ĐẠI CƯƠNG X - QUANG
THỜI GIAN : 3 TIẾT
GV: BS DƯƠNG NGUYỄN HỒNG TRANG
MỤC LỤC
LỊCH SỬ VÀ NGUYÊN LÝ TIA X
ỨNG DỤNG VÀ TÁC HẠI CỦA TIA X
KỸ THUẬT CHỤP X QUANG NGỰC
CÁCH ĐỌC X QUANG NGỰC
CÁC LOẠI BỨC XẠ SÓNG ĐIỆN TỪ
LỊCH SỬ TIA X
Wilhelm Conrad Roentgen (1845-1923)
HOÀN CẢNH PHÁT HIỆN TIA X
8 tháng 11 năm 1895
Wilhelm Conrad Rưntgen nghiên
cứu dịng điện vận
chuyển trong ống chân khơng (ống Crookes): có 2
điện cực ở 2 đầu
TIA X
NGUYÊN LÝ TẠO TIA X
Đặt vào giữa anode và cathode một hiệu điện thế
không đổi (khoảng vài chục kV)
Electron bứt ra từ cathode được tăng tốc rất mạnh.
Khi đập vào đối âm cực, các electron bị đột ngột
dừng lại và làm phát ra tia X.
NGUYÊN LÝ TẠO TIA X
Khi một chùm tia cathode (electron có năng lượng lớn)
đập vào một vật rắn thì vật đó phát ra tia X.
Người ta tạo ra tia X bằng ống Rơn - ghen, sau này người
ta dùng ống Coolidge.
Ống Rơn - ghen là một bình cầu (chứa khí áp suất thấp)
bên trong có 3 điện cực:
Cathode có dạng chõm cầu có tác dụng làm các electron
bật ra tập trung tại tâm của bình cầu.
Anode là điện cực dương ở phía đối diện với cathode ở
thành bình bên kia.
Đối cathode là một điện cực (thường được nối với anode).
Ở bề mặt của đối cathode là một kim loại có nguyên tử
lượng lớn và khó nóng chảy (platin, wolfram..)
NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA ĐÈN RONTGEN
Röntgen chụp bàn tay vợ,
Sau khi tráng ảnh đã thấy rất rõ xương và chiếc nhẫn.
22/12/1895, ông quyết định đặt tên cho tia sáng này là tia X (ẩn số).
TIA X ĐƯỢC GỌI LÀ TIA ROENTGEN
Ảnh được đưa ra trong hội nghị của Hội vật lý học
thành phố Wurtzbourg (Đức) chứng minh khả năng
xuyên qua cơ thể của tia này (23/11/1896).
Chủ tịch hội đã đề nghị gọi tia này là tia Roentgen
và gọi năm 1896 là năm của tia Roentgen.
Thành tựu này mang lại cho ông giải Nobel về vật lý
đầu tiên vào năm 1901.
TÌM HIỂU VỀ TIA X
Tia X là một dạng của sóng điện từ
Bước sóng ngắn hơn tia tử ngoại, dài hơn tia gamma.
Có bước sóng khoảng 0,01 – 10 nanomet
Những tia X có bước sóng từ 0,01 nm đến 0,1 nm có
tính xun thấu mạnh nên gọi là tia X cứng.
Những tia X có bước sóng ≥ 0,1 nm có tính xun
thấu yếu hơn được gọi là tia X mềm.
TÍNH CHẤT CỦA TIA X
Khơng nhìn được bằng mắt thường
Có tính xun thấu mạnh.
Có tác dụng lên kính ảnh
(làm đen kính ảnh: dùng để chụp X quang)
Làm phát quang một số chất
Làm ion hóa khơng khí.
Hủy diệt tế bào (điều trị ung thư)
Tăng nguy cơ ung thư (liều thấp kéo dài)
Y HỌC
-X
- quang
- Cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging-MRI)
- CT scanner (Computer Tomoghraphy Scanner)
CÔNG NGHIỆP
- Khám
phá những cấu trúc vật liệu cực nhỏ
- Những vết rạn vỡ nằm sâu trong lịng máy móc...
- Dị tìm vết nứt khuyết tật trong ống dẫn dầu, khí,
trong cơng nghiệp...
ỨNG DỤNG KHÁC
Kiểm tra an ninh sân bay
Các ngành tinh thể học tia X, thiên văn học tia X…
ỨNG DỤNG CÁC BƯỚC SÓNG CỦA TIA X
ỨNG DỤNG THỰC TIỄN
Chụp X- quang có thể giúp chẩn đoán các bệnh lý
Cấu trúc xương
Phần mềm.
- Khảo sát ngực: chẩn đoán bệnh về phổi
- Khảo sát vùng bụng: tắc ruột ,tắc thực quản, tràn khí
, tràn dịch. sỏi mật, sỏi thận .
- Việc tạo hình cho phần mềm được thay thế bằng kĩ
thuật chụp cắt lớp vi tính (computed axial
tomography, CAT hay CT scanner) hoặc tạo hình
bằng chụp cộng hưởng từ (MRI) hay siêu âm.
ỨNG DỤNG THỰC TIỄN
Tia X còn được sử dụng trong kỹ thuật
Soi trực tiếp thành mạch máu
Nghiên cứu độ cản quang của các tạng rỗng nội tạng bằng cách sử
dụng máy chiếu huỳnh quang.
Hình ảnh giải phẫu mạch máu cũng như các can thiệp qua hệ thống
động mạch đều dựa vào các máy soi X quang để định vị các
thương tổn.
Xạ trị tia X: hiện nay dùng chuyên biệt cho ung thư, dùng các tia X
có năng lượng mạnh.
X QUANG PHỔI
HÌNH ẢNH CT SCANNER NGỰC
(COMPUTED TOMOGRAPHY)
HÌNH ẢNH MRI NGỰC - CỘT SỐNG
(MAGNETIC RESONANCE IMAGING)
HÌNH ẢNH MRI ĐỘNG MẠCH CẢNH
CHỤP MẠCH MÁU SỐ HÓA XÓA NỀN
DSA (DIGITAL SUBTRACTION ANGIOGRAPHY)
HẸP ĐM THẬN PHẢI
CHỤP ĐƯỜNG MẬT CẢN QUANG
HÌNH ẢNH TẮC RUỘT
TRONG NGÀNH HÀNG KHÔNG