Một số vấn đề về tác động của đập tới môi trường sinh thái ở đông nam á

MOT SO VAN OE VE TAC DONG CUA DAP
TOI MOI TRUONG SINH THAI 6 DONG NAM A
HO THI THANH

Khoa Dong Phuang hoc - Tru&ng DHKHXH&NV

Khi ban tdi sinh thai bgc nhan van d Ddng Nam A, gidng nhu d hau
bet cac khu vue khac tren the gidi, day ludn la mot van de rdng Idn,
phiic tap va lien quan tdi mgi mat cude sdng con ngudi. Nd cd the la
nhirng tac ddng ciia da't dai, nude, kbdng khi, khi hau ddi vdi cude sdng
con ngudi, va cung cd the la do boat ddng ciia con ngudi tao nen nhirng
bien ddi trong tu nhien. Ddi vdi cac nude Ddng Nam A hien nay, van de
cdng nghiep boa va phat trien kinh te dang la mdi quan tam bang dau
ciia mdi qude gia, nen cac nude deu ddn mgi nd lijfc cho nhiem vu nay.
Tuy nhien, trong qua trinh do, hau bet cac qude gia Ddng Nam A chua
dii dieu kien de hudng tdi phat trien mot nen cdng nghiep ben vting, an
loan ddi vdi mdi trudng sinh thai ndi chung va cho eugc sdng con ngudi
ndi rieng. Nhi6u cdng trinh cdng nghiep, nha may, phuong tien eo gidi
dang la tac nhan true tiep gay d nhi6m kbdng khi, dat, nude, lam chay
va pha rirng, lam pha vd mdi trudng tu nhien va tir dd tac ddng nghiem
trgng tdi siic khoe, cdng vice, va eugc sdng con ngudi. Trong vd so cac
van de dd, tdi xin de cap den mot ehii de dang duge nhieu ngudi quan
tam d Ddng Nam A: dd la van de "dap va phat trien" nhu ten ggi ciia
mot chuong trinh qude te nghien ciiu ve viec xay dung cac con dap va
tac ddng ciia nd ddi vdi cude sdng con ngudi. Trong khudn khd budc
dau tim hieu ve van de nay d Ddng Nam A, vdi su khd khan ve tai lieu,
ngudi viet chi cd the de cap nhirng net eo ban nha't trong mdi lien quan
giiia viec xay dung dap vdi sinh thai bgc nhan van, hay eu the hofn la
716

nhiing tac ddng tieu cue ciia nd ddi vdi mdi trudng sinh thai xa hdi. Day
chi cd the coi nhu mot su khdi dau cho mdi quan tam lau dai hon ciia
ngudi viet ddi vdi van de xay dung dap ndi rieng cung nhu van de sinh
thai bgc nhan van ndi chung d Ddng Nam A.
Dap va tac dong hai mat dol vdi cuoc song cu dan va mdi trudng
sinh thai
Ddng Nam A la mot khu vue cd kha nhieu ddng sdng Idn. Tit xa
xua, ngudi Ddng Nam A da biet sir dung cac ddng sdng lam thuy Igi.
Hg xay cac con dap lam hd chu:a nude dung cho tudi tieu ndng nghiep,
chdng lu va cho sinh boat. Ngay nay, sd lugng cac con dap d khu vue
nay dugc xay dung them rat nhieu. Ben canh nhiing muc dich thuy Igi
tren, nhieu con dap mdi dugc xay dung tren cac ddng sdng Idn con de
lam thuy dien, phat trien cdng nghiep va kinh te - xa hdi ciia cac qude
gia trong khu vue.
Viec xay dung cac con dap rd rang da tao ra nhiing Igi ich to Idn,
gdp phan quan trgng vao su phat trien eugc sdng con ngudi. Tuy nhien,
trong nhieu trudng hgp, cac con dap da lam bien ddi va chuyen hudng
chay ctia cac ddng sdng, lam hu hai rirng dau ngudn, pha huy he sinh
thai dudi nude va tren bd xung quanh, tac ddng den quyen Igi va viec sit
dung nude ciia cac cdng ddng eu dan cung nhu buy hoai kbdng gian eu
trii cu ciia hg. Nhirng tac ddng ay da dem tdi nhieu thiet hai cho cude
sdng con ngudi ma ddi khi cdn Idn hon nhiing Igi ich ma ehiing mang
lai. Do dd, viec xay dung cac con dap Idn cd khi da tao nen nhiing mau
thuan cho chinh su phat trien ciia ngudi dan Ddng Nam A.
NhCimg tac dong tieu ci/c cua viec xay dung dap doi vdi mdi tnrdng
song cua con ngirdi
Khdng phai con dap nao cung gay nen cac tac ddng tieu cue dang
ke ddi vdi mdi trudng sdng cua eon ngudi. Thong thudng, nhung dap
gay nen su xao iron Idn trong mdi trudng sinh thai la nhiing dap Ion
hoac nhiing dap ma xung quanh dd vd'n cd mot he sinh thai dac thii.

Khi xay dung dap ngudi ta da xet den tac ddng cua nd tdi mdi trudng
717


xung quanh nhung khdng phai liic nao cung ludng bet dugc nhiing rui
ro. Tham chi cd khi hau qua cua nd da dugc bao trude nhung vi xet
den Igi ich can thiet hon ngudi ta van tien hanh xay dung dap. Coi con
ngudi la mot loai sinh vat va dac biet la loai sinh vat trung tam trong
mdi trudng sinh thai, chung ta se thay bat cir tac ddng tieu cue nao cua
dap den mdi trudng cung chinh la tac ddng tdi cude sdng ciia con
ngudi. Vi the, mot trong nhirng van de ma cbiing ta ndi den d day
chinh la viec xay dung dap lam suy giam ngudn thuy san trong cac
ddng sdng, ma cac ngudn thuy san nay tir lau vd'n da phuc vu cho cude
sdng cua con ngudi.
Con dap dau tien phai ke den trong sd cac dap d Ddng Nam A da
gay rac rd'i cho nhirng ngudi ngu dan dia phuong la dap Pak Mun
thudc luu vue sdng Mun-Mekong, Thai Lan. Dap nay bat dau dugc
xay dung vao nam 1991 vdi muc dich lam thuy dien va da dat yeu
cau di ra ve cdng suat dien nang cho da't nude. Nhung mot van de
ndi com khac dugc dat ra la nd da lam thay ddi ludng di eu cua cac
loai ca tren sdng. Do bi dap chan lai, cac loai ca tir khu vue thugng
luu sdng Me kdng khdng the di vao cac nhanh luu vue sdng Mun nhu
trude. Dieu nay lam bien ddi ddi sdng van boa va sinh sdng cua cdng
ddng ngu dan tren luu vue sdng. Nhan dan phai hudng sang cac
nganh nghe khac vdi dieu kien sdng khd khan hon nhieu. Tham chi,
trong nhi6u nam trdi, eu dan d khu vue phai da'u tranh vdi chinh phii
de ddi dugc hd trg, bii dap cho nhiing thiet hai ma hg phai ganh chiu
tii khi con dap dugc xay dung. Tuong tu, viec xay dung dap
Singkarak d Tay Sumatra (Inddnexia) hay dap Theun Hipboaun 6
Lao cung gay nen nhirng tac ddng bat Igi nghiem trgng ddi vdi nghe

danh bat ca d ha ngudn. Mdi trudng sinh thai tu nhien bien ddi khien
cu dan phai thay ddi phuong ke sinh sdng, nhieu khi day hg tdi tinh
trang ddi ngheo.
Ben canh viec bi mat phuong tien sinh sdng, nhieu cdng ddng cir
dan sdng trong khu vue xay dung dap cdn phai thay ddi mdi trudng cu
tru cua minh. De lay dien tich lam dap, hang tram, cd khi hang nghin
gia dinh da bi di ddi. Su di ddi nay gay nen su xao trgn Idn ddi vdi
cude sdng cua con ngudi vi hg se phai thay ddi mdi trudng sdng, thay
718


ddi cdng viec, nghe nghiep, xay dung mdi ehd d va keo theo nhieu va'n
de khac. 6 Thai Lan, trong thdi ky 1960-1970, 15000 gia dinh ndng
dan d viing Sirindhorn (mien Ddng Bdc) da bi roi vao tinh trang khdng
cd da't do hau qua cua viec xay dap Tucurui va ke hoach tai dinh cu
that bai. Hai muoi nam sau, khi dap Pak Mun bat d^u dugc xay dung
(nam 1991), chinh phu udc tinh cd 241 gia dinh bi di ddi. Nhung khi
con dap hoan thanh, sd gia dinh bi di ddi da len tdi 1459 hd (Theo Bao
cao cua Uy ban The gidi ve dap, 2002, 108). Cdn vdi su xay dung ciia
dap Kao Laem, nhiing ngudi thieu sd Karen cung phai rdi nha eira di
tim noi cu trii khac. Dieu dd chu:ng td mat ban che ciia viec xay dung
dap vdi mdi trudng sinh thai nhan van, ma nd da tac ddrig true tiep
nha't den khdng gian sinh sdng ciia con ngudi.
Khi con ngudi phai di ddi, thong thudng hg khdng de dang tim
dugc nhiing vung dat mau mo de lam an sinh sdng nhu khu vue cu trii
cii. Nha't la d Ddng Nam A, noi cu dan sinh sdng chii yeu bang ndng
nghiep thi cac viing da't ben luu vue sdng tir lau da la dia ban canh tac
ly tudng cho hg. O Hoa Binh (Viet Nam), Batang Ai (Malaysia), hay
hau bet cac khu vue cd dap xay dung d Philippin, khi nha nude quyet
dinh xay dung dap d day, nhieu hd ndng dan ngheo da phai ddi mat

vdi viec chuyen cu sang sinh sdng d nhirng vung da't bac mau, ngheo
nan khac. Nhiing thiet hai nay, ddi vdi nhieu cdng ddng cu dan, ddi
khi la qua Idn so vdi bat ky Igi ich nao ma con dap nay mang lai.
Ngoai nhiing tac ddng tren, viec xay dung mot so con dap d cac
qude gia Ddng Nam A cdn lam anh hudng den chat lugng ngudn nude,
cac canh rirng dau ngudn, hay he sinh thai dudi nude hoac xung quanh
khu vue xay dung. Nhirng tac ddng nay cd the khdng gay anh hudng
lap tiic den cude sdng eon ngudi nhu nhirng tac ddng ve viec chuyen
cu, ma't phuong tien sinh sdng chinh de khien du luan quan tam den nd
mot each rdng rai, nhung nd se lam thay ddi dan he sinh thai ma den
khi chiing ta nhan ra thi nhirng mat mat a'y da khdng gi la'y lai dugc.
Ddi vdi nhieu nude Ddng Nam A, trong dieu kien cude sdng ciia
ngudi dan cdn chat vat, va't va, phai lo trude het den viec muu sinh thi
va'n de giii gin su can bang, on dinh lau dai cho mdi trudng sinh thai

719


cang khdng dugc quan tam day dii. Cd khi sau mot thdi gian dai sau
khi cac con dap dugc xay dung, ngudi ta mdi nhan ra va tie'e nudi
nhiing canh rirng bi buy hoai do anh hudng cua muc nude hd, hoac
thay nhirng loai sinh vat quen thudc bi mat di, dat dai quanh khu vue
dap bi bac mau, thoai boa. Tir dd, nd mdi gdp phan lam gia tang cac
con lu quel, suy giam miia mang, xuat bien cac loai sau benh va tac
ddng lau dai khdng chi tdi nhirng cdng ddng cu tru quanh khu vue ma
cdn tdi ca mot viing rdng Idn. Hon nua, khi canh quan sinh thai da
dang ciia khu vue da bi thay ddi, su mat mat khdng chi dirng lai d the
he chiing ta, ma quan trgng hon la d the he eon chau chiing ta, nhirng
Idp ngudi sinh ra chi biet den hau qua ma khdng biet den sir phong
phii, doe dao cua nhiing mdi trudng sinh thai quy gia vd'n da hang

trieu nam tdn tai.
Tir nhiing van de tren, viec xay dung dap trong khu vue da dat ra cho
chung ta bai loan ve su phat trien ben vtrng cho mdi trudng ndi chung va
cung la cho cude sdng ciia chinh cac cdng ddng eu dan Ddng Nam A.
Van de phat trien ben vCrng

xay dung dap chi la mot trong vd sd cac cdng trinh cdng nghiep
ciia chiing ta ngay nay. Nd la tac pham do con ngudi tao ra va phuc vu
cho eugc sdng ciia con ngudi. Van de dat ra cho chiing ta bien nay la
phai xay dung cac con dap d dau va nhu the nao de ban che' nhirng anh
hudng tieu cue de'n mdi trudng sinh thai. Dd cung la dieu ma Uy ban
the gidi ve dap da khang dinh: bat cii du an nao ve dap deu phai dat
den muc tieu mang lai Igi ich ben vtrng cho con ngudi.
Trong xu the cac nude Ddng Nam A ngay cang quan tam sau sac
hon den van de phat trien kinh te va cdng nghiep boa, nhung tie'ng noi
canh tinh tren ve mdi trudng va su phat trien ben vtrng ciia con ngudi
cang trd nen cd y nghia quan trgng. Nhirng tieng ndi dd la nhirng nd lite
ciia cac nha boat ddng sinh thai hgc nham bao ve cho hanh tinh va cu6c
sdng ciia con ngudi. Dieu dd cho chiing ta tha'y tam quan trgng cua bg
mdn sinh thai hgc nhan van va yeu cau chiing ta nen quan tam hon de'n
nganh hgc nay va eting la quan tam de'n cude sdng cua chinh minh.
720


Tai lieu tham khao

1. G. Olivier, 1992. Sinh thdi hgc nhdn van. Nxb. The gidi, Ha Ndi.
2. Pham Thi Ngge Tram, 1997. Mdi trudng sinh thdi: vd'n de vd
gidi phdp. Nxb. Chinh tri Qude gia. Ha Ndi.
3. Vien Khoa hgc Xa hdi Thanh phd Hd Chi Minh - Trung tam

nghien citu Ddng Nam A, 1996: Mdi trudng nhdn vdn vd dd thi
hod tqi Viet Nam, Ddng Nam A vd Nhdt Bdn.
4. Uy ban The gidi ve dap, 2002: Dap vd phdt trien. Nxb. Xay
dung. Ha Ndi.

721