Bài giảng Độc học môi trường - ĐH Phạm Văn Đồng

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.04 MB, 20 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

TR

NGăĐ

I H C PH

MăVĔNăĐ

NG

KHOA K THU T CÔNG NGH

B MÔN: NÔNG

ậ

LÂM

ậ

NG



BÀI GI NG

Đ

C H

CăMỌIăTR

NG

(DÙNG CHO H

CAO Đ

NG)

BIÊN SO N: LÊ M TI U NG C

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

BÀI GI NG

Đ

C H

CăMỌIăTR

NG

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

ṂCăḶC

Trang
Mởđầu

DANH M C CÁC CH VI T T T

Ch ơng 1. T NG QUAN V Đ C H C MỌI TR NG ... 1

1.1. Các khái ni m cơ b n ... 1

1.β. Đ c h c môi tr ng và vai trị c a mơn h c trong ngành môi tr ng ... 7

1.3. M t vài lo i ch t đ c điển hình và di n bi n c a đ c ch t ... 8

1.4. Các y u t nh h ởng đ n tính đ c c a đ c ch t, đ c t ... 12

Ch ơng β. Đ C H C MỌI TR NG Đ T ... 16

2.1. Các nguyên nhân gây nhi m đ c trong môi tr ng đ t ... 16

2.2. Các ch t đ c trong đ t ng p n c ... 20

β.γ. Các đ c ch t trong đ t phèn ... 22

β.4. Các đ c ch t trong đ t mặn ... 25

2.5. Các ch t đ c sinh ra từq trình tích lǜy phân bón và thu c b o
v thực v t ... 27

2.6. Các ch t đ c kim lo i nặng trong đ t ... 31

β.7. Các khi đ c tự nhiên trong đ t thoát ra ... 35

Ch ơng γ. Đ C H C MỌI TR NG N C ... 38

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

trong môi tr ng n c ... 40

3.3. Các y u t nh h ởng đ n đ c tính ... 42

γ.4. Các đ c ch t trong môi tr ng n c và tác h i c a chúng ... 44

Ch ơng 4. Đ C H C MỌI TR NG KHƠNG KHÍ ... 51

4.1. Ngu n g c phát sinh, thành phần các ch t gây nhi m đ c môi tr ng khơng khí
... 51

4.β. Con đ ng xâm nh p các ch t đ c trong không khí đ n sinh v t và nh h ởng
c a chúng... 57

4.γ. Khí đ c do ho t đ ng giao thông ... 59

4.4. M t s b nh ngh nghi p do ch t th i cơng nghi p trong khơng khí ... 60

Ch ơng 5. Đ C T SINH H C ... 63

5.1. Khái ni m v đ c t sinh h c ... 63

5.β. Đ c t thực v t ... 63

5.γ. Đ c t đ ng v t ... 65

5.4. Đ c t do n m m c ti t ra ... 67

5.5. Đ c t vi sinh v t ... 68

5.6. ng d ng đ c t ... 72

Ch ơng 6. CH T Đ C HÓA H C ... 76

6.1. Khái ni m, đ nh nghĩa ... 76

6.2. Hóa ch t đ c h i trong chi n tranh ... 76

6.γ. Đ c ch t dung môi ... 81

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

6.5. Đ c ch t halogen ... 84

6.6. Đ c ch t do phóng x ... 85

Ch ơng 7. TệCH LǛY, PH N X C A SINH V T V I Đ C CH T, Đ C T
7.1. Các khái ni m v tích lǜy sinh h c và bi n đ i sinh h c ... 90

7.β. Cơ ch xâm nh p, tích lǜy c a t bào v i đ c ch t ... 93
7.3. Quá trình xâm nh p c a đ c ch t vào cơ thể sinh v t ... 95

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

M ăĐ U

Đ c h c có thể đ c đ nh nghĩa nh là m t ngành khoa h c liên quan v i các
ch t đ c, và ch t đ c có thể đ c đ nh nghĩa là ch t b t kì nào gây ra nh h ởng có
h i cho cơ thể s ng khi b nhi m. Theo quy c thì đ c h c cịn bao g m c sự
nghiên c u v nh ng nh h ởng có h i gây ra bởi các hi n t ơng v t lỦ nh sự b c
x c a các lo i ti ng đ ng.

Đ c h c môi tr ng có liên quan tr c h t t i nh ng tác đ ng có h i c a các
hóa ch t mà con ng i ti p nh n chúng m t cách ng u nhiên từ môi tr ng s ng

đ t, n c, khơng khí b ô nhi m hoặc do ti p xúc trong quá trình ho t đ ng ngh
nghi p, hoặc do ăn u ng th c ăn có ch a nh ng ch t đ c tự nhiên hoăc nh ng hóa
ch t t n d . Hi n nay có kho ng trên 100.000 hóa ch t có ngu n g c tự nhiên và
t ng h p đư đ ơc nghiên c u v đ c tính. Nhi u hóa ch t trong s này (các khí đ c,
kim lo i nặng đ c, các hóa ch t trừ d ch h i, dung môi và ch t bay hơi, ch t tẩy r a,
các ph gia thực phẩm, th c ăn chăn nuôi, các đ c t (toxin)…t n t i trong môi

tr ng s ng, môi tr ng lao đ ng, chu i th c ăn.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

DANH M

̣

C CÁC CH VI T T T

Ach acetylchine
Atm atmotphe
BVTV b o v thực v t
CN chloracetophenon

CS 2 clor benzalmalono nitril
DDT dichloro diphenyl trichlorothane
DM adamsiat

ĐCĐT Đ c ch t, đ c t

ED50 Effective Dose (li u có tác d ng v i 50% đ ng
v t thí nghi m)

HNTP Highest Nontoxic Dose(Li u t i đa không gây
đ c)

KLN Kim lo i nặng

LC LethalConcentration (N ng đ t vong)
LD Lethal Dose (Li u ch t)

LTV threshold limit value (Tr s ng ̃ng th h ng)
l lít

m3 mét kh i
mg miligam
ml mililit

PCB polychloro biphenyl
PHH Phân hoá h c

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

PS clopicrin

TCDD 2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin
TDH Toxic Dose High (Li u gây đ c)

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Ch ơngă1.ă

T NGăQUANăV ăĐ CăH CăMỌIăTR

NG

Mục tiêu

- Nắm vững các khái niệm cơ bản: chất độc, độc tính, độc lực,liều lượng và

đáp ứng.

- Phân biệt được nhiễm độc cấp tính và nhiễm độc mãn tính.

- Xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến tính độc, nguồn gốc các chất độc,

con đường chất độc xâm nhập vào cơ thể sinh vật.

1.1. Các khái ni măcơăb n

1.1.1.ăĐ c ch tăvàăđ c t

Độc chất (poison) là nh ng ch t vô cơ hay h u cơ có ngu n g c thiên nhiên
hay do t ng h p, khi nhi m vào cơ thể và đ t đ n n ng đ nh t đ nh có thể gây đ c
h i cho cơ thể s ng.

Theo Gary D. Osweiler: đ c ch t là nh ng ch t r n, l ng hoặc khí, khi nhi m
vào cơ thể theo đ ng u ng hoặc các đ ng khác s gây nh h ởng đ n các quá
trình s ng các t bào c a các cơ quan, t ch c. Các tác đ ng này ph thu c vào b n
ch t và đ c lực c a các đ c ch t.

Trong quá trình nghiên c u v đ c ch t cần l u Ủ m t s điểm sau:

- Đ c ch t là m t khái ni m mang tính đ nh l ng. M i ch t đ u đ c ở m t
li u nào đó và cǜng vơ h i v i li u r t th p. Gi i h n gi a β li u đó là ph m vi các
tác d ng sinh h c. Theo Paracelsus: ắt t c m i ch t đ u là ch t đ c, khơng có ch t
nào không ph i là ch t đ c.Li u l ng thích h p s phân bi t đ c m t ch t đ c và
m t thu c”.

Ví d aspinrin (acid acetyl salicylic) là thu c h s t ch ng viêm đ c dùng
trong đi u tr từ nhi u năm nay, nh ng có thể gây ch t ng i v i li u 0,β - 0,5 g/kg;

s t, đ ng, magie, k m là nh ng nguyên t vi l ng cần thi t trong thành phần th c
ăn chăn nuôi, nh ng n u q li u thì có thể gây ng đ c.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

nh ng ít h i hơn đ i v i gà; m t s lồi th có thể ăn lá cà đ c d c có ch a

belladon.

- M t ch t có thể khơng đ c khi dùng m t mình, nh ng l i r t đ c khi dùng

ph i h p v i ch t khác. Piperonyl butoxid r t ít đ c v i lồi có vú và cơn trùng khi

dùng m t mình, nh ng có thể làm tăng đ c tính r t m nh c a các ch t dùng cùng do
nó có tác d ng c ch các enzym chuyển hoá ch t l c a cơ thể.

Do đó, trong mơi tr ng có thể phân lo i thành ba lo i đ c ch t

-Ch t đ c b n ch t (ch t đ c tự nhiên): g m các ch t mà dù ở li u l ng r t

nh cǜng gây đ c cho cơ thể sinh v t. Ví d nh H2S, Pb, Hg,...

-Ch t đ c không b n ch t: tự thân nó khơng ph i là ch t đ c nh ng gây nên

các hi u ng đơc khi nó đi vào mơi tr ng thích h p nào đó.

-Ch t đ c theo li u l ng: là nh ng ch t có tính đ c khi hàm l ng tăng cao
trong môi tr ng tự nhiên.

Độc tốlà nh ng ch t đ c đ c ti t ra từ các cơ thể sinh v t (th ng đ c g i
là đ c t sinh h c), các đ c t này sinh ra trong quá trình s ng, sinh tr ởng và phát
triển c a chúng. Ng i ta phân lo i đ c t dựa vào ngu n g c phát sinh c a nó:

- Đ c t đ ng v t: n c r n, n c ong,..

- Đ c t thực v t: các alkaloid, glucoside,...

- Đ c t vi khuẩn:Các đ c t do vi khuẩn s n sinh có thể phân lo i thànhn i

đ c t và ngo i đ c t . N i đ c t là nh ng đ c t nằm bên trong t bào vi khuẩn,
chỉ đ c gi i phóng ra bên ngồi khi t bào vi khuẩn b phá huỷ. Còn ngo i đ c t
là đ c t do vi khuẩn s ng ti t ra môi tr ng. Ví d : Vi khuẩnClostridium 
botulinums n sinh đ c t botulin (đ c t th t), vi khuẩn này phát triển trong thực
phẩm đ n m t s l ng đ l n r i m i sinh đ c t . Ng c l i, vi khuẩnVibrio 
choleraesau khi xâm nh p vào cơ thể s ti t ra đ c t cholera (cholera toxin) và gây
đ c.

- Đ c t n m:aflatoxin, trichothecenes, fumonisins, zearalenone, ochratoxin

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

ung th , đ t bi n gen, suy th n, nhi m đ c gan, r i lo n sinh s n, suy gi m mi n
d ch hoặc các ph n ng d ng.

- Đ c t t o: là đ c t đ c s n sinh ra từ t o, ch y u thu c γ ngành: t o hai

rưnh (Dinophyta), t o lam (Cyanobacteria), t o silic (Diatom). Các đ c t t o có thể
gây h i trực ti p cho h thực v t hoặc đ ng v t trong mơi tr ng n c, hoặc tích lǜy
trong các sinh v t qua chu i th c ăn ở đ ng v t thân m m hai m nh v , cá,...

Đ c t và các s n phẩm từ thiên nhiên nhìn chung là có l i cho các ho tđ ng
c a con ng i. Ví d m t vài đ c t đ c s d ng r ng rưi nh streptomycin,
aspirin…Trái l i, m t vài đ c t l i có kh năng gây đ c cho con ng i. Ví d đ c
t từ cá nóc, r n, đ c t từ m t s lồi thực v t và cơn trùng.

1.1.2.ăĐ cătính,ăđ c lực, li uăl ợngăvàăđápă ng

- Khái niệm độc tính: đ c dùng để miêu t tính ch t gây đ c c a ch t đ c
đ i v i cơ thể s ng.

- Khái niệm độc lực: là l ng ch t đ c trong nh ng đi u ki n nh t đ nh gây
nh h ởng đ c h i hoặc nh ng bi n đ i sinh h c có h i cho cơ thể.

Khi nghiên c u v đ c lực, cần quan tâm đ n m i quan h gi a li u l ng
ch t gây đ c và đáp ng c a cơ thể b ng đ c.

Li u l ng là m c đ phân b đ c ch t trên cơ thể s ng, đ c tính bằng mg,
g, ml ch t đ c/1kg kh i l ng (hoặc m2, m3 b mặt) cơ thể gây nh h ởng sinh h c 
nh t đ nh. ̉ m t s loài đ ng v t hoang dư hoặc loài cá, đ c lực đ c thể hi n bằng
n ng đ các ch t đ c trong th c ăn đ ng v t hoặc n c. N ng đ gây t vong (LC –
LethalConcentration) là n ng đ ch t đ c th p nh t trong 1 kg th c ăn chăn nuôi
hoặc trong 1 lít n c (đối với cá) gây ch t đ ng v t. Đ c lực trong ng đ c c p tính
đ c tính theo LC50 - n ng đ gây ch t 50% đ ng v t.

* Một số khái niệm về liều lượng được sử dụng để xác định độc lực của chất 
độc:

- ED50(Effective Dose): li u có tác d ng v i 50% đ ng v t thí nghi m.

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

- Li u th p nh t có thể gây đ c (TDL - Toxic Dose Low): Khi cho g p đôi
li u này s không gây ch t đ ng v t.

- Li u gây đ c (TDH - Toxic Dose High): là li u l ng s t o ra nh ng bi n
đ i b nh lỦ. Khi cho g p đôi li u này s gây ch t đ ng v t.

- Li u ch t (LD - Lethal Dose): là li u l ng th p nh t gây ch t đ ng v t. LD
có các tỷ l khác nhau nh : LD1- li u gây ch t 1% đ ng v t; LD50: li u gây ch t

50% đ ng v t; LD100: li u gây ch t 100% đ ng v t.

Đáp ng là ph n ng c a toàn b cơ thể, hay c a m t hoặc vài b ph n c a
cơ thể sinh v t đ i v i ch t kích thích hay ch t gây đáp ng. Ph n ng có thể x y ra
l p t c, hoặc mu n, ph c h i hoặc không ph c h i, ph n ng có l i hoặc có h i.
Ch t gây kích thích (ch t đáp ng) bao g m các tác nhân hóa h c, sinh h c và tác
nhân v t lỦ.

M i quan h gi a li u l ng và đáp ng có thể biểu di n d i d ng hàm s ,
đáp ng là hàm c a li u l ng. Đ ng cong biểu th m i quan h gi a li u l ng và
đáp ng g i là đ ng cong đáp ng

Hìnhă1.1.Đ ngăcongăđápă ng.

Chú thích hình 1.1:Tr c tung biểu di n phần trăm đáp ng gây ch t, tr c hoành biểu

di n li u l ng. Từ đ ng cong đáp ng suy ra đ c li u l ng LD50 là 20mg.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Lu t b o v mơi tr ng β014 gi i thích thu t ng ô nhi m môi tr ng là sự
bi n đ i các thành phần môi tr ng không phù h p v i quy chuẩn k̃ thu t môi
tr ng và tiêu chuẩn môi tr ng gây nh h ởng x u đ n con ng i và sinh v t.

Ngu n gây ô nhi m là ngu n phát th i các ch t ô nhi m. Chúng ta có thể
phân chia các ch t gây ơ nhi m theo tính ch t ho t đ ng, ngu n g c phát sinh, theo
kho ng cách khơng gian... ngu n gây ơ nhi m cǜng chính là ngu n gây đ c.

Ch t ô nhi m: là các hóa ch t, tác nhân v t lỦ, sinh h c ở n ng đ hoặc ở
m c đ nh t đ nh, tác đ ng x u đ n ch t l ng môi tr ng. Khi ô nhi m v t quá

m c, ch t ơ nhi m cǜng chính là ch t đ c.

Nhi m bẩn: là tr ng h p các ch t l làm thay đ i thành phần vi l ng, hóa
h c, sinh h c c a môi tr ng nh ng ch a làm thay đ i tính ch t và ch t l ng c a
các môi tr ng thành phần. Nh v y, môi tr ng n c khi b ô nhi m đư tr i qua
giai đo n nhi m bẩn, nh ng m t môi tr ng nhi m bẩn ch a ch c đư b ơ nhi m.
Ngồi ra cǜng cần bi t thêm rằng thu t ng nhi m bẩn chỉ th ng dùng cho ô
nhi m gây đ c môi tr ng đ t và bùn đáy, khơng hoặc ít dùng cho mơi tr ng
khơng khí, n c.

1.1.4.ăTínhăđ căvàăng ỡngăđ c

Tính độc: Tính đ c c a m t ch t là tác đ ng có h i c a ch t đó đ i v i cơ thể
s ng. Kiểm tra tính đ c chính là xem x́t, c tính tác đ ng có h i c a ch t đ c lên
cơ thể s ng trong nh ng đi u ki n nh t đ nh.

Các đặc tr ng c a tính đ c

- Tính độc của một chất tác động lên các cơ quan khác nhau học cơ thể

khác nhau th̀ khác nhau.

- Tính độc của các chất khác nhau tác động lên c̀ng một cơ quan học một

cơ thể là khác nhau.

- Trong môi trường ć nhiều tác nhân độc th̀ tính độc s̃ được khuếch đ̣i

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

- Luôn luôn tồn ṭi một ngững gây độc riêng (TLV) đối với m̃i tác động lên

cơ thể.

- Tính độc ć thể biểu hiện qua nhiễm độc cấp tính và nhiễm độc mãn tính.

Nhi măđ căc pătính: là tác đ ng c a m t ch t lên cơ thể s ng xu t hi n s m sau
khi ti p xúc v i ch t đ c trong th i gian ng n hoặc r t ng n. Ví d biểu hi n ng t
thở do nhi m đ c khí CO, ng đ c th c ăn do ăn ph i thực phẩm b nhi m đ c.

Đặc điểm c a nhi m đ c c p tính:

 N ng đ và li u l ng khi ti p xúc l n so v i n ng đ ph bi n.

 Th i gian ti p xúc ng n.

 Th i gian có biểu hi n nhi m đ c r t ng n.

 Có tính c c b gây tác đ ng lên m t s ít cá thể.

Nhi măđ cămưnătính: là tác đ c c a đ c ch t lên cơ thể s ng xu t hi n sau m t th i
gian dài ti p xúc v i các tác nhân đ c và xu t hi n các biểu hi n suy gi m s c kh e
do nhi m đ c. Ví d b nh ung th ph i do khói thu c lá.

Đặc điểm c a nhi m đ c mưn tính

 Thể hi n sự tích lǜy ch t đ c trong cơ thể s ng.

 N ng đ và li u l ng ti p xúc th ng th p hoặc r t th p.
 Th i gian ti p xúc dài.

 Th i gian biểu hi n b nh dài. Th i gian ban đầu th ng khơng có tri u
ch ng r̃ ràng hoặc nḥ nh ng b nh phát triển và nặng trong th i gian sau.

 Chỉ xu t hi n tri u ch ng nhi m đ c mưn tính khi có gi m sút v s c kh e.
 b nh do nhi m đ c mưn tính th ng khó khơi ph c.

 Th ng x y ra đ i v i s đơng các thể mang tính c ng đ ng.

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

Ngững độc: Ng ̃ng đ c là li u l ng ch t đ c th p nh t gây ra ng đ c,

th ng tính theo đơn v mg/kg tr ng l ng cơ thể.

Ng ̃ng đ c khác nhau ở các loài sinh v t khác nhau, và ở trong nh ng mơi
tr ng khác nhau thì ng ̃ng đ c cǜng khác nhau.

Tr s ng ̃ng th h ng (threshold limit value- LTV): đ i v i m t hóa ch t,
TLV là n ng đ (ppm) không t o ra nh ng nh h ởng x u cho sinh v t trong m t
kho ng th i gian nào đó.

1.2.ăĐ c h cămơiătr ng và vai trị c a mơn h cătrongăngànhămôiătr ng

Đ c h c môi tr ng là ngành khoa h c chuyên nghiên c u các tác đ ng gây
h i c a đ c ch t, đ c t trong môi tr ng đ i v i các sinh v t s ng và con ng i,
đặc bi t là các tác đ ng lên các quần thể và c ng đ ng trong h sinh thái. Các tác
đ ng bao g m: ngu n g c phát sinh, con đ ng xâm nh p c a các tác nhân và các
ph n ng gi a chúng v i môi tr ng.

Đ c h c môi tr ng nghiên c u sự bi n đ i, t n l u và tác đ ng c a các tác
nhân gây ơ nhi m v n có trong thiên nhiên và các tác nhân nhân t o đư nh h ởng
đ n các ho t đ ng s ng c a sinh v t trong h sinh thái, các tác đ ng có h i đ n con
ng i.

Đ i t ng nhiên c u c a đ c h c môi tr ng: t t c các loài sinh v t, quần
thể, quần xư, h sinh thái.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

M c tiêu c a đ c h c môi tr ng là phát hi n các tác nhân có nguy cơ gây
đ c để dự đoán, đánh giá các sự c và có bi n pháp ngăn ngừa nh ng tác h i đ i v i
các quần thể tự nhiên trong h sinh thái. Các thí nghi m v t lỦ, hóa h c, sinh h c
cùng v i thí nghi m đ c ch t môi tr ng đư đ c ph i h p thực hi n để dự toán các

nh h ởng x u c a đ c ch t có thể x y ra trong mơi tr ng.

1.3.ăM tăvàiălo iăch tăđ căđi năhình vàădi năbi năc aăđ căch t

1.3.1.ăCácălo iăch tăđ căđi năhình
Cácăkhíăđ c

Cacbon monoxit (CO): Cacbon monoxit k t h p d dàng v i hemoglobin
(Hb) t o ra cacboxihemoglobin (COHb), đây là ph c b n làm gi m kh năng t i O2
c a máu.

Lưu huỳnh đioxit: kích thích sự co th t ph qu n và sự ch ti t c a màng
nhày. Hầu h t m i ng i b kích thích ở n ng đ SO2 là 5ppm và cao hơn. M t s
ng i nh y c m th m chí cịn b kích thích ở n ng đ 1-2 ppm. ̉ trong đ ng hô
h p SO2 d dàng k t h p v i n c t o thành axit sunfurơ gây đ c. Nh ng nghiên

c u chỉ ra rằng v i nh ng n ng đ nhi m t ơng đ i cao c a SO2 s gây t n th ơng

t bào đ ng hô h p và làm tăng sinh các t bào hình đôi c a màng nhày.

Các nitơ oxit: Nitơ monoxit ít đ c hơn so v i nito đioxit. Gi ng nh CO, NO

t o liên k t v i hemoglobin và làm gi m hi u su t v n chuyển oxy c a máu.

Ozon: Ozon là ch t khí oxi hóa và gây viêm m nh (t ơng tựkhí NOβ nh ng

m nh hơn),đ c hình thành bởi tác d ng c a ánh sáng t ngo i lên nitơ đioxit trong

khói ở tầng đ i l u.
Hợpăch tăphenol

Các h p ch t phenol nh polyphenol, chlorophenol, phenoxy acid có g c
benzen trong công th c c u t o. Các h p ch t này không màu, tinh thể tr ng có thể
chuyển sang màu đ khi b ánh sáng tác d ng, tan nhi u trong n c. Phenol là ph
phẩm c a công nghi p hóa dầu, từ m than,...

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

PCB là h p ch t r t b n v ng trong tự nhiên. PCB xâm nh p vào cơ thể con
ng i qua thực v t, th y s n, khí quyển, chúng có thể t n t i trong các mô m̃ c a
các sinh v t s ng.

PCB b phân h y khi nung ở 1β00ºC trong β phút.
Nitrat và nitrit

Ngu n nitrat và nitrit t n l u trong môi tr ng ch y u từ phân bón
(NH4NO3) và từ các q trình oxi hóa xúc tác vi sinh các d ng kh c a nito (NH3,

NH4+, ure) từ công nghi p hoá ch t liên quan và m a axit. Nitrat và nitrit cǜng có

trong nhi u lo i thực phẩm (d i d ng d l ng hoặc ph gia ).
Ch tăth iăćăg căhalogen

Đ c t o ra trong công nghi p d t nhu m, thu c da. G c halogen có thể k t
h p v i các ch t th i trong n c th i để t o thành các h p ch t r t nguy hiểm và t n
t i lâu dài trong tự nhiên.

Ch tăđ căcyanua

Có ngu n g c từ các quá trình đưi vàng, tuyển quặng, x lỦ hơi nóng trong
luy n th́p và m t s ch t th i cơng nghi p.

Ch tăđ căph́ngăx

Có hai ngu n ch t th i phóng x là từ nhà máy h t nhân và ch t th i b nh
vi n.

Có ba lo i tia phóng x nh h ởng lên con ng i là alpha, beta và gamma.
M c đ gây h i khác nhau.

Ch t phóng x s gây ra tình tr ng thi u máu, suy nh c cơ thể, m t m i,
r ng tóc, đ c th y tinh thể, n i ban đ ở da, ung th hoặc gây nh ng đ t bi n trong
quá trình hình thành t bào, bi n đ i gen, làm nh h ởng đ n các th h sau.

Cácăch tăđ căkimălo iăṇng

Kim lo i nặng có trong bùn c ng rưnh, kênh r ch đô th , n c th i công
nghi p (luy n kim, xi m ), thơng qua thực phẩm s tích lǜy trong cơ thể sinh v t
gây nh h ởng lâu dài lên cơ thể sinh v t và con ng i.

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

10
a. Ngu n g c c aăđ c ch t điăvàoămôiătr ng

Ngu nătựănhiên

T̀ăho tăđ ngăńiăl̉a: núi l a phun nham th ch nóng, giàu sulfur, methane
và các ch t khí khác cùng v i tro và khói b i gây ơ nhi m khơng khí, sau đó là gây
đ c trên m t khu vựa r ng l n, không chỉ c a m t qu c gia mà nh h ởng đ n
nhi u n c lân c n.

Cháyăr̀ng: lan truy n nhanh và r ng, th i nhi u tàn tro, khói, b i gây đ c
tàn phá nghiêm tr ng h sinh thái khu v c (có thể là nhân t o).

Phânăgi iăy măkhí các h p ch t h u cơ tự nhiên ở vùng đầm lầy, sông r ch,
ao, h : sinh ra nhi u ch t ô nhi m, ch t đ c cho môi tr ng đ t, n c, khí trong và
sau q trình phân gi i.

Ngu nănhânăt o

Đây chính là ngu n phát sinh chính, đư và đang nh h ởng r t l n đ n môi
tr ng sinh thái trên trái đ t.

Côngănghi p:

Ngành nhi t đi n: th i ra b i, khói, hơi nóng, các khí đ c h i, s n phẩm c a

ho t đ ng đ t nhiên li u hóa th ch (SOx, CO, CO2, N2O, NO2,...).

Ngành v t li u xây dựng: b i, khí,...

Ngành hóa ch t, phân bón: khói th i l n b i hóa ch t, có tính ăn mịn, n c
th i acid (hoặc ki m), trong n c th i l n nhi u ch t lơ l ng và d l ng nhi u hóa
ch t gây h i cho h sinh thái nh toluen, các d n xu t gây ung th ...

Khai thác và ch bi n dầu m : sinh ra dầu rò rỉ, cặn dầu, ch t th i r n c a s n
xu t.

Nhành d t nhu m, gi y, nhựa, ch t tẩy r a: th i ra nhi u khói b i, khí đ c,
n ơc th i đ c h i, ch t th i r n đ c h i.

Ngành luy n kim, cơ khí: b i, các khí giàu SOx, NOx, CO, CO2, các kim lo i
nặng.

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Ngành giao thông v n t i: ch t th i do khói xăng, dầu m̃, b chì, b i đ t, tai
n n, nh t là tai n n tràn dầu...

Nông nghi p: do vi c s d ng thu c b o v thực v t nhóm clo h u cơ

(DDT, lindane, thiodane, heptachlor,...) và các h p ch t polychlobiphenyl (PCB),
dioxin... là các ch t khó tan trong n c nh ng có kh năng h p th và tích lǜy trong
các mơ m̃.

Ho tăđ ngăduăḷch,ăsinhăho t,ăpháăr̀ng,ăchi nătranh: cǜng là các nguyên
nhân làm phát sinh các ngu n đ c ch t.

b.ăConăđ ngăđic aăđ căch t

Từ các ho t đ ng s n xu t công nghi p và dân d ng, sự lan truy n c a ch t

đ c vào môi tr ng là không thể tránh kh i. Tùy thu c vào sự di chuyển và bi n đ i
theo nhi u cách khác nhau dựa vào b n ch t c a ch t đ c, đi u ki n tự nhiên và y u
t con ng i. Nhìn chung, khi ch t đ c phát th i vào môi tr ng, sự lan truy n, tích

lǜy và phân h y c a chúng có thể biểu di n theo sơ đ t ng qt sau (hình 1.2):

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Thơng th ng, ch t đ c đi vào cơ thể sinh v t qua ba con đ ng ti p xúc
chính là hơ h p, tiêu hóa và ti p xúc qua da. Khi vào trong cơ thể, chúng h p thu

vào máu để phân b kh p cơ thể hoặc tích lǜy trong các cơ quan đặc hi u, và sau đó

có thểđào th i ra bên ngồi theo sơ đ sau (hình 1.3):

Hình 1.3.Sơăđ ăh păthu,ăphânăb ,ăl uătr ,ăv năchuy năvàălo iăb ăch tăđ cătrongă
cơăth ăsinhăv t.

1.4.Cácăy uăt ă nhăh ngăđ nătínhăđ căc aăđ căch t,ăđ căt
1.4.1.ăB năch tăc aăch tăđ c

-D ng t n t i c a đ c ch t: tính đ c c a m t s đ c ch t ph thu c vào hình

thái hóa h c c a chúng.

Ví d : Th y ngân ở d ng hơi đ c hơn so v i d ng l ng, ở d ng hơi th y ngân
d dàng h th qua đ ng hô h p và tích lǜy gây đ c trong cơ thể đặc bi t là nưo.

Th y ngân vơ cơ ít đ c hơn th y ngân h u cơ.

</div>

Bài giảng Độc học môi trường - ĐH Phạm Văn Đồng

<b>TR</b>

<b>NGăĐ</b>

<b>I H C PH</b>

<b>MăVĔNăĐ</b>

<b>NG </b>

<b>KHOA K THU T CÔNG NGH </b>

<b>B MÔN: NÔNG </b>

<b><sub>ậ</sub></b>

<b> LÂM </b>

<b><sub>ậ</sub></b>

<b><sub>NG</sub></b>



<b>BÀI GI NG </b>

<b>Đ</b>

<b>C H</b>

<b>CăMỌIăTR</b>

<b>NG </b>

<i><b>(DÙNG CHO H </b></i>

<i><b>CAO Đ</b></i>

<i><b>NG) </b></i>

<b>BIÊN SO N: LÊ M TI U NG C </b>

<b>BÀI GI NG </b>

<b>Đ</b>

<b>C H</b>

<b>CăMỌIăTR</b>

<b>NG </b>

<b>ṂCăḶC</b>

<b>M ăĐ U</b>

<b>DANH M</b>

<b>̣</b>

<b>C CÁC CH VI T T T </b>

<b>T NGăQUANăV ăĐ CăH CăMỌIăTR</b>

<b>NG</b>

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về