-ram-ma)
Cyaneus (xuy-a-nêu-xờ)
Anthera (an-tê-ra)

Đ
Đ
Đ
Đ

S
S
S
S

Camphora (xam-phơ-ra)
Lauraceae (lau-ra-cê-e)

Đ
Đ

S
S

4.5. Từng nhóm tập đóng vai người này hỏi, người kia trả lời và ngược lại về cách đọc

và nghĩa của các từ La tinh đã học.

18


BÀI 3
SƠ LƯỢC VỀ NGỮ PHÁP TIẾNG LA TINH VÀ CÁC TỪ VIẾT
TẮT BẰNG TIẾNG LA TINH THƯỜNG DÙNG TRONG
NGÀNH DƯỢC
MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Trình bày được cách dùng các loại từ trong tiếng La tinh.
2. Trình bày được cách sử dụng danh từ và tính từ trong nhãn thuốc và đơn thuốc.
3. Đọc đúng, viết đúng và thuộc nghĩa tiếng Việt của một số từ viết tắt bằng tiếng La
tinh thường dùng trong ngành Dược.
4. Dịch được ra tiếng Việt một số đơn thuốc viết bằng tiếng La tinh.
NỘI DUNG
1 . CÁC LOẠI TỪ TRONG TIẾNG LA TINH
1.1. Danh từ (Nomen substantivum, viết tắt là N.)
Danh từ là loại từ dùng để chỉ tên người, vật hoặc sự vật.
- Remedium
thuốc
- Aegrota
nữ bệnh nhân
1.2. Tính từ (Nomen adjectivum, viết tắt là adj.)
Tính từ là loại từ dùng để chỉ tính chất và đặc điểm của người và sự vật.
- Albus
trắng
- Purus
tinh khiết
1.3. Động từ (Verbum, viết tắt là V.)

Động từ là loại tử chỉ hoạt động, trạng thái hay cảm xúc của người và sự vật.
- Recipe
hãy lấy
- Misce
hãy trộn
1.4. Số từ (Numerale, viết tắt là Num.)
Số từ là loại từ dùng để chỉ số lượng, số lần hay số thứ tự của các sự vật.
- Duo
hai (2)
- Bis
hai lần
- Primus
thứ nhất
1.5. Đại từ (Pronomen, viết tắt là Pron.)
Đại từ là loại từ dùng để thay thế cho danh từ.

19


- Ego
- Nos

tơi
chúng tơi

1.6. Phó từ (Adverbum, viết tắt là adv.)
Phó từ là loại từ dùng để làm rõ nghĩa cho danh từ, tính từ và phó từ khác.
- Bene
tốt
- Guttatim từng giọt một

1.7. Liên từ (Conjunctio, , viết tắt là conj.)
Liên từ là loại từ dùng để nối liền hai từ, hai cụm từ hay hai câu với nhau.
- Et
và
- Vel
- Ut

hoặc
để

1.8. Giới từ (Prepositio, viết tắt là prep.)
Giới từ là loại từ dùng để chỉ mối quan hệ giữa hành vi và sự vật hay nói cách khác là
mối quan hệ giữa động từ với danh từ, đại từ, tính từ…
- In
vào, trong
- Ad
để, tới
- Post
sau
1.9. Thán từ (Interjectio, viết tắt là inter.)
Thán từ là loại từ dùng để biểu hiện tình cảm: vui, buồn, giận, ngạc nhiên.
Ví dụ:
O!
(Ơ!).
Danh từ, tính từ, động từ, số từ, đại từ có vần tận cùng thay đổi theo nhiệm vụ của từ
trong câu, đó là những từ loại biến đổi.
Phó từ, giới từ, liên từ, thán từ là những từ loại khơng biến đổi.
2. CÁCH SỬ DỤNG DANH TỪ VÀ TÍNH TỪ TRONG NGÀNH DƯỢC
2.1. Danh từ
2.1.1. Đặc điểm

Giống (genus): Danh từ có 3 giống.
• Giống đực (genus masculinum, viết tắt là m.)
- Fructus, us (m.)
quả
- Borax, acis (m.)
hàn the
• Giống cái (genus femininum, viết tắt là f.)
- Dies, ei (f.)
ngày
- Gutta, ae (f.)
giọt

20


• Giống trung (genus neutrum, viết tắt là n.)
- Collyrium, i (n.)
thuốc nhỏ mắt
- Genus, us (n.)

đầu gối

Số (numerus): Danh từ có 2 số.
• Số ít (singularis, viết tắt là sing.)
- Folium
- Pilula

lá
viên trịn

• Số nhiều (pluralis, viết tắt là pl.)
- Folia
nhiều lá
- Pilulae

nhiều viên trịn

Cách (casus): Danh từ có 6 cách.
• Cách 1 (chủ cách) là cách của chủ ngữ.
• Cách 2 (sinh cách) chỉ sở hữu.
• Cách 3 (dữ cách) là cách của bổ ngữ gián tiếp.
• Cách 4 (đối cách) là cách của bổ ngữ trực tiếp.
• Cách 5 (tạo cách) chỉ sự bị động.
• Cách 6 (xưng cách) dùng để gọi thường dùng trong văn học
Tên thuốc thường sử dụng danh từ ở cách 1 và cách 2 số ít.
Sự thay đổi các đi từ của danh từ theo vai trò của danh từ trong câu được gọi là sự
biến cách. Mỗi danh từ có thể biến cách theo 5 kiểu khác nhau. Muốn biết một danh từ
thuộc về kiểu biến cách nào người ta dựa vào đi từ của cách 2 số ít.
2.1.2. Từ ngun dạng
Trong từ điển La tinh, danh từ được viết ở cách 1 số ít, kèm theo vần tận cùng cách 2 số
ít và chú thích giống của danh từ.
- Febris, is (f.)
sốt
- Zincum, i (n.)
kẽm
- Sirupus, i (m.)
si rô
2.1.3. Áp dụng vào ngành Dược
Trên nhãn thuốc
• Tên dạng thuốc, tên bộ phận dùng làm thuốc của cây, tên muối (anion) phải viết ở

cách 1 (C1).
•Tên dạng thuốc khơng đếm được thì viết ở cách 1 số ít.
•Tên dạng thuốc đếm được thì viết ở cách 1 số nhiều.

21


• Tên chất làm ra thuốc, tên cây thuốc, tên kim loại của muối (cation) viết ở cách 2
(C2).
- Tinctura Daturae

cồn cà độc dược

(C1 số ít)
(C2)
- Tabellae Aspirini

viên nén aspirin

(C1 số nhiều) (C2)
- Folium Mori

lá dâu tằm

(C1) (C2)
- Radix Rauwolfiae

rễ cây ba gạc

(C1)

(C2)
- Natrii bromidum

natri bromid

(C2)
(C1)
- Kalii iodidum
(C2) (C1)

kali iodid

Trong đơn thuốc
• Tên hóa chất dùng làm thuốc, tên vị thuốc phải viết ở cách 2.
• Số lượng viết ở cách 4 vì là bổ ngữ trực tiếp của động từ “Hãy lấy”.
Recipe:
Hãy lấy:
Kalii bromidii
2g
Kali bromid 2g
Sirupi Codeini
4g
Si rô codein 4g
Aquae destillatae

30 g

Nước cất

30g

2.2. Tính từ
2.2.1. Đặc điểm
Tính từ thường đi kèm với danh từ để làm rõ nghĩa cho danh từ.
Tính từ phù hợp với danh từ về giống, số và cách.
• Tính từ phù hợp với danh từ về giống (Albus, a, um trắng)
- Sirupus albus
si rô trắng
- Cera alba
sáp trắng
- Vaselinum album vaselin trắng
• Tính từ phù hợp với danh từ về số (Compositus, a, um
kép)
- Pilulae Aloes compositae nhiều viên kép Lô hội
- Tinctura Opii composita cồn thuốc phiện kép
• Tính từ phù hợp với danh từ về cách (Purus, a, um tinh khiết)

22


- Talcum purum
bột talc tinh khiết
- Talci puri của bột talc tinh khiết
2.2.2. Áp dụng vào ngành Dược
• Tính từ chỉ đặc điểm của dạng thuốc thì phù hợp về giống, số và cách với tên dạng
thuốc.
Mollis, is, e (adj.) mềm
- Capsula mollis
viên nang mềm
- Paraffinum molle parafin mềm

Fluidus, a, um (adj.)
lỏng
- Extractum Stemonae fluidum cao lỏng Bách bộ
Simplex, icis (adj.) đơn
- Tinctura Opii simplex
cồn Thuốc phiện đơn
• Tính từ chỉ đặc điểm của một hóa chất thì chỉ phù hợp về giống, số và cách với tên
muối
(anion).
Purus, a, um (adj.) tinh khiết
- Natrii chloridum purum natri clorid tinh khiết
- Natrii chloridi puri
natri clorid tinh khiết
2.2.3. Từ nguyên dạng
Trong từ điển La tinh, tính từ được viết ở bậc nguyên, số ít, giống đực, cách 1, kèm
theo vần tận cùng của giống cái và giống trung ở cách 1 số ít và chú thích loại từ bằng
chữ viết tắt (adj.).
- Destillatus, a, um (adj.) chưng cất
- Siccus, a, um (adj)
khô
Những tính từ có đi từ giống đực và giống cái giống nhau thì từ điển chỉ ghi kèm
theo vần tận cùng giống trung.
- Aequalis, e (adj.)
bằng nhau
- Subtilis, e (adj.)
mịn
Những tính từ khơng biến đổi về giống thì từ điển chỉ ghi kèm theo đi từ ở cách 2 số
ít sau tính từ nguyên dạng.
- Simplex, icis (adj.)
đơn giản

- Dolens, entis (adj.)
đau

23


3. CÁC TỪ VIẾT TẮT BẰNG TIẾNG LA TINH THƯỜNG DÙNG TRONG ĐƠN
THUỐC
VIẾT TẮT

VIẾT ĐẦY ĐỦ

NGHĨA TIẾNG VIỆT

aa

ana

như nhau

ac.

acidum

acid

add.

adde

thêm vào

ad us. ext

ad usum externum

để dùng ngòai

aeq.

aequalis

bằng nhau

amp.

ampulla

ống tiêm

a. c.

ante cibos

trước bữa ăn

aq. dest.

aqua destillata

nước cất

b. i. d.

bis in die

ngày 2 lần

caps.

capsula

viên nang

chart. cer.

charta cerata

giấy sáp

cito disp.

cito dispensetur

cấp phát khẩn

coch.

cochleare

thìa

cochleat.

cochleatim

từng thìa một

collut.

collutorium

thuốc rà miệng

collyr., coll.

collyrium

thuốc nhỏ mắt

D.

Dentur, Da

cấp phát, đóng gói

dec., det.

decoctum

thuốc sắc

div.

divide

hãy chia

div. in p. aeq.

divide in partes aequales

hãy chia thành các phần bằng nhau

D. t. d.

Dentur (Da) tales doses

cấp những liều như thế

emuls.

emulsio

nhũ dịch

extr.

extractum

cao thuốc

f.

fiat, fiant

chế thành, bào chế thành

F.S.A.

fiat secundum artem

làm đúng kĩ thuật

garg.

gargarisma

thuốc súc miệng

gtt., gtts.

gutta, guttae

giọt

guttat.

guttatim

từng giọt một

h. s.

hora somni

lúc đi ngủ

24


inf.

infusum

thuốc hãm

in d.

In dies

hàng ngày

linim.

linimentum

thuốc xoa

M.

Misce

hãy trộn

M. D. S

Misce, Da , Signa

hãy trộn, đóng gói, ghi nhãn (cách
dùng)

mixt.

mixtura

hỗn hợp

N0

numero

số

ol.

oleum

dầu

p. c.

post cibos

sau khi ăn

pulver.

pulveratus

tán thành bột

pulv.

pulvis

thuốc bột

puri.

purificatus

tinh khiết

q.

quaque

mỗi

q. i. d.

quater in die

ngày 4 lần

q. s.

quantum satis

lượng vừa đủ

Rp., R/

Recipe

hãy lấy

Rep

repete, repetatur

làm lại, pha lại

si op. sit

si opus sit

nếu cần

sicc.

Siccus, a, um

khô

simpl.

simplex

đơn giản

sir.

sirupus

si rơ

sol.

solutio

dung dịch

sp.

species

lồi

spiri.

spiritus

cồn, rượu

steril.

sterilisa!

hãy tiệt khuẩn

supp.

suppositorium

thuốc đạn

sta.

statim

ngay tức khắc

tab.

tabulettae

thuốc phiến

t. i. d.

ter in die

ngày 3 lần

tinc., tct., t-ra

tinctura

cồn thuốc

troch.

trochiscus

viên ngậm

25