Một số đặc điểm bệnh lý bệnh viêm ruột tiêu chảy do escherichia coli ở đà điểu từ 0 3 tháng tuổi nuôi tại trạm nghiên cứu đà điểu ba vì, hà nội, biện pháp điều trị

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

TR N TH THU H NG

M TS

ð C ðI M B NH LÝ B NH VIÊM RU T TIÊU

CH Y DO ESCHERICHIA COLI

ðÀ ðI U T

0–3

THÁNG TU I NUÔI T I TR M NGHIÊN C U ðÀ ðI U
BA VÌ - HÀ N I, BI N PHÁP ðI U TR

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : THÚ Y
Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c

: PGS.TS. PH M NG C TH CH

HÀ N I - 2010

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan cơng trình khoa h c này là c a tôi, các s li u và k t
qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng đư c ai cơng b
trong b t kỳ cơng trình nào khác.
Tơi xin cam đoan m i s giúp đ cho vi c th c hi n ñ tài nghiên c u và
hồn thành lu n văn đ u đã đư c c m ơn. Các thơng tin trích d n trong lu n
văn đ u chính xác và đư c ch rõ ngu n g c.

Hà N i, ngày 10 tháng 12 năm 2010
Tác gi

Tr n Th Thu H ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. i


L I C M ƠN
Trong su t quá trình th c hi n đ tài và hồn thành b n lu n văn, tơi
ln nh n đư c s giúp ñ c a nhi u t ch c và cá nhân. Nhân d p này tôi
xin c m ơn Ban Giám hi u, Vi n ðào t o Sau ð i h c, Ban Ch nhi m khoa
Thú y - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã t o ñi u ki n cho tơi trong
q trình h c t p và nghiên c u.
Tôi xin chân thành c m ơn t p th cán b Tr m nghiên c u ñà ñi u Ba
Vì - Hà N i đã t o đi u ki n giúp đ tơi trong su t th i gian th c hi n đ tài
nghiên c u.
Tơi xin c m ơn t p th cán b thu c b môn N i - ch n - Dư c - ð c
ch t, b môn B nh lý, b môn Vi sinh v t - Truy n nhi m, phịng thí nghiêm
trung tâm Khoa Thú y - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, b môn Vi

trùng - Vi n Thú y Qu c gia, đã nhi t tình giúp đ , t o ñi u ki n thu n l i
nh t ñ tơi hồn thành đ tài nghiên c u.
ð c bi t, tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c ñ n th y hư ng d n khoa h c
PGS.TS. Ph m Ng c Th ch b mơn N i - Ch n - Dư c đ c ch t - khoa Thú y Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã tr c ti p hư ng d n, giúp ñ tơi trong
q trình th c hi n đ tài và hồn thành lu n văn.
Tơi ln bi t ơn gia ñình, b n bè và các em sinh viên ñã đóng góp cơng
s c, đ ng viên, giúp đ tơi hồn thành đ tài nghiên c u và lu n văn.
Hà N i, ngày 10 tháng 12 năm 2010
Tác gi

Tr n Th Thu H ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. ii


M CL C
L i cam ñoan......................................................................................................i
L i c m ơn……………………………………………………………………ii
M c l c………………………………………………………………..…….iii
Danh m c b ng……………………………………………………………….vi
Danh m c hình……………………………………………………………...viii
Danh m c vi t t t…………………………………………………………….ix
1. ð T V N ð .............................................................................................1
2. T NG QUAN TÀI LI U............................................................................3
2.1. M t s tư li u v ñà ñi u ...................................................................... 3
2.1.1. Ngu n g c và phân lo i ñà ñi u..................................................... 3
2.1.2. ð c ñi m sinh h c c a ñà ñi u ...................................................... 5
2.1.3. ð c ñi m tiêu hố c a đà đi u....................................................... 9
2.2. Tình hình chăn ni đà đi u ............................................................... 11
2.2.1. Xu th phát tri n chăn ni đà đi u trên th gi i ......................... 11

2.2.2. Tình hình chăn ni đà đi u

Vi t Nam ...................................... 12

2.2.3. Hi u qu kinh t chăn ni đà đi u.............................................. 13
2.3. M t s b nh thư ng g p

ñà ñi u ..................................................... 14

2.3.1. B nh do vi khu n. ........................................................................ 14
2.3.2. B nh do vi n m ............................................................................ 15
2.3.3. B nh do virus ............................................................................... 15
2.3.4. B nh do nguyên sinh bào ............................................................. 15
2.4. Nh ng nghiên c u v ñà ñi u t i Vi t Nam........................................ 16
2.5. M t s đ c tính c a tr c khu n Escherichia coli (E.coli) ................... 17
2.5.1. ð c tính hình thái ........................................................................ 17
2.5.2. ð c tính ni c y......................................................................... 18
2.5.3. ð c tính sinh hố......................................................................... 19
2.5.4. S c ñ kháng............................................................................... 20
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iii


2.5.5. C u trúc kháng nguyên c a vi khu n E.coli ................................. 20
2.5.6. Các y u t gây b nh c a vi khu n E.coli..................................... 22
2.5.7. Tính kháng kháng sinh c a vi khu n E.coli .................................. 25
2.5.8. ð c tính gây b nh c a vi khu n E. coli ...................................... 26
3. ð I TƯ NG - N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ........28
3.1. ð i tư ng, nguyên li u nghiên c u .................................................... 28
3.2. ð a ñi m nghiên c u .......................................................................... 28
3.3. N i dung và phương pháp nghiên c u................................................ 28

3.3.1. ði u tra tình hình m c b nh trên ñàn ñà ñi u t 0-3 tháng tu i t
năm 2006 – 2010 ................................................................................... 28
3.3.2. Theo dõi các ch tiêu lâm sàng

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm

ru t tiêu ch y do E.coli.......................................................................... 28
3.3.3. Theo dõi m t s ch tiêu sinh lý, sinh hố máu

đà đi u t 0 – 3

tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ............................................ 29
3.3.4.

Xác ñ nh t n thương b nh lý ñư ng tiêu hóa

ñà ñi u t 0 - 3

tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ............................................ 30
3.3.5. Xây d ng phác ñ ñi u tr th nghi m ......................................... 30
3.3.6. X lý s li u ................................................................................. 30
4. K T QU VÀ TH O LU N ...................................................................32
4.1. Tình hình m c b nh trên đàn ñà ñi u nuôi t i tr m nghiên c u đà đi u
Ba Vì ........................................................................................................ 32
4.1.1. Tình hình chăn ni đà đi u t i tr m nghiên c ư đà đi u Ba Vì .. 32
4.1.2. Tình hình m c b nh trên ñàn ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i ............. 33
4.2. Các ch tiêu lâm sàng

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu

ch y do E.coli ........................................................................................... 36
4.2.1. Thân nhi t, t n s hô h p, t n s tim

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i

b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ............................................................. 36

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iv


4.2.2. Bi u hi n lâm sàng

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu

ch y do E.coli........................................................................................ 39
4.3. M t s ch tiêu sinh lý, sinh hố máu

đà đi u t 0 – 3 tháng tu i b

viêm ru t tiêu ch y do E.coli .................................................................... 42
4.3.1. M t s ch tiêu sinh lý máu

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm

ru t tiêu ch y do E.coli.......................................................................... 42
4.3.2. M t s ch tiêu sinh hố máu

đà đi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm

ru t tiêu ch y do E.coli.......................................................................... 49

4.4. T n thương b nh lý

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y

do E.coli.................................................................................................... 56
4.4.1. T n thương b nh lý ñ i th

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm

ru t tiêu ch y do E.coli.......................................................................... 56
4.4.2. T n thương b nh lý vi th ñư ng ru t

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i

b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ............................................................. 59
4.5. K t qu ñi u tr th nghi m b nh viêm ru t tiêu ch y do E.coli gây ra
trên ñàn ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i t i tr m nghiên c u ñà ñi u Ba Vì ..... 61
5. K T LU N...............................................................................................64

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. v


DANH M C B NG
B ng 4.1. Tình hình phát tri n chăn ni đà đi u t i tr m nghiên c u đà
đi u Ba Vì t năm 2006 đ n tháng 6 năm 2010................................32
B ng 4.2. Tình hình m c b nh trên đàn đà đi u ñà ñi u t 0 - 3 tháng tu i
theo t ng nhóm nguyên nhân ...........................................................34
B ng 4. 3. T l m c b nh đư ng tiêu hóa

đà đi u t 0 - 3 tháng tu i

theo các mùa trong năm ...................................................................35
B ng 4.4 . Thân nhi t, t n s hơ h p, t n s tim

đà đi u t 0 – 3 tháng

tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ................................................37
B ng 4.5: Bi u hi n lâm sàng

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t

tiêu ch y do E.coli ...........................................................................39
B ng 4.6. S lư ng h ng c u, t kh i huy t c u, th tích h ng c u

đà

đi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ..................43
B ng 4.7. S c kháng h ng c u

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t

tiêu ch y do E.coli ...........................................................................45
B ng 4.8. Hàm lư ng huy t s c t và lư ng huy t s c t trung bình .............46
c a h ng c u

ñà ñi u 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do

E.coli ...............................................................................................46
B ng 4.9. S lư ng b ch c u và cơng th c b ch c u

đà ñi u t 0 – 3

tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli.......................................47
B ng 4.10. ð d tr ki m trong máu và hàm lư ng ñư ng huy t

ñà ñi u

0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ..............................50
B ng 4.11. Ho t ñ men sGOT và sGPT trong máu ñà ñi u t 0 – 3 tháng
tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ................................................52
B ng 4.12: Hàm lương protein t ng s và các ti u ph n protein trong huy t
thanh

ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do

E.coli. ..............................................................................................53

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vi


B ng 4.13. Hàm lư ng natri và kali trong huy t thanh

ñà ñi u t 0 – 3

tháng tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli.......................................55
B ng 4.14. B nh tích đ i th c a ñà ñi u 0 – 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu
ch y do E.coli ..................................................................................57
B ng 4.15. T n thương b nh lý vi th ñư ng ru t

ñà ñi u t 0 – 3 tháng

tu i b viêm ru t tiêu ch y do E.coli ................................................59
B ng 4.16. K t qu ñi u tr th nghi m b nh viêm ru t tiêu ch y do E.coli
ñà ñi u t 0 – 3 tháng tu i.............................................................62

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vii


DANH M C HÌNH
nh 4.1. ðà đi u kho m nh ........................................................................ 41
nh 4.2. ðà ñi u viêm ru t tiêu ch y ........................................................... 41
nh 4.3. Các cơ quan n i t ng c a ñà ñi u kho m nh................................. 58
nh 4.4. Xoang b ng tích nư c.................................................................... 58
nh 4.5. Gan xu t huy t, bao tim tích nư c ................................................. 58
nh 4.6. Viêm túi khí................................................................................... 58
nh 4.7. Niêm m c ru t xu t huy t ............................................................. 58
nh 4.8. Lơng nhung ru t

tr ng thái bình thư ng...................................... 60

nh 4.9. Ph n đ nh lơng nhung ru t b ho i t b t màu h ng ñ u ................ 60
nh 4.10. Sung huy t

h niêm m c ........................................................... 60

nh 4.11. Xu t huy t nghiêm tr ng

ru t ................................................... 60

nh 4.12. Xu t huy t nghiêm tr ng

h niêm m c...................................... 60

nh 4.13. Thâm nhi m t bào viêm

h niêm m c...................................... 60

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. viii


DANH M C CÁC CH

VI T T T

TKHC

T kh i huy t c u

Hb

Hemoglobin

Cl. perfringens

Clostridium perfringens

C. chauvoei

Clostridium chauvoei

C. soderllii

Clostridium soderllii

C. colinum

Clostridium colinum

E. coli

Escherichia coli

NXB

Nhà xu t b n

KHKTTY

Khoa h c k thu t Thú y

cs

C ng s

FAO

Food and Agriculture Organization

NN&PTNT

Nông nghi p và phát tri n nông thôn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. ix


1. ð T V N ð
Trong nh ng năm v a qua, trên th gi i chăn ni đà đi u ñang tr thành
m t hư ng phát tri n kinh t m i, ñà ñi u ñư c coi là v t ni c a th k
XXI. ðà đi u là lo i gia c m có kh năng thích ng cao, đ kháng t t v i m t
s b nh nguy hi m c a gia c m, t p ăn, d nuôi, hi u qu kinh t cao, yêu c u
chu ng tr i ñơn gi n, thích h p v i chăn ni gia đình và trang tr i. Nhu c u
nh p kh u các s n ph m ch bi n t ñà ñi u c a các nư c trên th gi i ngày
càng tăng. Riêng th trư ng châu Âu nhu c u th t ñà ñi u cao g p 3 - 4 l n kh
năng cung c p. Cho ñ n nay không ch

châu Phi và

Úc mà m t s nư c

như Trung Qu c, ðài Loan, Nga,... cũng b t đ u chăn ni đà đi u.
Vi t Nam, chăn ni đà đi u m i phát tri n nhưng ñã ñem l i hi u qu
kinh t cao. Năm 1998, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn phê duy t d
án xây d ng cơ s nghiên c u, phát tri n chăn nuôi ñà ñi u Ba Vì và nh p
150 ñà ñi u (ostrich) g c châu Phi 3 - 4 tháng tu i t Úc. Sau 13 năm nghiên
c u và chuy n giao vào s n xu t, ñ n nay chăn ni đà đi u đang phát tri n
nhi u t nh thành kh p 3 mi n B c - Trung - Nam. Các s n ph m ch bi n t
ñà ñi u ñã ñư c gi i thi u và bán trên th trư ng, chăn ni đà đi u tr thành
ngành s n xu t hàng hố quy mơ l n ph c v n i tiêu và xu t kh u.
Tuy nhiên ñà ñi u là m t ñ ng v t m i nh p, trong q trình ni thích
nghi đã xu t hi n m t s b nh trong đó có b nh đư ng tiêu hố gây nhi u

thi t h i cho ngư i chăn nuôi. K t qu nghiên c u bư c ñ u c a m t s tác
gi cho r ng nguyên nhân gây b nh đư ng tiêu hố thư ng do tr c khu n
Escherichia coli (E.coli). Khi phân l p vi khu n

nh ng ñà ñi u m c b nh

ñư ng tiêu hoá, các nghiên c u cho th y E.coli chi m t i 83,81%.
ðã có m t s nghiên c u v b nh

đư ng tiêu hố c a ñà ñi u (B ch

M nh ði u và cs, 2004; Nguy n Th Liên Hương và cs, 2006) nhưng nh ng
nhiên c u này m i ch t p trung vào vi khu n gây b nh còn nh ng r i lo n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 1


b nh lý khi ñà ñi u b b nh

ñư ng tiêu hố h u như chưa có cơng trình nào

nghiên c u.
ð có thêm tư li u v b nh

đư ng tiêu hố c a đà đi u, đ c bi t là các r i

lo n b nh lý c a b nh viêm ru t tiêu ch y và nh ng tư li u này s là cơ s khoa
h c cho vi c xây dưng phác ñ ñi u tr b nh mang l i hi u qu cao, chúng tơi
th c hi n đ tài: “M t s ñ c ñi m b nh lý b nh viêm ru t tiêu ch y do
Escherichia coli

ñà ñi u t 0 - 3 tháng tu i nuôi t i tr m nghiên c u ñà

ñi u Ba Vì – Hà N i, bi n pháp đi u tr ”.
M c tiêu c a ñ tài:
1. Xác ñ nh các r i lo n b nh lý

ñà ñi u 0 - 3 tháng tu i b viêm ru t tiêu

ch y do E.coli.
2. Xác ñ nh t n thương b nh lý ñư ng ru t

ñà ñi u 0 - 3 tháng tu i b viêm

ru t tiêu ch y do E.coli.
3. Xây d ng phác ñ ñi u tr th nghi m.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. M t s tư li u v ñà ñi u
2.1.1. Ngu n g c và phân lo i ñà ñi u
ðà ñi u ni ngày nay đư c thu n hố t đà ñi u hoang d i (Châu Phi).
Loài chim ch y này có m t trên trái đ t t r t s m. Theo tư li u kh o c h c
v đ ng v t có xương s ng c a Trung Qu c (Tr n Công Xuân, 2000), ñà ñi u
xu t hi n t trư c k nguyên th ba, phân b trên kh p các ð i l c l n. M t
s tác gi căn c vào thuy t trơi l c đ a cho r ng: các lồi đà đi u xu t phát t
m t t tiên chung, phân tán r ng rãi kh p phía nam bán c u, sau đó ti n hố
thành các gia đình chim ch y ngày nay sau khi l c ñ a b t ñ u tách ra vào
cu i k ph n tr ng ñ t o ra các châu l c Á, Âu, M , Phi,... như hi n nay. Tuy

nhiên các cơng trình nghiên c u v gi i ph u, sinh hoá và di truy n ñã bác b
gi thuy t trên và nh n m nh r ng chúng hoàn toàn khác bi t. Nh ng tranh
lu n đó v n cịn kéo dài và chưa đi đ n k t lu n và sáng t .
Hi n nay ñà ñi u ñư c x p vào m t b : B Struthioniformes và chia làm
5 ph b như sau:
+ Ph b Struthiones: ñ i di n là Ostrich (h ñà ñi u Phi – Struthiodae)
+ Ph b Rheae: tiêu bi u là chim Rhea (h ñà ñi u Nam M - Rheidae)
+ Ph b Bromai: tiêu bi u là chim Emu (h ñà ñi u Úc – Bromaiidae)
+ Ph b Carurari: tiêu bi u là chim ch y Carrowary (h ñà ñi u Nam
Thái Bình Dương – Casuaridae)
+ Ph b Aprterygen: tiêu bi u là chim Kiwi. Tuy nhiên gia đình này
chưa đư c cơng nh n r ng rãi do chúng khơng có đ y đ

c a các

Struthionifomes khác.
Trong h th ng phân lo i ñ ng v t, ñà ñi u châu Phi (Ostrich) thu c:
L p chim : Aves

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 3


B : Struthioniformes
Ph b : Struthiones
H ñà ñi u Phi: Struthionidae (Ostrich)
Trong t nhiên, các loài chim ch y ch gi i h n

vùng Nam bán c u,

riêng ñà ñi u (ostrich) có ph thích nghi r ng hơn nên chúng có m t

c hai

bán c u. ðà đi u cũng là lồi to l n nh t, đem l i l i ích l n nh t cho con
ngư i t các s n ph m c a chúng, do đó đư c quan tâm thu n hố và ni
dư ng t cách đây kho ng 150 năm.
Nhi u tác gi cho r ng ñà ñi u (ostrich) b t ngu n t l c đ a châu Phi,
mơt b ph n t Úc m c dù trư c ñây chúng có m t

Nam châu Âu và c

châu Á. V m u hoá th ch thu c lo i Struthio đã đư c tìm th y
phía nam Liên Xơ cũ,

Hy L p đ n

n ð và Mơng C cũng như toàn b lãnh th châu

Phi. Loài c nh t trong gia đình đà đi u này đư c tìm th y

Phiocene, nó đã

t n t i và ghi nh n vào kho ng 12 tri u năm trư c đây. Ngày nay, gia đình đà
đi u (ostrich) ch cịn l i duy nh t m t lồi đư c g i là ñà ñi u l c ñà
(Struthio camelus) và đư c chia làm b n phân lồi. Theo Smith (1963) thì
b n phân lồi đư c chia đó là:
- ðà ñi u B c Phi (Struthio camelus camelus)
- ðà ñi u Somali (Struthio Camelus molybdophanes)
- ðà ñi u Massai (Strutho camelus massaicus)
- ðà ñi u Nam Phi (Struthio camelus australis)

Do s lai t p gi a các phân lồi trên, hình thành lồi th năm đư c g i là ñà
ñi u nhà (Struthio camelus domesticus) hi n ñư c nuôi r t r ng Nam Phi.
Hi n nay, trong ngu n gen ñà ñi u nh p vào Vi t Nam có 4 nhóm gi ng:
Zimbabwe, Black, Blue, Úc.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 4


2.1.2. ð c ñi m sinh h c c a ñà ñi u
ðà ñi u là loài chim l n nh t s ng trên trái ñ t. Con tr ng cao 2,7m và
tr ng lư ng cơ th c a chúng ñ t hơn 150kg. Con mái nh hơn ch cao 2m v i
tr ng lư ng 110 – 120kg. C ñà ñi u dài và cong chi m 1/3 chi u cao c a
chúng, chính vì v y chúng có th quan sát d dàng đư c xung quanh và ăn các
lo i lá cây

trên cao. M c a đà đi u r ng và d p có hai l mũi, trong th i

ti t nóng chúng thư ng m r ng l mũi ra ñ làm mát. M không c ng l m
nên không ph i là cơ quan t v hay t n công (Phùng ð c Ti n, 2009).
ðà đi u có đơi chân r t kho nâng ñ cơ th và là m t l i th l n nh t c a
loài này. M i chân ch có 2 ngón, ngón chân to tương ng v i ngón gi a c a
các lồi chim khác và có vu t dài kho ng 7cm. Khi g p nguy hi m chúng có
th làm sát thương ñ i th v i cú ñá dũng mãnh. Do có đơi chân kho m nh
nên đà đi u có th đ t t c đ ch y t i 70km/gi qua ño n ñư ng dài vài km.
ðà ñi u có c p m t r t tinh, có th nhìn đư c

kho ng cách 3km. Do có

chi c c ng nh cao và c p m t tinh nên chúng có th quan sát đư c t m xa và
r ng. Vì lý do này trong t nhiên ta có th th y các lồi đ ng v t khác như linh

dương và ng a v n thư ng

g n đà đi u -

đó chúng th y an tồn hơn. M t đà

đi u có “màng nitric” bao b c con ngươi và trong th i ti t x u v i b lông mi
dày và dài s b o v t t ñư c m t kh i b i và cát.
Thính giác c a đà ñi u cũng r t phát tri n. L tai r ng có th phát hi n
đư c nh ng âm thanh nh nh t vì th h tr đư c h th ng t v .
Kh u giác và v giác

ñà ñi u phát tri n kém hơn.

H p s ñà ñi u “x p” nên b o v não r t kém. Con trư ng thành h p s
ch ngang b ng v i tr ng c a m t con gà và n ng kho ng 30 - 40g.

m ts

lồi đ nh đ u b tr i cịn m t s lồi khác thì có lơng tơ.
ðà đi u khơng có di u nhưng th c qu n c a chúng r t phát tri n và có
kh năng co giãn l n. M c dù chúng có túi khí nhưng khơng bi t bay, cơ ng c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 5


và đơi cánh khơng phát tri n. Cánh c a đà đi u đóng vai trị r t quan tr ng
trong t v và qu t khi tr i nóng. Con tr ng cịn s d ng đơi cánh trong vũ
đi u tìm b n tình.
C u trúc tim và các m ch máu cơ b n c a ñà ñi u tương t như các loài
gia c m khác. Nh p tim c a m t ñà ñi u trư ng thành ñ t 28 - 36 l n/phút,

trong khi con non nh p tim cao hơn nhi u l n (60 - 164 l n/phút). Chúng có h
th ng tĩnh m ch b m t phía dư i cánh là nơi lý tư ng cho máu lưu thông.
T n s hơ h p c a đà đi u trư ng thành trong ñi u ki n nhi t đ ơn hồ
giao đ ng t 6 - 12 l n/phút, nhưng trong ñi u ki n th i ti t c c nóng có th
tăng lên t i 5 l n. Thân nhi t bình thư ng đo trong l huy t là 38 – 40oC
nhưng trong trư ng h p thân nhi t cao có th tăng lên 46oC (Phùng ð c Ti n,
2009).
Có th d dàng xác ñ nh gi i tính c a ñà ñi u trư ng thành qua đ c đi m
màu lơng. Con tr ng màu đen v i các s i lơng thơ c ng
Con mái có lơng màu xám nâu và

cánh và đi tr ng.

cu i có màu nh t hơn. Trong đi u ki n

khí h u Châu Phi, lơng là l p b o v h u hi u ch ng l i cái nóng c a ban
ngày cịn trong vùng bán sa m c thì ch ng l i s thốt nhi t vào ban đêm. ðà
đi u khơng có tuy n m hơi, nên vi c bài ti t đư c th c hi n qua lơng.
ðà ñi u là loài s ng thành b y ñàn, theo gia đình ho c nhóm. Trong t
nhiên, mùa sinh s n b t ñ u vào mùa xuân. Vào mùa sinh s n con tr ng tăng
ti t hormon sinh d c và th hi n

bên ngồi như vịng m t, vùng xung quanh

m tr nên màu ñ và s c t ñ trên b m t c ng chân đ m d n. Vào th i
đi m đó, chúng tách ra theo gi i tính và màn trình di n tìm b n tình c a con
tr ng b t ñ u. V i cơ quan sinh d c sáng màu, ph ng lên và d nh n, con
tr ng v nh lơng đi lên, du i và ñ p cánh m nh m ñ g i con mái. Con mái
d ng l i, quan sát hành vi c a con tr ng và nh ng con quan tâm s b t đ u
xoay trịn. Th hi n s ch p nh n con tr ng, con mái ñ p m , cúi ñ u và c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 6


xu ng, b t ñ u ñ p cánh. Gi a nh ng con tr ng thư ng n ra nh ng tranh
ch p khi l a ch n con mái. Sau đó con tr ng n m ép sát xu ng ñ t và b t ñ u
ñ p cánh “bơi chèo”, u n c thành hình ch “S”, vươn ñ u trên n n và liên
t c g i ñ u vào phao câu. Trong cùng th i gian đó, con mái cũng ra hi u cho
th y bi u hi n s mong ñ i và chúng ti n l i g n con tr ng, con mái g c đ u
v phía m t đ t, h th p đơi cánh đang du i dài và nh nhàng nh c đi lên.
Q trình giao ph i m t kho ng vài ch c giây.
Sau m i ñ t giao ph i thư ng con tr ng và 3 - 4 con mái r i kh i ñàn và
tìm cho mình m t lãnh th riêng. Con tr ng có nhi m v canh gác, nh t là vào
ban ñêm và ñe do ñ i th xâm nh p b ng nh ng ti ng g m, hú to. Bán kính
lãnh th c a chúng có th r ng t i 800m.
M c dù v cơ b n đà đi u là lồi đa thê nhưng có nhi u trư ng h p ñơn
thê v n x y ra. Theo quy lu t thì vài con mái theo m t con tr ng, trong đó có
m t con mái là chính cịn nh ng con khác là ph theo c p b c sinh ho t gi i
tính. Trong th i gian 20 - 30 ngày, con mái chính đ 10 - 20 qu tr ng, cịn
nh ng con mái ph ñ 5 - 8 qu . Vào ban ñêm, con tr ng ch u trách nhi m p
tr ng và quan sát t còn ban ngày là con mái chính - màu lơng xám c a nó
khó quan sát th y hơn và do đó khó b nh ng thú ăn th t khác phát hi n hơn
(Phùng ð c Ti n, 2009).
Quá trình p trong t nhiên kéo dài kho ng 6 tu n. Nh ng con non n ra
ñư c b m d y cho cách ki m m i. ð n 16 - 18 tháng tu i, m c dù chưa
trư ng thành nhưng chúng ñư c s ng ñ c l p. ðà ñi u s ng ñư c vài ch c
năm và tu i thành th c sinh d c vào năm tu i th 4 - 5.
ðà đi u có nhi u kh năng thích nghi v i các đi u ki n khí h u khác
nhau. Chúng sinh s ng t t trong các đi u ki n mơi trư ng thay đ i như đã
thích nghi v i mơi trư ng

Australia, châu Á, th m chí đư c nuôi

t tc

các vùng châu Âu. ð c bi t, chúng ñã thích nghi ñư c v i khí h u giá l nh
nh t c a Canada, nơi mà nhi t đ xu ng t i -40oC,

nh ng vùng có mùa

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 7


ñông kéo dài và kh c nghi t (Hasting, 1991).
ðà ñi u là loài chim ch y nên nhanh nh n và ưa ho t đ ng, có kh năng
ch y r t nhanh nhưng l i khơng có kh năng bay. Hàng ngày chúng b t ñ u
ho t ñ ng t r t s m. B t lu n th i ti t mưa hay n ng, mùa ñông hay mùa hè,
khi chúng nh n th y ánh sáng c a bu i ban ngày là l p t c kéo nhau ch y
nh y kh p bãi ni, m vào nhau và tìm ki m th c ăn, nư c u ng và m cát
s i. Ho t ñ ng này b t ñ u t m t vài cá th , sau đó lan truy n r t nhanh sang
các cá th xung quanh và c b y ñàn. ðà ñi u r t hi u ñ ng trong nh ng gi
ñ u c a m i ngày. D a vào đ c tính đó, ngư i chăn nuôi d dàng phát hi n ra
nh ng chim m y u ho c lâm b nh n u các cá th đó u o i, tách đàn, n m
ho c ñ ng yên m t ch .
ðà ñi u là m t loài ăn t p, r t nh y c m và ưa ho t ñ ng. Các ho t
ñ ng ăn, u ng, ng , ngh và v n ñ ng c a chúng di n ra trong ngày khơng
liên t c mà đan xen nhau. M c ñ ho t ñ ng c a ñà ñi u có xu hư ng tăng
d n theo ñ tu i c v s l n v n ñ ng và th i gian v n ñ ng trong m i l n
ñ n khi trư ng thành thì n đ nh. Th i gian ho t đ ng c a ñà ñi u l n hơn so
v i th i gian ng , ngh c a chúng. ði u đó ch ng t r ng nhu c u v n ñ ng
c a ñà ñi u l n hơn so v i nhu c u ng và ngh , đó cũng là t p tính đ c trưng

c a lồi chim khơng bi t bay này.
ðà đi u ăn và u ng nư c theo cách thu nh n th c ăn và ng m nư c vào
mi ng, ñưa lên cao r i m i nu t. Do v y, máng ăn và máng u ng ph i ñ r ng
ñ ñà ñi u ăn, u ng ñ ng th i th c ăn và nư c u ng không b rơi vãi. ð c bi t
đà đi u là m t lồi hi u kỳ, thích v t l và chúng r t thích màu xanh. M t t p
tính đ c trưng c a ñà ñi u là chúng ăn phân c a chúng th i ra ngồi mơi
trư ng. Chính vì v y, khi trong đàn có con m c b nh đư ng tiêu hố, kh
năng lây nhi m trong đàn là r t cao (Phùng ð c Ti n, 2009).
ðà ñi u có tính b y đàn r t cao, th hi n là chúng ln có xu hư ng h p
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 8


ñàn khi phân ra các ô chu ng khác nhau, chúng thư ng xuyên ñi l i
ñư ng biên ven ô c nh nhau. Khi ng , chúng t p trung l i

các

nh ng v trí g n

nhau nh t. Gi c ng gián đo n và khơng đ ng lo t, luôn th y m t vài cá th t
ra r t t nh táo ñ c nh gi i. N u m t con nào đó đ t nhiên ho ng lo n ch y
l p t c c b y ch y theo và lan truy n sang c dãy ô n i ti p, hi n tư ng đó
thư ng làm cho chúng d m đ p lên nhau và va ñ p vào hàng rào gây ch n
thương. Do v y, ngư i nuôi dư ng ph i hi u rõ t p tính này ñ h n ch t i ña
nh ng ch n ñ ng ñ t ng t gây ho ng lo n

đà đi u.

2.1.3. ð c đi m tiêu hố c a ñà ñi u
ðà ñi u thu c l p chim vì th v m t gi i ph u h c c a h th ng tiêu hố

có nh ng đ c đi m chung và có nh ng nét ñ c trưng riêng.
ðà ñi u là lo i d dày đơn, chúng khơng có di u mà ch có th c qu n
phình to m t cách đ c trưng. Trong bi u mơ có r t nhi u tuy n và quá trình
ti t ch t nh y giúp th c ăn di chuy n vào bên trong. Thành th c qu n có h
th ng cơ r t ch c (cơ tròn). D dày to l n c a ñà ñi u bao g m m t ph n
tuy n và m t ph n cơ (m ). Khác v i h u h t các lồi chim, ch c năng tiêu
hố c a men hay d ch v n m trong gi i h n m t vùng

b cong l n c a d

dày. Di n tích vùng này là 1×5×24cm, chi m 25% di n tích bên trong d dày.
Trong ph n d dày tuy n, q trình tiêu hố th c ăn ph thu c vào ho t ñ ng
c a các enzyme tiêu hố (pH = 2,8), vào đ n d dày cơ th c ăn ti p t c ñư c
tiêu hố và đư c nghi n v i s h tr c a ñá, s i mà chúng ñã nu t vào. D
dày cơ c a ñà ñi u trư ng thành có th ch a t i 1,5kg đá (Horbanczuk, 2002).
ð dày c a các cơ trong thành d dày ñ t 92 mm, bao g m ch y u các cơ
quan m m và ñư c bao b c b i m t bi u mơ có các n p g p sâu.
Tá tràng g m hai ño n, đo n cu n trịn có tuy n tu n m

gi a, đo n cịn

l i n m g p khúc phía bên trái (t gi a b ng ñ n ph n cu i b ng). Manh tràng
khá dài (m i ph n dài 50 - 100cm) có d ng g p xốy trơn c, niêm m c có
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 9


nhi u n p g p khi n cho quá trình nhào tr n ch t ch a trong manh tràng ñư c
th c hi n t t, ñ ng th i kích thích q trình lên men. Ru t già dài kho ng 10 12cm, ngoài ch c năng h p th nư c thì quá trình lên men các thành ph n tiêu
hố do s có m t c a các vi sinh v t trong ru t già nên ch t xơ cũng đư c tiêu
hố và s n sinh ra các axit béo khơng n đ nh ch y u là axit acetic, axit

propionic, axit butyric và axit valeric mà sau khi h p th s cung c p 76% t t
c các năng lư ng có chuy n hố c n thi t cho nhu c u c a ñà ñi u. Ph n cu i
c a ru t già ñi vào m t trong ba khoang l huy t. Khác v i các lo i gia c m
khác, ñà ñi u th i phân và nư c ti u theo các ñư ng khác nhau.
T ng chi u dài trung bình đư ng tiêu hố c a đà đi u trư ng thành v i
cân n ng 105 – 131kg, s ng trong t nhiên lên t i kho ng 24m (v i h u h t
chi u dài là th c qu n và hai ph n c a manh tràng). Ru t non là ph n dài nh t
c a ñư ng tiêu hoá - kho ng 50% trong t ng s . Th i gian các thành ph n
tiêu hoá c n đ đi qua đư ng tiêu hố c a ñà ñi u 4 - 6 tu n tu i là 39 ti ng,
trong khi c a con trư ng thành là 48 ti ng. Vì th , quá trình này dài hơn g p
m y l n so v i

gà (Hasting, 1991).

Như v y, t nh ng ñ c ñi m trên chúng ta th y ñà ñi u là lồi gia c m
ăn t p vì th gi i ph u h c h th ng tiêu hoá c a chúng cũng có s khác bi t
nh t ñ nh so v i các loài gia c m khác. Nét ñ c trưng rõ nh t cho ta th y s
khác bi t đó là s thi u ñi b ph n di u. D d y tuy n l i r t phát tri n, nó
v a là tuy n ch a th c ăn v a là nơi di n ra q trình tiêu hố

d d y.

ñà ñi u, s kéo dài ph n ru t sau nh t là s phát tri n c a manh tràng
là m t bi n ñ i ñ c trưng c a b máy tiêu hố đ thích ng v i lo i th c ăn
chính c a chúng là th c ăn thô xanh.
Khác v i nhi u lo i gia c m, đà đi u có kh năng tiêu hố t t th c ăn thơ
xanh, (40 – 45% xơ trung tính trong kh u ph n). Nh đó góp ph n quan tr ng
trong vi c chăn ni đà đi u b i nó đư c cung c p ñáng k ngu n năng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 10

lư ng, protein, axit amin, vitamin và khoáng ch t thơng qua q trình tiêu hố
vi sinh v t. M c dù v y, trong chăn nuôi thâm canh ngư i ta khơng th b qua
vai trị dinh dư ng hàng ñ u c a ngu n năng lư ng, protein, axit amin có
trong kh u ph n th c ăn tinh.
Theo Hasting (1991) sinh lý tiêu hoá c a ñà ñi u dư ng như r t khác so
v i các lồi gia c m khác. Do đó, vi c hi u rõ đ c đi m tiêu hố và trao ñ i
ch t cũng như ñ c ñi m b nh lý b nh viêm ru t

ñà ñi u r t c n thi t ñ áp

d ng các bi n pháp phịng tr thích h p cho hi u qu cao.
2.2. Tình hình chăn ni đà đi u
2.2.1. Xu th phát tri n chăn ni đà đi u trên th gi i
Chim đà đi u đã có m t trên trái ñ t r t lâu nhưng chúng ch đư c thu n
hố cách đây 150 năm t nhi u vùng ñ t khác nhau trên th gi i. Lúc đ u
chăn ni đà đi u ch d ng

m c đích l y lơng. Cu i th k XVIII, đ u th

k XIX vi c dùng lơng ñà ñi u trên tr nên th nh hành, nhu c u lơng đà đi u
tăng cao làm đ ng l c thúc ñ y m t s nư c

Nam Phi m trang tr i ni đà

đi u. T đó phong trào ni đà đi u d n lan r ng và tr i qua nh ng bư c
thăng tr m. Vào nh ng năm ñ u tiên c a th k XX, t ng ñàn ñà ñi u ñư c
ni trên th gi i ư c tính kho ng 700.000 con. ð i chi n th gi i l n th
nh t x y ra làm th trư ng tiêu th đà đi u gi m. Vì v y, t ng s ñà ñi u trên

th gi i sau năm 1914 ch cịn 120.000 con. Sau đó s lư ng ñà ñi u d n ñư c
tăng lên, mãi ñ n nh ng năm 70 con ngư i nh n th c ñ y ñ hơn v giá tr
kinh t và dinh dư ng t ñà ñi u, nh ng món ăn ngon đư c ch bi n t th t ñà
ñi u ñư c ưa chu ng, bi t s d ng da và các ngành thu c da, nh t là k ngh
p tr ng nhân t o phát tri n m nh thì ngành chăn ni ñà ñi u ngày càng
ñư c m r ng kh p nơi v i quy mô l n.
Hi n nay

các nư c châu Phi như Nam Phi, Zimbabwe, Namibia,.. là

nh ng nư c d n ñ u v s lư ng đà đi u. Phát tri n chăn ni đà ñi u m nh
nh t cho ñ n nay Nam Phi v n d n ñ u trong s n xu t ñà ñi u.
Hơn 150 năm l ch s hình thành và phát tri n ngh chăn ni đà ñi u,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 11


nhu c u v ñà ñi u trên th trư ng th gi i cũng không ng ng tăng lên. Tuy
nhiên, m i giai đo n có s phát tri n khác nhau v s lư ng ñà ñi u và m c
đích khai thác s n ph m. Qua t ng th p k s lư ng ñà ñi u trên th gi i ñã
tăng nhanh. ð n nay, s lư ng ñà ñi u trên th gi i có kho ng 2 tri u con.
T c đ phát tri n ñ u con r t nhanh
Âu, B c M và đ c bi t là

châu Á.

2.2.2. Tình hình chăn ni đà đi u
Chăn ni đà đi u

kh p các châu l c như châu Phi, châu

Vi t Nam

Vi t Nam m i ch b t ñ u 13 năm nhưng đã và đang

hình thành m t ngành chăn nuôi v i quy mô và t xu t hàng hố.
Kh i đ u t 2 qu tr ng do B trư ng B Nông nghi p và phát tri n nơn
thơn Nguy n Cơng T n đưa v t Úc năm 1995, t i Trung tâm nghiên c u gia
c m Thu Phương p n ñư c 2 con.
Năm 1996, B NN&PTNT l i ti p t c giao cho Trung tâm nghiên c u
gia c m Thu Phương 100 tr ng nh p t Zimbabue, p n ñư c 38 đà đi u
con. Sau khi ni th nghi m cho k t qu t t, B NN&PTNT phê duy t d án
xây d ng cơ s nghiên c u đà đi u t i Ba Vì – Hà N i, cho phép nh p 150 ñà
ñi u 3 tháng tu i t Úc.
Như v y, t khi nh p đà đi u v i s lư ng ít cho ñ n nay s lư ng ñà
ñi u c a trung tâm khơng ng ng đư c tăng lên và ñã cung c p ñ y ñ chuy n
giao con gi ng th nghi m nuôi

nhi u vùng trong c nư c như: Hà Giang,

Thái Nguyên, Hà Tây, Khánh Hoà, ð ng Nai, B c Giang,... cho k t qu r t
kh quan. Tính đ n h t năm 2007, Trung tâm ñã ñưa vào s n xu t 7.333 con
gi ng v i 47 trang tr i

30 t nh thành thu c 3 mi n B c – Trung – Nam. Các

s n ph m t ñà ñi u như th t, da, m , xương, ti t, v tr ng ñã ñi vào ñ i s ng
xã h i góp ph n đáp ng u c u th c ph m b dư ng, ch t lư ng cao cho
ngư i tiêu dùng.
Hi n nay, Trung tâm dư i s ch ñ o c a B NN&PTNT, B Khoa h c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 12

và Cơng Ngh , Vi n Chăn ni đang ti p t c ñ y m nh nghiên c u và chuy n
giao ti n b k thu t v i hy v ng đ t n n móng v ng ch c cho s phát tri n
ngành chăn nuôi ñà ñi u

Vi t Nam trong nh ng năm ti p theo.

2.2.3. Hi u qu kinh t chăn ni đà đi u
Ni đà đi u khơng khó, vì th c ăn c a chúng r t ñơn gi n và s n có (ngũ
c c, rau, c , cám và th c ăn t ng h p c a gà). Kh năng thích nghi c a chúng
cũng r t cao, có th s ng trong đi u ki n khí h u kh c nghi t t -10oC ñ n trên
40oC. T 9 - 11 tháng tu i, ñà ñi u đã cho thu ho ch, m i con có tr ng lư ng
100 - 110 kg, tr m i chi phí, ngư i ni có th lãi t 1 - 1,5 tri u đ ng/con.
Cịn n u đ u tư ni đà đi u sinh s n thì lãi hơn. M t ñà ñi u m ñ 40 - 50
tr ng/năm, t l

p thành công là 20 - 25 ñà ñi u con. Tính ra, m i năm, m t

con đà đi u m có th cho 2 - 2,5 t n th t hơi; m t ñ i ñà ñi u m kéo dài 10
năm, tương ñương v i s th t mà nó s n xu t ra là kho ng 20 - 25 t n, g p g n
10 l n s n lư ng th t hơi c a m t đ i bị cái. Như v y, ch v i m t “gia đình”
đà ñi u b m (2 mái, 1 tr ng), ngư i ni có th thu nh p 25 - 30 tri u ñ ng
m i năm, l i nhu n l n hơn g p nhi u l n so v i ni bị hay heo nái.
T t c các b ph n cơ th ñà ñi u ñ u h u ích cho con ngư i và có giá tr
kinh t cao. Ngồi th t ra, da đà đi u ñ p và b n hơn c da cá s u, nh có ch a
m t lo i m ñ c bi t nên không ñ t, gãy, c ng và khô, trong khi ngu n
nguyên li u khá d i dào, nên giá thành th p hơn. Ngành cơng nghi p th i
trang đã có thâm niên trong vi c thư ng dùng da ñà ñi u s n xu t áo khốc,
ví, túi xách, th t lưng, b c n m sofa...

Lơng đà đi u khơng t o ra dịng tĩnh đi n, nên thư ng đư c s d ng ñ
làm bàn ch i lau chùi máy vi tính ho c ơ tơ trư c khi ñưa vào phun sơn. Lông
tơ c a ñà ñi u cịn đư c dùng làm đ trang s c và tơ đi m qu n áo th i trang
cao c p. V tr ng, móng vu t đà đi u ñ u có th làm ñ trang s c và tác
ph m m ngh .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 13


Th dân Úc ñã dùng d u ñà ñi u làm thu c tr b nh t hàng ch c th k
trư c. Hi n nay nhà khoa h c thu c Trung tâm Nghiên c u Sinh - Y - Dư c
h c Vi t Nam ñã nghiên c u, chi t xu t thành công d u t m ñà ñi u ñ s n
xu t thu c ñi u tr các b nh v da, tim m ch, gi m đau... Dư c sĩ Vũ Bình
Dương (H c vi n Quân y) cho bi t, t m ñà ñi u có th bào ch thành kem
ch ng viêm, gi m ñau, ch a tr cho nh ng ngư i b đau, viêm kh p.
Tóm l i, t t c các b ph n t ñà ñi u ñ u có giá tr , có th nói là “khơng
có gì b đi”. Ngồi ra, các khu du l ch cũng ñưa ñà ñi u vào ph c v du
khách, nên ngu n thu mang l i không nh .
2.3. M t s b nh thư ng g p

ñà ñi u

Theo Christensen (1997) ñà ñi u m n c m v i nhi u lo i b nh truy n
nhi m khác nhau bao g m c nh ng ñ ng v t có vú, b nh nhi m khu n do
th c ăn, nh ng b nh do vi khu n, do vi n m, do virus và do ký sinh trùng.
2.3.1. B nh do vi khu n.
Các vi khu n gây b nh

ñà ñi u thư ng là E.coli, Cl. perfringens,

Streptococcus, Mycobacterium, Salmonella spp (Tully và cs, 2000).

Theo Tully và cs (2000), vi khu n E.coli là nguyên nhân gây b nh viêm
ru t tiêu ch y

ñà ñi u.

Khi nghiên c u b nh do vi khu n gây ra

ñà ñi u, Bormann và cs, 2002

cho r ng: vi khu n Clostridium perfringens, C.chauvoei, C.sordellii và
C.colinum ñ u có liên quan đ n các b nh Clostridium

đà ñi u. ð c t Cl.

perfringens gây gi m s lư ng, t c ñ phát tri n t bào th n c a ñà ñi u.
Uzal và cs (2002) ñã xác ñ nh ñ c t β c a vi khu n C. perfringens type
C gây viêm ru t

ñà ñi u.

Matsumoto và cs (2002) cho r ng 99,6% Cl. perfringens có kh năng
bám dính vào l p mucin c a ru t đà đi u, đó là nguy cơ gây b nh viêm ru t
tiêu ch y

ñà ñi u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 14


2.3.2. B nh do vi n m

Nhi m vi n m có l n m trong s nh ng b nh truy n nhi m thư ng g p
nh t

ñà ñi u non. Các y u t như nhà p b ơ nhi m, đi u ki n mơi trư ng,

khơng khí ơ nhi m n ng, ch t th i hay th c ăn, stress, suy gi m mi n d ch, và
ñi u tr kháng sinh kéo dài thư ng là nh ng ti n ñ cho các lo i b nh do vi
n m phát tri n (Shivaprasad, 1998).
Theo Katz và cs (1996) aspergillosis là lo i b nh n m ñ c bi t quan
tr ng gây t n h i v m t kinh t trong chăn ni đà đi u. Bư c quan tr ng
nh t khi ki m soát bùng phát aspergillosis là tìm đư c ra ngu n lây nhi m và
liên t c phòng tránh nhi m bào t n m.
Cũng theo Katz và cs (1996) Candidiosis là m t bi n ch ng do s d ng
kháng sinh kéo dài thư ng g p ñà ñi u, nh ng thay ñ i v b nh thư ng x y ra
mi ng và th c qu n. B nh này có th do ghép v i aspergillus, n u khơng đư c
phát hi n và đi u tr s m thì nó có th gây ra t l ch t cao con non nhi m b nh.
2.3.3. B nh do virus
Khi nghiên c u nh ng b nh do virus gây ra cho ñà ñi u Alexander
(2000); Blignaut và cs (2000) cho r ng các ñ t bùng phát b nh Newcastle t
nhiên ñã t ng x y ra

ñà ñi u.

Theo Mutinelli và cs (2000) cúm gia c m là m t b nh nguy hi m
ñi u.

ñà

nh hư ng c a b nh không nh ng trên cơ s thi t h i tr c ti p do

b nh và t l ch t gây ra mà còn nh hư ng t i vi c mua, bán cũng như v n
chuy n ñà ñi u và s n ph m c a chúng t nư c này sang nư c khác.
Lây nhi m virus ñ u

ñà ñi u thư ng x y ra khi chúng đư c ni trong

khu v c có gia c m. Virus đ u t gà Tây và gia c m khác có kh năng gây
b nh ñ u

ñà ñi u non. Lo i b nh này ñã xu t hi n

nhi u nư c khác nhau.

2.3.4. B nh do nguyên sinh bào
ðà ñi u cũng g p m t s b nh nguyên sinh bào. Các ñ t bùng phát
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 15