Giáo án môn Ngữ văn lớp 6 - Bài 2: Văn - Tập làm văn: Sinh hoạt văn hoá dân gian của các dân tộc Yên Bái

<span class='text_page_counter'>(1)</span>B. Néi dung tµi liÖu Líp 6 Trước khi dạy bài tiếng Việt gv dành khoảng 5 phút để giới thiệu chương trình ngữ văn địa phương ở Trường Trung häc c¬ së. 1.Mục tiêu cần đạt: Sau khi được giới thiệu, học sinh đạt được: - Biết được vị trí của chương trình Ngữ văn địa phương trong chương trình giáo dục trung học cơ sở. - Hiểu được mục đích, nội dung và phương pháp học tập Ngữ văn địa phương. 2. Th«ng tin: Hiện nay trong chương trình giáo dục trung học cơ sở ngoài các bài học chung còn có chương trình dành cho địa phương và chương trình tự chọn. Chương trình Ngữ văn địa phương trung học cơ sở: - Néi dung: Gåm mét sè néi dung c¬ b¶n vÒ v¨n ho¸ d©n gian địa phương, văn học địa phương từ dân gian đến hiện đại và rèn luyện các lỗi về chính tả mà học sinh địa phương thường mắc, tìm hiểu từ ngữ địa phương. - Thêi gian häc: 24 tiÕt. - Yªu cÇu : BiÕt nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña v¨n ho¸ d©n gian địa phương như các lễ hội dân gian, các trò chơi dân gian, c¸c di tÝch, danh th¾ng. HiÓu c¸c néi dung c¬ b¶n cña văn học địa phương. Khắc phục được các lỗi chính tả học sinh địa phương thường mắc, biết cách sử dụng đúng lớp từ địa phương. Biết cách sưu tầm, hoạt động nhóm, thực hành và sử dụng các đồ dùng học tập. Có sự tích cực tìm hiểu, yêu quý, tự hµo, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña v¨n ho¸, v¨n häc địa phương và góp phần sáng tạo các giá trị văn hoá, văn học địa phương. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> - Phương pháp học tập chính : Các hoạt động sưu tầm, lµm viÖc theo nhãm, thùc hµnh- vËn dông, sö dông c¸c thiÕt bị, đồ dùng dạy học. 3. Phương tiện hỗ trợ dạy học: 3.1. Tµi liÖu tham kh¶o: - Chương trình giáo dục Trung học cơ sở. - Chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở. 3.2. Thiết bị, đồ dùng dạy học: - M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹. - NÕu kh«ng cã m¸y chiÕu th× dïng giÊy Ao, bót d¹ hoÆc b¶ng phô. 4. C¸ch tæ chøc: - GV: diễn giảng, đàm thoại nêu vấn đề về nội dung và phương pháp học tập. - HS : nghe, hái nh÷ng ®iÒu ch­a râ.. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Bµi 1. TiÕng ViÖt: RÌn luyÖn chÝnh t¶ T×m hiÓu c¸c lçi chÝnh t¶ phæ biÕn ë yªn b¸i vÒ c¸c cÆp phô ©m ®Çu dÔ lÉn kh«ng cã quy t¾c viÕt (1 tiÕt). bµi 2: v¨n - tËp lµm v¨n Sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian cña c¸c d©n téc yªn b¸i (1 tiÕt) 1. Môc tiªu: Sau khi học xong bài này, học sinh đạt được: 1.1. KiÕn thøc: - NhËn diÖn ®­îc c¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian tiêu biểu ở Yên Bái như : Lễ hội dân gian, diễn xướng nghÖ thuËt d©n gian, trß ch¬i d©n gian trong c¸c dÞp lÔ tÕt (cßn gäi lµ v¨n ho¸ phi vËt thÓ). - Biết được các nét chính về tính địa phương, dân téc, gi¸ trÞ truyÒn thèng cña mét sè sinh ho¹t v¨n ho¸ dân gian địa phương. 1.2. KÜ n¨ng: - Biết cách quan sát, tìm hiểu hoạt động chính của c¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian. - BiÕt tham gia vµo c¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian mét c¸ch cã v¨n ho¸. 1.3. Thái độ: - Tr©n träng sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian cña c¸c d©n tộc ở địa phương.. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> - Yªu quý, tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n gian của địa phương 2. Th«ng tin : V¨n hãa d©n gian lµ v¨n hãa do quÇn chóng nhân dân lao động sáng tạo ra, đã có từ lâu đời. Nội dung v¨n hãa d©n gian rÊt phong phó, bao gåm: TiÕng nói, chữ viết, phong tục, tập quán, tín ngưỡng, phép tắc ứng xử, các sinh hoạt văn hóa dân gian, các đình, chùa, đền, miếu.... Đó là những giá trị văn hóa phi vật thể và vËt thÓ, t¹o nªn b¶n s¾c v¨n hãa cña tõng d©n téc. Trong bµi häc nµy chóng ta t×m hiÓu vÒ mét sè sinh ho¹t v¨n hóa dân gian, chủ yếu là lễ hội dân gian ở địa phương. 2.1. LÔ héi d©n gian: LÔ héi d©n gian lµ mét sinh ho¹t văn hoá dân gian nguyên hợp, mang tính cộng đồng cao, diễn ra trong chu kì không gian - thời gian nhất định. Tất cả các lễ hội dân gian đều mang bản chất chung đó là tính thiêng, sự sùng bái, suy tôn những biểu tượng được thờ phụng, là nhu cầu trở về cội nguồn để khẳng định tính cộng đồng và bản sắc văn hoá. Lễ hội dân gian cæ truyÒn lµ nguån céi cña v¨n hãa d©n téc. Trong lÔ héi d©n gian cã phÇn lÔ vµ phÇn héi. PhÇn lÔ lµ yÕu tè chÝnh, phÇn héi lµ yÕu tè ph¸i sinh. LÔ ®­îc h×nh thµnh bëi nh©n vËt ®­îc thê phông, hÖ thèng nghi lÔ, nghi thøc thê cóng mang tÝnh thiªng. Héi ®­îc cÊu thµnh bëi nh÷ng h×nh thøc sinh ho¹t vui ch¬i, gi¶i trÝ. Cã thÓ chØ ra mét sè ®iÓm kh¸c gi÷a phÇn lÔ vµ phÇn héi nh­ sau: - Thời gian : Phần lễ được tổ chức trước phần hội. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> - Kh«ng gian: N¬i tæ chøc phÇn lÔ cã thÓ trong nhà(đền, đình, chùa) hoặc ngoài trời; nơi tổ chức phần hội thường ở ngoài trời là nơi rộng rãi để tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí. - Người tiến hành: Phần lễ gồm có ông chủ lễ và những người hành lễ thực hiện; phần hội tất cả mọi người đều cùng tham gia. - §Æc ®iÓm: PhÇn lÔ trang träng, t«n nghiªm, thµnh kÝnh; phÇn héi vui vÎ, hån nhiªn. - Mục đích, ý nghĩa: “Lễ” là để tế lễ, cầu xin thần linh và những người được thờ kính phù hộ cho mưa thuận, gió hoà, mùa màng tốt tươi, may mắn, mạnh khỏe, bình an…; “Hội” là để vui chơi, thi tài, thể hiện sự đoàn kết cộng đồng… ë Yªn B¸i cã mét sè lÔ héi nh­ : LÔ héi "Lång tồng"của người Tày,Thái, Mường; Lễ hội "Xên bản, Xên mường" của người Thái; Lễ hội "Tết nhảy" của người Dao; Lễ hội "Đón mẹ lúa" của người Khơ Mú; Lễ hội "Gầu Tào" của người Mông; Lễ hội "Giã cốm" của người Tày; Lễ hội "Hái hoa ban" của người Thái; Lễ hội "Cầu mùa" của người Dao Đỏ; Hội "Đu" của người Mường; Lễ hội "Đền Đại Cại" của người Kinh, Tày; Lễ héi "§Òn MÉu Th¸c Bµ"; LÔ héi §Òn §«ng Cu«ng; LÔ héi §Òn TuÇn Qu¸n.. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Lễ hội đền Đông Cuông. LÔ héi chïa Am. Lễ hội đền Tuần Quán. 1. Lễ hội xuống đồng (lễ hạ điền): Là một sinh hoạt v¨n ho¸ x· héi, lÔ héi n«ng nghiÖp, nghi lÔ cÇu mùa. Trong thời kì trứng nước của khoa học kĩ thuËt ngoµi viÖc nç lùc cÇy cÊy, ch¨m bãn cho c©y lúa người nông dân còn tin rằng có một lực lượng siêu nhiên khác (thần nông, thần lúa…) tác động đến sự thành bại của mùa màng. Vì thế muốn có vụ mïa béi thu cÇn ph¶i cã lÔ cÇu xin sù phï trî cña thÇn linh. §ã lµ c¨n nguyªn cña hµng lo¹t nghi lÔ cầu mùa, trong đó có hội xuống đồng trên khắp nước Việt, của nhiều dân tộc khi bắt đầu vụ mùa. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Tuy nhiªn ë tõng d©n téc, thêi gian tæ chøc vµ thÓ thøc tiÕn hµnh cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau. ở đồng bằng, trung du tuỳ từng làng đồng chiêm chính hay đồng mùa chính mà hội xuống đồng được tổ chức vào thời điểm tháng 11 hoặc th¸ng 6 ©m lÞch. Phần lễ: Thường vào buổi sáng mọi người tề tựu ở đình làng làm lễ tế thành hoàng làng và cáo yÕt thÇn n«ng. Phần hội: Mọi người tập trung tại một thửa ruộng đã chọn trước để mở hội. Giữa ruộng cắm một cây tre tươi có đủ cành lá (cây nêu) trên ngọn buộc một đụn lúa nhiều bông, chắc hạt tượng trưng cho ­íc väng sinh s«i, phån thùc. Héi ®­îc më ®Çu bằng nghi thức cấy lúa chúa đồng. Chúa đồng là người có uy tín trong làng, khoẻ mạnh, phúc hậu, gia đình hoà thuận, không có tang, thạo nghề cấy hái, am hiểu đồng đất. Dân làng tin những đức tính tốt đó sẽ nhập vào cây lúa. Cúi đầu lễ thần nông, thổ địa, chúa đồng xuống ruộng cấy mạ vòng quanh cây nêu. Trên bờ dân làng hò reo, đánh trống (tượng trưng cho tiếng sấm) té nước (tượng trưng cho mưa), ném bùn đất giả làm thiên tai vào chúa đồng. Sau khi chúa đồng cấy được khoảng rộng, dân làng ùa xuống cấy tiếp, sau đó mới trở về cấy ruộng nhà m×nh. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> ở các dân tộc thiểu số (Tày, Nùng, Thái, Mường) lễ hội xuống đồng gọi là lễ hội Lồng tồng (lùng tùng) có những nét khác với người Kinh. Người Tày tổ chức lễ hội xuống đồng (hội lồng tồng) vµo dÞp ®Çu xu©n (®Çu th¸ng giªng ©m lÞch). Phần lễ: Khi trời hửng sáng, mọi người rước mâm lễ ra nơi làm lễ, thường là một khu ruộng lớn. M©m lÔ gåm cã gµ luéc, c¬m nÕp, trøng gµ, c¸c lo¹i bánh, các loại hạt giống lúa, ngô, lạc, đỗ...hoa quả và rượu trắng. Thày cả (người cúng chính của buổi lễ) làm lễ tạ ơn người có công khai phá mảnh đất đầu tiên, cầu thần nông, thổ địa cho mùa màng bội thu, nhà nhà yên lành, mọi người mạnh khỏe. Phần quan träng cña buæi lÔ lµ cÇu m­a vµ lÔ cµy ruéng. Trong lời cầu thường có câu: “Cầu cho nắng hạn lui đi, cho mưa tụ về, để cho ngô lúa ngập bờ, hạt dày, hạt mẩy, gánh gãy đòn, gãy gánh...”. Tiếp đến là lễ cày ruộng. Chọn một người ưu tú nhất bản cày một đường cày tượng trưng (có nơi cày 5 đường tượng tr­ng cho ngò hµnh: Kim, Méc, Thñy, Háa, Thæ. TiÕp theo lµ phÇn cÊy lóa vµ gieo h¹t. Phần hội: Thường tổ chức trò chơi tung còn. Trên cây còn treo 3 vòng tượng trưng cho Thiên, Địa, Nhân (trời, đất, con người). Theo quan niệm của đồng bào nếu còn được ném thủng trước giờ chính ngọ thì năm đó mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu. Ngoài tung còn, đồng bào còn tổ Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> chøc c¸c trß ch¬i kh¸c nh­ kÐo co, thi nÊu ¨n, thi diễn xướng nghệ thuật dân gian... Người Mường khi tổ chức lễ hội cầu mùa cũng lµm lÔ cÇu thÇn. LÔ xong, thÞt vµ x«i ®­îc chia cho mọi người. Chủ lễ xin âm dương, ai trúng sẽ cắm cây nêu ở thửa ruộng nhà mình để lấy ngày tốt, vía tốt cho cả mường, hôm sau dân mường mới bắt đầu cÊy. Hội xuống đồng tuy phần lớn chỉ mang tính nghi lễ, tượng trưng, đơn giản nhưng nó là lễ hội trình nghề. Sự tổ chức lễ hội xuống đồng ở từng dân tộc có điểm khác nhau nhưng đều có một mong ước chung đó là mưa thuận gió hoà, con người mạnh khoẻ, mùa màng bội thu. Tính cộng đồng được phát huy, khiến con người chung sức cho một mục đích chung. Đây là một nghi lễ nông nghiệp đẹp cần được khôi phục, phát huy.. Lễ lồng tồng của người Tày. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> 2. Lễ hội Xên bản, Xên mường của dân tộc Thái: Lễ héi nµy ®­îc tæ chøc vµo dÞp r»m th¸ng giªng, gåm hai phÇn: Phần lễ: Cúng thần linh mường và cúng vong hồn bản thường vào buổi sáng, dân bản mổ hai con tr©u (mét ®en, mét tr¾ng). ChuÈn bÞ xong c¸c lÔ vËt, ông mo bước vào vị trí ba sàn cúng và làm lễ cúng. Cúng xong tất cả vào tiệc, uống khoảng hai tuần rượu, một người hát bài: “Tành bản đa mường” (xây dựng mường bản), rồi tất cả cùng vào vòng xoè. Phần hội: Thường vào buổi chiều cùng ngày, tổ chøc c¸c trß ch¬i: tung cßn, b¾n ná, ®ua ngùa vµ “Tó mắc lẹ”. Trò chơi này chỉ dành cho phụ nữ đã có gia đình. Họ dùng hạt mắc lẹ - một loại quả có h×nh dµi, cong nh­ c¸i liÒm, h¹t to b»ng miÖng chén, màu đen, hình dẹt - làm đồ chơi. Đầu tiên, đào đất cắm hạt mắc lẹ, dựng thành hàng rồi sau đó đứng cách xa chừng 10 m, dùng thanh tre bật cho hạt mắc lẹ bắn trúng vào hàng mắc lẹ cắm dưới đất, ai bắn trúng đích làm nhiều hạt mắc lẹ đổ xuèng th× ®­îc nhiÒu ®iÓm h¬n. 3. LÔ héi GÇu tµo cña d©n téc M«ng: PhÇn lÔ: LÔ cóng thÇn nói, tr¶ ¬n thÇn nói, tæ chøc vµo ngµy mång mét tÕt M«ng. D©n b¶n chän một cây gỗ to, thẳng, mọc độc lập, khi hạ cây gỗ xuống không để cho cây gỗ chạm đất, sau đó Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> khiªng vÒ dùa vµo c¹nh cöa chÝnh, råi chän mét vÞ trÝ thÝch hîp, b»ng ph¼ng ch«n c©y gç xuèng, treo lên ngọn cây một tấm vải đỏ, tượng trưng cho lá cờ, đặt cạnh cây gỗ một cái bàn đan bằng tre. Lễ vật gồm có một chum rượu, chén uống rượu tiện bằng các ống nứa. Khi mọi người tới đông đủ, chủ lễ bắt ®Çu buæi lÔ b»ng bµi h¸t. Néi dung bµi h¸t kÓ khæ vµ nçi buån hiÕm muén con c¸i, qu¸ tr×nh xin thÇn nói, ®­îc thÇn nói ban ¬n, c¶m ¬n thÇn nói. Phần hội: Dân bản chọn một bãi đất rộng để tổ chøc c¸c trß ch¬i vµ thi tµi b»ng c¸c trß ch¬i: §ua ngùa, b¾n ná, ®Èy gËy, chäi quay, nÐm pao, móa khÌn, móa «, thæi s¸o, h¸t d©n ca…Trß ch¬i cã thÓ kéo dài từ một đến ba ngày. Khi kết thúc, dâng lễ bằng một con lợn, sau đó làm lễ hạ cột cờ.. LÔ héi GÇu tµo. 2.2. Diễn xướng nghệ thuật dân gian: Diễn xướng nghệ thuật dân gian gồm có múa, hát dân ca, biÓu diÔn nh¹c cô d©n téc...ë Yªn B¸i cã mét sè Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> hình thức diễn xướng như : múa xoè, hạn khuống của người Thái; múa gậy tiền của người Dao; hát lượn, khắp của người Tày; diễn xướng khèn, đàn môi của người Mông …Các hình thức diễn xướng nµy ngoµi viÖc ®­îc thùc hiÖn trong c¸c lÔ héi, cßn ®­îc thÓ hiÖn trong cuéc sèng hµng ngµy.. Móa xoÌ. Móa s¹p. 2.3. Trß ch¬i d©n gian: Trß ch¬i d©n gian hÕt søc phong phó, cã c¸c trß ch¬i d©n gian ®­îc dµnh cho trẻ em, có trò chơi dành cho người lớn, để vui chơi, gi¶i trÝ, thi tµi. ë Yªn B¸i cã mét sè trß ch¬i d©n gian như: tung còn của người Thái, Tày; ném pao, đánh quay, đẩy gậy, bắn nỏ, đua ngựa của người Mông; tó mắc lẹ của người Thái; chơi đu của người Mường, chọi gà, bơi chải, đánh iểng, kéo co của người Kinh...Các trò chơi này được sử dụng trong lễ héi vµ c¶ trong cuéc sèng hµng ngµy.. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Ch¬i ®Èy gËy. Ch¬i nÐm pao. Ch¬i tung cßn. Ch¬i tã m¾c lÑ. Ch¬i ®u. Ch¬i kÐo co. Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span>