[Luận văn]đánh giá thực trạng sản xuất đậu tương và khả năng phát triển một số giống đậu tương mới trên chân đất 2 vụ lúa tại tỉnh hà nam

i

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O B NÔNG NGHI P VÀ PTNT
VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
--------------------- * ----------------------

L I VĂN HI U

ðÁNH GIÁ TH C TR NG S N XU T ð U TƯƠNG
VÀ KH NĂNG PHÁT TRI N M T S

GI NG

ð U TƯƠNG M I TRÊN CHÂN ð T 2 V LÚA
T I T NH HÀ NAM

Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Ngư i hư ng d n khoa h c:
GS.VS - TSKH TR N ðÌNH LONG

HÀ N I - 2007
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


ii

L I C M ƠN
ð hoàn thành b n lu n văn th c sĩ Nông nghi p, trong quá trình h c

t p và nghiên c u, bên c nh s n l c ph n ñ u c a b n thân, tơi đã nh n
đư c s giúp đ t n tình c a t p th , cá nhân và gia đình.
Nhân d p này cho phép tơi bày t lịng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i
th y giáo GS.VS.TSKH. Tr n ðình Long đã t n tình hư ng d n tơi trong su t
q trình th c hi n cũng như hồn ch nh lu n văn.
Tơi xin chân thành c m ơn t p th cán b Ban ñào t o Sau ñ i h c Vi n
Khoa h c Nơng nghi p Vi t Nam đã giúp đ tơi trong su t q trình h c t p
và hồn thi n lu n văn.
Tơi xin chân thành c m ơn Ban Giám đ c S Nơng nghi p & PTNT Hà
Nam ñã t o ñi u ki n thu n l i giúp đ tơi trong q trình h c t p và nghiên
c u.
Tơi xin chân thành c m ơn Ban Giám ñ c Trung tâm Khuy n nông Hà
Nam và các anh ch em, b n bè trong cơ quan ñã t o ñi u ki n thu n l i giúp
đ tơi trong quá trình h c t p và nghiên c u.
S thành cơng c a lu n văn cịn có s đóng góp c a các th y giáo, cơ
giáo đã tham gia gi ng d y, s quan tâm ñ ng viên khích l c a gia đình, b
m , v và con tôi.
M t l n n a cho phép tơi bày t lịng bi t ơn sâu s c đ n t t c s giúp
đ khích l quí báu này.
Tác gi
L i Văn Hi u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


iii

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u khoa h c do tơi tr c ti p

th c hi n, dư i s hư ng d n c a th y giáo GS.VS.TSKH. Tr n ðình Long.
Các s li u, k t qu nghiên c u trình bày trong lu n văn là trung th c
và chưa t ng đư c cơng b trong b t c cơng trình khoa h c nào khác
nư c và

trong

nư c ngoài.

Tác gi
L i Văn Hi u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


M CL C
Trang ph bìa

i

L i c m ơn

ii

L i cam ñoan

iii

M cl c

iv

Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t

v

Danh m c các b ng

vi

Danh m c các hình v , đ th

vii

M ð U

i

1.Tính c p thi t c a đ tài

9

2. M c đích u c u đ tài

13

3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

14

4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài

14

Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S KHOA H C C A ð TÀI 15
1.1. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương trên th gi i và Vi t Nam

15

1.1.1. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương trên th gi i

15

1.1.2. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương

22

Vi t Nam

1.2. Cơ s khoa h c c a ñ tài

29

1.2.1. Ngu n g c và s phân b c a cây ñ u tương

29

1.2.2. Yêu c u sinh thái c a cây ñ u tương

30

1.3. Cơ s th c ti n c a ñ tài

36

Chương 2. V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

41

2.1. V t li u nghiên c u

41

2.2. N i dung nghiên c u và các v n ñ c n gi i quy t.

42

2.2.1. ði u ki n t nhiên kinh t xã h i c a Hà Nam có liên quan đ n
s n xu t ñ u tương
2.2.2. ðánh giá hi n tr ng s n xu t ñ u tương

42
t nh Hà Nam.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1

42


2.2.3. So sánh 6 gi ng ñ u tương tri n v ng trong v ðông 2006 và

v Xuân 2007.

42

2.3. Phương pháp nghiên c u

42

2.3.1. ðánh giá th c tr ng s n xu t ñ u tương t i t nh Hà Nam

42

2.3.3. Phương pháp x lý s li u

43

Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

44

3.1. ði u ki n t nhiên, kinh t xã h i c a Hà Nam có liên quan ñ n
s n xu t ñ u tương

44

3.1.1. ði u ki n th i ti t, khí h u

45

3.1.2. ði u ki n ñ t ñai c a Hà Nam

47

3.2. ðánh giá hi n tr ng s n xu t ñ u tương c a Hà Nam
3.2.1. Gi ng và th i v trong s n xu t ñ u tương

50
50

3.2.2. Bi n pháp k thu t ñang ñư c áp d ng trong s n xu t ñ u
tương

52

3.2.3.Di n tích , năng su t và s n lư ng ñ u tương

Hà Nam

56

3.2.4. Các y u t h n ch chính và ti m năng phát tri n đ u tương
ðơng

Hà Nam

59

3.3. K t qu so sánh 6 gi ng ñ u tương tri n v ng trong v ðông 2006
và v Xuân 2007 t i Kim B ng - Hà Nam

60

3.3.1. ð c đi m hình thái c a các gi ng đ u tương thí nghi m

60

3.3.2. M t s k t qu nghiên c u trong v ðông 2006.

62

3.3.3. M t s k t qu nghiên c u trong v Xuân 2007

74

3.4. Hư ng d n s d ng các gi ng ñ u tương tham gia thí nghi m t i
T nh Hà Nam

87

3.5. K t qu mơ hình trình di n phương th c gieo ñ u tương b ng máy
chuyên dùng 8H - 2ðL s d ng gi ng ñ u tương DT84 trong v ðông
2006 t i Kim B ng - Hà Nam (10 ha)
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2

89


3.5.1. nh hư ng c a phương th c gieo ñ u tương b ng máy và gieo
th công ñ n quá trình sinh trư ng c a gi ng ñ u tương DT84

91

3.5.2. So sánh hi u qu kinh t c a 2 phương th c gieo b ng máy và
gieo th công

92

3.6. ð xu t m t s gi i pháp phát tri n s n xu t ñ u tương ðông trên
chân ñ t 2 lúa t i Hà Nam

93

3.6.1. Nh ng l i th s n có

94

3.6.2. Nh ng h n ch

95

3.6.3. ð xu t đ nh hư ng, m t s gi i pháp phát tri n s n xu t đ u
tương ðơng trên chân ñ t 2 lúa t i Hà Nam
K T LU N VÀ ð NGH

96
98

1. K t lu n

98

2. ð ngh

99

TÀI LI U THAM KH O

100

PH L C

106

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


DANH M C CÁC CH

VI T T T

CN

:

Cao nh t

CS

:

C ng s

DT

:

Di n tích

ð/c

:

ð i ch ng

NS

:

Năng su t

NSTT

:

Năng su t th c thu

TB

:

Trung bình

TN

:

Th p nh t

TT

:

Th t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


DANH M C CÁC B NG
STT

TÊN B NG

TRANG

1.1.

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

trên th gi i

1.2.

Di n tích năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s

15

châu l c

và m t s nư c

17

1.3.

Di n tích, năng su t và s n lư ng đ u tương

Vi t Nam

1.4.

Nhi t ñ , lư ng mưa và s gi n ng trung bình trong 7 năm liên
t c c a khu v c t nh Hà Nam (2000 – 2006).

3.1.

22
37

Di n bi n m t s y u t khí h u chính qua các tháng trong năm
(trung bình 6 năm 2001 - 2006)

45

3.2.

Hi n tr ng s d ng ñ t ñai c a t nh Hà Nam đ n năm 2005

47

3.3.

Thành ph n hóa h c đ t tr ng đ u tương ðơng trên chân ñ t 2
lúa t i m t s xã c a t nh Hà Nam

48

3.4.

Phân b ñ t tr ng lúa c a t nh Hà Nam

49

3.5.

Di n bi n cơ c u di n tích lúa mùa s m t năm 2000 - 2006 Hà Nam

49

3.6.

T l cơ c u gi ng ñ u tương trong s n xu t

các huy n c a

t nh Hà Nam năm 2006
3.7.

51

Di n tích s n xu t đ u tương c a T nh Hà Nam t năm 2000 –
2006

3.8.

Di n bi n cơ c u di n tích cây đ u tương ðơng

56
Hà Nam t

năm 2000 - 2006
3.9.

58

M t s đ c đi m hình thái c a các gi ng đ u tương thí nghi m
v ðơng 2006 t i Kim B ng - Hà Nam

61

3.10. Di n bi n th i ti t khí h u trên đ a bàn t nh Hà Nam trong v

ðơng 2006
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5

62


3.11. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng đ u tương trong v ðơng
2006 t i Kim B ng – Hà Nam

64

3.12. M t s ñ c đi m nơng h c c a các gi ng đ u tương thí nghi m
trong v ðơng 2006
3.13. T l gây h i c a giịi đ c thân

67
các gi ng thí nghi m trong v

ðơng 2006

69

3.14. M c ñ sâu b nh h i và kh năng ch ng ñ c a m t s gi ng
ñ u tương trong v ðông 2006 t i Kim B ng - Hà Nam

70

3.15. Các y u t c u thành năng su t c a các gi ng ñ u tương trong
v ðông 2006

71

3.16. Năng su t th c thu c a các gi ng đ u tương thí nghi m trong v
ðông 2006 t i Kim B ng - Hà Nam

72

3.17. Hi u qu kinh t c a các gi ng đ u tương trong v ðơng 2006
t i Kim B ng - Hà Nam

73

3.18. Di n bi n khí h u th i ti t v Xuân 2007 trên ñ a bàn Hà Nam
3.19. Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ñ u tương trong v

74

Xuân

2007 t i Kim B ng - Hà Nam

76

3.20. M t s đ c đi m nơng h c c a các gi ng đ u tương thí nghi m
trong v Xuân 2007
3.21. T l gây h i c a giịi đ c thân

79
các gi ng thí nghi m trong v

Xuân 2007

81

3.22. M c ñ sâu b nh h i và kh năng ch ng ñ c a m t s gi ng
đ u tương tham gia thí nghi m trong v Xuân 2007 t i Kim
B ng - Hà Nam

82

3.23. Các y u t c u thành năng su t c a các gi ng ñ u tương trong
v

Xuân 2007

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6

83


3.24. Năng su t th c thu c a các gi ng thí nghi m trong v Xuân
2007 t i Kim B ng - Hà Nam

85

3.25. Hi u qu kinh t c a các gi ng ñ u tương trong v Xuân 2007
t i Kim B ng - Hà Nam
3.26.

86

nh hư ng c a phương th c gieo ñ u tương b ng máy và gieo
th cơng đ n q trình sinh trư ng c a gi ng đ u tương DT84
t i Kim B ng - Hà Nam v ðông 2006

91

3.27. Hi u qu kinh t c a 2 phương th c gieo b ng máy và gieo th
công

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7

92


DANH M C CÁC HÌNH
STT

TÊN HÌNH

TRANG

1.1.

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương trên th gi i

16

1.2.

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

23

1.3.

Nhi t ñ , lư ng mưa và s gi n ng trung bình trong 7 năm liên

Vi t Nam

t c c a khu v c t nh Hà Nam (2000 – 2006)
3.1.

37

Di n bi n m t s y u t khí h u chính qua các tháng trong năm
(trung bình 6 năm 2001 - 2006)

3.2.

46

Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương c a T nh Hà Nam
t năm 2000 - 2006

3.3.

Di n bi n cơ c u di n tích cây đ u tương ðơng

56

Hà Nam t

năm 2000 - 2006
3.4.

58

Di n bi n th i ti t khí h u trên đ a bàn t nh Hà Nam trong v
ðông 2006

3.5.

63

Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ñ u tương trong v ðông
2006 t i Kim B ng - Hà Nam

64

3.6.

Di n bi n khí h u th i ti t v Xuân 2007 trên ñ a bàn Hà Nam

75

3.7.

Th i gian sinh trư ng c a các gi ng ñ u tương trong v

Xuân

2007 t i Kim B ng - Hà Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8

76


M

ð U

1.Tính c p thi t c a đ tài
Cây ñ u tương có tên khoa h c là Glycine max (L.) Merrill là m t trong
nh ng cây tr ng có l ch s tr ng tr t lâu ñ i, ñư c tr ng
gi i, t châu Âu, châu Á , châu Phi, châu M , nh t là

nhi u nư c trên th
vùng Nhi t ð i và Á

Nhi t ð i. H t ñ u tương ñư c dùng làm th c ph m cho con ngư i, làm th c
ăn trong chăn nuôi và làm ngun li u cho các ngành cơng nghi p. Ngồi ra
cây đ u tương cịn là cây tr ng có tác d ng c i t o ñ t, m t hecta ñ u tương
phát tri n t t sau khi thu ho ch có th đ l i trong ñ t t 50 - 70 kg N (Nguy n
Danh ðông, 1982; Wighham D.K,Minor H.C. and Carmer S.G,1978)[7],[57].
Nh n xét c a Morse W.J.,1950 [49] ñ u tương là ngu n ch t h u cơ quan tr ng
góp ph n nâng cao đ phì nhiêu cho đ t tr ng, vì th nó tr thành cây tr ng
quan tr ng trong luân canh và xen canh

nhi u nư c trên th gi i. Theo

Whigham D.K,1983 [56] thì s n lư ng ñ u tương c a th gi i dành 98% cho
chăn ni, ch có 2% đư c dùng làm th c ph m cho con ngư i và trong lư ng
d u đ u tương có đ n 90% ñư c dùng làm th c ph m cho con ngư i, 10%
dùng trong các ngành công nghi p.
H t ñ u tương ch a nhi u thành ph n dinh dư ng như Lipit, Gluxit,
Protein, Vitamin và các khống ch t; trong đó hàm lư ng Protein là cao nh t
chi m 36 - 43%, hàm lư ng d u 18 - 28%, Hydrat cacbon 30 - 40%, khoáng
ch t 4 - 5% (Vũ th Thư, Nguy n Ng c Tâm, 1998, Trư ng ð i h c nông
nghi p I Hà N i, 2000) [26],[32].
ð u tương là cây tr ng ng n ngày, m i năm có th tr ng t 3 - 4 v tùy
theo t p quán và ñi u ki n c a m i ñ a phương. Cây ñ u tương là m t trong 4
cây tr ng chính trên th gi i sau lúa mỳ, lúa và ngô (Chu Văn Ti p, 1981)
[30].Tuy nhiên phát tri n s n xu t ñ u tương c a Vi t Nam còn r t ch m, năng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


su t và s n lư ng còn th p. Theo s li u th ng kê c a C c Tr ng tr t (năm
2005), năm 1985 di n tích tr ng đ u tương c a Vi t Nam là 102 ngàn ha, năng
su t 7,8 t /ha, s n lư ng ñ t 79,1 ngàn t n nhưng đ n năm 2005 di n tích tăng
lên 203,6 ngàn ha, năng su t 14,3 t /ha, s n lư ng 291,5 ngàn t n. Như v y sau
20 năm di n tích tr ng đ u tương c a Vi t Nam tăng g p 2 l n, năng su t tăng
g n g p 2 l n. Theo k ho ch d báo Qu c gia, ñ ñáp ng yêu c u tiêu dùng
trong nư c thì s n lư ng ñ u tương c a nư c ta c n ñ t ñư c 1,5 tri u t n vào
năm 2020. ð ñ t ñư c m c tiêu trên chúng ta c n có di n tích tr ng đ u tương
là 700.000 - 1.000.000 ha, v i năng su t trung bình 15 - 20 t /ha.
Theo Tr n ðình Long, 1998 [14] trư c đây đ t hai v lúa thư ng khơng
có ho c ít có cây v ðơng, lao đ ng dư th a, g n ñây nh

ng d ng nh ng ti n

b khoa h c tr ng ñ u tương trên n n ñ t ư t b ng phương pháp làm ñ t t i
thi u ñã bi n ru ng 2 v thành 3 v , t o thêm vi c làm, tăng thu nh p, làm thay
ñ i h n t p quán canh tác lâu ñ i

vùng chuyên canh lúa. Ti m năng phát tri n

s n xu t đ u tương v ðơng trên ñ t 2 v lúa

vùng ð ng b ng Sông H ng

cịn l n. Ch tính riêng di n tích các t nh thu c vùng này và m t vùng nh
thu c trung du Khu 4 cũ di n tích lúa mùa trên 800.000 ha. N u ch đưa 50%
di n tích này vào c y mùa s m thì m i v có th tr ng kho ng 400.000 ha đ u
tương v ðơng. Như v y ngồi hai v lúa, cịn tăng thêm đư c m t v đ u
tương ðơng và thu đư c s n lư ng kho ng 600.000 ngàn t n h t đ u tương,
góp ph n đưa v ðơng tr thành v s n xu t chính, tăng thu nh p cho nơng dân
và phá th đ c canh cây lúa

vùng ð ng b ng Sông H ng.

Vi t Nam thu c khu v c Nhi t ð i gió mùa, mi n B c có mùa ðơng l nh
và khơ. Các gi ng ñ u tương hi n ñang ñư c tr ng có th sinh trư ng t t, năng
su t cao trong v này nhưng l i th p

v khác b i cây ñ u tương r t m n c m

v i nhi t ñ và ánh sáng. ð phát huy ti m năng năng su t c a cây ñ u tương
c n thi t ph i có b gi ng thích h p v i các đi u ki n sinh thái và khí h u th i
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10

ti t c a t ng vùng, t ng v khác nhau và có bi n pháp k thu t thâm canh phù
h p. ð n nay ñ u tương ðơng đã m r ng ra h u h t các t nh vùng ð ng b ng
Sông H ng di n tích v ðơng m i năm t 30 - 50 ngàn ha, năng su t 13 - 15
t /ha (Tr n ðình Long, 1998) [14].
Hà Nam là m t t nh thu c ð ng b ng Sông H ng, n m v phía nam
cách th đơ Hà N i kho ng 57 km theo qu c l 1A. V i v trí này Hà Nam là
c a ngõ quan tr ng c a th đơ Hà N i.
T nh Hà Nam ñư c tái l p (t ngày1/1/1997, th c hi n theo Ngh quy t
kỳ h p th 10 Qu c h i khoá IX) sau 30 năm sát nh p.
Dân s c a t nh là 813.978 ngư i, di n tích t nhiên 84.953 ha (chi m
5,75% di n tích đ t t nhiên vùng ð ng b ng Sông H ng), g m 6 đơn v hành
chính (5 huy n và 1 th xã Ph Lý).
T nh Hà Nam có nhi u l i th như v trí đ a lý, h th ng đư ng giao
thơng thu n l i, ngu n nhân l c d i dào, ngu n tài nguyên phong phú… là ñi u
ki n cho phát tri n kinh t - xã h i.
Trong nh ng năm qua th c hi n chính sách đ i m i c a ð ng và Nhà
nư c v công nghi p hố, hi n đ i hố Nơng nghi p, Nông thôn. Ngh quy t s
03/NQ -TU ngày 21 tháng 5 năm 2001 c a Ban ch p hành t nh ð ng b Hà
Nam v chuy n d ch cơ c u kinh t , tiêu th s n ph m nông nghi p, phát tri n
ngành ngh d ch v

nơng thơn thì m t ph n đ t nơng nghi p chuy n sang

m c đích xây d ng khu cơng nghi p, phát tri n đơ th , chuy n ñ i vùng úng
trũng c y lúa khơng hi u qu sang s n xu t đa canh (c y lúa, nuôi cá, tr ng cây
ăn qu , chăn nuôi gia súc, gia c m), chuy n m t ph n di n tích lúa, màu kém
hi u qu sang tr ng các cây tr ng có hi u qu cao hơn theo hư ng s n xu t
hàng hố, có hi u qu kinh t cao. ð t lúa màu t 44.000 ha (1997) xu ng cịn

42.000 ha (năm 2002).
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


Trong s n xu t Nông nghi p, s n xu t lúa chi m t tr ng l n 65 - 70%,
v i di n tích đ t canh tác 43.931,13 ha; di n tích c y lúa c năm 73.500 ha
trong đó di n tích lúa mùa 37.000 ha, ñây s là y u t quan tr ng ñ m r ng
di n tích tr ng ñ u tương ðơng trên chân đ t 2 v lúa. Theo s li u c a S
Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Hà Nam năm 2006 di n tích, năng su t,
s n lư ng đ u tương c a t nh t năm 2000 - 2006 ñư c th hi n

b ng sau (S

Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Hà Nam, 2006), [25]:
Di n tích, năng su t, s n lư ng đ u tương c năm c a Hà Nam
giai ño n 2000 - 2006
C năm
Năm

Di n tích(ha)

Năng su t

S n lư ng

C năm

V ðông

(t /ha)

(t n)

2000

2.270,0

820

15,26

3.463,0

2001

2308,0

867

16,48

3.804,0

2002

2.669,0

1030

16,52

4.410,0

2003

3.012,0

1612

16,26

4.899,0

2004

3.510,0

2040

17,6

6.179,0

2005

6.245,0

4795

16,48

10..289,0

2006

7717,4

6267

14,41

11.124,0

(Ngu n s li u S Nông nghi p &PTNT Hà Nam năm 2006)
K t qu b ng trên cho th y di n tích, s n lư ng ñ u tương c a t nh Hà
Nam liên t c tăng qua các năm . ð c bi t di n tích đ u tương ðơng trên ñ t 2
v lúa tăng lên r t nhanh, di n tích đ u tương ðơng năm 2006 tăng g p trên 3
l n so v i năm 2003 và tăng g p trên 7 l n so v i năm 2000. V ðơng

Hà

Nam đã th c s tr thành v s n xu t chính chi m trên 30% di n tích đ t lúa.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


Nhi u huy n trong t nh ñã ñưa di n tích tr ng đ u tương ðơng chi m trên 40%
di n tích đ t 2 lúa như Duy Tiên, Kim B ng, Lý Nhân.
Tuy nhiên s n xu t đ u tương ðơng cịn m t s h n ch như b gi ng
ñ u tương ng n ngày (dư i 80 ngày) ph c v cho ñ u tương ðơng cịn ít. ð u
v s n xu t n u g p mưa thư ng làm ch m th i v gieo tr ng, n u m i gieo

xong g p mưa l n h t gi ng d b th i h ng gây m t gi ng. Gieo quá mu n d
g p mưa phùn trong khi thu ho ch làm nh hư ng ñ n ch t lư ng c a h t. Giịi
đ c thân Melanagromyza sojae thư ng gây h i giai ño n cây con d n t i cây
phát tri n kém, h n ch v chi u cao, nh hư ng đ n năng su t. Nơng dân cịn
h n ch v đ u tư phân bón, v t tư và cơ s h t ng, ki n th c ñ ng ru ng.
Xu t phát t th c t đó chúng tơi đã ti n hành th c hi n ñ tài: “ðánh
giá th c tr ng s n xu t ñ u tương và kh năng phát tri n m t s gi ng
ñ u tương m i trên chân ñ t 2 v lúa t i t nh Hà Nam”.
2. M c đích u c u ñ tài
* M c ñích
- ðánh giá th c tr ng s n xu t ñ u tương t i Hà Nam, t đó xác đ nh
các y u t h n ch c a gi ng, th i v , bi n pháp k thu t trong s n xu t đ u
tương v ðơng t i Hà Nam.
- Xác đ nh b gi ng thích h p cho s n xu t đ u tương v ðơng t i Hà Nam
- Nghiên c u các gi i pháp k thu t phù h p ñ phát tri n m t s gi ng đ u
tương m i có năng su t, ch t lư ng, hi u qu trên chân ñ t 2 v lúa.
* Yêu c u
- ði u tra th c tr ng ñ xác ñ nh các y u t h n ch ñ i v i s n xu t đ u
tương v ðơng t i Hà Nam: gi ng, th i v , bi n pháp k thu t và phân tích
nh ng thu n l i và khó khăn trong s n xu t ñ u tương

Hà Nam.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13


Theo dõi m t s đ c đi m nơng sinh h c cơ b n c a các gi ng ñ u
tương tri n v ng ñư c gieo trong v ðơng trên chân đ t 2 v lúa.
- ng d ng phương th c làm ñ t t i thi u đ xây d ng mơ hình trình di n
phương th c gieo ñ u tương b ng máy chuyên dùng 8H - 2ðL s d ng gi ng

đ u tương DT84 trong v ðơng 2006 t i Kim B ng - Hà Nam.
3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
- K t qu nghiên c u c a ñ tài s góp ph n b sung các gi ng đ u tương
thích h p trên chân đ t 2 v lúa t i Hà Nam.
- Góp ph n hồn thi n quy trình k thu t thâm canh tăng năng su t ñ u
tương trên chân ñ t 2 v lúa t i Hà Nam.
- B sung cơ s lý lu n và th c ti n cho vi c m r ng s n xu t ñ u tương
trên chân ñ t 2 v lúa t i Hà Nam.
4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
* ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài: S d ng m t s gi ng đ u tương có
tri n v ng

trong nư c.

* Ph m vi và th i gian:
ð tài b trí

vùng đ t hai lúa c a huy n Kim B ng, t nh Hà Nam trong

v ðông 2006 và v Xuân 2007.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C C A ð TÀI

1.1. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương trên th gi i và Vi t Nam

1.1.1. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương trên th gi i
Cây đ u tương gi vai trị quan tr ng trong các cây l y d u c a th gi i,
ti p sau là l c, hư ng dương. Trong toàn b s n lư ng cây l y d u c a th gi i,
s n lư ng cây ñ u tương tăng t 32% năm 1965 t i 50% năm 1980. Ngư c l i
s n lư ng c a cây l c l i gi m t 18% xu ng còn 11% trong cùng th i kỳ (Ngô
Th Dân và CS, 1999) [3].
B ng 1.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

trên th gi i

Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(tri u ha)

(t /ha)

(tri u t n)

1985

54,07

17,25

88,25

1995

62,40

20,35

126,39

2000

74,37

21,70

161,41

2001

76,75

23,02

176,74

2002

78,59

22,97

180,55

2003

83,61

22,67

189,52

2004

91,62

22,53

206,41

2005

93,37

23,00

214,84

Năm

(Ngu n: Faostat, January 2006.)

Hi n nay cây ñ u tương ñã ñư c tr ng

78 nư c trên th gi i c a các

châu l c. Năm 2005 di n tích đ u tương c a th gi i là 93,37 tri u ha, t p trung
nhi u nh t

châu M (73,03%), ti p ñ n là châu Á (22,88%).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15


200
150
100

S n lư ng (t n)

D i n tích (ha), N ăng su t (t /ha)

250

100
90
80
70
60
50
40
30

20
10
0

50

1985

1995

2000

2001

Di n tích

2002

Năng su t

2003

2004

2005

0
Năm

S n lư ng

Hình 1.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương trên th gi i

Qua s li u

b ng 1.1 và hình 1.1 cho ta th y: Di n tích tr ng đ u tương

trên th gi i liên t c tăng trong nh ng năm qua.
Năm 2005, di n tích đ u tương c a th gi i là 93,37 tri u ha so 1985 là
54,07 ha, như v y sau 20 năm di n tích đ u tương c a th gi i ñã tăng 39,3
tri u ha ñ t t c đ tăng trư ng trung bình là 3,63%/năm v di n tích; tương ng
t c đ tăng trư ng di n tích thì năng su t tăng là 1,67%/năm và s n lư ng tăng
là 7,17%/năm. ðây là nh ng bư c chuy n bi n l n so v i th i kỳ nh ng năm
1990 - 1992 t c ñ tăng trư ng ch

m c 1,09%/năm v di n tích và 1,26

%/năm v s n lư ng.
Các nư c có nhi u di n tích nh t là M , Braxin, Argentina (Châu M );
Trung Qu c, Indonexia, Nh t B n (châu Á) và các nư c trong Liên Bang Xơ
Vi t trư c đây (châu Âu).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16


B ng 1.2. Di n tích năng su t và s n lư ng ñ u tương c a m t s
châu l c và m t s nư c
Năm 2003
Tên nư c

Di n tích

(tr.ha)

Năm 2005

Năng

S n

su t

lư ng

(t /ha)

(tr.t n)

Di n tích
(tr.ha)

Năng

S n

su t

lư ng

(t /ha)

(tr.t n)

Th gi i

83,61

22,67

189,52

93,37

23,0

214,8

Châu Á

18,03

14,22

25,64

19,5

13,0

26,3

Châu Âu

0,97

20,19

1,97

1,7

18,0

2,1

M

29,26

22,48

67,79

29,9

28,0

85,0

Brazil

18,44

27,95

51,54

21,9

22,0

51,1

Argentina

12,20

28,52

34,80

14,0

27,0

38,3

Trung Qu c

9,50

17,36

16,50

9,5

17,0

16,8

6,45

10,54

6,80

7,5

9,0

6,8

Paraguay

1,60

27,50

4,40

1,9

20,0

3,9

Indonexia

0,82

8,26

0,68

0,6

8,0

0,7

Nigeria

0,62

0,70

0,44

0,45

7,0

0,45

Thái Lan

0,22

12,17

0,27

0,14

1,5,0

0,2

nð

(Ngu n: Faostat, January 2006)

S li u b ng 1.2 cho th y, M là nư c có di n tích, năng su t đ u tương
ñ ng vào lo i hàng ñ u th gi i, m c dù cây ñ u tương

M m i ñư c chính

ph M quan tâm ñúng m c t sau chi n tranh th gi i l n th 2. Di n tích
năm 2005 là 29,9 tri u ha v i s n lư ng là 85 tri u t n chi m 39,6% s n lư ng
ñ u tương c a toàn th gi i, so v i nh ng năm 1980 -1983 M là nư c luôn
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………17

chi m t i 63% s n lư ng trên th gi i (Ngô Th Dân và CS, 1995) [3], ch ng
t các nư c khác trên th gi i ñã có nhi u ti n b tăng trư ng v s n xu t ñ u
tương trong nh ng năm qua.
châu Á, Trung Qu c là nư c có di n tích s n xu t l n nh t, năng su t
cũng cao nh t và s n lư ng ñ t khá cao (ñã ñ t 9,50 tri u ha v i s n lư ng là
16,8 tri u t n năm 2005).
Như v y, 4 nư c s n xu t đ u tương ln đ ng ñ u th gi i là M ,
Brazin, Argentina, Trung Qu c (chi m 80,7% di n tích và 89,01% s n lư ng
ñ u tương c a th gi i trong năm 2005).
Các nư c c a châu Á có di n tích s n xu t đ u tương ch tương đương
v i di n tích s n xu t ñ u tương c a Brazin, nhưng s n lư ng m i ch ñ t x p
x 50% c a Brazin; m t trong nh ng lý do b i năng su t c a các nư c trong
khu v c còn r t th p: n ð 9 - 10 t /ha, Vi t Nam 13 - 15 t /ha, Indonexia 10
- 11 t /ha. S n lư ng ñ u tương châu Á ñáp ng ñư c 1/2 nhu c u tiêu dùng
ñ u tương làm th c ph m và th c ăn chăn nuôi. Nh ng nư c nh p kh u ñ u
tương nhi u là: Trung Qu c, Nh t B n, ðài Loan, Tri u Tiên, Indonexia,
Malayxia, Philipines (Vander Marsen & Somatmadja, 1996). M t s nư c
ðông Âu có nhu c u nh p kh u đ u tương r t l n. Lư ng ñ u tương nh p tăng
t 120.000 t n năm 1965 t i trên 800.000 t n năm 1981, ðơng Âu ch trương
đ y m nh công nghi p ch bi n trong nư c (Ngô Th Dân và CS, 1995) [3].
Hi n nay, ngu n gen ñ u tương ñư c lưu tr ch y u

15 nư c trên th

gi i: ðài Loan, Tri u Tiên, Indonexia, Malayxia, Trung Qu c, Nh t B n, Nam
Phi, Australia, Th y ði n, Pháp, Nigeria,

n ð , M , Liên Xô cũ, Thái Lan,

v i t ng s 45.038 m u gi ng (Tr n ðình Long, 1991) [13].
Trung tâm phát tri n rau màu châu Á (AVRDC) ñã thi t l p h th ng
ñánh giá (Soybean – Evaluation trial - Aset) giai ño n 1 ñã phân phát ñư c trên
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………18


20.000 gi ng ñ n 546 nhà khoa h c c a 164 nư c Nhi t ñ i và Á Nhi t ñ i.
K t qu ñánh giá gi ng Aset v i các gi ng ñ u tương là ñã ñưa vào trong m ng
lư i s n xu t ñư c 21 gi ng

trên 10 qu c gia (Nguy n Th Út, 1994) [36]. Ví

d AK03 b t ngu n t gi ng ñ u tương nh p n i G 2261, ñư c ñưa vào m ng
lư i s n xu t năm 1998

Vi t Nam, gi ng BPT – SyT6 năm 1990 t i

Philipines, gi ng Kaohsung N3 năm 1991 t i ðài Loan, gi ng KPS 292 năm
1992 ta Thái Lan (H i th o t i Biên Hoà, 1996) [8]. Nh ng năm g n ñây các
ngu n gi ng ñã ñư c thành l p t i các t ch c, các cơ quan như: Vi n nghiên
c u Nông nghi p Nhi t ð i (HTA), Trung tâm ñào t o nghiên c u Nông
nghi p cho vùng ðông Nam Á (SEARCA). Chương trình h p tác nghiên c u
cây th c ph m các nư c Trung M (PPCCMA), Vi n nghiên c u lúa qu c t
(IRRI) và nhi u trư ng ð i h c khác.
M luôn là nư c ñ ng ñ u th gi i v di n tích và s n lư ng đ u tương.
Nh các phương pháp ch n l c và nh p n i, gây ñ t bi n và lai t o, h ñã t o ra
ñư c nh ng gi ng đ u tương m i. Nh ng dịng nh p n i có năng su t cao đ u
ñư c s d ng làm v t li u trong các chương trình lai t o và ch n l c. T thí
nghi m đ u tiên M đư c ti n hành vào năm 1804 t i bang Pelecibuanhia, đ n

năm 1893

M có trên 10.000 m u gi ng ñ u tương thu th p ñư c t các nơi

trên th gi i. Giai ño n 1928 - 1932 trung bình m i năm nư c M nh p n i trên
1.190 dòng t các nư c khác nhau. Hi n nay ñã ñưa vào s n xu t trên 100 dịng,
gi ng đ u tương, đã lai t o ra m t s gi ng có kh năng ch ng ch u t t v i b nh
Phyzoctonia và thích ng r ng như: Amsoy 71, Lee 36, Herkey 63, Clark 63.
Hư ng ch y u c a công tác nghiên c u ch n gi ng là s d ng các t h p lai
cũng như nh p n i, thu n hoá tr thành gi ng thích nghi v i t ng vùng sinh thái,
đ c bi t là nh p n i ñ b sung vào qu gen. M c tiêu c a công tác ch n gi ng
M là ch n ra nh ng gi ng có kh năng thâm canh, ph n ng v i quang chu kỳ,
ch ng ch u t t v i ñi u ki n ngo i c nh b t thu n, hàm lư ng protein cao, d b o
qu n và ch bi n (Johnson HW.and Bernard RL, 1967) [46].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………19


Thái Lan, s ph i h p gi a 2 Trung tâm MOAC và CGPRT nh m c i
ti n gi ng có năng su t cao, ch ng ch u v i m t s sâu b nh h i chính (g s t,
sương mai, vi khu n...) đ ng th i có kh năng ch u đư c ñ t m n, h n hán và
ng n ngày (Judy W.H.and Jackobs J.A, 1979) [47].
Vi n Khoa h c Nơng nghi p ðài Loan đã b t đ u chương trình ch n t o
gi ng t năm 1961 và ñã ñưa vào s n xu t các gi ng Kaohsing 3, Tai nung 3,
Tai nung 4...Các gi ng ñư c x lý Nơtron và tia X cho các gi ng ñ t bi n Tai
nung. Tai nung 1 và Tai nung 2 có năng su t cao hơn gi ng kh i đ u và v qu
khơng b n t. Các gi ng này (ñ c bi t là Tai nung 4) ñã ñư c dùng làm ngu n
gen kháng b nh trong các chương trình lai t o gi ng

các cơ s khác nhau như

Tr m thí nghi m Marjo (Thái Lan), Trư ng ð i h c Philipines (Vũ Tuyên
Hoàng và CS, 1995) [12].
Ngay t

năm 1963,

n ð ñã b t ñ u kh o nghi m các gi ng ñ a

phương và nh p n i t i Trư ng ð i h c T ng h p Pathaga. Năm 1967, thành
l p chương trình đ u tương toàn

n ð v i nhi m v lai t o và th nghi m

gi ng m i và h ñã t o ra ñư c m t s gi ng m i có tri n v ng như: Birsasoil,
DS 74-24-2, DS 73-16, t ch c AICRPS (The All India Coordinated Research
Porject on Soybean) và NRCS (National Research Centre for Soybean) ñã t p
trung nghiên c u v genotype và đã phát hi n ra 50 tính tr ng phù h p v i khí
h u Nhi t đ i, ñ ng th i phát hi n nh ng gi ng ch ng ch u cao v i b nh kh m
virut (Brown D.M., 1960) [41].
Th i v gieo tr ng cũng đư c xác đ nh là có nh ng tương tác ch t v i
các gi ng ñ u tương nghiên c u. K t qu nghiên c u c a Baihaiki và c ng s
(1976) [40] cho bi t: Khi nghiên c u s tương tác c a 4 gi ng và 44 dịng,
đư c chia thành 3 nhóm

3 đ a đi m trong 2 năm cho th y, kho ng 50% c a

s tương tác gi a gi ng v i môi trư ng cho năng su t h t ñư c xác ñ nh ñ i
v i nhóm có năng su t th p và 25% đ i v i nhóm có năng su t cao và năng
su t trung bình; khi nghiên c u các dòng, gi ng

các th i v và n n phân bón

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………20


khác nhau ñã cho th y s tương tác r t có ý nghĩa đ i v i t t c 12 tính tr ng
nghiên c u, trong đó có năng su t h t.
Hi n nay công tác nghiên c u v gi ng ñ u tương trên th gi i ñã ñư c
ti n hành v i quy mơ l n. Nhi u t p đồn gi ng ñ u tương ñã ñư c các t ch c
Qu c t kh o nghi m

r t nhi u vùng sinh thái khác nhau nh m th c hi n m t

s n i dung chính như : Th nghi m tính thích nghi c a gi ng

t ng đi u ki n,

mơi trư ng khác nhau t o đi u ki n so sánh gi ng ñ a phương v i gi ng nh p
n i, ñánh giá ph n ng c a các gi ng trong nh ng mơi trư ng khác nhau. ðã
có đư c nhi u thành cơng trong vi c xác đ nh các dịng, gi ng t t, có tính n
đ nh và kh năng thích ng khác nhau v i các đi u ki n môi trư ng khác nhau.
Trong th i gian qua có r t nhi u cơ quan, t ch c Qu c t cùng tham gia
nghiên c u

nhi u lĩnh v c trong Nơng nghi p. Ví d như Vi n lúa Qu c t

(IRRI) Philipines trư c năm 1975, Vi n này ch y u nghiên c u v cây lúa. T
năm 1975 tr l i ñây m ra tri n v ng nghiên c u v cây ñ u ñ , ñ c bi t là cây
ñ u tương cho vùng canh tác lúa nh m phá v th đ c canh c a cây lúa, góp
ph n c i t o ñ t, c i t o kh u ph n dinh dư ng cho ngư i dân.

Trung tâm phát tri n rau màu châu Á (AVRDC) (1987) [39] khi nghiên
c u sâu h i ñ u tương th y r ng giịi đ c thân Melamgromyza soja gây h i
m nh nh t

4 tu n ñ u tiên sau khi gieo, cùng phá ho i v i giịi này cịn có

giịi Ophionyia phaseoli và Ophionyia centrosematis chúng có th đ c vào lá
non khi cây m i m c.
Theo Taleka (1987) [54], ð ng th Dung (2006) [5] thì các lo i sâu h i
nguy hi m ñ i v i ñ u tương là: Giịi đ c thân Melamgromyza soja và sâu
xanh Heliothiolis armigera, sâu đ c qu Etiella Zickenella và b xít xanh
Neza ViridulaL. Khi nghiên c u
giịi đ c thân ph bi n

vùng Nhi t ð i (Sepswadi, 1976) [52] th y

Thái Lan và Indonexia,

nh ng nư c này t l h i

do giịi đ c thân có th t i 90 -100% cây b h i.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………21


1.1.2. Tình hình s n xu t và nghiên c u ñ u tương

Vi t Nam

nư c ta, ñ u tương là cây tr ng c truy n, thích nghi v i nhi u vùng
sinh thái và khí h u khác nhau. Trư c ñây ñ u tương ch y u ñư c tr ng

các

t nh mi n núi (Cao B ng, L ng Sơn...) v i di n tích h p b ng các gi ng ñ a
phương sau ñó ñư c lan r ng ra kh p c nư c. Sau năm 1954 m c dù có nh ng
ñi u ki n thu n l i hơn, nhưng nh ng nghiên c u v ñ u tương v n khơng có
giá tr ti n tri n (Nguy n Ng c Thành, 1996) [27].
Khi nghiên c u v ti m năng khí h u và h th ng cây tr ng, các tác gi
c a Vi n Khoa h c K thu t Nông nghi p Vi t Nam ñã có nh ng nh n xét v i
vùng Trung du, ð ng b ng B c B ñ n Thanh Hố: Hàng năm, trong đi u ki n
có tư i, vùng này hồn tồn có kh năng s n xu t 3 v cây x nóng trong năm
như: Lúa Xuân, lúa Mùa s m, cây v ðông (ngô, khoai lang, ñ u tương...)
ho c 4 v trong năm như: Lúa Xn, lúa Mùa s m, đ u tương ðơng, rau các
lo i. Trong tương lai lúa ðông Xuân và lúa Mùa chính v hay Mùa mu n c a
vùng này s ñư c thu h p l i (Vi n khoa h c K thu t Nông nghi p Vi t Nam,
1988) [37].
B ng 1.3. Di n tích, năng su t và s n lư ng ñ u tương

Vi t Nam

Năm

Di n tích (nghìn ha)

Năng su t (t /ha)

S n lư ng (nghìn t n)

1980

42,20

6,60

32,10

1985

102,00

7,80

79,10

1990

110,00

7,90

86,60

1995

121,10

10,30

125,50

2000

122,30

11,60

141,90

2005

203,6

14,3

291,5

(Ngu n C c Tr ng tr t, B Nông nghi p & PTNT)
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………22