[Luận văn]nghiên cứu giải pháp nâng cao tính tuân thủ pháp luật của người nộp thuế theo luật quản lý thuế hiện nay ở tỉnh hoà bình

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

PH M VĂN PHONG

NGHIÊN C U GI I PHÁP
NÂNG CAO TÍNH TUÂN TH PHÁP LU T C A
NGƯ I N P THU THEO LU T QU N LÝ THU
HI N NAY

T NH HỒ BÌNH

LU N VĂN TH C S KINH T

Hà N i – 2009


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

PH M VĂN PHONG

NGHIÊN C U GI I PHÁP
NÂNG CAO TÍNH TUÂN TH PHÁP LU T C A
NGƯ I N P THU THEO LU T QU N LÝ THU
HI N NAY

T NH HỒ BÌNH

LU N VĂN TH C S KINH T
Chun ngành: Kinh t nông nghi p
Mã s :

60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Kim Th Dung

Hà N i - 2009


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan, tồn b s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
là hoàn toàn trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c cám ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn này ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.
Hà N i, ngày 15 tháng 12 năm 2009
Tác gi lu n văn

Ph m Văn Phong

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

i


L I C M ƠN
Trong quá trình nghiên c u và th c hi n đ tài, tơi đã nh n ñư c s

quan tâm giúp ñ và t o m i ñi u ki n c a các th y giáo, cô giáo, các nhà
khoa h c, các cơ quan, ñơn v , t p th , cá nhân trong và ngồi trư ng.
Trư c tiên, tơi xin bày t s bi t ơn sâu s c ñ n PGS.TS. Kim Th
Dung, ngư i th y tr c ti p hư ng d n khoa h c ñã t n tình giúp đ tơi trong
su t q trình nghiên c u và th c hi n lu n văn này.
Tôi xin chân thành c m ơn Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn, B
môn Kinh t nông nghi p và Chính sách, Vi n ðào t o Sau ñ i h c Trư ng
ð i h c Nông nghi p Hà N i, Trư ng Trung h c Kinh t K thu t Hồ Bình
đã giúp đ và t o đi u ki n cho tơi h c t p, nghiên c u và th c hi n đ tài.
Tơi xin chân thành c m ơn lãnh ñ o và công ch c C c thu t nh Hồ
Bình, S K ho ch và ð u tư t nh Hịa Bình, C c Th ng kê t nh Hịa Bình,
các phịng thu c C c thu t nh Hồ Bình, Chi c c thu thành ph Hồ Bình,
Chi c c thu huy n Kỳ Sơn, Chi c c thu huy n Mai Châu, các doanh nghi p
và h kinh doanh thu c t nh Hồ Bình đã giúp ñ , t o ñi u ki n thu n l i
cung c p nh ng thông tin c n thi t đ tơi nghiên c u và th c hi n lu n văn.
Qua đây, tơi xin c m ơn b n bè, ñ ng nghi p và gia đình đã đ ng viên,
khích l , giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.
Xin trân tr ng c m ơn !
Hà N i, ngày 15 tháng 12 năm 2009
Tác gi lu n văn

Ph m Văn Phong

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

ii


M CL C
L i cam ñoan......................................................................................................i

L i cám ơn........................................................................................................ii
M c l c............................................................................................................iii
Danh m c các ch t t và kí hi u......................................................................vi
Danh m c các b ng........................................................................................viii
Danh m c các sơ ñ , ñ th ...............................................................................x
Ph n 1: M ð U........................................................................................... 1
1.1. Tính c p thi t c a đ tài........................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài ................................................................ 2
1.2.1. M c tiêu t ng quát ................................................................................2
1.2.2. M c tiêu c th .....................................................................................2
1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài ............................................ 3
1.3.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài ...........................................................3
1.3.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài ..............................................................3
Ph n 2: CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V THU VÀ TÍNH TUÂN
TH PHÁP LU T C A NGƯ I N P THU .............................................. 4
2.1. Nh ng v n ñ chung v thu .................................................................... 4
2.1.1. Khái ni m thu .....................................................................................4
2.1.2. ð c ñi m c a thu ................................................................................5
2.1.3. Ch c năng c a thu ..............................................................................7
2.1.4. Các y u t c u thành m t s c thu ........................................................9
2.2. Ngư i n p thu và tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu .............. 12
2.2.1. Ngư i n p thu ................................................................................... 12
2.2.2. Tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu ........................................ 14
2.2.3 Các nhân t tác ñ ng ñ n tính tuân th pháp lu t thu c a ngư i n p
thu .............................................................................................................. 20

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

iii

2.3. Tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu theo Lu t Qu n lý thu m i
hi n nay

nư c ta ........................................................................................ 26

2.3.1. M t s ñi m m i trong Lu t Qu n lý thu .......................................... 26
2.3.2. Tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu theo Lu t qu n lý thu hi n
nay................................................................................................................ 29
2.4. Th c ti n v công tác qu n lý thu

Vi t Nam trong th i gian qua....... 32

2.4.1. Nh ng thành t u c a công tác qu n lý thu ........................................ 32
2.4.2. Nh ng h n ch , y u kém c a công tác qu n lý thu ............................ 33
2.5. Kinh nghi m m t s nư c trong vi c nâng cao tính tuân th pháp lu t c a
ngư i n p thu .............................................................................................. 35
2.5.1. Kinh nghi m c a Cơ quan thu n i ñ a Vương qu c Anh..................... 35
2.5.2. Kinh nghi m c a C c thu n i ñ a Singapo (IRAS).............................. 36
2.5.3. Kinh nghi m c a các qu c gia trong hi p h i nghiên c u và qu n lý
thu châu Á (SGATAR) .............................................................................. 38
2.5.4. M t s kinh nghi m khác.................................................................... 39
Ph n 3: ð C ðI M ð A BÀN NGHIÊN C U VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U............................................................................................. 42
3.1. ð c ñi m t nhiên, kinh t , xã h i c a t nh Hồ Bình ............................ 42
3.1.1. ði u ki n t nhiên .............................................................................. 42
3.1.2. ði u ki n kinh t xã h i...................................................................... 43
3.1.3. ð c ñi m c a các t ch c, cá nhân kinh doanh trên ñ a bàn................ 45
3.2. ð c ñi m c a C c thu t nh Hồ Bình ................................................... 48
3.2.1. Ch c năng, nhi m v .......................................................................... 48

3.2.2. Cơ c u t ch c.................................................................................... 49
3.2.3. Lao ñ ng............................................................................................. 51
3.2.4. Cơ s v t ch t k thu t, trang thi t b .................................................. 52
3.2.5. K t qu ho t ñ ng............................................................................... 53

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

iv


3.3. Phương pháp nghiên c u ....................................................................... 55
3.3.1. Phương pháp thu th p thông tin, s li u .............................................. 55
3.3.2. Phương pháp phân tích ....................................................................... 58
3.3.3. H th ng ch tiêu ch y u dùng đ phân tích....................................... 59
Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U .............................................................. 66
4.1. Th c tr ng tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu theo Lu t qu n lý thu
hi n hành

Hồ Bình................................................................................... 66

4.1.1. Th c tr ng vi c tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu ....................... 66
4.1.2. Các nhân t tác ñ ng ñ n tính tuân th c a ngư i n p thu ................ 84
4.2. Th c tr ng vi c th c hi n các gi i pháp nâng cao tính tuân th pháp lu t c a
ngư i n p thu theo Lu t qu n lý thu hi n hành c a C c thu Hoà Bình........ 95
4.2.1. Th c tr ng các gi i pháp ñã th c hi n c a C c thu T nh Hịa Bình
nh m nâng cao tính tn th pháp lu t c a ngư i n p thu ........................... 95
4.2.2. Nh ng nguyên nhân h n ch trong vi c th c hi n các gi i pháp c a C c
thu t nh Hịa Bình ..................................................................................... 123
4.3. ð nh hư ng và các gi i pháp nâng cao tính tuân th pháp lu t c a ngư i
n p thu theo Lu t Qu n lý thu hi n nay t nh Hồ Bình ........................ 129

4.3.1. ð nh hư ng th c hi n vi c nâng cao tính tuân th pháp lu t c a ngư i
n p thu theo Lu t Qu n lý thu hi n nay t nh Hồ Bình ........................ 129
4.3.2. Gi i pháp nâng cao tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu

t nh

Hồ Bình theo Lu t Qu n lý thu hi n nay ................................................. 131
Ph n 5: K T LU N ....................................................................................154
Tài li u tham kh o...................................................................................... 156
Ph l c 1 Phi u ph ng v n ngư i n p thu (K toán doanh nghi p)........... 162
Ph l c 2 Phi u ph ng v n ngư i n p thu (Cá nhân, H kinh doanh) ....... 168
Ph l c 3 ðánh giá c a ngư i n p thu v ho t ñ ng c a b ph n “m t c a”
c a C c thu t nh Hồ Bình........................................................................ 173
Ph l c 3 M t s hình nh đ m b o ñi u ki n cho ngư i n p thu tuân th
pháp lu t c a C c thu Hồ Bình................................................................ 173

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

v


DANH M C CÁC CH

BCTC:

T T VÀ KÍ HI U

ng d ng Báo cáo tài chính doanh nghi p

CNTT:

Cơng ngh thơng tin

ðKKD:

ðăng ký kinh doanh

ðTNN:

ð u tư nư c ngồi

GTGT:

Giá tr gia tăng

HTKK:
IRAS:
KIOSK:

ng d ng H tr Kê khai thu b ng mã v ch
C c thu n i ñ a Singapo
ng d ng tra c u thông tin thu

NNT:

Ngư i n p thu

NSNN:

Ngân sách Nhà nư c

NTK:
OECD:

ng d ng Nh n t khai mã v ch
T ch c h p tác và phát tri n kinh t

QHS:

ng d ng Nh n tr h sơ thu theo cơ ch “M t c a”

QLT_TKN:

ng d ng Qu n lý thu doanh nghi p

QTN:

ng d ng Qu n lý thu n

QTT:

ng d ng Phân tích tình tr ng thu

TDTT:

ng d ng Trao ñ i s thu Kho b c - Thu

TINC:

ng d ng ðăng ký thu

TINCC_TT:

ng d ng ðăng ký thu h cá th

TK-TN:

T tính, t khai, t n p thu và t ch u trách nhi m trư c

pháp lu t
TNCN:

Thu nh p cá nhân

TNDN:

Thu nh p doanh nghi p

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

vi


TNHH:

Trách nhi m h u h n

TTR:

ng d ng H tr thanh tra, ki m tra

VATCC:

ng d ng Qu n lý thu Chi c c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

vii


DANH M C CÁC B NG

B ng 3.1: S lư ng, ch t lư ng lao ñ ng...................................................... 51
B ng 3.2. ð u tư cơ s v t ch t k thu t, trang thi t b giai ño n 2006 - 2008.. 53
B ng 3.3: S lư ng m u ñi u tra .................................................................. 57
B ng 4.1: S lư ng ngư i n p thu

Hịa Bình (2006-2008)....................... 66

B ng 4.2: Tình hình tn th đăng ký thu (2006-2008)............................... 68
B ng 4.3: Tình hình tn th đăng ký thay đ i thơng tin (2006-2008).......... 70
B ng 4.4: Tình hình n p h sơ khai thu ...................................................... 72
B ng 4.5: Tình hình h sơ khai thu n p quá h n ......................................... 73
B ng 4.6: Tình hình n thu th i ñi m 31/12 hàng năm ............................... 75
B ng 4.7: S lư ng ngư i n p thu n thu .................................................. 78
B ng 4.8: S thu truy thu bình qn đ i v i doanh nghi p.......................... 80
B ng 4.9: T l truy thu bình qn đ i v i doanh nghi p ............................. 81
B ng 4.10: K t qu ki m tra thu ñ i v i h kinh doanh .............................. 82
B ng 4.11: T l h sơ khai thu ph i ñi u ch nh ......................................... 83
B ng 4.12: S lư ng văn b n quy ph m pháp lu t v thu ............................ 86

B ng 4.13: S lư ng và t l tr l i nh n th c v thu và nghĩa v tuân th
pháp lu t thu ............................................................................................... 89
B ng 4.14: T l ngư i n p thu tham gia t p hu n v thu ......................... 92
B ng 4.15: Nh n th c c a ngư i n p thu v tuân th pháp lu t thu ........... 94
B ng 4.16: K t qu ho t ñ ng tuyên truy n .................................................. 96
B ng 4.17: K t qu ho t ñ ng h tr năm 2008............................................ 97
B ng 4.18: Cách gi i quy t vư ng m c c a ngư i n p thu ......................... 99
B ng 4.19: M c ñ ti p nh n s h tr c a cơ quan thu ............................101
B ng 4.20: K t qu th c hi n th t c hành chính.........................................103
B ng 4.21: K t qu ki m tra t i tr s cơ quan thu ....................................108

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p……………… viii


B ng 4.22: S cu c thanh tra, ki m tra có thu truy thu...............................121
B ng 4.23: S ngày thanh tra, ki m tra bình quân........................................112
B ng 4.24: Tình hình x lý vi ph m v ñăng ký, khai thu ..........................115
B ng 4.25: Tình hình x lý vi ph m qua thanh tra, ki m tra ........................117
B ng 4.26: K t qu qu n lý n thu .............................................................121
B ng 4.27: Các bi n pháp đơn đ c thu n đã áp d ng .................................122
B ng 4.28: S lư ng công ch c

các ch c năng.........................................126

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

ix


DANH M C CÁC SƠ ð , ð TH

Sơ ñ 2.1: Mơ hình qu n lý tính tn th c a ngư i n p thu ....................... 19
ð th 3.1: Cơ c u lo i hình doanh nghi p năm 2008 ................................... 46
ð th 3.2: Cơ c u lĩnh v c ho t ñ ng c a doanh nghi p năm 2008 ............. 47
Sơ ñ 3.1: Cơ c u t ch c b máy C c thu ................................................. 50
ð th 3.3: K t qu th c hi n d toán thu ngân sách (1991-2008) ................ 54
ð th 4.1: T tr ng các kho n n thu theo tu i n ..................................... 76
ð th 4.2: T tr ng h sơ khai thu ph i ñi u ch nh .................................... 83
ð th 4.3: ðánh giá c a ngư i n p thu v công tác Tuyên truy n, h tr c a
C c thu t nh Hồ Bình ................................................................................ 98
Sơ đ 4.1: Chuy n t thanh tra theo di n r ng sang thanh tra theo tiêu chí
phân lo i......................................................................................................107
Sơ đ 4.2: Chuy n t thanh tra ch y u t i tr s NNT sang ki m tra t i cơ
quan thu .....................................................................................................107
Sơ đ 4.3: Chuy n t thanh tra tồn di n sang thanh tra theo chuyên ñ và n i
dung vi ph m...............................................................................................107
ð th 4.4: T tr ng các kho n n thu ........................................................119

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

x


Ph n 1: M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a đ tài
Thu là m t kho n đóng góp b t bu c c a các t ch c, cá nhân cho Nhà
nư c theo m c ñ và th i h n ñư c pháp lu t quy đ nh, khơng mang tính ch t

hồn tr tr c ti p, nh m s d ng cho m c đích cơng c ng.

nư c ta, Lu t

thu do Qu c h i ban hành và ñư c ñ m b o th c hi n thông qua các bi n
pháp giáo d c, thuy t ph c, cư ng ch b ng b máy nhà nư c. Lu t qu n lý
thu hi n hành có hi u l c thi hành k t ngày 01/7/2007 đã góp ph n làm
minh b ch thêm công tác qu n lý thu

Vi t Nam. Nhìn chung, pháp lu t

thu c a nư c ta nh n ñư c s ñ ng thu n c a ña s qu n chúng nhân dân và
đư c đơng đ o ngư i dân nghiêm ch nh th c hi n.
Tuy nhiên, bên c nh đó v n cịn m t s ngư i n p thu (NNT) chưa
ch p hành t t pháp lu t v thu như: Kinh doanh nhưng không ti n hành th
t c đăng ký thu ; Khơng n p ho c n p khơng đúng h n h sơ khai thu , n p
khơng đ các thơng tin c n thi t liên quan ñ n thu ; Báo cáo các thơng tin
khơng đ y đ và chính xác; Khơng n p ho c n p khơng đúng h n ti n thu
vào Ngân sách Nhà nư c (NSNN); C tình tr n thu , gian l n thu ... Tình
tr ng trên hi n đang di n ra khá ph bi n.
Nh ng năm qua, m c dù ph i ñ i m t v i nhi u khó khăn, thách th c
nhưng kinh t c a t nh Hồ Bình v n gi đư c n ñ nh v i m c tăng trư ng
bình quân trên 10%. S tăng trư ng kinh t , cùng v i ý th c ch p hành pháp
lu t thu c a ngư i n p thu ngày càng cao nên đóng góp vào NSNN ngày
càng nhi u, năm sau có t c đ tăng cao hơn năm trư c. Nh tăng trư ng v
thu ngân sách mà t nh có thêm ngu n v n đ chi cho ñ u tư phát tri n và gi i
quy t nhi u v n ñ v giáo d c, y t , xố đói gi m nghèo, phịng ch ng thiên
tai, d ch b nh...Nhưng bên c nh đó cũng còn m t b ph n doanh nghi p, cá

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

1


nhân kinh doanh chưa ch p hành t t các quy ñ nh v ñăng ký thu , kê khai
thu , chây ỳ, tr n tránh nghĩa v n p thu v i Nhà nư c. ð c bi t có trư ng
h p c tình vi ph m pháp lu t ñ chi m ño t ti n thu c a nhà nư c, tr n
thu , th hi n tính tn th pháp lu t th p.
Tình tr ng này ñã gây ra nhi u tác ñ ng tiêu c c như làm m t k
cương, phép nư c; gây th t thu cho ngân sách nhà nư c; làm m t bình đ ng
trong c nh tranh và ho t ñ ng kinh doanh; nh hư ng t i vai trị đi u ti t vĩ
mơ c a Nhà nư c thông qua công c thu ,....V y m c ñ tuân th pháp lu t
c a ngư i n p thu ra sao? Nh ng nguyên nhân nào liên quan đ n hành vi
khơng tn th pháp lu t thu c a h ? C n th c hi n nh ng gi i pháp gì ñ
nâng cao tính tuân th c a ngư i n p thu ? ðó là nh ng câu h i ñ t ra c n
nghiên c u trong công tác qu n lý thu

Hồ Bình hi n nay.

ð góp ph n tr l i nh ng câu h i trên ñây, chúng tôi ti n hành nghiên
c u ñ tài: “Nghiên c u gi i pháp nâng cao tính tuân th pháp lu t c a
ngư i n p thu theo lu t Qu n lý thu hi n nay

t nh Hồ Bình”.

1.2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài
1.2.1. M c tiêu t ng quát
Trên cơ s nghiên c u ñánh giá th c tr ng vi c ch p hành pháp lu t
thu hi n nay c a ngư i n p thu

t nh Hoà Bình, đ xu t gi i pháp nh m

nâng cao tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu theo lu t Qu n lý thu
hi n nay.
1.2.2. M c tiêu c th
(1) H th ng hoá cơ s lý lu n và th c ti n v thu và tính tuân th
pháp lu t c a ngư i n p thu theo lu t Qu n lý thu hi n nay.
(2) Ph n ánh và ñánh giá th c tr ng vi c tuân th pháp lu t c a ngư i
n p thu hi n nay

t nh Hồ Bình.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

2


(3) ð xu t các gi i pháp nh m nâng cao tính tuân th pháp lu t c a
ngư i n p thu áp d ng trong hoàn c nh th c t

t nh Hồ Bình.

1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
1.3.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài
Lu t qu n lý thu hi n hành và các nhân t liên quan ñ n vi c tuân th
theo lu t Qu n lý thu như ngư i n p thu , cơ quan qu n lý thu , chính sách
thu .
1.3.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài
V n i dung: Lu n văn nghiên c u tính tuân th pháp lu t c a ngư i
n p thu t p trung vào hai s c thu Giá tr gia tăng (GTGT) và thu Thu nh p

doanh nghi p (TNDN); Các nhân t ch y u liên quan ñ n vi c tuân th pháp
lu t thu như ngư i n p thu (không bao g m cá nhân không kinh doanh do
s lư ng cịn ít), qu n lý c a cơ quan thu và n i dung cơ b n c a các Lu t
thu GTGT và thu TNDN; Các gi i pháp nâng cao tính tuân th pháp lu t
c a ngư i n p thu trong ñi u ki n th c hi n Lu t Qu n lý thu hi n nay.
V không gian: Lu n văn ñư c nghiên c u trên ñ a bàn t nh Hồ Bình,
t p trung vào Cơ quan C c thu , các ñ a bàn ngư i n p thu t p trung và có
tính tiêu bi u như thành ph Hồ Bình, huy n Mai Châu và huy n Kỳ Sơn.
V th i gian: ð tài ti n hành nghiên c u t năm 2006 ñ n năm 2008,
do đó s li u, thơng tin ph n ánh trong th i gian 03 năm (2006 ñ n 2008).
- Lu t Qu n lý thu có hi u l c thi hành k t ngày 01/7/2007 nên s
li u ph n ánh n i dung tuân th pháp lu t ñư c ñánh giá trong th i gian t
tháng 7/2007 ñ n h t năm 2008.
- Các gi i pháp ñ xu t ñ n năm 2010, ñ nh hư ng ñ n năm 2015.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

3


Ph n 2:
CƠ S

LÝ LU N VÀ TH C TI N V THU

VÀ TÍNH TUÂN TH PHÁP LU T C A NGƯ I N P THU

2.1. Nh ng v n ñ chung v thu
2.1.1. Khái ni m thu
L ch s phát tri n c xã h i loài ngư i ñã ch ng minh thu ra ñ i là c n

thi t khách quan g n li n v i s ra ñ i, t n t i và phát tri n c a Nhà nư c[27].
Tuy nhiên cho ñ n nay, v n chưa có quan đi m th ng nh t v khái ni m thu .
M c dù còn nhi u khái ni m khác nhau nhưng các nhà kinh t đ u nh t trí cho
r ng, ñ làm rõ ñư c b n ch t c a thu thì khái ni m v thu ph i nêu b t
đư c các khía c nh sau ñây[42]:
Th nh t, n i dung kinh t c a thu ñư c ñ c trưng b i các quan h
ti n t gi a Nhà nư c v i các pháp nhân và các th nhân, khơng mang tính
hồn tr tr c ti p;
Th hai, nh ng m i quan h dư i d ng ti n t này ñư c n y sinh m t
cách khách quan và có ý nghĩa xã h i đ c bi t - vi c chuy n giao thu nh p có
tính ch t b t bu c theo m nh l nh c a Nhà nư c;
Th ba, các pháp nhân và th nhân ch ph i n p cho Nhà nư c các
kho n ñã ñư c pháp lu t quy đ nh.
T nh ng n i dung trên, có th ñưa ra m t khái ni m t ng quát v thu
phù h p v i giai ño n hi n nay như sau:
Thu là m t kho n n p b ng ti n mà các th nhân và pháp nhân có
nghĩa v b t bu c ph i th c hi n theo lu t ñ i v i nhà nư c; khơng mang tính

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

4


ch t đ i kho n, khơng hồn tr tr c ti p cho ngư i n p thu và dùng ñ trang
tr i cho các nhu c u chi tiêu cơng c ng.
2.1.2. ð c đi m c a thu
a) Thu là m t kho n trích n p b ng ti n [27]
Theo phương th c ñánh thu trong n n kinh t th trư ng, v nguyên
t c, thu là m t kho n trích n p dư i hình th c ti n t , khác v i hình th c n p
thu b ng hi n v t ñã t n t i t th i xa xưa ho c khác v i ch ñ giao n p s n

ph m trong n n kinh t phi th trư ng. Chính s phát tri n c a ho t đ ng trao
đ i hàng hố b ng ti n ñã làm cho thu phát tri n, và ngư c l i, vi c b t bu c
n p các kho n thu b ng ti n đã góp ph n thúc đ y s phát tri n c a n n kinh
t th trư ng b ng cách địi h i ngư i n p thu trong trư ng h p khơng có ti n
ph i ñ i nh ng tài s n hi n v t c a mình ra thành ti n đ thanh tốn n thu .
Tuy nhiên, hình th c tr thu b ng hi n v t cũng khơng hồn tồn m t
đi trong h th ng chính sách thu ñương ñ i.
b) Thu luôn luôn g n li n v i quy n l c Nhà nư c [27]
ð c đi m này th hi n tính pháp lý t i cao c a thu . Thu là nghĩa v
cơ b n c a cơng dân đã đư c quy ñ nh trong Hi n Pháp - ð o lu t g c c a
m t qu c gia. Vi c ban hành, s a ñ i, b sung, hay bãi b b t kỳ m t th thu
nào cũng ch có m t cơ quan duy nh t có th m quy n, đó là Qu c H i - Cơ
quan quy n l c Nhà nư c t i cao. M t khác tính quy n l c Nhà nư c cũng th
hi n

ch Nhà nư c không th th c hi n thu thu m t cách tuỳ ti n mà ph i

d a trên nh ng cơ s pháp lu t nh t ñ nh ñã ñư c xác ñ nh trong các văn b n
pháp lu t do các cơ quan quy n l c Nhà nư c ban hành.
ðây là ñ c trưng cơ b n nh t c a thu nh m phân bi t v i t t c các
hình th c đ ng viên tài chính cho NSNN khác.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

5


c) Thu luôn g n li n v i thu nh p [27]
ð c ñi m này th hi n rõ n i dung kinh t c a thu . Nhà nư c th c
hi n phương th c phân ph i và phân ph i l i t ng s n ph m xã h i và thu

nh p qu c dân dư i hình th c thu , mà k t qu c a nó là m t b ph n thu
nh p c a ngư i n p thu ñư c chuy n giao b t bu c cho Nhà nư c mà không
kèm theo b t kỳ m t s c p phát ho c nh ng quy n l i nào khác cho ngư i
n p thu . V i ñ c ñi m này, thu khơng gi ng như các hình th c huy đ ng tài
chính t nguy n ho c hình th c ph t ti n tuy có tính ch t b t bu c, nhưng ch
áp d ng ñ i v i nh ng t ch c cá nhân có hành vi vi ph m pháp lu t.
d) Thu là hình th c chuy n giao thu nh p khơng mang tính ch t hồn
tr tr c ti p và ñư c s d ng ñ ñáp ng chi tiêu cơng c ng [27]
Tính ch t này đư c th hi n trên các khía c nh:
Th nh t, S chuy n giao thu nh p thông qua thu không mang tính
ch t đ i giá, nghĩa là m c thu mà các t ng l p trong xã h i chuy n giao cho
Nhà nư c khơng hồn tồn d a trên m c ñ ngư i n p thu (NNT) th a
hư ng nh ng d ch v và hàng hố cơng c ng do Nhà nư c cung c p. Ngư i
n p thu khơng có quy n địi h i Nhà nư c cung c p hàng hố, d ch v cơng
c ng tr c ti p cho mình m i n p thu cho Nhà nư c.
Th hai, Các kho n thu ñã n p cho Nhà nư c s khơng đư c hồn tr
tr c ti p cho NNT. Ngư i n p thu s nh n ñư c m t ph n các hàng hố, d ch
v cơng c ng mà Nhà nư c ñã cung c p cho c c ng ñ ng, ph n giá tr mà
NNT ñư c hư ng th khơng nh t thi t tương đ ng v i kho n thu mà h ñã
n p cho Nhà nư c. ð c ñi m này c a thu giúp ta phân ñ nh rõ thu v i các
kho n phí, l phí và giá c .
Khái ni m chi tiêu cơng c ng ngày nay khơng ch đư c hi u theo nghĩa
bó h p trong các kho n chi tiêu cho vi c duy trì b máy nhà nư c. Trên th c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

6


t , nhà nư c hi n nay còn th c hi n nhi u ch c năng kinh t , xã h i, văn

hoá... và t t y u các ho t ñ ng này cũng ch ñư c chi tr b ng thu .
2.1.3. Ch c năng c a thu
a) Ch c năng huy ñ ng t p trung ngu n l c tài chính hay ch c năng
phân ph i thu nh p
ðây là ch c năng cơ b n c a thu , ñ c trưng cho thu

t t c các d ng

Nhà nư c, trong ti n trình phát tri n c a xã h i. V m t l ch s , ch c năng
huy ñ ng t p trung ngu n l c tài chính là ch c năng đ u tiên, ph n ánh
nguyên nhân s ra ñ i c a thu .
Thơng qua ch c năng huy đ ng t p trung ngu n l c tài chính c a thu
mà các qu ti n t t p trung c a Nhà nư c đư c hình thành, đ đ m b o cơ s
v t ch t cho s t n t i và ho t ñ ng c a Nhà nư c. Chính ch c năng này đã
t o ra nh ng ti n ñ ñ Nhà nư c ti n hành tham gia phân ph i và phân ph i
l i t ng s n ph m xã h i và thu nh p qu c dân. Do đó ch c năng này cịn
đư c g i là ch c năng phân ph i c a thu .
Ch c năng huy ñ ng t p trung ngu n l c tài chính t o ra nh ng ti n ñ
khách quan cho s can thi p c a Nhà nư c vào n n kinh t . Trong q trình
th c hi n ch c năng huy đ ng t p trung ngu n l c tài chính c a thu ñã t
ñ ng làm xu t hi n ch c năng đi u ti t vĩ mơ n n kinh t c a thu .
b) Ch c năng ñi u ti t
ði u ti t kinh t : Nhà nư c th c hi n qu n lý, đi u ti t vĩ mơ n n kinh
t - xã h i b ng nhi u bi n pháp, trong đó bi n pháp kinh t làm g c. Nhà
nư c cũng s d ng nhi u công c ñ qu n lý ñi u ti t vĩ mơ n n kinh t như
các cơng c tài chính, ti n t , tín d ng. Trong đó thu là m t công c thu c
lĩnh v c tài chính s c bén nh t đư c Nhà nư c s d ng ñ ñi u ti t vĩ mô n n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

7


kinh t . B ng vi c ban hành h th ng pháp lu t v thu , Nhà nư c quy đ nh
đánh thu ho c khơng đánh thu , ñánh thu v i thu su t cao ho c thu su t
th p, có chính sách ưu đãi mi n, gi m thu . Thơng qua đó mà tác ñ ng và làm
thay ñ i m i quan h gi a cung và c u trên th trư ng góp ph n th c hi n
đi u ti t vĩ mơ n n kinh t , đ m b o s cân ñ i trong cơ c u kinh t gi a các
ngành ngh và vùng lãnh th .
Ngồi ra, Nhà nư c cịn s d ng thu ñ tác ñ ng tr c ti p lên các y u
t ñ u vào c a s n xu t như lao ñ ng, v t tư, ti n v n nh m ñi u ti t ho t
ñ ng kinh t trong c nư c. Nhà nư c cũng s d ng thu ñ tác ñ ng vào ho t
ñ ng xu t nh p kh u nh m th c hi n chính sách thương m i qu c t và h i
nh p kinh t .
ði u ti t tiêu dùng: Nhà nư c hư ng d n tiêu dùng có th b ng nhi u
bi n pháp k c hành chính, xã h i và kinh t . Tuy nhiên, gi i pháp h u hi u
nh t có th áp d ng trong m t ñ t nư c c i m , dân ch theo n n kinh t th
trư ng là áp d ng chính sách thu . Vi c áp d ng các m c thu gián thu phân
t ng như thu nh p kh u, thu giá tr gia tăng, thu tiêu th ñ c bi t... s làm
gi m c u v i nh ng hàng hoá, d ch v mà nhà nư c cho là c n h n ch ho c
nên ưu ñãi. ði u c n chú ý là tránh phân bi t ñ i x v i hàng hố, d ch v
trong và ngồi nư c k c trên vi c áp d ng thu su t nh p kh u hay thu n i
ñ a, vì vi c này vi ph m các cam k t qu c t khi ñã tham gia h i nh p.
ði u ti t xã h i: S phân hoá giàu nghèo trong m t n n kinh t h i
nh p s có nguy cơ di n ra cao hơn, s phân hoá này v lâu dài v n duy trì và
m r ng, cho dù thu nh p tuy t đ i c a tồn xã h i đư c nâng cao. ðây chính
là đ ng l c ñ ngư i lao ñ ng c i thi n k năng và nâng cao trình đ tay
ngh , nhưng cũng chính là nguyên nhân t o ra nh ng h ngăn cách xã h i.
Th c hi n chính sách cơng b ng theo quan đi m cào b ng s làm tri t tiêu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

8


ñ ng l c làm vi c c a ngư i lao ñ ng, ngư c l i s làm cho mâu thu n xã h i
ngày càng tăng cao, nh hư ng ñ n s phát tri n b n v ng c a ñ t nư c.
Trong b i c nh đó, thu , đ c bi t là các lo i thu thu nh p gi vai trò quan
tr ng trong vi c th c hi n công b ng và làm gi m kho ng cách phân hoá giàu
nghèo.
2.1.4. Các y u t c u thành m t s c thu
a) Tên g i c a s c thu
M i s c thu đ u có m t tên g i nh m phân bi t gi a các hình th c
thu khác nhau, đ ng th i ph n ánh nh ng tính ch t chung nh t c a hình th c
thu đó. Trong nhi u trư ng h p, tên g i c a s c thu ñã hàm ch a n i dung,
m c đích và ph m vi đi u ch nh c a s c thu đó. [42].
b) ð i tư ng n p thu
Trong m t lu t thu bao gi cũng quy ñ nh c th ai ph i n p thu , và
ngư i đó đư c g i là ñ i tư ng n p thu .
ð i tư ng n p thu có th là th nhân ho c pháp nhân mà ñư c pháp
lu t xác đ nh có trách nhi m ph i n p thu cho cho Nhà nư c. Ngư i có trách
nhi m tr thu theo pháp lu t quy ñ nh không nh t thi t là ngư i ph i ch u
thu . Trong nhi u trư ng h p ngư i có trách nhi m tr thu cũng chính là
ngư i ch u thu [42].
c) ð i tư ng ch u thu
Khách th ch u s ñi u ch nh c a m t s c thu chính là đ i tư ng đư c
đưa ra đ ñánh thu . Nói m t cách khác, khách th c a m t s c thu chính là
cơ s tính thu hay đ i tư ng ch u thu .
C n phân bi t gi a ñ i tư ng ch u thu và ñ i tư ng b ñánh thu . ð i
tư ng ch u thu c a m t lo i thu là ngư i ph i tr kho n thu đó. Cịn đ i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

9


tư ng b ñánh thu là cơ s ñ áp d ng và tính thu đó. Lu t thu hi n hành
c a Vi t Nam thư ng ñ ng nh t gi a ñ i tư ng ch u thu và đ i tư ng b
đánh thu . Vì v y, ñ i tư ng ch u thu thư ng ñư c xác ñ nh là thu nh p,
hàng hố hay tài s n. Do đó, tuỳ theo m c đích và tính ch t c a t ng s c thu
mà ñ i tư ng ch u thu cũng có th là thu nh p, giá tr c a hàng hoá ho c giá
tr c a tài s n. M i m t s c thu có m t ñ i tư ng ch u thu riêng. ð i tư ng
ch u thu thư ng đư c tính trên m t ñơn v giá tr ho c m t đơn v v t lý [42].
d) Cơ s tính thu
Lu t thu quy ñ nh thu ph i n p vào Ngân sách Nhà nư c ñư c xác
ñ nh trên các căn c nh t ñ nh. Nh ng căn c dùng ñ xác ñ nh s thu ph i
n p c a m t lo i thu cho t ng ñ i tư ng n p thu ñư c g i là cơ s thu
ho c căn c tính thu c a lo i thu đó. Cơ s thu c a m t lo i thu thư ng
g m các y u t sau:
ð i tư ng tính thu : ð i tư ng tính thu là lo i hàng hoá, d ch v ho c
m t y u t khác có th đo lư ng đư c như: đ

n, đ ơ nhi m.... M i lo i

thu có m t đ i tư ng tính thu riêng.
Giá tính thu : Trong vi c xác đ nh cơ s thu , giá tính thu cũng đư c
quy ñ nh c th . Giá tính thu ñư c quy đ nh đ xác đ nh giá tr tính thu c a
hàng hố, d ch v . Thơng thư ng giá tính thu đư c quy đ nh là giá chưa có
lo i thu đó c a hàng hố, d ch v . Tuy nhiên, tùy theo tính ch t c a t ng lo i
thu mà trong giá tính thu c a lo i này có thu c a lo i kia, ho c giá tính

thu là giá bán ra hay giá mua vào, ho c có kèm theo các kho n ph thu ñư c
hư ng hay không [42].
e) M c thu
M c thu th hi n m c ñ ñ ng viên c a Nhà nư c so v i cơ s tính
thu và đư c bi u hi n dư i hình th c thu su t hay ñ nh su t thu [42].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

10


Trong m t s c thu thì đây là y u t quan tr ng nh t. Có th nói, thu
su t hay ñ nh su t thu ñư c là linh h n c a m t s c thu , vì nó th hi n m c
thu đ i v i NNT, th hi n nhu c u c n t p trung ngu n tài chính cho NSNN
và là bi u hi n chính sách đi u ch nh kinh t xã h i c a Nhà nư c. Vì v y,
vi c xác đ nh thu su t hay ñ nh su t thu trong m t s c thu ph i quán tri t
quan ñi m v a coi tr ng l i ích qu c gia, v a chú ý ñ n l i ích thích ñáng c a
ngư i n p thu , gi i quy t t t m i quan h gi a t p trung và tích t trong vi c
s d ng cơng c thu .
M c thu đư c th hi n dư i hai hình th c: M c tuy t ñ i và m c
tương ñ i.
- M c thu tuy t đ i (hay cịn g i là ñ nh su t thu ) là m c thu đư c
tính b ng s tuy t ñ i theo m t ñơn v v t lý c a ñ i tư ng ch u thu .
- M c thu tương đ i (hay cịn g i là thu su t) là m c thu ñư c tính
b ng m t t l ph n trăm trên m t ñơn v giá tr ñ i tư ng ch u thu . Tuỳ theo
s c thu mà ngư i ta áp d ng các phương pháp ñánh thu khác nhau tương
ng v i nhi u m c n p thu , thơng thư ng có b n lo i m c thu sau:
M c thu th ng nh t là m c n p thu c ñ nh như nhau cho t t c ñ i
tư ng ch u thu . Lo i m c thu này không ph thu c vào cơ s tính thu .
M c thu

n ñ nh là m c n p thu ñư c quy ñ nh theo m t t l nh t

đ nh như nhau trên cơ s tính thu . Dù cơ s tính thu cao th p khác nhau thì
ngư i n p thu cũng ch ph i n p m c thu theo t l

n ñ nh.

M c thu lu ti n là m c thu ph i n p tăng (ho c gi m) theo m c tăng
(ho c gi m) c a cơ s tính thu . M c thu lu ti n bao g m thu su t lu ti n
toàn ph n và thu su t lu ti n t ng ph n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

11


M c thu lu thoái là m c thu su t có tính ch t ngư c l i v i m c
thu lu ti n, t c là m c thu gi m d n trong khi cơ s ñánh thu l i tăng d n.
f) Mi n, gi m thu
M t s s c thu có quy đ nh cho phép NNT không ph i th c hi n nghĩa
v n p toàn b s ti n thu mà ngư i đó ph i n p cho Nhà nư c (g i là mi n
thu ) ho c ch n p m t ph n s ti n thu đó (g i là gi m thu ) . Mi n thu ,
gi m thu ch là y u t ngo i l ñư c quy ñ nh trong m t s s c thu [42].
Vi c quy ñ nh vi c mi n thu , gi m thu là nh m m c đích:
- T o đi u ki n giúp đ NNT kh c ph c hồn c nh khó khăn do nguyên
nhân khách quan làm gi m thu nh p ho c nh hư ng ñ n các ho t đ ng kinh
t c a mình.
- Th c hi n m t s ch trương chính sách kinh t - xã h i c a Nhà
nư c nh m khuy n khích ho t đ ng c a NNT như khuy n khích xu t kh u,

khuy n khích đ u tư vào các ngành ngh tr ng đi m, đ a bàn có đi u ki n
kinh t xã h i khó khăn...
Tuy nhiên th c hi n vi c mi n gi m thu cũng có tính hai m t, nó ch a
đ ng nh ng y u t tích c c, t o ñi u ki n th c hi n các chính sách kinh t xã
h i c a Nhà nư c, nhưng cũng ch a ñ ng các y u t tiêu c c, có th làm méo
mó tính cơng b ng c a m t s c thu .
2.2. Ngư i n p thu và tính tuân th pháp lu t c a ngư i n p thu
2.2.1. Ngư i n p thu
Theo Lu t qu n lý thu hi n hành [31], ngư i n p thu (NNT) là khái
ni m ñ ch các th nhân ho c pháp nhân đư c pháp lu t xác đ nh có trách
nhi m ph i n p thu cho Nhà nư c, bao g m:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

12


- T ch c, h gia đình, cá nhân n p thu , phí, l phí ho c các kho n thu
khác thu c Ngân sách Nhà nư c theo quy ñ nh c a pháp lu t v thu .
- T ch c ñư c giao nhi m v thu phí, l phí thu c Ngân sách nhà
nư c.
- T ch c, cá nhân kh u tr thu , g m: T ch c, cá nhân là bên Vi t
Nam ký h p ñ ng v i t ch c, cá nhân nư c ngoài kinh doanh t i Vi t Nam
khơng theo quy đ nh c a pháp lu t v đ u tư và khơng th c hi n ch đ k
tốn Vi t Nam; T ch c, cá nhân kh u tr thu khi chi tr thu nh p cho ngư i
có thu nh p thu c di n n p thu thu nh p cá nhân; T ch c làm ñ i lý tàu
bi n, ñ i lý cho các hãng v n t i nư c ngồi có trách nhi m kh u tr thu thu
nh p doanh nghi p ñ i v i ho t ñ ng kinh doanh v n chuy n hàng hóa b ng
tàu bi n t các c ng bi n Vi t Nam ra nư c ngoài ho c gi a các c ng bi n
Vi t Nam;

- T ch c kinh doanh d ch v làm th t c v thu (ñ i lý thu );
Như v y, Ngư i n p thu có trách nhi m tr c ti p n p thu cho Nhà
nư c, có th là tr c ti p l y thu nh p c a mình ho c l y thu nh p t ñ i tư ng
khác ho c ñư c u quy n ñ n p thu .
Ngư i n p thu có th ch kê khai và n p m t lo i thu , song cũng có
ngư i n p thu , trong cùng m t th i gian có th kê khai và n p nhi u lo i
thu khác nhau.
Vi c th c hi n trách nhi m thu c a ngư i n p thu v i nhà nư c như
th nào? Ngư i n p thu có th c hi n đ y đ trách nhi m thu c a mình hay
khơng? Chúng ta đi tìm hi u tính tn th pháp lu t c a ngư i n p thu .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn Th c s khoa h c Nông nghi p………………

13