Đền chùa trong không gian văn hóa làng phấn vũ xã thụy xuân huyện thái thụy tỉnh thái bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN
---------------------------------

LÊ THỊ MỸ HUYỀN

ĐỀN, CHÙA TRONG KHÔNG GIAN VĂN HÓA
LÀNG PHẤN VŨ (XÃ THỤY XUÂN,
HUYỆN THÁI THỤY, TỈNH THÁI BÌNH)
Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học
Mã số: 60.22.01.13

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Lợi

Hà Nội - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được cơng bố
trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Tác giả

Lê Thị Mỹ Huyền


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tơi xin trân trọng bày tỏ lịng
biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS. Phạm Văn Lợi – người đã hướng dẫn tận
tình và giúp đỡ tơi hồn thành luận văn thạc sĩ này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ủy ban nhân dân xã Thụy Xuân, Ban Quản
lý cụm di tích, các cụ cao niên trong làng xã và đặc biệt là ông Lê Xuân
Hưng - Trưởng Ban Quản lý di tích lịch sử văn hóa đền, chùa làng Phấn Vũ
và ông Nguyễn Văn Sang - Trưởng Ban Khánh Tiết di tích lịch sử văn hóa
đền, chùa làng Phấn Vũ đã cung cấp cho tôi những tư liệu quý báu và tạo mọi
điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo cùng các giảng viên, cán bộ
Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo
những điều kiện thuận lợi nhất về mọi mặt để tơi hồn thành khóa học.
Cuối cùng, xin bày tỏ lịng biết ơn đến gia đình, người thân, thầy cơ và
bạn bè đã giúp đỡ, động viên tơi hồn thành luận văn này.

Tác giả

Lê Thị Mỹ Huyền


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4

CHƯƠNG 1: KHƠNG GIAN VĂN HĨA LÀNG PHẤN VŨError! Bookmark not d
1.1. Điều kiện tự nhiên ................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Vị trí địa lý ...................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Địa hình ........................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Khí hậu ............................................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Thủy văn ......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.5. Thổ nhưỡng..................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.6. Động thực vật ................................................. Error! Bookmark not defined.
1.2. Một số vấn đề lịch sử và cư dân ............. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Lịch sử hình thành làng .................................. Error! Bookmark not defined.

1.2.2. Quá trình phát triển cư dân............................. Error! Bookmark not defined.
1.3. Các hoạt động kinh tế ............................. Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Thủ công nghiệp............................................. Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Nuôi trồng, đánh bắt thủy hải sản ................. Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Diêm nghiệp ................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.4. Kết cấu hạ tầng ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.4. Một vài vấn đề về xã hội ......................... Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Dân số, lao động và việc làm......................... Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Tổ chức xã hội................................................. Error! Bookmark not defined.
1.5. Đôi nét về văn hóa ................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.1. Văn hóa ẩm thực ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Văn hóa ở......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.3. Văn hóa mặc .................................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.4. Văn hóa ứng xử với mơi trường biển............ Error! Bookmark not defined.
1.5.5. Tơn giáo, tín ngưỡng ...................................... Error! Bookmark not defined.
1


Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.

CHƯƠNG 2: CỤM DI TÍCH ĐỀN, CHÙA LÀNG PHẤN VŨError! Bookmark not
2.1. Lịch sử khu di tích................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Chùa Phấn Vũ (Minh Đồng tự) ..................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Đền Mẫu .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Đền Quan Lớn Thống .................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Kiến trúc................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Kiến trúc chùa Phấn Vũ ................................. Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Kiến trúc đền Mẫu .......................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Kiến trúc đền Quan Lớn Thống..................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Điêu khắc.................................................. Error! Bookmark not defined.

2.4. Đối tượng thờ tự ...................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Chùa Phấn Vũ ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Đền Mẫu .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Đền Quan Lớn Thống .................................... Error! Bookmark not defined.
2.5. Lễ hội ........................................................ Error! Bookmark not defined.
2.5.1. Phần lễ .............................................................. Error! Bookmark not defined.
2.5.2. Phần hội ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3: ĐỀN CHÙA LÀNG PHẤN VŨ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT
RA VÀ KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP ......... Error! Bookmark not defined.

3.1. Mối quan hệ giữa cụm di tích và khơng gian văn hóa làngError! Bookmark not
3.1.1. Vai trị của khơng gian văn hóa làng với cụm di tíchError! Bookmark not defined.

3.1.2. Vai trị của cụm di tích với khơng gian văn hóa làngError! Bookmark not define
3.2. Một số vấn đề đặt ra................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Hiện trạng di tích............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Vấn đề khách tham quan ................................ Error! Bookmark not defined.
2


3.2.3. Vấn đề quản lý, tổ chức hướng dẫn/ phục vụ khách tham quanError! Bookmark not d
3.2.4. Vấn đề tổ chức lễ hội ...................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.5. Hoạt động mê tín dị đoan tại cụm di tích...... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Nhóm giải pháp hoạt động thực tiễn ............. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ..................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 8
PHỤ LỤC ........................................................ Error! Bookmark not defined.

3


MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Văn hố là một thực thể sống động, có sự vận động cả trong khơng gian
và thời gian. Nhìn theo chiều thời gian, văn hố Việt Nam là một diễn trình
lịch sử có những quy luật phát triển của nó. Nhìn trong khơng gian, văn hố
Việt Nam có sự khác biệt qua các vùng miền. Mỗi miền quê, mỗi vùng đất
đều tự nó mang trong mình dấu ấn văn hố riêng biệt, vừa có những nét đặc
thù, lại vừa thống nhất trong tính chỉnh thể của nền văn hoá dân tộc Việt
Nam. Thụy Xuân – một miền quê biển, một quê hương giàu truyền thống
cách mạng, một vùng đất đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử hình thành và
phát triển, chứa đựng trong đó cốt cách bản chất của cư dân vùng ven biển.
Bên cạnh những nếp sinh hoạt văn hóa truyền thống của cư dân vùng đồng
bằng Bắc Bộ, Thụy Xuân còn mang đặc trưng nếp sinh hoạt của cư dân vùng
biển, thể hiện sức mạnh“Chèo sóng, chém gió”, ý chí kiên cường bất khuất,
chinh phục cải tạo thiên nhiên, chống lại các thế lực cường quyền, áp bức và
giặc ngoại xâm. Mang những nét đặc trưng của vùng đất Thụy Xuân, Thái
Thụy, Thái Bình, làng Phấn Vũ là linh hồn của vùng đất, là khơng gian văn
hóa thu nhỏ của miền q biển Thụy Xn.
Có thể thấy văn hố làng xã có một vị trí đặc biệt quan trọng trong q
trình hình thành và phát triển nền văn hố Việt Nam. Trong đó, đền, chùa lại
là nhân tố phổ biến góp phần tạo nên hệ thống văn hoá làng xã truyền thống
của cộng đồng người Việt (Kinh), có tác động sâu sắc, toàn diện đến nhiều
mặt của xã hội. Đền, chùa ở Việt Nam không đồ sộ nguy nga như ở Ấn Độ,
Trung Hoa, Nhật Bản hay Thái Lan, Campuchia nhưng ở nơi đâu cũng có. Từ
những thảo am trong thơn xóm hẻo lánh đến những ngơi chùa, ngơi đền kiến
trúc bằng vật liệu kiên cố tại các đô thị, tất cả đều mang sắc thái gọn nhẹ,
4

thanh thốt và tĩnh mịch. Chúng hịa quyện lại với nhau tạo thành những gam
màu chủ đạo trong bức tranh văn hóa Việt sống động, đa dạng và phong phú.
Mỗi ngơi đền, ngơi chùa được xây dựng là q trình lao động sáng tạo nghệ
thuật của các thế hệ cư dân, thể hiện từ những tảng đá kê chân cột đến những
tàu đao lá mái. Đối với người Việt, đền, chùa không chỉ là không gian tôn
giáo, là nơi diễn ra các hoạt động tâm linh, thể hiện lòng thành kính của con
người mà cịn là nơi sinh hoạt cộng đồng, in dấu những giá trị văn hóa dân
tộc, là nơi mỗi người con khi xa quê luôn hướng về:
“Chuông vẳng nơi nao nhớ lạ lùng
Ra đi ai chẳng nhớ chùa chung
Mái chùa che chở hồn dân tộc
Nếp sống muôn đời của tổ tông”
(“Nhớ chùa” – Huyền Không)
Cũng như bao di sản văn hóa trong mỗi làng quê Việt Nam, những ngơi
đình, đền, chùa trên địa bàn xã Thụy Xn nói chung, làng Phấn Vũ nói riêng
đã được hình thành và đồng hành tồn tại với quá trình lập đất, giữ làng. Trải
qua bao thăng trầm lịch sử, cụm di tích đền chùa làng Phấn Vũ đã thực sự trở
thành biểu hiện sinh động các giá trị văn hóa tinh thần của người dân Phấn
Vũ; là nơi gặp gỡ của mỗi thành viên vào dịp hội hè, lễ tết, là sợi dây vơ hình
cố kết con người trong làng, trong xóm. Chùa Phấn Vũ, đền Mẫu, đền Quan
Lớn Thống mang trong mình những giá trị văn hóa đặc sắc. Sắc phong của
các triều đại từ nhà Lê đến nhà Nguyễn cho thấy: Đền Mẫu làng Phấn Vũ
phụng thờ Đức Nam Hải Thánh Mẫu - vị thần cai quản 12 cửa biển Bắc Bộ và
Bắc Trung Bộ. Đền Quan Lớn Thống là nơi người dân tổ chức cúng lễ cầu an
mong Quan Lớn phù hộ cho mùa màng tôm cá bội thu. Chùa Phấn Vũ đã gắn
bó mật thiết với người dân nơi đây với những sinh hoạt tôn giáo, sinh hoạt
văn hóa cộng đồng qua các thời kỳ. Chùa Phấn Vũ cịn đóng góp quan trọng
5

trong cơng cuộc đấu tranh giải phóng q hương, là nơi hoạt động của các bậc
tiền bối cách mạng, của du kích làng Phấn Vũ góp phần tơ thêm trang sử vẻ
vang của quê hương đất biển Anh Hùng.
Là một người con sinh ra trên mảnh đất Thụy Xuân, tôi chọn đề tài
“Đền, chùa trong khơng gian văn hóa làng Phấn Vũ (xã Thụy Xuân, huyện
Thái Thụy, tỉnh Thái Bình)” làm luận văn thạc sĩ với hi vọng hiểu rõ thêm về
những giá trị của cụm di tích; thấy được mối quan hệ giữa cụm di tích và
khơng gian văn hóa làng Phấn Vũ; giúp người dân Thụy Xuân, đặc biệt là thế
hệ trẻ biết trân trọng văn hóa truyền thống ngay trên mảnh đất quê hương.
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Từ lâu hệ thống đền, chùa Việt Nam nói chung và hệ thống đền, chùa ở
vùng đồng bằng Bắc Bộ nói riêng đã trở thành đối tượng quan tâm của các
nhà nghiên cứu dưới nhiều góc độ: văn hố dân gian, kiến trúc, điêu khắc, tơn
giáo, khảo cổ học, dân tộc học, lịch sử... Có thể kể đến một số cơng trình sau:
Cơng trình nghiên cứu đầu tiên cần phải kể đến là cuốn “Chùa Việt”
của tác giả Trần Lâm Biền [8]. Cuốn sách đã khái quát quá trình phát triển
của ngơi chùa Việt, phân tích giá trị văn hoá, hướng, bố cục chung và khảo tả
về hệ thống tượng thờ trong chùa.
Cuốn Đình chùa lăng tẩm nổi tiếng ở Việt Nam của tác giả Trần Mạnh
Thường [59] giới thiệu về các cơng trình kiến trúc cổ, những thành, lũy, đền,
tháp, đình, chùa, miếu… ở Việt Nam được xếp hạng cấp quốc gia trên phạm
vi cả nước.
Cuốn 250 đình chùa nổi tiếng Việt Nam của tác giả Ngơ Thị Kim
Doan [13] nghiên cứu về những ngôi chùa ở Việt Nam từ xưa đến nay,
cùng với phong cách nghệ thuật chùa của Việt Nam từ thế kỷ X đến chùa
đất, chùa gỗ cho tới phong cách nghệ thuật, chùa của người Khơ me,
người Hoa, người Chǎm.
6

Cuốn Nghi lễ thờ cúng tổ tiên, đền chùa, miếu phủ của tác giả Trương
Thìn [53] tìm hiểu về việc thờ cúng gia tiên, về tín ngưỡng lên chùa lễ Phật, lễ
Thánh thần ở các đình, đền, miếu phủ.
Tiếp theo, cuốn Chùa Việt Nam của tác giả Hà Văn Tấn [46] đã giới
thiệu về 118 ngôi chùa trong cả nước, trong đó có hai dạng chùa mới ít thấy
xuất hiện là chùa miền núi và chùa miền hải đảo. Đây là cơng trình nghiên
cứu kết tinh các hình ảnh và giá trị của khối di sản văn hố và tơn giáo - tín
ngưỡng, được các tác giả thể hiện tinh tế, súc tích qua bài dẫn luận cơng phu
về tồn cảnh chùa Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử và quá trình du nhập đạo
Phật từ Ấn Độ vào Việt Nam.
Tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu, tìm hiểu về đền chùa cụ thể ở
một địa phương, một làng xã thì chưa có nhiều.
Cụm di tích đền, chùa làng Phấn Vũ cũng đã được một số nhà khoa học
quan tâm nghiên cứu nhưng chưa thật sự sâu sắc, cụ thể. Các nhà nghiên cứu
đã đề cập đến cụm di tích đến chùa làng Phấn Vũ trên từng lĩnh vực và khía
cạnh khác nhau, một cách trực tiếp hoặc gián tiếp, như cuốn Địa chí Thái
Bình do Nguyễn Quang Ân và Phạm Minh Đức chủ biên [2] đã thống kê danh
sách các di tích thuộc tỉnh Thái Bình được xếp hạng cấp tỉnh và cấp Quốc gia.
Cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Thụy Xuân (1927 – 1975) [33], Lịch sử Đảng bộ
huyện Thái Thụy (1927 - 2005) [32] cung cấp thêm một số tư liệu khái quát về
điều kiện tự nhiên, xã hội, truyền thống đấu tranh bất khuất quật cường của
nhân dân làng Phấn Vũ, trong đó đề cập đến chùa làng Phấn Vũ là di tích lịch
sử, là nơi hoạt động cách mạng của các chiến sỹ yêu nước. Năm 2012, một số
tư liệu nghiên cứu về cụm di tích của Ban Quản lý di tích tỉnh Thái Bình như:
Lý lịch di tích đền, chùa làng Phấn Vũ, xã Thụy Xuân, huyện Thái Thụy, tỉnh
Thái Bình; Báo cáo điều tra giá trị lịch sử đền, chùa làng Phấn Vũ; Bản vẽ
kiến trúc di tích đền, chùa làng Phấn Vũ nhằm đề nghị xếp hạng cụm di tích
Phấn Vũ là di tích lịch sử văn hóa cấp Tỉnh. Với những tư liệu đó, ngày 10

7


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Văn An (2011), Ghe bầu trong đời sống văn hóa ở Hội An - Quảng
Nam, Nhà xuất bản dân trí.
2. Nguyễn Quang Ân – Phạm Minh Đức (2010), Địa chí Thái Bình, Nhà xuất
bản Văn hóa thơng tin, Thái Bình
3. Ban quản lý di tích tỉnh Thái Bình (2012), Báo cáo điều tra giá trị lịch sử
đền, chùa làng Phấn Vũ.
4. Ban quản lý di tích tỉnh Thái Bình (2012), Bản vẽ kiến trúc di tích đền,
chùa làng Phấn Vũ.
5. Ban quản lý di tích tỉnh Thái Bình (2012), Lý lịch di tích đền, chùa làng
Phấn Vũ, thôn Minh Vũ, xã Thụy Xuân, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình.
6. Ban quản lý di tích tỉnh Thái Bình (2012), Tập ảnh khảo tả di tích đền,
chùa làng Phấn Vũ.
7. Gia Bảo (2009), Văn hóa Chùa - đi chùa lễ Phật, Nhà xuất bản Văn hóa
thơng tin, Hà Nội.
8. Trần Lâm Biền (1996), Chùa Việt, Nhà xuất bản thông tin, Hà Nội
9. Trần Lâm Biền (2003), Đồ thờ trong di tích của người Việt, Nhà xuất bản
Văn hố thơng tin, Hà Nội.
10. Vũ Thế Bình (2010), Non nước Việt Nam, Nhà xuất bản Tổng cục Du lịch
- Trung tâm thông tin du lịch.
11. Nguyễn Thị Phương Châm (2009), Biến đổi văn hóa ở các làng quê hiện
nay, Nhà xuất bản Văn hố thơng tin, Hà Nội.
12. Đồn Văn Chúc (1997), Văn hoá học, Viện Văn hoá, Nhà xuất bản Văn
hố thơng tin, Hà Nội.
13. Ngơ Thị Kim Doan (2004), 250 đình chùa nổi tiếng Việt Nam, Nhà xuất
bản Văn hóa thơng tin, Hà Nội.

8


14. Phan Đại Doãn (2004), Mấy vấn đề về văn hóa làng xã Việt Nam trong
lịch sử, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
15. Nguyễn Đăng Duy (2001), Các hình thái tín ngưỡng tơn giáo Việt Nam,
Nhà xuất bản Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
16. Nguyễn Đăng Duy (2001), Văn hóa tâm linh, Nhà xuất bản Văn hóa
thơng tin, Hà Nội.
17. Bùi Xuân Đính (1985), Lệ làng phép nước, Nhà xuất bản pháp lý, Hà Nội.
18. Lê Cao Đoàn (1999), Đổi mới và phát triển vùng kinh tế ven biển, Nhà
xuất bản Chính trị Quốc gia.
19. Phạm Minh Đức, Bùi Duy Lan (2010), Đất và người Thái Bình, Nhà xuất
bản Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
20. Phạm Minh Đức (2014), Những làng văn hóa văn nghệ dân gian đặc sắc
Thái Bình, Nhà xuất bản Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
21. Hồng Quốc Hải (2001), Văn hóa phong tục, Nhà xuất bản Văn hóa
Thơng tin, Hà Nội.
22. Mai Thanh Hải (2004), Địa chí tơn giáo – lễ hội Việt Nam, Nhà xuất bản
Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
23. Mai Thanh Hải (2005), Tìm hiểu tín ngưỡng truyền thống Việt Nam, Nhà
xuất bản Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
24. Nguyễn Duy Hinh (1996), Tín ngưỡng thành hồng Việt Nam, Nhà xuất
bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
25. Nguyễn Duy Hinh (1997), Tư tưởng Phật giáo Việt Nam, Nhà xuất bản
Khoa học xã hội, Hà Nội.
26. Hồ Hoàng Hoa (1998), Lễ hội - Một nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa cộng
đồng, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
27. Lê Như Hoa (2001), Tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam, Nhà xuất bản Văn
hóa Thơng tin Hà Nội.

9


28. Tô Duy Hợp (chủ biên) (2003), Định hướng phát triển làng - xã đồng
bằng sông Hồng ngày nay, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
29. Vũ Ngọc Khánh (1994), Tín ngưỡng làng xã, Nhà xuất bản Văn hóa dân
tộc, Hà Nội.
30. Vũ Ngọc Khánh (2002), Thành hồng làng Việt Nam, Nhà xuất bản
Thanh niên, Hà Nội.
31. Luật di sản văn hóa năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), Nhà xuất bản
chính trị Quốc gia.
32. Lịch sử Đảng bộ huyện Thái Thụy (1927 - 2005), Nhà xuất bản chính trị
Quốc gia Hà Nội, 2000.
33. Lịch sử Đảng bộ xã Thụy Xuân (1927 -1975), Ban chấp hành Đảng bộ xã
Thụy Xuân, 1998.
34. Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Thụy Xuân (1927 - 2014), Nhà xuất bản
thời đại, 2014.
35. Trần Hồng Liên (2004), Cộng đồng ngư dân Việt ở Nam Bộ, Nhà xuất bản
Khoa học xã hội, Hà Nội.
36. Đặng Văn Lung (2004), Văn hóa thánh Mẫu, Nhà xuất bản Văn hóa Thơng tin.
37. Hồng Lương (2002), Lễ hội truyền thống của các dân tộc Việt Nam khu
vực phía Bắc, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội
38. Nguyễn Đức Lữ (2005), Góp phần tìm hiểu tín ngưỡng dân gian ở Việt
Nam, Nhà xuất bản Tơn giáo, Hà Nội.
39. Đỗ Hoài Nam (2003), Phát triển kinh tế, xã hội và môi trường các tỉnh
ven biển Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
40. Lê Hữu Nghĩa, Nguyễn Đức Lữ (chủ biên) (2003), Tư tưởng Hồ Chí Minh
về tơn giáo và cơng tác tơn giáo, Nhà xuất bản Tôn giáo, Hà Nội.

10

41. Nhiều tác giả (1999), Phong tục tập quán các dân tộc Việt Nam, Nhà xuất
bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
42. Phan Ngọc (2004), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa
Thơng tin, Hà Nội.
43. Nguyễn Thu Phương (2005), Trang phục Việt Nam từ truyền thống đến
hiện đại, Nhà xuất bản Lao động, Hà Nội.
44. Nguyễn Minh San (1999), Tiếp cận tín ngưỡng dân dã Việt Nam, Nhà
xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
45. Đặng Kim Sơn - Hồng Thu Hịa (2002), Một số vấn đề về phát triển
nông nghiệp và nông thôn, Nhà xuất bản Thống kê.
46. Hà Văn Tấn (2009), Chùa Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
47. Nguyễn Chí Tình (2009), Văn hóa và thời đại, Nhà xuất bản Khoa học xã
hội, Hà Nội.
48. Nguyễn Thanh (1998), Nhận diện văn hóa làng Thái Bình, Sở Văn hóa
Thơng tin và Thể thao Thái Bình.
49. Nhất Thanh - Vũ Văn Khiếu (2005), Phong tục làng xóm Việt Nam, Nhà
xuất bản phương Đơng, TP. Hồ Chí Minh.
50. Phạm Ninh Thảo, Trần Thị An, Bùi Xuân Mỹ (1997), Thành hoàng Việt
Nam, Nhà xuất bản Văn hóa Thơng tin, Hà Nội.
51. Trần Ngọc Thêm (1997), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản
Thành phố Hồ Chí Minh.
52. Trần Ngọc Thêm (2005), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục.
53. Trương Thìn (2007), Nghi lễ thờ cúng tổ tiên, đền chùa, miếu phủ, Nhà
xuất bản Hà Nội.
54. Ngô Đức Thịnh (chủ biên) (2000), Văn hoá dân gian làng ven biển, Nhà
xuất bản Văn hoá Dân tộc, Hà Nội.

11

55. Ngơ Đức Thịnh (2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam,
Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
56. Ngơ Đức Thịnh (2003), Văn hóa vùng và phân vùng văn hóa ở Việt Nam,
Nhà xuất bản Trẻ.
57. Hồ Đức Thọ (2005), Nghi lễ thờ cúng truyền thống của người Việt tại nhà
và chùa, đình, đền, miếu, phủ, Nhà xuất bản Văn hóa Thơng tin, Hà Nội.
58. Nguyễn Tài Thư (1997), Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo đối
với con người Việt Nam hiện nay, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
59. Trần Mạnh Thường (1999), Đình chùa lăng tẩm nổi tiếng Việt Nam, Nhà
xuất bản Văn hóa – thơng tin, Hà Nội.
60. Thùy Trang (2009), Văn hóa làng xã: Tín ngưỡng, tục lệ và hội làng, Nhà
xuất bản Thời đại.
61. Nguyễn Viết Trung - Nguyễn Xuân Phong (2012), Nghề biển truyền thống
ở một số tỉnh ven biển Việt Nam, Nhà xuất bản Thanh niên.
62. Chu Quang Trứ (2001), Sáng giá chùa xưa - mỹ thuật Phật giáo, Nhà xuất
bản mỹ thuật, Hà Nội.
63. Nguyễn Quốc Tuấn (2001), Tín ngưỡng và mê tín, Nhà xuất bản Thanh
niên, Hà Nội.
64. Võ Văn Tường (2007), Chùa Việt Nam xưa và nay, Nhà xuất bản Giáo
dục, Hà Nội.
65. Lê Thế Vịnh - Nguyễn Hoài Sơn (sưu tầm, 2011), Phong tục, tín ngưỡng
dân gian làng biển Đơng Tác, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc.
66. Lưu Trung Vũ, Nguyễn Hồng Dương (1997), Lịch lễ hội, Nhà xuất bản
Văn hóa Thơng tin, Hà Nội.
67. Bùi Văn Vượng (2005), Văn hóa Việt Nam, tìm hiểu và suy ngẫm, Nhà
xuất bản Văn hóa Thơng tin, Hà Nội.

12